WPROWADZENIE DO PEDEUTOLOGII

Dr Juri Plyska

WYKŁAD 24.02.2011

Pideutes – logos

Pedeutologia to wiedza o nauczycielu. Jest to próba całościowego spojrzenia na zawód nauczycielski. Ma na cele wyjaśnianie podstawowych kierunków kształcenia nauczyciela.

Dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, jak osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli i prawo zawodowe.

Józef Mirski w 1932 roku w Nicei na Kongresie Międzynarodowej Ligii Młodego Wychowania sformułował pojęcie pedeutologii. Pedeutologia jest to nauka o sposobach kształcenia wychowawców.

WYKŁAD 3.03.2011

FUNKCJE NAUCZYCIELA

FUNKCJE FORMALNE

FUNKCJE OSOBOWE

Zawód jak wszystkie inne (miejsce pracy, czas pracy, kontrola) Nauczyciel jest reprezentantem społeczeństwa, społeczeństwo powołuje kogoś na nauczyciela ludzi młodych, którzy będą przyszłością społeczeństwa, przekazuje pewne wartości ludzkie, kulturę, tradycję. Jest reprezentantem instytucji oświatowych. Realizuje określone role społeczne – naucza, kształci, wychowuje. Jest funkcjonariuszem społecznym Nauczyciel jako ekspert specjalista Nauczyciel jako przywódca, kierownik, arbiter. Jest nadawany odgórnie a nie wybierany przez uczniów Nauczyciel jako źródło, przekaźnik wiedzy „Wychowawca – moralizator”, kaznodzieja, ten kogo musimy słuchać Nauczyciel to ten, który dominuje nad podmiotem wychowania Przygotowuje wychowanków do osiągnięcia życiowego sukcesu

Powołanie jako odczucie wewnętrznego nakazu bez względu na uzyskiwaną satysfakcję Reprezentant wartości, który ma określoną misję do spełnienia Inspirator, udzielający wsparcia i pomagający dziecku, animator Jest to przewodnik, wprowadzający w sztukę prowadzenia życia Jest to poszukiwacz wiedzy (sokratejski model poszukiwania prawdy o świecie „wiem, że nic nie wiem”) Ktoś, kto umie i lubi słuchać głosu dziecka, uczyć się od uczniów Współpracuje z podmiotem wychowania Przygotowuje do współdziałania z innymi i sytuowania siebie nie przed innymi ale wśród innych (sytuacja współbycia z kimś razem)

NATURA DZIAŁANIA PEDAGOGICZNEGO

Ile dzieci tyle sposobów pracy z nimi aby osiągnąć rezultat. Do każdego ucznia nauczyciel musi mieć osobne podejście. Warunki pracy nauczyciela są zmienne. Praca nauczyciela zależy od sytuacji ucznia ale także od osoby nauczyciela. Za każdym razem nauczyciel musi definiować sytuacje, musi modyfikować swoje zachowanie. Praca nauczyciela to jest współpraca z uczniem i w zależności od tego, czy uczniowie będą chcieli współpracować to jest to mobilizacja nauczyciela do działania. Efekt pracy zależy od ucznia i nauczyciela.

SPECYFICZNE TŁO PRACY NAUCZYCIELA

• Warunki pracy nieokreślone, zmienne, bardzo dynamiczne i niestandardowe

• Plan pracy nauczyciela jest modyfikowany w toku lekcji, obraz lekcji kształtuje się w jej trakcie (nauczyciel działa twórczo i w biegu). Wszystko tworzy się w trakcie nieustającej interakcji. Uczniowie są też „architektami”

• Nauczyciel uczy się od uczniów, każdy ma prawo coś powiedzieć, wnosić konkrety do sposobów prowadzenia lekcji

• Praca nauczyciela jest pracą intelektualną

• Indywidualność nauczyciela

• Nauczyciel szanuje ucznia ale musi też szanować samego siebie

• Musi on też być otwarty na świat, ale wszystkiego nie może pokazywać uczniom np.: swojego prywatnego życia

• Nauczyciel musi być zdrowy psychicznie i fizycznie i musi to zdrowie utrzymać

WYKŁAD 10.03.2011

Specyfiką pracy nauczyciela jest również feminizacja tego zawodu

„IDEAŁ NAUCZYCIELA”

Takiego ideału nie ma jednak my możemy budować sobie nauczyciela, który by miał idealne cechy do wykonywania tego zawodu

CECHY NAUCZYCIELA

POZYTYWNE

NEGATYWNE

Cierpliwy, pewny siebie, rzetelny, otwarty, zaangażowany, charyzmatyczny, kochający dzieci, odpowiedzialny, dyscyplinujący, przekazujący interesująco materiał, kompetentny, współpracujący z uczniem, sumienny, cierpliwy, obowiązkowy, sprawiedliwy, umiejący słychać uczniów, przyjacielsko nastawiony do ucznia, uśmiechnięty, wrażliwy, zabawny, wymagający, kreatywny, zdecydowany, punktualny, obiektywny, bogaty w wiedzę, wyrozumiały

Niesprawiedliwy, nieuczciwy, subiektywny, nieobiektywny, lekceważący, agresywny, niekompetentny, wulgarny, smutny, złośliwy, stronniczy, niesłowny, strachliwy, spóźnialski, nudny, niechlujny

Osobowość nauczyciela jest bardzo ważna w zawodzie nauczycielskim. Być nauczycielem dziś jest sprawą skomplikowaną. Są inne warunki pracy niż kiedyż. Teraz są inne czynności (funkcje) i inne oczekiwania. Nie wystarczy przekazywać wiedzę.

Przyczyny tego zjawiska:

• Jest zwiększony przepływ informacji z jednoczesnym zwiększeniem ich źródeł

• Zwiększenie oddziaływania wychowawczego środków masowego przekazu i Internetu, komputera.

• Zanikanie bariery między dorosłymi a dziećmi tzw, duże i szybsze dorastanie dzieci w młodszym wieku.

• Reinterpretacja pojęcia „nauczyciel”

• Zmniejszenie kontaktu z rodzicami

• Błędy Ministerstwa Edukacji

KONCEPCJA DOBREGO NAUCZYCIELA

Najdawniej koncepcja nauczyciela była zbliżona do koncepcji uczonego, doradcy. Teraz nauczyciel to animator kształcenia.

• J. Gordon – nauczyciel to kapitan drużyny. Nauczyciel posiada umiejętności naukowe i fachowe. Dba o stosunki międzyuczniowskie.

• Marian Ochmański – nauczyciel – badacz, umiejący stwarzać sytuacje w których uczeń sam zdobywa wiedzę. Kształcenie powinno polegać na dialogu nauczyciela z uczniem

• Carol Rogers i Abraham Maslow – nauczycie ma wspomagać wychowanków w ich rozwoju. Jest to człowiek, który pewnie i trafnie postrzega ludzi, ma pozytywną samoocenę, jest spontaniczny w myśleniu i zachowaniu

• Mark Hicler – koncepcja nauczyciela – animatora. Nauczyciel ma pomagać rosnąć a nie przyginać

• Michał Łobocki – wychowanie rozwoju emocjonalnego bardziej niż nauczanie treści kształcenia

• Józef Kuźna – nauczyciel musi być zdolny do szybkiej zmiany swoich kompetencji. Nauczyciel w przyszłości musi być przygotowany do kształcenia wielowymiarowego (autonomicznego, otwartego, samodzielnego). Proces wychowawczy jest to spotkanie dwóch autonomicznych wolności – nauczyciela i ucznia. Dobry nauczyciel jest niepowtarzalną osobowością – nie ma dwóch jednakowych nauczycieli

• Kwiatkowska – nauczyciel ma cel do którego dąży, filozofię, którą uprawia, ma konkretne warunki pracy, ma własne uczucie

• Emmanuel Mounier – koncepcja personalistyczna – osobowość nauczyciela jest priorytetem. Personalizm zakłada, że człowiek przeobraża naturę i narusza jej suwerenność.

WYKŁAD 17.03.2011

OSOBOWOŚĆ NAUCZYCIELA – osoba, która organizuje pracę i kieruje postępowaniem ucznia, jednocześnie kształcąc, przygotowując go do życia. To taki człowiek, który odznacza się umiejętnością bezpośredniego z nim współbycia i jest bliski wszystkiemu, co go otacza. Nauczyciel musi siebie doskonalić cały czas.

Osobowość nauczyciela według Czesława Banacha obejmuje 3 struktury:

1. Poznawcza – wyraża się w działaniu związanym ze spostrzeganiem i rozumieniem – uczucie wychowanka.

2. Motywacyjna – obejmuje system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela.

3. Czynnościowa i prakseologiczno – pedagogiczna.

Na układ właściwości osobowych nauczyciela składają się zintegrowane czynniki:

• Jego światopogląd

• Zainteresowania

• Zdolności

• Inteligencja

• Mechanizmy tempera mentalne, charakterologiczne i samoregulujące

Nauczyciel powinien:

• Umieć twórczo przystosowywać się do zmian społecznych i oświatowych

• Być pomysłowy, cierpliwy i zrównoważony emocjonalnie

• Być koleżeński, lojalny i towarzyski

• Być człowiekiem wielkodusznym, posiadającym określone wartości i postawę ideową.

Cechy dydaktyczne nauczyciela to:

• Mający aktualną wiedzę merytoryczną

• Dobrze przygotowany metodycznie

• Stosujacy różne metody i środki dydaktyczne

• Znający podstawy pedagogiki i psychologii

• Pracowity

• Znający potrzeby i możliwości dzieci

• Lubiący dzieci

• Odpowiedzialny za uczniów przed uczniami, rodzicami, władzami

• Wymagający od siebie i innych

• Obiektywny, bezstronny, sprawiedliwy

• Systematycznie utrzymujący partnerskie kontakty z rodzicami

• Twórczy, poszukujący nowych metod i środków

• Odważny

• Postępowy

• Przestrzegający przepisów i dyrektyw

Cechy wychowawcy – nauczyciela to:

• Otwarty na problemy młodzieży – traktujący ją podmiotowo

• Zajmujący się chętnie pracą z młodzieżą

• Przychylny i potrafiący zjednoczyć uczniów swą postawą

• Nie obrażający się i nie ośmieszający się

• Wyrozumiały i opiekuńczy

• Nie tylko uczący, ale i wychowujący

• Posiadający autorytet osobisty

• Dążący do odnoszenia przez uczniów sukcesów

• Dotrzymujący słowa i obietnicy

• Zgłębiający wiadomości o życiu środowiska lokalnego

Cechy nauczyciela – właściwości zewnętrzne

• Schludny wygląd

• Dobra prezencja ogólna

• Dbający o zdrowie psychiczne

• Odporny na trudności w pracy

• Ekspresyjnie przekazujący informacje

• Kulturalny w sposobie bycia

• Właściwie układający sobie stosunki międzyludzkie

• Interesujący się sukcesami

Cechy nauczyciela pożądane (ułożone hierarchicznie):

• Otwartość i umiejętność kontaktu z młodzieżą, empatia

• Kompetencja metodyczna i merytoryczna

• Poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość

• Sprawiedliwość i obiektywizm oceniania uczniów

• Dialogowość, negocjacyjność, demokratyczny styl kierowania

• Dyscyplina i wymagalność, konsekwencja w postępowaniu, wspomaganie w kłopotach

• Tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna

• Umiejętność planowania i organizowanie pracy własnej i zbiorowej

• Motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenia swojego warsztatu pracy (rozwój zawodowy)

• Poczucie humoru

WYKŁAD 07.04.2011

NURTY W PEDEUTOLOGII

NURT OSOBOWOŚCIOWY

• Oparty był na założeniu, że czynności nauczania i wychowania zależne są od cech osobowości nauczyciela.

• Z. Mysłakowski zwraca uwagę na wysoki stopień zależności sposobu i efektywności oddziaływania nauczyciela na ucznia od zespołu cech osobistych, określanych ogólnie mianem „kontaktowości”.

• Wprowadza pojęcie „talentu pedagogicznego” – są to „wrodzone dyspozycje psychofizyczne”.

• S. Szuman podważa szereg wcześniejszych ustaleń pedentologicznych – „Podstawą talentu pedagogicznego mogą być różne struktury psychiczne”.

• Mieczysław Kreutz szczególnie dużą wagę przypisuje (w pracy „Osobowość wychowawcy) „zdolności sugestywnej”, wyrażającej się w emocjonalnym oddziaływaniu na innego człowieka, i traktuje jako rodzaj zdolności wrodzonej.

• Stefan Baley, analizując właściwości doskonałego nauczyciela, dochodzi do wniosku, iż jego cechą najistotniejszą jest tzw. Zdatność wychowawcza, która byłaby zbiorem wszystkich cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie drugich”

NURT BADAŃ EMPIRYCZNYCH

• Badania te były niewątpliwie bliższe rzeczywistej sytuacji zawodu nauczycielskiego i odznaczały się większym realizmem w ujmowaniu problemów nauczycielskich, jednak badacze również skoncentrowali w nich swoją uwagę na określeniu cech nauczyciela doskonałego

• W. Dzierzbicka w wyniku przeprowadzone ankiety dochodzi do przekonania, że podstawowymi właściwościami dobrego nauczyciela jest wczuwanie się w psychikę ucznia.

• M. Grzegorzewska, stosując w swych badaniach metodę obserwacji, wyróżniła na podstawie zebranych materiałów dwa typy osobowości

• Typ nauczyciela wyzwalającego

• Typ nauczyciela hamującego

NURT BADAŃ NAD INTELEKTUALNYMI WŁAŚCIOWOŚCIAMI NAUCZYCIELA

• S. Dobrowolski w pracy „Struktury umysłów nauczycieli” wyraźnie zerwał z hipotezami o powołaniu i talencie nauczyciela, przesuwając punkt ciężkości na właściwości jego umysłu.

• „Punkt ciężkości” należy przenieść na wykształcenie, na przygotowanie do realizacji zadań dydaktyczno – wychowawczych i opiekuńczych oraz na warunki pracy i życia nauczyciela”

BADANIA PEDEUTOLOGICZNE DOTYCZĄCE NAUCZYCIELA – SPECJALISTY

• Przyjęcie tezy o decydującej roli wiedzy i umiejętności w pracy nauczyciela, w więc tych czynników, które są nabyte, wykształcane, a jednocześnie coraz bardziej zmienne, zwróciło uwagę badaczy a problematykę zawodowego przygotowania nauczycieli, ich kształcenia i doskonalenia

WSPÓŁCZESNE NURTY BADAŃ

• Problemy preorientacji i poradnictwa zawodowego oraz nad selekcyjną rolą egzaminu wstępnego

• Proces przygotowania przyszłych nauczycieli do zawodu

• Studia zaoczne dla nauczycieli pracujących

• Procesy adaptacji zawodowej młodych nauczycieli

• Problematyka powodzeń i niepowodzeń w pracy nauczycielskiej

• Relacje nauczyciel – społeczeństwo, kultura, nauka

• Rola społeczna nauczyciela w środowisku lokalnym

• Przemiany roli społecznej nauczyciela na tle dynamicznego rozwoju oświaty, dokonującej się rewolucji naukowo – technicznej, upowszechniania kultury, rozwoju źródeł informacji, demokratyzacji życia społecznego.

• Stotus społeczno – zawdowy nauczyela, jego prawa i obowiązki

• Zagadnienia pracy nauczyciela i jej oceny, efektywność pracy nauczyciela

• Warunki pracy i życia nauczycieli

• Problemy nauczycieli wycofujących się z czynnego życia zawodowego, zagadnienia związane z aktywnością zawodową osób w wieku emerytalnym, społeczno – kulturalną aktywnością nauczyciela

• Problematyka interpersonalna, występująca w relacji nauczyciel – uczeń, nauczyciel – nauczyciel, nauczyciel – nadzór pedagogiczny, nauczyciel – rodzice

• Badania historyczne, prognostyczne i porównawcze

• Przegląd badań nad zawodem nauczyciela pozwala zauważyć, że ich problematyka i przedmiot ulegają zmianom i wyraźnemu rozszerzeniu

• Najogólniej określając przedmiot badań pedeutologii, można powiedzieć – zgodnie z dotychczasowymi definicjami – że zajmuje się ona zagadnieniami osobowości nauczyciela i zawodu nauczycielskiego

• Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, kim jest, kim się staje i kim powinien być nauczyciel?