Krajoznawstwo (wykłady)
Wykład I
Cel krajoznawstwa – poznanie i opanowanie wiadomości z zakresu krajoznawstwa, aparatu pojęciowego oraz zasad i metod stosowanych w krajoznawstwie.
Rola krajoznawstwa w świecie współczesnym:
Organizacja krajoznawstwa w Polsce
Ewolucja pojęcia
Społeczna rola krajoznawstwa
Krajoznawstwo jako wartość
Krajoznawstwo źródłem tożsamości narodowej
Twórcą pojęcia jest Jan Amos Kamieński (1592 – 1670), a metodycznego i porównawczego kierunku krajoznawstwa – Karl Ritter. Krajoznawstwo szkolne rozwinęło się w XIX wieku, a głównymi teoretykami byli A. Finger i W. Ziller. Finger rozpatrywał krajoznawstwo na dwóch płaszczyznach: jako naukę poglądową i naukę realizmu. Ziller zawęził krajoznawstwo do zasad nauczania i wychowywania, odrzucając pogląd o naukowości krajoznawstwa.
W okresie międzywojennym niemiecki ruch krajoznawczy zaczął rozwijać się wraz z doktryną „nowego wychowania” i naukami przyrodniczymi. W Niemczech do dzisiaj uprawia się je na dwóch poziomach: amatorskim, o zabarwieniu wyraźnie lokalnym i regionalnym oraz emocjonalnym – jako Heimatkunde, i naukowym na poziomie poszczególnych krajów i regionów – Landeskunde.
Eduard Spranger – poznawczą stronę krajoznawstwa określił jako „uporządkowaną wiedzę o związku człowieka we wszystkich jego fizycznych i duchowych stosunkach z określoną cząstką Ziemi, która jest jego miejscem rodzinnym lub ośrodkiem dłuższego zamieszkania”.
W Polsce krajoznawstwo pojawiło się w latach 60 XIX wieku, gdyż wtedy za sprawą Antoniego Schneidera doszło do wydania Encyklopedii do krajoznawstwa Galicyi. Mimo tego w słowniku z 1885 pojęcie to nie występuje, natomiast z 1902 już tak. Krajoznawstwo jest tam opisane jako „zbiór wiadomości o danym kraju”.
Wacław Nałkowski: „Krajoznawstwo nie jest ani nauką, ani sztuką lecz informacją, źródłem, z którego zarówno geografia jak i inne sztuki czerpać będą materiał do swoich opracowań”
Stanisław Pawłowski: „Krajoznawstwo jest gałęzią geografii, geografią stosowaną kraju ojczystego”.
Ludomir Sawicki twierdził, że krajoznawstwo nie jest nauką. „Jest jedynie zbiorem wiadomości o kraju wypracowanych przez inne nauki. Nie ogranicza się do żadnej grupy zjawisk przyrodniczych czy humanistycznych, lecz stara się je ze sobą powiązać”.
W Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powszechnej Gutenberga (1930) krajoznawstwo jest określane jako „Zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze. Ponieważ chodzi tu o wiadomości z najrozmaitszych dziedzin (archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia itp.), zatem krajoznawstwo nie tworzy odrębnej nauki, a oznacza raczej praktyczną działalność, jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy”.
Po II Wojnie Światowej nie zmieniło się. Autorzy Międzynarodowego Słownika Turystycznego określają krajoznawstwo jako „opis szczegółowy kraju bądź jego regionu lub wszechstronna wiedza o rodzinnym kraju, a w szczególności o swoim regionie”.
1965 – Krajoznawstwo jako ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju lub regionie, poprzez np. urządzanie wycieczek (zbliża się więc d turystyki o wybitnie poznawczo-dydaktycznym charakterze).
1980 – III Kongres Krajoznawczy w Płocku: „Krajoznawstwo jest ruchem społecznym jednoczącym młodych i dorosłych, rozwija się w oparciu o różnorodne formy turystyki czynnie uprawiane przez krajoznawców dąży do gromadzenia i upowszechniania wiedzy o kraju ojczystym oraz utrwalania i pomnażania jego zasobów przyrody i kultury”.
Krajoznawstwo jest w pełni holistyczne (czerpiące z wielu dziedzin) i powinno być rozpatrywane na kilku płaszczyznach.
Według D. Koźmiana istota krajoznawstwa obejmuje:
Pogłębianie czynnej roli obywatela w pracy zawodowo-społecznej, związanej z człowiekiem i ziemią, przede wszystkim wśród najbliższego otoczenia
Rozwijanie przywiązania do stron rodzinnych
Zachowanie rodzimych odrębności przyrody i kultury kraju
Zaprawianie do samodzielnych badań i współpracy naukowej
Szerzenie wśród dorosłych oraz młodzieży szkolnej znajomości przyrody oraz kultury materialnej i duchowej kraju rodzimego oraz wszechstronne poznanie środowiska regionów i kraju
Krajoznawstwo należy rozpatrywać w różnych aspektach:
Historyczno-socjologicznym – jako dziedzina wiedzy obejmująca całokształt działalności poznawczej uprawianej przez uczonych, wytwory tej działalności, jej narzędzia i środki oraz instytucje społeczne powołane do prowadzenia badań
Funkcjonalnym – całokształt czynności badawczych prowadzących do kształtowania i rozwijania nauki w sensie treściowym
Instytucjonalnym – jako dyscyplina wykładana w szkołach oraz w instytucjach jako odrębna dyscyplina
Dydaktycznym – jako przedmiot nauczania
Według K. Denka krajoznawstwo nie pretenduje do roli nauki, ponieważ nie spełnia podstawowych jej kryteriów, tj.: celu badań, przedmiotu oraz metod badań. Krajoznawstwo ciągle się rozwija, w związku z czym ewaluuje jego znaczenie. Nie można zamknąć więc dyskusji terminologicznej.
Wykład II
Złożoność terminologiczna pojęcia krajoznawstwo i związana z nim wielopłaszczyznowość działań, powoduje, że można wyróżnić trzy nurty:
Krajoznawstwo szkolne – ZHP, SKKT, PTTK, Koła Zainteresowań, PTSM
W dniu 08.11.2011r. MEN wydało rozporządzenie w sprawie zasad i warunków organizacji przez szkoły krajoznawstwa, które stanowi integralną część procesu dydaktyczno-wychowawczego i powinno być organizowane przez wszystkie szkoły, w ramach zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych oraz przez placówki oświatowo-wychowawcze. Jest to zbieżne z poglądami wybitnego polskiego dydaktyka Wincentego Okonia, który twierdził, że w nowoczesnej szkole wychowującej młodzież w kierunku zbliżenia do przyrody, środowiska społecznego i kultury, 20-30% zajęć organizowanych powinno być poza murami szkolnymi.
Do głównych celów takiego działania należy zaliczyć poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji. Począwszy od wycieczek przedmiotowych związanych z jednym tematem zajęć, prowadzonych przez nauczyciela danego przedmiotu, przez organizowanie wycieczek, których treści łączą się z kilkoma pokrewnymi przedmiotami, a skończywszy na imprezach wielodniowych takich jak zielone, zimowe i ekologiczne szkoły, gdzie uczniowie zapoznają się z wieloma problemami z różnych dziedzin wiedzy.
Zajęcia prowadzone w szkole powinny być dostosowane do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia i sprawności fizycznej. Dla uczniów klas nauczania zintegrowanego należy przede wszystkim organizować zajęcia z krajoznawstwa na terenie macierzystego regionu czy województwa. Dla młodzieży starszej można rozszerzyć teren penetracji krajoznawczej na cały kraj. Wątki krajoznawcze występują w podstawie programowej na wszystkich etapach edukacyjnych.
W przypadku szkoły podstawowej w celach nauczania krajoznawstwa znalazło się:
Poznanie najbliższego środowiska i specyfiki własnego regionu
Rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej
Rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej
W przypadku gimnazjum w celach tych znalazło się m.in.:
Rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą narodową
Kontakt ze środowiskiem lokalnym w celu wytworzenia bliskich więzi
Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej przez rozwój tożsamości regionalnej
Rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązani z tradycjami własnej rodziny
W przypadku liceum w celach tych znalazło się m.in.:
Poznanie własnego regionu, w tym dziedzictwa kulturowego, jako części Polski i Europy
Pogłębienie więzi ze swoim środowiskiem, regionem, krajem
Przygotowanie do dojrzałego życia w strukturach regionalnych, narodowych, państwowych i europejskich
Wskazane treści kształcenia realizowane są przez nauczyciela w ramach tzw. programów autorskich, których celem jest dostosowanie podstaw programowych do specyfiki klasy, szkoły, miejsca, z którego pochodzą uczniowie.
Krajoznawstwo w organizacjach społecznych – PTTK, Towarzystwo Regionalne, TWP, Uniwersytety Ludowe, organizacje młodzieżowe
Krajoznawstwo rozwijane w organizacjach społecznych ma najbogatszą tradycję ze wszystkich wymienionych nurtów. Najbardziej zasłużoną organizacją jest bez wątpienia Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze powstałe w 1950 roku. PTTK wypracowało i upowszechniło krajoznawczy program związany z poznawaniem ojczyzny, ochroną przyrody, kraju i zabytków. Stworzyło system odznak turystyki kwalifikowanej, popularyzuje wiedzę o atrakcjach turystycznych Polski, wyznacza, znakuje i konserwuje szlaki turystyczne.
PTTK posiada własne wydawnictwo „Kraj”. W gestii Towarzystwa jest 15 muzeów. Do wyspecjalizowanych jednostek PTTK należą : Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej w Krakowie, Centrum Fotografii Krajoznawczej w Łodzi, oraz Centralna Biblioteka w Warszawie.
Kadrę PTTK tworzy około 35 tys. członków, można podzielić ją na dwie grupy:
Pierwsza – grupa działaczy przygotowanych do pracy w terenie – przewodnicy turystyczni PTTK, przewodnicy form turystyki kwalifikowanej, instruktorzy krajoznawstwa, fotografii krajoznawczej i ochrony przyrody; znakarze szlaków turystycznych
Druga – grupa działaczy związana z oddziałami – organizatorzy turystyki, opiekunowie Szkolnych Kół Krajoznawczo-Turystycznych (SKKT), społeczni opiekunowie zabytków i przyrody
Zadania PTSM (istniejące od 1926 r.) wiążą się przede wszystkim z:
Udzielaniem noclegów
Modernizacją i rozwojem schronisk
Organizacją zajęć dla młodzieży w ramach turystyki weekendowej
Organizacją zlotów i rajdów
Szkolne schroniska młodzieżowe mają charakter samoobsługowy, co wynika zarówno ze względów finansowych jak i wychowawczych.
Inne organizacje społeczne:
|
Wskazane organizacje przygotowują :
|
|---|
Krajoznawstwo w instytucjach oraz jednostkach administracji publicznej i państwowej – wyższe uczelnie, PAN, instytuty naukowo-badawcze, muzea, system informacji turystycznej, środki masowego przekazu
Polska Organizacja Turystyczna
|
Polska Agencja Rozwoju Turystyki
|
|---|---|
| Polska Izba Turystyki – zadania obejmują zjawiska społeczno-gospodarcze związane z wyjazdami turystycznymi podejmowanymi między innymi w celach poznawczych. | Polska Izba Turystyki Młodzieżowej – prowadząca m.in. działalność edukacyjną. |
W warunkach współczesnej cywilizacji, w życiu każdego człowieka, jak i społeczeństwa krajoznawstwo może spełniać wiele ról. Najczęściej wymieniane są:
Edukacyjna – cele poznawcze, wychowawcze, jak i kształcące. Wszystkie są ze sobą ściśle związane. Funkcja kształceniowa pojmowana jest jako całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwa, ułatwiających uzyskiwanie orientacji w otaczającej rzeczywistości społecznej i przyrodniczej.
Upowszechnianie kultury – pobudzanie zainteresowań, potrzeb indywidualnych i społecznych kulturą.
Techniczna – polega na wprowadzaniu zdobyczy krajoznawstwa do konkretnych warunków życia społecznego.
Podstawowym terminem łączącym krajoznawstwo z turystyką i rekreacją jest pojęcie czasu wolnego. Wyróżniamy trzy funkcje czasu wolnego: odpoczynek, rozrywka, zajęcia rozwijające.
Istotnym zagrożeniem dla czasu wolnego jest codzienne ograniczanie jego funkcji „rozwojowej” na rzecz funkcji „rozrywkowej”.
Mając powyższe na uwadze, popatrzmy na wzajemne relacje pomiędzy krajoznawstwem a turystyką oraz krajoznawstwem, a rekreacją. Współczesna turystyka spełnia wszystkie funkcje czasu wolnego, natomiast krajoznawstwo turystyczne aktywizuje głównie funkcję rozwojową. W obrębie tej funkcji jest podejmowana z własnej potrzeby i dla własnego rozwoju praca umysłowa, aktywność społeczna, artystyczna,, itd. Ponadto krajoznawstwo jest środkiem podnoszenia poziomu kultury i rozwoju osobowości.
Wszystkie zajęcia wykonywane przez jednostkę w czasie wolnym od pracy mogą pełnić funkcję rekreacyjną. Tak szeroko rozumiana rekreacja charakteryzuje się kilkoma właściwościami: aktywnością, dobrowolnością, bezinteresownością i przyjemnością.
To samo odnosi się do krajoznawstwa realizowanego w czasie wolnym. Z kolei rekreacja może być środkiem podnoszenia poziomu kultury i osobowości, również dzięki niej szeroko rozumiana jest upowszechniana i wzmacniana. Jest jednak istotna różnica ponieważ, każda działalność krajoznawcza temu służy, ale nie każda rekreacyjna.
Wykład III
Zasady programowania krajoznawstwa turystycznego.
Jednym z najbardziej istotnych warunków uprawiania turystyki, szczególnie krajoznawczej jest wartość programu jaki proponuje się odbiorcom.
Program imprez turystycznych można określić jako szczegółowe przemyślenie możliwych wariantów działalności turystów, ich zaplanowanie i wybór odpowiednich do sytuacji form, a także zapewnienie ich realizacji.
Na programowanie treści rekreacyjnych wyrażonych formą i rodzajem aktywności człowieka wpływają czynniki takie jak:
Ilość i struktura wolnego czasu
Potrzeby profilaktyki zdrowia
Odmienność potrzeb różnych grup wiekowych i zawodowych
Nawyki, obyczaje, obowiązujące systemy wartości
Potrzeba wypoczynku rodzinnego
Dobry program imprezy turystycznej powinien charakteryzować się:
Celowością
Wykonalnością
Skutecznością i operatywnością
Komunikatywnością
Możliwością wyboru alternatywy
W trakcie układania programów turystycznych należy uwzględnić następujące zasady ogólne :
Dostosowywać program imprezy turystycznej oraz jego formę jego podania do składu społecznego grupy, dominujących zainteresowań, chłonności i możliwości percepcji przekazywanych wiadomości.
Wybór form wypoczynku nie powinien wynikać tylko z upodobań (często złych) ludzi, ale powinien być sterowany. Program imprezy winien preferować te formy i treści, które wymagają aktywnego uczestnictwa, dają możliwość wyżycia się poprzez czynne tworzenie nowych wartości.
Stosować zasady dydaktyczne w procesie programowania, a szczególnie zasadę stopniowania trudności, zasadę wyzwalania aktywności, systematyczności i poglądowości w procesie krajoznawczego poznawania.
Wiązać aktywność turystów z podstawowymi celami krajoznawstwa, upowszechnianiem wiedzy i sztuki, wychowaniem estetycznym, a także inspirować do autorealizacji w zakresie amatorskiej twórczości i zajęć hobbystycznych.
Dążyć do osiągnięcia minimum aktywności ruchowej jako niezbędnego wymogu fizjologicznego. Programy wyjazdów turystycznych winny umożliwiać realizowanie różnych form wypoczynku fizycznego i psychicznego, tzn. czynnych, biernych i łączonych (alternatywnie). Różnorodność form wypoczynku uzasadniona jest indywidualnością cech psychofizycznych człowieka, różnym typem i intensywnością zmęczenia u różnych osób. Profilaktyczna funkcja zdrowotna turystyki ma wyrażać się w podtrzymywaniu i zwiększaniu sprawności organizmu. W systemie profilaktyki najbardziej wartościowe w odnowie sił fizycznych i psychicznych są formy turystyki kwalifikowanej.
Unikać przeładowania programu prowadzącego do wiecznego pośpiechu i powierzchowności zwiedzania („amerykański” styl wycieczek), dążyć do zachowania proporcji między czasem przeznaczonym na gry i zabawy, a czasem na zwiedzanie obiektów krajoznawczych w przekroju całej imprezy.
Poprzez programowanie imprez i elastyczną realizację programów należy stwarzać możliwość twórczego przeżywania, swoistej refleksji i „krajoznawczego przeżycia”, kontemplacji, co wymaga odpowiedniej ilości czasu wolnego w czasie wyjazdu i zwolnionego rytmu zwiedzania
W rozkładzie dziennym zajęć stykające się ze sobą formy zachowań powinny mieć charakter kontrastowy na zasadzie „zwiedzanie obiektów krajoznawczych – odpoczynek w lesie lub przy kawie w obiekcie – następny blok poznawczy przepleciony elementem rozrywki lub rekreacji ruchowej”, należy również zachować równowagę między zajęciami w terenie odkrytym a zajęciami w obiektach.
Poprzez właściwy wybór form działalności kulturalnej i rozrywkowej należy zwalczać miernotę i lansować rzeczy wartościowe, dążyć do podniesienia kultury turystycznej i do bardziej pożytecznego wykorzystania turystyki w procesie odnowy sił człowieka.
Na program składają się:
|
|
|---|
Ruch turystyczny jest zjawiskiem złożonym, niejednorodnym. W zależności od formy ruchu turystycznego, od rodzaju i typu imprezy turystycznej różnie kształtuje się natężenie treści krajoznawczych. Stosując w podziale ruchu turystycznego kryterium celu wyjazdu, wyróżnia się turystykę krajoznawcza o dominującym motywie poznawczym, oraz turystykę wypoczynkową i specjalistyczną, w której elementy krajoznawstwa przeplatane są z blokiem zachowań wypoczynkowych i specjalistycznych.
Treści krajoznawcze w programowaniu mogą dotyczyć następujących zagadnień:
Racjonalne wykorzystanie gospodarcze naturalnych walorów środowiska przyrodniczego
Przemiany społeczno-ekonomiczne własnego środowiska
Zmiany modelu życia ludności w wyniku procesów demograficznych, gospodarczych i kulturalnych
System budownictwa, rozwiązania komunikacyjne i ich znaczenie dla ludności
Funkcje gospodarcze środowiska w gospodarce regionu
Przy układaniu programu krajoznawczego organizator napotyka często na znaczne trudności, których źródłem są :
Zróżnicowany poziom przygotowania krajoznawczego i zainteresowań uczestników organizowanych imprez, pociągający za sobą zróżnicowanie indywidualnych celów, jakie każdy z wycieczki lub innego zbiorowego wyjazdu pragnie realizować
Zmieniający się skład zespołu wycieczkowego
W świetle celów społeczno-wychowawczych zadania stawiane przed organizatorami masowych imprez są poważne i dotyczą dokładnego zaprogramowania tych imprez.
Program krajoznawczy rajdów, zlotów, złazów powinien obejmować:
Takie wytypowanie tras rajdowych, by obejmowały one w danych warunkach wszystkie najważniejsze walory krajoznawcze regionu
Opracowanie możliwie obszernych materiałów informacyjnych, informatorów, przewodników, vademecum rajdowych
Zachęcanie uczestników do przeczytania materiałów poprzez organizowanie konkursów, quizów krajoznawczych
Ogłoszenie konkursów fotograficznych, literackich, np. na reportaż z rajdu
Przed rozpoczęciem imprezy, a także w jej trakcie można organizować szereg imprez fakultatywnych zarówno dla ludności miejscowej, jak i dla uczestników rajdu np. :
Kurs organizatorów turystyki dla miejscowego aktywu turystycznego
Odczyty propagujące walory krajoznawcze regionu realizowane przez organizatorów rajdu, reportaże z wojaży zagranicznych ilustrowane przezroczami
Prelekcje, projekcje filmów turystycznych
Wystawy np. plakatu turystycznego, pamiątek rajdowych, fotografii krajoznawczej
Wspólne ognisko
Wycieczki autokarowe lub piesze o określonym profilu tematycznym, np. po obiektach zabytkowych, szlakiem kultury ludowej, nowoczesnej architektury
Obiektami krajoznawczymi są przedmioty nieruchome interesujące ze względu na swoje wartości historyczne, religijne, naukowe, kulturowe, techniczne i gospodarcze – pomniki przyrody, zabytki sztuki, tablice pamiątkowe.
Dwa lub więcej obiektów tworzących zwartą całość pod względem krajoznawczym stanowią zespół krajoznawczy – zespół klasztorny: kościół, klasztor, cmentarz ze starodrzewem.
Walorami krajoznawczymi są cechy środowiska nie będące obiektami, lecz przedstawiające określoną wartość krajoznawczą – piękno krajobrazu, punkt widokowy, bogactwo flory, tradycyjne imprezy, festiwale, zwyczaje regionalne.
Istnieją różne poglądy na temat podziału walorów turystycznych, a poszczególni autorzy posługują się różnorodną terminologią przy oznaczaniu tych samych cech. Najogólniejszy podział można przeprowadzić, biorąc pod uwagę pochodzenie walorów. Według tego kryterium wyróżnia się:
Walory przyrodnicze
Walory antropogeniczne
Kryterium funkcji pozwala pogrupować walory turystyczne na trzy zespoły :
Walory wypoczynkowe – tereny ciekawe krajobrazowo o niskim stopniu urbanizacji, dobrym klimacie, zapewniające łatwy kontakt z wodą i lasami
Walory krajoznawcze – składają się na nie osobliwości przyrody, walory dóbr kultury i walory tradycyjnej kultury ludowej, współczesne osiągnięcia cywilizacyjne i kulturalne zarówno w zakresie kultury duchowej, materialnej i społecznej
Walory specjalistyczne – cechy lub zespół cech środowiska przyrodniczego pozwalający na uprawianie wyspecjalizowanych form turystyki
Istotną kwestią dla programowania turystyki jest struktura przestrzenna walorów krajoznawczych. Wpływa to bowiem istotnie na ich atrakcyjność i określa sposób ich zwiedzania.
Centrum krajoznawcze to duże miasto (względnie zespół miast ściśle ze sobą powiązanych funkcjonalnie i przestrzennie), które stanowi przedmiot najwyższego zainteresowania turystów ze względu na bogactwo nagromadzonych tutaj walorów krajoznawczych oraz charakter wielkomiejskości i związany z nim wysoki poziom usług rozrywkowych i handlowych.
W Polsce wyróżnia się 10 wielkich centrów krajoznawstwa podzielonych na 4 grupy ze względu na podobieństwo zjawisk turystycznych w nich występujących.
Warszawa, Kraków, Trójmiasto. Wielkie miasta posiadające dużą koncentrację różnorodnych walorów krajoznawczych, wykształcone cechy wielkomiejskie, rozbudowaną bazę noclegową i największy ruch turystyczny
Wrocław i Poznań – ponad półmilionowe ośrodki o bogatych walorach krajoznawczych z dominacją obiektów zabytkowych, stanowiące silne ośrodki gospodarcze, naukowe i kulturalne
Toruń, Lublin, Szczecin – najmniejsze z grupy wielkich centrów, dysponujące wybitnymi walorami krajoznawczymi z przewagą zabytków
Łódź i konurbacja Katowice-Chorzów – jako rozwijające się ośrodki wielkomiejskie o uboższych, ale różnorodnych walorach krajoznawczych
Ośrodkiem krajoznawczym określa się miasto o wielkości i funkcjach ponadlokalnych, charakteryzujące się skupieniem atrakcyjnych dla turystyki i wartościowych walorów krajoznawczych oraz odpowiednim wyposażeniem usługowym i w miarę poprawnym zagospodarowaniem turystycznym. Do ośrodków krajoznawczych wliczono miasta mające ponad 5 tysięcy mieszkańców, jeżeli zgrupowanie walorów w niech jest znaczące np. Kazimierz Dolny, Frombork. Łącznie ośrodki krajoznawcze to w Polsce 62 miejscowości.
Trzecią grupę stanowią miejscowości krajoznawcze z zespołami obiektów i obiektami rozproszonymi, zaliczono tu wszystkie miejscowości, które charakteryzują się walorami wyższej rangi, a nie są centrami, ani ośrodkami krajoznawczymi. W tej grupie znalazło się 510 miejscowości w Polsce.
Ostatnią grupę stanowią pojedyncze obiekty krajoznawcze. Rozumie się przez nie obiekty odosobnione znajdujące się poza miejscowościami, jak i położone w obrębie jednostek osadniczych.
Oprócz obiektów przedmiotem zainteresowań turystów mogą być także zjawiska krajoznawcze, rozumiane jako współczesne lub tradycyjne przejawy życia, kultury, gospodarki, które z racji swej rangi oraz spektakularności budzą zainteresowanie turystów.
Formą najwyższą koncentracji walorów krajoznawczych jest kompleks krajoznawczy. Jego elementami składowymi są zarówno obiekty, jak i zespoły, które łącznie tworzą koncentrację przestrzenną, nadając strukturze charakter wyodrębniający ją z całości. Obiekty i zespoły winny w kompleksie zachować wzajemną bliskość, choć nie w tak znacznym stopniu jak w zespole.
Systematyka walorów krajoznawczych:
Dobra kultury – zabytki architektury, budownictwa, techniki, urbanizacji, archeologiczne; tradycyjna kultura ludowa, dzieła sztuk plastycznych, materialne dowody kulturalne przeszłości
Pamiątki historyczne – upamiętnione i godne upamiętnienia wydarzenia i miejsca historyczne, które zapisały się w dziejach narodu i są związane z działalnością wybitnych i zasłużonych osób, miejsca pamięci narodowej, miejsca i obiekty związane z podaniami historycznymi i legendami
Osiągnięcia współczesne – wybitne osiągnięcia techniczne, naukowe, gospodarcze, ośrodki wielkomiejskie jako centra współczesnej cywilizacji, interesujące przejawy życia kulturalnego
Przyrodnicze i krajobrazowe – parki i ogrody, charakterystyczne zespoły krajobrazowe, osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej
W polskiej literaturze coraz częściej używa się terminu „atrakcje turystyczne”, a także „atrakcje krajoznawcze”. Pojęcie „atrakcje turystyczne” wprowadził do literatury fachowej Cohen w 1972r. od tego czasu powstało wiele definicji tego fenomenu. W lapidarny sposób ujmuje atrakcje Lundberg jako „cokolwiek, co zaciekawia turystów”; takie rozumienie atrakcji podobne jest do naszego pojmowania waloru krajoznawczego.
Opisowo określa atrakcję również Goodall (1990) jako „miejsce charakterystyczne, często unikalne, np. naturalne środowisko, zabytek, festiwale, imprezy sportowe”
W odniesieniu do walorów turystycznych, a szczególnie krajoznawczych, można mówić o obiektywnym i subiektywnym odczuciu ich wartości. W drugim wypadku z obiektywnie istniejącego zespołu wartości turysta wybiera istotne dla niego cechy. O roli poszczególnych elementów kulturowych w turystyce decydują następujące wartości:
Poznawcze
Estetyczne
Użytkowe
Wychowawcze
Ładunek emocjonalny
Reprezentatywność
Wartości rekreacyjne
Wartości rozrywkowe
Walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego:
Osobliwości przyrody nieożywionej – jaskinie, osobliwości skalne, wodospady, wąwozy, jury, doliny, zjawiska krasowe
Osobliwości przyrody ożywionej – rezerwaty florystyczne i faunistyczne, stanowiska rzadkich roślin i ich zespoły, parki i ogrody
Niewątpliwie najwyższą atrakcyjnością krajoznawczą odznaczają się zespoły krajoznawcze, których dominującym czynnikiem są formy ukształtowania terenu, są to formy związane:
Z działalnością transportową, erozyjną, akumulacyjną rzek
Z działalności fal morskich
Z rozpuszczającą działalnością wody
Z działalnością wiatru
Z działalnością lodowców
Z działalnością człowieka
Najcenniejsze z punktu widzenia poznawczego i naukowego są obiekty objęte ochroną prawną : parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe.
Walory dóbr kultury związane są z zespołem krajobrazu kulturowego, który ma szczególne znaczenie dla turystyki krajoznawczej. Wśród walorów dóbr kultury wyróżnia się:
Obiekty archeologiczne (rezerwat, muzeum archeologiczne) Najbardziej atrakcyjne to:
|
|
|---|
Zabytki architektury obejmują budownictwo sakralne, militarne i miejskie. Obrazują one przeszłość narodu, wzbogacają krajobraz, dostarczają estetycznych wrażeń. Krajoznawcza wartość zabytków architektury zależy od stanu ich zachowania, reprezentatywności i unikalności, dostępności komunikacyjnej i zagospodarowania turystycznego. Poprzez zagospodarowanie obiektów turystycznych najczęstszym sposobem ich rewaloryzacji. Ciekawym przykładem rewaloryzacji zabytków poprzez działanie światła i dźwięków.
Elementy układów osadniczych są słabo wykorzystane jako walor krajoznawczy. Przedmiotem zainteresowań turystów mogą być rozplanowania dawnych miast, relikty osadnictwa wiejskiego z typowymi dla pewnych okresów układami pól, kształtami wsi nazewnictwa.
Zabytki dzieł sztuki plastycznej i piśmiennictwa – ten dział zabytków obejmuje zabytki ruchome : malarstwo, rzeźbę, grafikę, wyroby rzemiosła artystycznego i zabytki piśmiennictwa. Zabytki wiążą się z wcześniej omawianymi obiektami architektury, stanowiąc często ich zabytkowe wyposażenie.
W sferę zainteresowań turystów wchodzą najbardziej uchwytne cechy kultury ludowej takie jak strój, budownictwo, sztuka, obrzędy, muzyka i literatura. Cechy te bywają nazywane folklorem.
Wykład III - ćwiczenia
Szlak turystyczny
Definicja szlaku turystycznego
Szlakiem turystycznym jest wytyczona w terenie trasa służąca do odbywania wycieczek, oznakowana jednolitymi znakami (symbolami) i wyposażona w urządzenia informacyjne, które zapewniają bezpieczne i spokojne jej przebycie turyście o dowolnym poziomie umiejętności i doświadczenia, o każdej porze roku i w każdych warunkach pogodowych, o ile szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej (okresowe zamykanie w przypadku niekorzystnych warunków pogodowych lub ze względów przyrodniczych na terenach chronionych).
Rozróżnia się następujące rodzaje szlaków turystycznych:
Piesze górskie i nizinne oraz ścieżki spacerowe, przyrodnicze i dydaktyczne,
Narciarskie
Rowerowe
Kajakowe
Jeździeckie
Każdy rodzaj szlaku posiada własny jednolity system znaków i urządzeń informacyjnych zgodny z niniejszą instrukcją. Systemy te muszą być komplementarne, ponieważ szlaki różnych rodzajów mogą być prowadzone wspólnie.
Szlaki turystyczne tworzą spójną sieć na terenie kraju i łączą się ze szlakami w krajach sąsiednich. Część szlaków stanowi elementy sieci międzynarodowych lub ogólnoeuropejskich.
Wszystkie szlaki turystyczne jako elementy systemu bezpieczeństwa ruchu turystycznego i informacji turystycznej, są ewidencjonowane w Centralnej Kartotece Szlaków PTTK, a ich tworzenie i znakowanie podlega jednolitym zasadom.
Lokalne sieci ścieżek spacerowych, przyrodniczych i dydaktycznych powinny być również ewidencjonowane w Centralnej Kartotece Szlaków PTTK oraz być oznakowane zgodnie z „Instrukcją…”.
Ogólne zasady projektowania szlaków:
Wyznakowanie nowego szlaku powinno być uzasadnione analizą dotyczącą:
Potencjalnej atrakcyjności szlaki i przewidywanej frekwencji na nim;
Dostępności szlaku (możliwość dojazdu do punktów początkowych i pośrednich);
Stanu zagospodarowania turystycznego przyszłego szlaku;
Powiązań projektowanego szlaku z istniejącą siecią szlaków.
Przebieg szlaku powinien być uzgodniony z:
Właścicielami lub użytkownikami terenów, przez które przebiegać będzie szlak;
Właściwymi władzami samorządowymi;
Nadleśnictwami, dyrekcjami parków krajobrazowych, Wojewódzkimi Konserwatorami Przyrody (w przypadku przebiegu przez rezerwaty przyrody);
Organami administracji dróg wodnych;
Jednostkami Wojska Polskiego na terenach wojskowych;
Właściwymi terenowymi dowództwami Straży Granicznej przy szlakach prowadzonych wzdłuż granicy
Ogólne zasady prowadzenia szlaków
Szlaki lądowe, powinny prowadzić istniejącymi ścieżkami i drogami o nieutwardzonej nawierzchni, a gdy zachodzi konieczność zachowania ciągłości szlaku, odcinek taki po drodze utwardzonej powinien być jak najkrótszy; szlaki rowerowe mogą prowadzić także po drogach o nawierzchni utwardzonej.
Szlak powinien zaczynać się (kończyć) przy przystankach komunikacji zbiorowej, w punktach węzłowych szlaków, przy obiektach PTTK i innych obiektach turystycznych, lub w innych łatwo dostępnych miejscach koncentracji ruchu turystycznego.
W miastach szlaki powinny zaczynać się przy końcowych, a wyjątkowo pośrednich przystankach komunikacji miejskiej. W mniejszych miejscowościach wszystkie szlaki powinny się schodzić w jednym miejscu.
Szlak powinien:
Przebiegać w sposób logiczny bez niepotrzebnego nadkładania drogi;
Być wyposażony w znaki i urządzenia informacyjne.
Szlak nie powinien:
Prowadzić tą samą drogą z innym rodzajem szlaku, np. pieszy z rowerowym lub jeździeckim, chyba że jest to koniecznie i nie będzie zagrażać bezpieczeństwu turysty;
Prowadzić wspólnie z innym szlakiem na odcinku dłuższym niż 3 km;
Rozwidlać się lub krzyżować ze szlakiem tego samego koloru, także dochodzącym do granicy z terenu innego państwa.
Należy unikać równoległego przebiegu szlaków tego samego koloru w niewielkiej od siebie odległości.
Szlaki powinny być dostępne o każdej porze roku z wyjątkiem sytuacji szczególnych.
Ścieżki spacerowe w pobliżu większych miejscowości turystycznych i uzdrowiskowych powinny mieć formę pętli.
Ścieżki przyrodnicze i dydaktyczne mogą być wykonywane na zlecenie właściciela lub zarządcy terenu. Ich przebieg, treść krajoznawcza i naukowa ustalane są i finansowane przez zleceniodawcę.
Oznakowanie szlaków
Wyróżnia się dwie grupy symboli stosowanych od oznakowania szlaków:
Znaki określające przebieg szlaku;
Znaki informacyjne i ostrzegawcze.
Znaki na szlakach:
Pieszych, rowerowych praz ścieżkach spacerowych, przyrodniczych i dydaktycznych są wykonywane na białym tle wyłącznie w kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym, żółtym i czarnym;
Narciarskich wykonywane są na pomarańczowym tle w kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym i czarnym;
Jeździeckich wykonywane są na białym tle w kolorze pomarańczowym;
Kajakowych – informacje wykonywane są w kolorze czarnym na białym tle z granatową obwódką, a ostrzegawcze na białym tle z czerwoną obwódką.
Zasady umieszczania znaków
Znak szlaku ma za Zasanie wskazywać turyście właściwi kierunek wędrówki, potwierdzić słuszność wyboru drogi.
Szlak musi być tak wyznakowany, aby umożliwiał wędrowanie w obu kierunkach.
Znak szlaku musi być umieszczony prostopadle lub skośnie do osi drogi, ścieżki.
Znaki powinny być umieszczane w widocznym miejscu, na kontrastowym tle.
Znak początku (końca) jest pierwszym i ostatnim znakiem szlaku (poza ścieżkami spacerowymi, przyrodniczymi i dydaktycznymi). Umieszcza się go bezpośrednio przed pierwszym i za ostatnim znakiem podstawowym.
Na szlakach pieszych, na odcinkach szlaku bez skrzyżowań i rozwidleń, znaki można umieszczać w odległości nie większej jak 200 m jeden od drugiego.
Przejście szlaku przez skrzyżowania i rozwidlenia dróg powinno być tak oznakowane, aby znaki były widoczne dla obu kierunków wędrowania.
Znak skrętu i strzałki mogą być stosowane zamiennie w zależności od sytuacji i możliwości ich umieszczenia w terenie (zaleca się, aby znak skrętu był umieszczany na obiekcie znajdującym się przed ścieżką, drogą w którą skręcamy, a strzałka była umieszczana na obiekcie znajdującym się za ścieżką, drogą w którą skręcamy).
Znaki różnych rodzajów szlaków prowadzące wspólnie należy blokować, o ile och kształt na to pozwala. W przeciwnym wypadku należy zawsze umieszczać je na tych samych stanowiskach.
Na wspólnym odcinku przebiegu dwóch i więcej szlaków znaki należy zablokować tak, aby paski koloru szlaku były oddzielone pojedynczymi paskami białymi. W znaku zablokowanym kolory umieszcza się od góry w następującej kolejności: czerwony, niebieski, zielony, żółty, czarny.
Na wspólnym przebiegu szlaku pieszego i ścieżki spacerowej, znak zablokowany składa się ze znaku ścieżki spacerowej i pod nim znaku szlaku.
Na wspólnym przebiegu kilku szlaków przy skręcie jednego szlaku, stosuje się wyłącznie znak zablokowany.
Przy zablokowaniu dwóch znaków skrętu, znak zewnętrzny posiada wymiary 180 x 150 mm.
Przy skręcie kilku szlaków stosuje się wyłącznie strzałki.
W przypadku umieszczania znaku na jasnym tle, cały znak należy obwieść szarym paskiem o szerokości od 10 do 30 mm.
Na cienkich drzewach, tyczkach, znak wykonuje się w postaci obrączki.
Przy szlaku biegnącym przez tereny otwarte, gdzie obiekty, na których można umieścić znak są oddalone do 50 m od trasy, dopuszcza się umieszczanie znaków na tych obiektach.
Znak sygnalizujący skręt szlaku rowerowego umieszcza się po prawej stronie drogi w odległości 30-100 m przed miejscem skrętu szlaku.
Znaki drogowe służące do oznakowania szlaków rowerowych, biegnących drogami publicznymi, umieszcza się po prawej stronie drogi na typowych do tego celu konstrukcjach nośnych, zgodnie z zasadami zawartymi w przepisach o znakach i sygnałach na drogach, stanowiących załącznik do „Prawo o ruchu drogowym”, za zgodą zarządcy drogi, znaki można montować na istniejących konstrukcjach pod istniejącymi znakami konwencjonalnymi.
Tablice z siecią szlaków i drogowskazy powinny być ustawiane na początku (końcu) szlaku, w węzłach szlaków, przy obiektach PTTK – w miejscach uzasadnionych dużym ruchem turystycznym.
Wykład IV
Regiony turystyczne Polski
|
|
|---|---|
|
|
|
|
|
|
Interpretacja dziedzictwa.
Interpretować znaczy wyjaśniać. Jest zarówno programem jak i aktywnością.
Cele interpretacji dziedzictwa
Wyrobienie wrażliwości na otoczenie
Pomoc w zrozumieniu sensu wyjątkowości miejsca, znaczenia historii oraz środowiska
Wzbogacenie wrażeń, wyzwalając aktywność w czasie wolnym
Popularyzowanie nowych idei
Pomoc zwiedzającym w zrozumieniu historii
Pomoc w wyobrażeniu sobie przez zwiedzającego dawnych czasów
Enos Mills (1870-1922) – pionier interpretacji dziedzictwa, wykładowca, autor 15 książek przyrodniczych, stworzył programy edukacyjne dla szkół „Szkoła na szlaku”.
Freeman Tilden (1883-1980) – drugi ojciec interpretacji dziedzictwa.
Wskazówki do pracy z dziećmi
Ograniczyć liczbę dorosłych do jednego na dziecko
Pracować w małych (max 10 osób) grupach
Włączyć do programu element niespodzianki
Realizować relatywnie krótki program
Zwracać uwagę aby każde dziecko miało kontakt z interpretatorem
Zachęcać dzieci do zabrania głosu
Upewnić się, że obszar jest przyjazny dla dzieci
Zachęcać dzieci do ruchu
Produkt interpretacji – właściwym produktem interpretacji jest to, w jakim stopniu zwiedzający zrozumieją znaczenie i relacje związane z danym miejscem.
Hierarchiczne cele interpretacji
Zorientować zwiedzających odnośnie: podstawowych usług turystycznych, niebezpieczeństw.
Poinformować o możliwościach uprawiania turystyki.
Zaangażować w interpretację dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
Ideałem, do którego powinno się dążyć, jest przekazanie efektywnej informacji jak największej liczbie osób.
Wybór tematu interpretacji: powinien być interesująco sprecyzowany temat.
Temat jako kompletne zdanie.
Temat dotyczący ważnej historii związanej z danym miejscem i czy wzbogaci doświadczenia.
Temat trafi do odbiorcy.
Jestem w temat osobiście zaangażowany.
Możliwość powtórzenia tematu przez słuchacza.
Metody stosowane w interpretacji dziedzictwa:
Wstępy, które powinny zainteresować
Nawiązania, które wyjaśniają to co na wstępie zostało powiedziane
Część zasadnicza będąca ilustracją danego tematu
Konkluzja mająca na celu spointowanie prezentacji
Korzyści płynące z interpretacji dziedzictwa
Edukacyjna – zdobycie nowej wiedzy o danym miejscu
Rekreacyjna
Inspiracyjna
Źródło wiedzy krajoznawczej
Zakres wiedzy:
Poznanie stylów architektonicznych, zabytków i kultury
Znajomość kultury ludowej, skansenów, mniejszości narodowych
Znajomość parków narodowych, krajobrazowych
Orientacja na tracie turystycznej
Literatura turystyczna
Dzieli się ją na publikacje ściśle turystyczne tj. użytkowe; przewodniki, informatory, itp. Publikacje uzupełniające to albumy historyczne, poradniki, itp.
Poszczególne przewodniki różnią się zasięgiem geograficznym i przeznaczeniem dla określonych form ruchu turystycznego.
Przewodniki po miastach
Przewodniki po rejonach turystycznych – przeznaczone dla osób, które chcą zwiedzać większy obszar regionu
Przewodniki trasowe – opisują szczegółowo jedną z tras turystycznych
Można wyróżnić przewodniki dla turystyki kwalifikowanej np. rowerowej, kajakowej
Przewodniki archeologiczne, geologiczne, etnograficzne, historyczne
Przewodnik turystyczny powinien zawierać
Ogólną wiedzę obejmującą kompendium wiedzy o regionie
Opis miejsc – alfabetycznie
Opis tras i szlaków turystycznych
Informator turystyczny – zawiera podstawowe informacje krajoznawcze oraz opis usług turystycznych w układzie alfabetycznym i topograficznym lub rzeczowym.
Słowniki i leksykony – dostarczają wiadomości według określonego sposobu selekcji.
Czasopisma turystyczne – odświeżają i aktualizują wiadomości z przewodników czy informatorów turystycznych.
Mapy turystyczne – dostarczają informacji przestrzennych, stanowią uzupełnienie do przewodników i informatorów. Posługujemy się mapami:
Topograficznymi – przydatne dla turystyki pieszej, rowerowej itp.; nie zawierają treści krajoznawczej
Turystycznymi – opisują szlaki turystyczne, komunikację, obiekty krajoznawcze
Specjalistycznymi – zabytki, parki narodowe, rezerwaty, zamki
Materiały informacyjno-reklamowe – pomocnicze źródło wiedzy krajoznawczej – foldery
Systemy informacji turystycznej – od 2004 roku funkcjonuje ISST dostępny w serwisie polska.travel.pl
Film krajoznawczy – platformy cyfrowe, Discovery, National Geographic
Programy komputerowe I źródła internetowe – ISIT, Mapy Google
Sprawozdania pilotów wycieczek
Wykład V
Pojęcie i interpretacja dziedzictwa.
Dziedzictwo jest pojęciem, które rozpowszechniło się w Europie w latach 70 XXw. Ważnym krokiem dla jego popularycacji stało się ogłoszenie w 1975r. Rokiem Europejskiego Dziedzictwa Architektonicznego.
Ekspansji dziedzictwa w ostatnim dwudziestoleciu minionego wieku należy upatrywać m.in. w narastaniu postaw dekadenckich, objawiających się nostalgią, zagubieniem, ale także poszukiwaniem swych korzeni i postrzeganiem przeszłlości jako serdecznej, spokojnej i trwałej w kontraśnie do pełnej niepokojów teraźniejszości, stanowiącej zapowiedź niepewnej przyszłości.
Lowenthal określił to w ten sposób : „niezadowolenie z teraźniejszości, apatia w stosunku do przyszłości wzbudziły nostalgię, zainteresowanie i utożsamiły to, co jest piękne i żywe, z tym co stare i przeszłe”.
Dziedzictwo to wszystko co przekazujemy z pokolenia na pokolenie, czyli to czym żyjemy obecnie i to co przekażemy naszym dzieciom i wnukom.
Hewison – „to co przeszłe generacje ocaliły i przekazały nam i co znacząca liczba populacji pragnie ocalić dla przyszłości”.
W krajoznawstwie i turystyce pojęcie dziedzictwie może być szersze, niż to powszechnie przyjęte – obejmuje wszystkie rzeczy, które mogą służyć do tworzenia produktów turystycznych.
Pojęcie dziedzictwa obejmuje:
Obiekty, miejsca, obszary przyrodnicze i kulturowe
Niematerialne formy kultury : filozofia, tradycja, sztuka we wszystkich przejawach, różne style życia, edukację przez literaturę lub folklor
Światowy Komitet Dziedzictwa wspierany przez sekretariat UNESCO i Światowe Centrum Dziedzictwa z siedzibą w Paryżu koordynują działania poszczególnych rządów, w celu pomocy i usprawnienia zarządzania obiektami znajdującymi się na Liście Światowego Dziedzictwa.
Światowy Komitet Dziedzictwa ma pełnić trzy funkcje:
Identyfikowanie i wpis obiektów na Listę Światowego Dziedzictwa – na podstawie nominacji nadsyłanych przez rządy poszczególnych państw – kulturowe i przyrodnicze obiekty o wyjątkowej i uniwersalnej wartości, które powinny zostać objęte Konwencją,
Decydowanie, które obiekty z Listy Światowego Dziedzictwa powinny zostać wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa w Niebezpieczeństwie (dla których potrzebna jest specjalna troska konserwatorska, wymagająca środków określonych przez Konwencję),
Określanie, w jaki sposób i na jakich warunkach środki z Funduszu Światowego Dziedzictwa powinny zostać wykorzystane przez rządy poszczególnych państw dla ochrony ich Miejsc Światowego Dziedzictwa.
Konwencja UNESCo o Ochronie Kulturowego i Naturalnego Dziedzictwa z 1972r., w artykule 1, określa dziedzictwo kulturowe jako:
Zabytki architektury, rzeźby i malarstwa, przedmioty lub struktury archeologiczne, inskrypcje, jaskinie mieszkalne oraz kombinacje wyżej wymienionych elementów o wyjątkowej i uniwersalnej wartości z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki,
Grupy budynków pojedynczych lub połączonych, które ze względu na swoją architekturę, jednorodność lub położenie w krajobrazie mają wyjątkową wartość z punktu widzenia historii, kultury i nauki,
Miejsca pracy ludzkiej lub stworzone przez naturę i ludzi oraz obszary zawierające stanowiska archeologiczne o wyjątkowej uniwersalnej wartości z historycznego, estetycznego, etonograficznego lub antropogenicznego punktu widzenia.
Artykuł 2 Konwencji definiuje się dziedzictwo naturalne jako:
Naturalne formacje złożone z fizycznych i biologicznych form lub grup takich form o wyjątkowej uniwersalnej wartości z estetycznego lub naukowego punktu widzenia,
Geologiczne i fizjograficzne formacje i precyzyjnie określone obszary, które stanowią siedliska zagrożonych gatunków zwierząt i roślin o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody,
Miejsca lub precyzyjnie określone naturalne obszary o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki, ochrony przyrody lub naturalnego piękna.
Aby obiekt, miejsce lub obszar zostały włączone na Listę Światowego Dziedzictwa, muszą spełniać szczegółowe kryteria selekcji. Są one regularnie modyfikowane, aby spełnić wymogi ewolucji koncepcji światowego dziedzictwa.
Zgodnie z nimi kulturowe zasoby powinny:
Reprezentować mistrzowskie przykłady ludzkiego geniuszu,
Prezentować ważne zmiany ludzkich wartości w ciągu dziejów bądź na obszarze kulturowym lub rozwój architektury czy technologii, monumentalnej sztuki, założeń miejskich lub kształtowania krajobrazu,
Dotyczyć unikatowych lub chociaż wyjątkowcyh pamiątek tradycji kulturowej albo cywilizacji, która istnieje lubi która zanikła,
Być wyjątkowym przykładem typu budownictwa lub architektury bądź technologicznego zespołu albo krajobrazu, który ilustruje znaczące okresy w ludzkiej historii,
Być wyjątkowym przykładem tradycyhnych ludzkich siedlisk lub wykorzystania krajobrazu, które są reprezentatywne dla kultury, a zwłaszcza kiedy stawała się ona zagrożona przez nieodwracalne zmiany,
Być bezpośrednio bądź namacalnie związana z wydarzeniami lub żywą tradycją, z ideałami bądź wierzeniami, z dziełami sztuki lub literatury, o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu.
Procedura umieszczania na listę jest dość skomplikowana. Polega ona na złożeniu przez rząd państwa na którego terenie znajduje się obiekt wniosku, który jest rozpatrywany przez Komitet decydujący o tym, którem z obiektów należy przyznać status światowego dziedzictwa.
Kandydatury miejsc kwalifikujących się do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa powinny być w Polsce zgłaszane Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Komitet Światowego Dziedzictwa podejmuje decyzje o wpisie na dorocznej sesji na podstawie rekomendacji organów doradczych. W przypadku dóbr kultury jest to Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków, w przypadku obiektów naturalnych Światowa Unia Ochrony Przyrody. Proces ten trwa zwykle półtora roku.
Obiekty polskie znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa to:
Puszcza Białowieska – 1979r. - obiekt transgeniczny polsko-białoruski. Figuruje na Liście UNESCO, jako największy naturalny obszar leśny w Europie i ostatni fragment pierwotnej puszczy o niespotykanym w innych lasach europejskich bogactywie flory i fauny. Puszcza zajmuje obszar województwa podlaskiego oraz Białorusi, całkowita powierzchnia przekracza 150 tys. ha (w Polsce 62 tys. ha).
Białowieski Park Narodowy, to ponad 10,5 ha (1/6 polskiej części puszczy), jego podstawowym zadaniem jest ochrona najlepiej zachowanego fragmentu Puszczy Białowieskiej. W puszczy rośnie aż 26 gatunków drzew, których średnia wieku wynosi około 130 lat.
Najsłynniejszymi mieszkańcami puszczy są żubry, największe europejskie ssaki. Białowieskie stado przekracza liczbę 300 sztuk, co stanowi połowę polskiej populacji. Oprócz żubrów puszczę zamieszkuje ponad 12 tys. gatunków zwierząt, ale szacuje się, że rozpoznano faunę tylko w 50%.
Historyczny zespół urbanistyczny i architektoniczny miasta Krakowa – 1978r. - Stare Miasto Krakowa, dawnej stolicy Polski rozciąga się u stóp Zamku Królewskiego na Wawelu. XIII-wieczne miasto kupieckie posiadające największy w Europie rynek, liczne zabytkowe kamienice oraz bogato wyposażone pałace i kościoły. O świetnej przeszłości Krakowa świadczą fragmenty XIV-wiecznych murów miejskich położona na południu miasta średniowieczna dzielnica Kazimiesz z zabytkowymi synagogami, Uniwesytety Jagielloński oraz katedra gotycka, w której pochowani są królowie Polski.
Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni – 1978/uzupełnione w 2013 r. – Pokłady soli w Wieliczce są eksploatowane od XIIIw. Kopalnia rozciąga się na 9 poziomach i liczy 360 km chodników, w których znajdują się wyrzeźbione w soli ołtarze, posągi i inne dzieła sztuki, etapy pasjonującej pielgrzymki ku przeszłości tego zakrojonego na szeroką skalę przedsięwzięcia przemysłowego. Strefę zabytkową Kopalni w Bochni, wpisanej w 2013r. stanowią 3 szyby : Sutoris, Campi i Trinitatis oraz 9 poziomów usytuowanych pod powiezchnią. Cenną spuściznę kultury dychowej górników stanowią podziemne kaplice.
Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady – 1979r. – Ogrodzenia, druty kolczaste, wieże strażnicze, baraki, szubienice, komory gazowe oraz krematoria świadczą o warunkach w jakich odbywało się hitlerowskie ludobójstwo na terenie dawnego obozu koncentracyjnego i obozu zagłady największego w III Rzeszy. Badania historyczne wykazały, że w obozie tym, stanowiącym symbol okrucieństwa ludzi wobec ludzi w XX wieku systematycznie głodzono, torturowano i wymordowano 1,5 miliona ludzi, w przeważającej części Żydów.
Stare Miasto w Warszawie – 1980r. – W sierpniu 1994r., w czasie Powstania Warszawskiego przeszło 85% zabudowy Starego Miasta zostało zniszczone przez oddziały hitlerowskie. Po wojnie, z woli społeczeństwa podjęto trwające pięć lat dzieło odbudowy, pieczołowicie rastaurując kościoły, pałace oraz Rynek Starego Miasta. Jest to wyjątkowy przykład niemal całkowitej odbudowy zabytków pochodzących z nieprzerwanego ciągu historycznego, od XIII do XX wieku.
Stare Miasto w Zamościu – 1992r. – Miasto założone w XVIw. Przez kanclerza Jana Zamoyskiego na szlaku handlowym łączącym Europę Zachodnią i Północną z Morzem Czarnym. Zamość był wzorowany na włoskim modelu miasta idealnego, zbudowany przez pochodzącego z Padwy architektra Bernardo Morandiego, stanowi doskonały przykład miasta renedansowego z końca XVIw., które zachowało pierwotny plan, fortyfikacje oraz liczne budowle łączące włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne.
Średniowieczny zespół miejski Torunia – 1997r. – Toruń zawdzięcza swe początki Zakonowi Krzyżackiemu, który w połowie XIIIw. Zbudował tam zamek, mający służyć za bazę wypadową do podboju i ewangelizacji Prus. Miasto, należące do Hanzy, wkrótce zaczęło odgrywać ważną rolę handlową. O jego randze świadczą liczne okazałe, XIV-XV-wieczne budowle publiczne i prywatne (m.in. Dom Mikołaja Kopernika) wznoszące się na Starym i na Nowym Mieście.
Zamek krzyżacki w Malborku – 1997r. – XIII-wieczny, warowny klasztor Zakonu Krzyżackiego. Został znacznie rozbudowany i upiększony po 1309r., kiedy przeniesiono tu z Wenecji siedzibę Wielkiego Mistrza. Ten znakomity przykład średniowiecznego zamku ceglanego popadł następnie w ruinę, ale został pieczołowicie odrestaurowany na przełomie XIX i XXw.
Kalwaria Zebrzydowska – 1999r. - manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy. W Kalwarii Zebrzydowskeij uderza malowniczy krajobraz kulturowy o wymowie duchowej. Otoczenie naturalne, w które wpisują się symboliczne miejsa odnoszące się do Męki Pańskiej oraz do życia Matki Boskiej, pozostało prawie niezmienione od XVIIw. Kalwaria Zebrzydowska nadal stanowi cel pielgrzymek. Jest również wyjątkowym pomnikiem kultury, w którym krajobraz naturalny został wykorzystany jako miejsce symbolicznego przedstawienia w formie kaplic i alejek scen z Pasji. W efekcie powstał krajobraz kulturowy o wyjątkowym pięknie i duchowej jakości, w którym naturalne i zbudowane przez człowieka elementy przeplatają się w harmonijny sposób. Pod koniec XVI wieku nastąpił rozkwit tego typu kształtowania krajobrazu w dużej skali łacząc naturalne piękno z duchownymi wartościami i zasadami barkowoych założeń ogrodowych.
Drewiane kościoły południowej Małopolski – Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa – 2003r. – wyjątkowy przykład różnych aspektów tradycji budowlanych kościołów średniowiecznych w kulturze rzymsko-katolickiej. Do ich budowy wykorzystano technikę zrębową, rozpowszechnioną w Europie Północnej i Wschodniej od średniowiecza. Kościoły powstawały z fundacji rodzin szlacheckich i były symbolem prestiżu. Stanowiły interesująca alternatywę dla budowli murowanych powstających w miastach.
Park Mużakowski – 2004r. – Park krajobrazowy o powierzchni 559,9 ha rozciągający się po obu stronach Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko-niemiecka, został stworzony przez księcia Hermanna von Pucker-Muskau w latach 1815-1844. Park harmonijnie wpisany w wiejski krajobraz zapoczątkował nowe podejście w projektowaniu krajobrazu i wpłynął na rozwój architektury krajobrazu w Europie i Ameryce. Zaprojektowanyjako „obraz malowany za pomocą roślin” nie miał nawiązywać do klasycystycznego krajobrazu, wyobrażenia Edenu, czy utraconej doskonałości, ale wykorzystywał miejscową roślinność do podkreślenia walorów istniejącego krajobrazu. Ten ”zintegrowany krajobraz” rozciąga się aż do miasta Muskau, poprzez pasy zieleni tworzące parki miejskie otaczające obszary zabudowane. Miasto stało się w ten sposób jednym z elementów utopijnego krajobrazu. W skład obiektu wchodzi również odbudowany zamek, mosty i arboretum.
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy – 2001r. – największe w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej, zostały wzniesione na Śląsku w połowie XVIIw., w następstwie Pokoju Westfalskiego regulującego kwestie religijne. Miały upamiętniać zakończenie wyniszczającej wojny. Obie świątynie z założenia nie miały przypominać tradycyjnych kościołów budowanych w tym czasie. Zbudowane zostały przy użyciu pospolitych materiałów, a ustyuowane w odległości zasięgu kuli armatniej od murów miasta. Są wybitnym świadectwem tolerancji religijnej okazanej ze strony austriackiej dynatii Habsburgów – katolików wobec protenstanckiej ludności Śląska.
Hala Stulecia we Wrocławiu – 2006r. – Pierwotnie wpisana na listę pod nazwą Hali Ludowej. Jest to budowa przełomowa w historii architektury wykorzystujące żelazobeton. Wzniesiona została między 1911-1913r. przez architekta Maxa Berga na terenach Wystawy Stulecia jako budowla wielofunkcyjna służąca rekreacji. Zbudowana na planie koła z czterema absydami. Hala mieści ogromną cylindryczną widownię na około 6000 osób. Wznosząca się na wysokość 23 metrów kopuła zwieńczona jest latarnią ze stali i szkła. Hala Stulecia jest rozwiązaniem pionierskim pod względem architektonicznym i inżynierskim, dokumentującym przenikanie się różnych wpływów we wczesnych latach XXw. I stanowi zasadniczy punkt odniesienia do tworzenia i rozwoju tego typu budownictwa w Europie.
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat – 2013r. – Wpis obejmuje 16 wybranych cerkwi, z których osiem znajduje się na terytorium Polski i 8 na Ukrainie. Cerkwie są budowlami o konstrukcji zrębowej i zostały wzniesione w okresie od XVI do XIXw. Są to świątynie społeczności wyznania prawosławnego i grecko-katolickiego. Według typów architektonicznych wyróżnia się cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie. Obrzędowość, ikonografia i technika związane z kulturą poszczególnych grup etnicznych rozwijały się na przestrzeni dziejów. Świątynie są świadectwem odrębnych tradycji budowlanych, zakorzenionych w tradycji Kościoła Wschodniego. Cerkwie zawierają elementy lokalnego budownictwa i symboliczne odniesienia do kodmogonii danej społeczności. Trójdzielne świątynie wieńczą namiotowe lub cebulaste hełmy. W obrębie wpisanych,, poza cerkwiami znajdują się drewniane dzwonnice, cmentarze i bramy, a wewnątrz cerkwi – ikonostasy i polichromie.
Miejsce dziedzictwa staje się atrakcją krajoznawczą lub turystyczną, co implikuje pozytywne, ale i negatywne następstwa.
Wśród pozytywnych stron wymienić można:
Potrzebę znalezienia środków na zapewnienie ochrony i konserwacji,
Budzenie zainteresowania obiektem lokalnych społeczności i zjednanie ich poparcia dla ochrony dziedzictwa,
Roztaczanie nadzoru konserwatorskiego, który zapewni odpowiednie proporcje pomiędzy udostępnieniem a ochroną,
Pobudzający wpływ na lokalną ekonomię, poprzez promowanie ich jako produktów generujących dochód i miejsca pracy.
Wśród negatywnych stron należy wymienić:
Zanik autentyzmu miejsca, bowiem w procesie udostępniania obiektu turystom historia miejsca może być upraszczana. Jest to robione w celu uprzystępnienia wiedzy zwiedzącym,
Swoiste kreowanie miejsca na nowa, gdyż w procesie prezentacji interpretacji następuje niejako pozorowanie czy stylizowanie na autentyk,
Selektywność, bo przygotowując dziedzictwo jako produkt turystyczny, dokonuje się wyboru prezentowanych treści pod kątem sensowności ich promocji,
Wpływ na lokalne środowisko, gdyż rozwój miejsc dziedzictwa może oznaczac inwazję prywatnych przedsięwzięć mających negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze, większe zagęszczenie ruchu.Wpływ turystów może wywołać niepożądane zmiany w stylu życia i kulturze lokalnych społeczności.
Dziedzictwo niematerialne – na 32 Konferencji Generalnej UNESCO w 2003r. przyjęto Konwerncję o Ochronie Dziedzictwa Niematerialnego. Dziedzictwo to obejmuje tradycje i przekazy ustne (w tym język jako narzędzie przekazu), spektatkle, widowiska, zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne, wiedzę o wszechświecie oraz związane z nią praktyki. Polska do tej pory nie posiada wpisu na tej liście.
Przykłady:
FADO – Portugalia – pieśń śpiewana w miastach – 2011r.
Fado jest gatunkiem poezji śpiewanej, która cieszy się dużą popularnością w różnych środowiskach Lizbony. Jest charakterystyczny dla porugalskiej wielokulturowości łącząc w sobie m.in. afro-brazylijskie pieśni taneczne, tradycyjne lokalne gatunki muzyczne i taneczne, tradycje wywodzące się z obszarów wiejskich. Pieśni zazwtczaj wykonuje solista – tradycyjnie przy akompaniamencie dwóch gitar : akustycznej i portugalskiej (12-strunowej o kształcie gruszki występującej tylko w Portugalii). Pieśni wykonywane zawodowo w salach koncertowych i kameralnych klubach Fado, a także przez amatorów zrzeszonych w różnych stowarzyszeniach.
TRADYCJE KORONKARSKIE Z LEFKARA – Cypr – 2009r.
Tradycja koronkarska w wiosce Lefkara sięga przynajmniej XIV wieku. Widoczne sa w niej wpływy lokalnej tradycji, haftu weneckiego oraz greckich i bizantyjskich motywów geometrycznycj. Koronki sa wykonywane ręcznie w czterech etapach. Sztuka ta połączona jest z praktyką społeczną, wciąż jest podstawowym zajęciem kobiet które wytwarzają obrusy, serwetki, tkanin o charakterystycznych wzorach.
DIETA ŚRÓDZIEMNOMORSKA – Hiszpania, Grecja, Włochy, Maroko – 2010r.
Pod pojęciem diety śródziemnomorskiej rozumie się umiejętności, wiedzę, praktyki i tradycje, a więc wszystko, co mieści się w przestrzeni mięszy krajobrazem, a stołem : uprawa roślin, zbiór plonów, rybołóstwo, przechowywanie i przetwarzanie żywności, przygotowywanie, a przede wszystkim wspólne spożywanie posiółków. Jest sposobem odżywiania się, który nie zmienił się w czasie i przestrzeni. Jej podstawowe składniki to oliwa z oliwek, zboża, owoce świeże lub suszone, ryby, nabiał i mięso w ograniczonych ilościach oraz wiele ziół i przypraw. Wszystko popijane winem lub naparami ziołowymi, zależnie od tradycji związanej z wiarą.
Wykład V
Walory i atrakcje turystyczne
Obiektami krajoznawczymi są przedmioty nieruchome interesujące ze względu na swoje wartości historyczne, religijne, naukowe, kulturowe, techniczne i gospodarcze – pomniki przyrody, zabytki sztuki, tablice pamiątkowe.
Dwa lub więcej obiektów tworzących zwartą całość pod względem krajoznawczym stanowią zespół krajoznawczy – zespół klasztorny: kościół, klasztor, cmentarz ze starodrzewem.
Walorami krajoznawczymi są cechy środowiska nie będące obiektami, lecz przedstawiające określoną wartość krajoznawczą – piękno krajobrazu, punkt widokowy, bogactwo flory, tradycyjne imprezy, festiwale, zwyczaje regionalne. Najogólniejszy podział można przeprowadzić, biorąc pod uwagę pochodzenie walorów. Według tego kryterium wyróżnia się walory przyrodnicze i antropogeniczne.
Kryterium funkcji pozwala pogrupować walory turystyczne na trzy zespoły :
Walory wypoczynkowe – tereny ciekawe krajobrazowo o niskim stopniu urbanizacji, dobrym klimacie, zapewniające łatwy kontakt z wodą i lasami
Walory krajoznawcze – składają się na nie osobliwości przyrody, walory dóbr kultury i walory tradycyjnej kultury ludowej, współczesne osiągnięcia cywilizacyjne i kulturalne zarówno w zakresie kultury duchowej, materialnej i społecznej
Walory specjalistyczne – cechy lub zespół cech środowiska przyrodniczego pozwalający na uprawianie wyspecjalizowanych form turystyki
Centrum krajoznawcze to duże miasto (względnie zespół miast ściśle ze sobą powiązanych funkcjonalnie i przestrzennie), które stanowi przedmiot najwyższego zainteresowania turystów ze względu na bogactwo nagromadzonych tutaj walorów krajoznawczych oraz charakter wielkomiejskości i związany z nim wysoki poziom usług rozrywkowych i handlowych.
W Polsce wyróżnia się 10 wielkich centrów krajoznawczych podzielonych na 4 grupy ze względu na podobieństwo zjawisk turystycznych w nich występujących:
Warszawa, Kraków, Trójmiasto. Wielkie miasta posiadające dużą koncentrację różnorodnych walorów krajoznawczych, wykształcone cechy wielkomiejskie, rozbudowaną bazę noclegową i największy ruch turystyczny
Wrocław i Poznań – ponad półmilionowe ośrodki o bogatych walorach krajoznawczych z dominacją obiektów zabytkowych, stanowiące silne ośrodki gospodarcze, naukowe i kulturalne
Toruń, Lublin, Szczecin – najmniejsze z grupy wielkich centrów, dysponujące wybitnymi walorami krajoznawczymi z przewagą zabytków
Łódź i konurbacja Katowice-Chorzów – jako rozwijające się ośrodki wielkomiejskie o uboższych, ale różnorodnych walorach krajoznawczych
Ośrodkiem krajoznawczym określa się miasto o wielkości i funkcjach ponadlokalnych, charakteryzujące się skupieniem atrakcyjnych dla turystyki i wartościowych walorów krajoznawczych oraz odpowiednim wyposażeniem usługowym i w miarę poprawnym zagospodarowaniem turystycznym. Do ośrodków krajoznawczych wliczono miasta mające ponad 5 tysięcy mieszkańców, jeżeli zgrupowanie walorów w niech jest znaczące np. Kazimierz Dolny, Frombork. Łącznie ośrodki krajoznawcze to w Polsce 62 miejscowości.
Systematyka walorów krajoznawczych:
Dobra kultury – zabytki architektury, budownictwa, techniki, urbanizacji, archeologiczne; tradycyjna kultura ludowa, dzieła sztuk plastycznych, materialne dowody kulturalne przeszłości
Pamiątki historyczne – upamiętnione i godne upamiętnienia wydarzenia i miejsca historyczne, które zapisały się w dziejach narodu i są związane z działalnością wybitnych i zasłużonych osób, miejsca pamięci narodowej, miejsca i obiekty związane z podaniami historycznymi i legendami
Osiągnięcia współczesne – wybitne osiągnięcia techniczne, naukowe, gospodarcze, ośrodki wielkomiejskie jako centra współczesnej cywilizacji, interesujące przejawy życia kulturalnego
Przyrodnicze i krajobrazowe – parki i ogrody, charakterystyczne zespoły krajobrazowe, osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej
Atrakcja turystyczna oznacza obiekt lub wydarzenie będące przedmiotem zainteresowania ze strony turystów oraz przyciągające ruch turystyczny. Każdy obiekt lub wydarzenie będące atrakcją turystyczną wyróżnia się następującymi cechami:
Przyciąga turystów
Posiada rdzeń – czyli cechę wyróżniającą spośród innych obiektów lub wydarzeń
Posiada oznacznik – czyli odpowiednie informacje o rdzeniu, dzięki którym turysta wie o istnieniu atrakcji (np. tablice informacyjne, opis w przewodniku lub innej publikacji)
O roli poszczególnych elementów kulturowych w turystyce decydują następujące wartości:
|
|
|---|
Obiekty archeologiczne (rezerwat, muzeum archeologiczne) Najbardziej atrakcyjne to:
|
|
|---|
Wykład VI
Konwencja UNESCO
Konwencja UNESCo o Ochronie Kulturowego i Naturalnego Dziedzictwa z 1972r., w artykule 1, określa dziedzictwo kulturowe jako:
Zabytki architektury, rzeźby i malarstwa, przedmioty lub struktury archeologiczne, inskrypcje, jaskinie mieszkalne oraz kombinacje wyżej wymienionych elementów o wyjątkowej i uniwersalnej wartości z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;
Grupy budynków pojedynczych lub połączonych, które ze względu na swoją architekturę, jednorodność lub położenie w krajobrazie mają wyjątkową wartość z punktu widzenia historii, kultury i nauki;
Miejsca pracy ludzkiej lub stworzone przez naturę i ludzi oraz obszary zawierające stanowiska archeologiczne o wyjątkowej uniwersalnej wartości z historycznego, estetycznego, etonograficznego lub antropogenicznego punktu widzenia.
Dziedzictwo naturalne definiuje się jako:
Naturalne formacje złożone z fizycznych i biologicznych form lub grup takich form o wyjątkowej uniwersalnej wartości z estetycznego lub naukowego punktu widzenia,
Geologiczne i fizjograficzne formacje i precyzyjnie określone obszary, które stanowią siedliska zagrożonych gatunków zwierząt i roślin o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody,
Miejsca lub precyzyjnie określone naturalne obszary o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki, ochrony przyrody lub naturalnego piękna.
Aby obiekt, miejsce lub obszar zostały włączone na Listę Światowego Dziedzictwa, muszą spełniać szczegółowe kryteria selekcji. Są one regularnie modyfikowane, aby spełnić wymogi ewolucji koncepcji światowego dziedzictwa.
Zgodnie z nimi kulturowe zasoby powinny:
Reprezentować mistrzowskie przykłady ludzkiego geniuszu,
Prezentować ważne zmiany ludzkich wartości w ciągu dziejów bądź na obszarze kulturowym lub rozwój architektury czy technologii, monumentalnej sztuki, założeń miejskich lub kształtowania krajobrazu,
Dotyczyć unikatowych lub chociaż wyjątkowych pamiątek tradycji kulturowej albo cywilizacji, która istnieje lubi która zanikła,
Być wyjątkowym przykładem typu budownictwa lub architektury bądź technologicznego zespołu albo krajobrazu, który ilustruje znaczące okresy w ludzkiej historii,
Być wyjątkowym przykładem tradycyjnych ludzkich siedlisk lub wykorzystania krajobrazu, które są reprezentatywne dla kultury, a zwłaszcza kiedy stawała się ona zagrożona przez nieodwracalne zmiany,
Być bezpośrednio bądź namacalnie związana z wydarzeniami lub żywą tradycją, z ideałami bądź wierzeniami, z dziełami sztuki lub literatury, o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu.
Obiekty polskie (14) znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa to:
Puszcza Białowieska – 1979r. - obiekt transgeniczny polsko-białoruski. Figuruje na Liście UNESCO, jako największy naturalny obszar leśny w Europie i ostatni fragment pierwotnej puszczy o niespotykanym w innych lasach europejskich bogactwie flory i fauny. Puszcza zajmuje obszar województwa podlaskiego oraz Białorusi, całkowita powierzchnia przekracza 150 tys. ha (w Polsce 62 tys. ha).
Białowieski Park Narodowy, to ponad 10,5 ha (1/6 polskiej części puszczy), jego podstawowym zadaniem jest ochrona najlepiej zachowanego fragmentu Puszczy Białowieskiej. W puszczy rośnie aż 26 gatunków drzew, których średnia wieku wynosi około 130 lat.
Najsłynniejszymi mieszkańcami puszczy są żubry, największe europejskie ssaki. Białowieskie stado przekracza liczbę 300 sztuk, co stanowi połowę polskiej populacji. Oprócz żubrów puszczę zamieszkuje ponad 12 tys. gatunków zwierząt, ale szacuje się, że rozpoznano faunę tylko w 50%.
Historyczny zespół urbanistyczny i architektoniczny miasta Krakowa – 1978r. - Stare Miasto Krakowa, dawnej stolicy Polski rozciąga się u stóp Zamku Królewskiego na Wawelu. XIII-wieczne miasto kupieckie posiadające największy w Europie rynek, liczne zabytkowe kamienice oraz bogato wyposażone pałace i kościoły. O świetnej przeszłości Krakowa świadczą fragmenty XIV-wiecznych murów miejskich położona na południu miasta średniowieczna dzielnica Kazimierz z zabytkowymi synagogami, Uniwersytety Jagielloński oraz katedra gotycka, w której pochowani są królowie Polski.
Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni – 1978/uzupełnione w 2013 r. – Pokłady soli w Wieliczce są eksploatowane od XIII w. Kopalnia rozciąga się na 9 poziomach i liczy 360 km chodników, w których znajdują się wyrzeźbione w soli ołtarze, posągi i inne dzieła sztuki, etapy pasjonującej pielgrzymki ku przeszłości tego zakrojonego na szeroką skalę przedsięwzięcia przemysłowego. Strefę zabytkową Kopalni w Bochni, wpisanej w 2013r. stanowią 3 szyby : Sutoris, Campi i Trinitatis oraz 9 poziomów usytuowanych pod powierzchnią. Cenną spuściznę kultury duchowej górników stanowią podziemne kaplice.
Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady – 1979r. – Ogrodzenia, druty kolczaste, wieże strażnicze, baraki, szubienice, komory gazowe oraz krematoria świadczą o warunkach w jakich odbywało się hitlerowskie ludobójstwo na terenie dawnego obozu koncentracyjnego i obozu zagłady największego w III Rzeszy. Badania historyczne wykazały, że w obozie tym, stanowiącym symbol okrucieństwa ludzi wobec ludzi w XX wieku systematycznie głodzono, torturowano i wymordowano 1,5 miliona ludzi, w przeważającej części Żydów.
Stare Miasto w Warszawie – 1980r. – W sierpniu 1994r., w czasie Powstania Warszawskiego przeszło 85% zabudowy Starego Miasta zostało zniszczone przez oddziały hitlerowskie. Po wojnie, z woli społeczeństwa podjęto trwające pięć lat dzieło odbudowy, pieczołowicie restaurując kościoły, pałace oraz Rynek Starego Miasta. Jest to wyjątkowy przykład niemal całkowitej odbudowy zabytków pochodzących z nieprzerwanego ciągu historycznego, od XIII do XX wieku.
Stare Miasto w Zamościu – 1992r. – Miasto założone w XVI w. Przez kanclerza Jana Zamoyskiego na szlaku handlowym łączącym Europę Zachodnią i Północną z Morzem Czarnym. Zamość był wzorowany na włoskim modelu miasta idealnego, zbudowany przez pochodzącego z Padwy architekta Bernardo Morandiego, stanowi doskonały przykład miasta renesansowego z końca XVI w., które zachowało pierwotny plan, fortyfikacje oraz liczne budowle łączące włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne.
Średniowieczny zespół miejski Torunia – 1997r. – Toruń zawdzięcza swe początki Zakonowi Krzyżackiemu, który w połowie XIII w. Zbudował tam zamek, mający służyć za bazę wypadową do podboju i ewangelizacji Prus. Miasto, należące do Hanzy, wkrótce zaczęło odgrywać ważną rolę handlową. O jego randze świadczą liczne okazałe, XIV-XV wieczne budowle publiczne i prywatne (m.in. Dom Mikołaja Kopernika) wznoszące się na Starym i na Nowym Mieście.
Zamek krzyżacki w Malborku – 1997r. – XIII-wieczny, warowny klasztor Zakonu Krzyżackiego. Został znacznie rozbudowany i upiększony po 1309r., kiedy przeniesiono tu z Wenecji siedzibę Wielkiego Mistrza. Ten znakomity przykład średniowiecznego zamku ceglanego popadł następnie w ruinę, ale został pieczołowicie odrestaurowany na przełomie XIX i XX w.
Kalwaria Zebrzydowska – 1999r. - manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy. W Kalwarii Zebrzydowskiej uderza malowniczy krajobraz kulturowy o wymowie duchowej. Otoczenie naturalne, w które wpisują się symboliczne miejsca odnoszące się do Męki Pańskiej oraz do życia Matki Boskiej, pozostało prawie niezmienione od XVII w. Kalwaria Zebrzydowska nadal stanowi cel pielgrzymek. Jest również wyjątkowym pomnikiem kultury, w którym krajobraz naturalny został wykorzystany jako miejsce symbolicznego przedstawienia w formie kaplic i alejek scen z Pasji. W efekcie powstał krajobraz kulturowy o wyjątkowym pięknie i duchowej jakości, w którym naturalne i zbudowane przez człowieka elementy przeplatają się w harmonijny sposób. Pod koniec XVI wieku nastąpił rozkwit tego typu kształtowania krajobrazu w dużej skali łącząc naturalne piękno z duchownymi wartościami i zasadami barokowych założeń ogrodowych.
Drewniane kościoły południowej Małopolski – Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa – 2003r. – wyjątkowy przykład różnych aspektów tradycji budowlanych kościołów średniowiecznych w kulturze rzymsko-katolickiej. Do ich budowy wykorzystano technikę zrębową, rozpowszechnioną w Europie Północnej i Wschodniej od średniowiecza. Kościoły powstawały z fundacji rodzin szlacheckich i były symbolem prestiżu. Stanowiły interesująca alternatywę dla budowli murowanych powstających w miastach.
Park Mużakowski – 2004r. – Park krajobrazowy o powierzchni 559,9 ha rozciągający się po obu stronach Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko-niemiecka, został stworzony przez księcia Hermanna von Pucker-Muskau w latach 1815-1844. Park harmonijnie wpisany w wiejski krajobraz zapoczątkował nowe podejście w projektowaniu krajobrazu i wpłynął na rozwój architektury krajobrazu w Europie i Ameryce. Zaprojektowany jako „obraz malowany za pomocą roślin” nie miał nawiązywać do klasycystycznego krajobrazu, wyobrażenia Edenu, czy utraconej doskonałości, ale wykorzystywał miejscową roślinność do podkreślenia walorów istniejącego krajobrazu. Ten ”zintegrowany krajobraz” rozciąga się aż do miasta Muskau, poprzez pasy zieleni tworzące parki miejskie otaczające obszary zabudowane. Miasto stało się w ten sposób jednym z elementów utopijnego krajobrazu. W skład obiektu wchodzi również odbudowany zamek, mosty i arboretum.
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy – 2001r. – największe w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej, zostały wzniesione na Śląsku w połowie XVII w., w następstwie Pokoju Westfalskiego regulującego kwestie religijne. Miały upamiętniać zakończenie wyniszczającej wojny. Obie świątynie z założenia nie miały przypominać tradycyjnych kościołów budowanych w tym czasie. Zbudowane zostały przy użyciu pospolitych materiałów, a usytuowane w odległości zasięgu kuli armatniej od murów miasta. Są wybitnym świadectwem tolerancji religijnej okazanej ze strony austriackiej dynastii Habsburgów – katolików wobec protestanckiej ludności Śląska.
Hala Stulecia we Wrocławiu – 2006r. – Pierwotnie wpisana na listę pod nazwą Hali Ludowej. Jest to budowa przełomowa w historii architektury wykorzystujące żelazobeton. Wzniesiona została między 1911-1913r. przez architekta Maxa Berga na terenach Wystawy Stulecia jako budowla wielofunkcyjna służąca rekreacji. Zbudowana na planie koła z czterema absydami. Hala mieści ogromną cylindryczną widownię na około 6000 osób. Wznosząca się na wysokość 23 metrów kopuła zwieńczona jest latarnią ze stali i szkła. Hala Stulecia jest rozwiązaniem pionierskim pod względem architektonicznym i inżynierskim, dokumentującym przenikanie się różnych wpływów we wczesnych latach XX w. I stanowi zasadniczy punkt odniesienia do tworzenia i rozwoju tego typu budownictwa w Europie.
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat – 2013r. – Wpis obejmuje 16 wybranych cerkwi, z których osiem znajduje się na terytorium Polski i 8 na Ukrainie. Cerkwie są budowlami o konstrukcji zrębowej i zostały wzniesione w okresie od XVI do XIX w. Są to świątynie społeczności wyznania prawosławnego i grecko-katolickiego. Według typów architektonicznych wyróżnia się cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie. Obrzędowość, ikonografia i technika związane z kulturą poszczególnych grup etnicznych rozwijały się na przestrzeni dziejów. Świątynie są świadectwem odrębnych tradycji budowlanych, zakorzenionych w tradycji Kościoła Wschodniego. Cerkwie zawierają elementy lokalnego budownictwa i symboliczne odniesienia do kosmogonii danej społeczności. Trójdzielne świątynie wieńczą namiotowe lub cebulaste hełmy. W obrębie wpisanych,, poza cerkwiami znajdują się drewniane dzwonnice, cmentarze i bramy, a wewnątrz cerkwi – ikonostasy i polichromie.
Obecnie na Liście Światowego Dziedzictwa znajduje się 981 obiektów w 160 państwach: 759 obiektów kulturalnych, 193 przyrodnicze i 29 o charakterze mieszanym kulturalno-przyrodniczym. Na Listę Dziedzictwa Zagrożonego wpisane są 44 miejsca.
Wykład VII
Źródła wiedzy krajoznawczej
Zakres wymaganej wiedzy pilota wycieczek:
Poznanie stylów architektonicznych, zabytków i kultury
Znajomość kultury ludowej, skansenów, mniejszości narodowych
Znajomość i wiedza o parkach narodowych, krajobrazowych, rezerwatach przyrody; znajomość zasad ochrony przyrody
Orientacja na trasie turystycznej oraz wokół najważniejszych atrakcji turystycznych
Do posiadania wiedzy krajoznawczej obliguje zapis w ustawie o usługach turystycznych.
Literatura turystyczna - dzieli się ją na publikacje ściśle turystyczne tj. użytkowe; przewodniki, informatory, itp. oraz publikacje uzupełniające to albumy historyczne, poradniki, itp.
Przewodniki turystyczne
Ze względu na kryterium zasięgu turystycznego dzielimy na:
Przewodniki po dużych miastach i regionach historyczno-geograficznych (np. po Krakowie, po Pomorzu Zachodnim; zasięg nie zależy od podziału administracyjnego)
Przewodniki po regionach turystycznych – dokładne zapoznanie się z danym regionem, propozycje tras turystycznych, zasięg opisów wyznaczają granice regionu fizjograficznego; np. Przewodnik po Sudetach
Przewodniki trasowe – opisują szczegółowo jedną lub wiele tras turystycznych o wspólnym zakresie terytorialnym lub merytorycznym; opisane są tylko obiekty leżące przy lub na trasie; np. Szlak Orlich Gniazd
Kryterium specjalizacji:
Przewodniki dla różnych form turystyki kwalifikowanej np. rowerowej lub kajakowej
Ogólnopoznawcze
Specjalizacji według dyscypliny wiedzy np. przewodnik archeologiczny, geologiczny
Przewodnik turystyczny powinien zawierać
Ogólną wiedzę obejmującą kompendium wiedzy o regionie
Opis miejsc (miejscowości) – alfabetycznie
Opis tras i szlaków turystycznych
Dodatkowo: skorowidz nazw geograficznych, mapy, plany, spis literatury
Informator turystyczny – przeznaczony dla indywidualnego turysty jak i dla organizatorów turystyki. Zawiera podstawowe informacje krajoznawcze oraz pełen opis usług turystycznych w układzie alfabetycznym i topograficznym lub rzeczowym. Obejmuje opis terenu województwa lub miejscowości. Wydawane są przez sieć informacji turystycznej lub inne jednostki obsługi ruchu turystycznego.
Słowniki i leksykony – dostarczają wiadomości według określonego sposobu selekcji. Wydają je np. wydawnictwa popularnonaukowe. „Słownik geograficzno-krajoznawczy”, „Kanon krajoznawczy Polski” PTTK
Czasopisma turystyczne – odświeżają i aktualizują wiadomości z przewodników czy informatorów turystycznych.
Mapy turystyczne – dostarczają informacji przestrzennych, stanowią uzupełnienie do przewodników i informatorów. Posługujemy się mapami:
Topograficznymi – przydatne dla turystyki pieszej, rowerowej itp.; nie zawierają treści krajoznawczej
Turystycznymi – opisują szlaki turystyczne, komunikację, obiekty krajoznawcze
Specjalistycznymi – zabytki, parki narodowe, rezerwaty, zamki
Materiały informacyjno-reklamowe – pomocnicze źródło wiedzy krajoznawczej np. foldery turystyczne, ilustracje, szkice sytuacyjne, krótki opis walorów turystycznych. Wykorzystywane do aktualizacji informacji zawartych w przewodnikach.
Systemy informacji turystycznej – od 2004 roku funkcjonuje ISIT (Internetowy System Informacji Turystycznej) dostępny w serwisie www.polska.travel.pl
Film krajoznawczy – platformy cyfrowe, Discovery, National Geographic (kanały tematyczne)
Programy komputerowe I źródła internetowe – ISIT, Mapy Google
Sprawozdania pilotów wycieczek