Metody nauczania wg Okonia
1. metoda asymilacji wiedzy- oparta na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym
a) pogadanka- rozmowa nauczyciela z uczniem.
Ma trojakie zastosowanie:
• pogadanka wstępna- przygotowuje uczniów do pracy;
• pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości- rozmowa nauczyciela z uczniami tak by przekazywane informacje zostały przez wszystkich zrozumiane, powiązane z własnymi doświadczeniami i zapamiętane;
• pogadanka utrwalająca- operowanie materiałem przyswojonym przednio, lecz wymagającego konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakiś większych całości.
b) Dyskusja- wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami, przy czym zdania odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób.
Dyskusja ma swoje 3 odmiany:
• dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemów przez klasę czy grupę uczniów;
• dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży- dotyczy zazwyczaj spraw osobistych, własnego stosunku młodzieży do dobra i zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości, takiego lub innego stylu życia;
• dyskusja której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów- jest najmniej dynamiczną odmiana dyskusji, ważna rolę gra tu dysponowanie bogatymi i pewnymi informacjami na dany temat.
c) Wykład- bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości jakiemuś audytorium.
Rozróżnia się kilka typów wykładu:
• wykład konwencjonalny- treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci;
• wykład problemowy- ilustracja jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego (jego pojawienia się, kierunków i sposobów jego rozwiązywania i rozwiązania oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania);
• wykład konwersatoryjny- spotykany częściej w szkołach zawodowych i wyższych, polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub przez wykonywanie przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych.
Opis- najprostszy sposób zaznajamiania uczniów z nieznanymi bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami historycznymi. Znajduje szerokie zastosowanie we wszystkich szczeblach szkoły i w szerokiej praktyce oświatowej, włączając do niej i środki masowego przekazu.
Opowiadanie- polega na przedstawieniu jakiejś akcji- rzeczywistej lub fikcyjnej- która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania może odnosić się do biografii osób godnych poznania, wydarzeń związanych z wyprawami geograficznymi, z odkryciami naukowymi, z historią narzędzi pracy, mogą mieć również tematy o charakterze fikcyjnym, czerpane z literatury pięknej bądź wymyślane przez uczniów. Dość często zachodzi potrzeba wzbogacania opowiadań elementami opisu i rozumowania.
2. metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy(problemowe)- oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegające na rozwiązywaniu problemów
a) klasyczna metoda problemowa- swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem. Jest to kształcenie i wychowanie. Chodzi tu o gruntowną wiedzę nauczanych treści, aby można było dostrzegać ich problemowy charakter i trafnie dobierać problemy bądź pomagać uczniom je dobierać. Chodzi również o umiejętność zainteresowania uczniów problemem i pomoc we wszystkich fazach jego rozwiązywania oraz systematyzowania i wykorzystywania nabytej wiedzy.
Uwzględnia się w niej cztery istotne momenty:
• wytwarzanie sytuacji problemowej;
• formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania;
• weryfikację pomysłów rozwiązania;
• porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym.
b) Metoda przypadków- rozpatrzenie przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku np.: stosunków między ludźmi i rozwiązania jakiś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy formułują pytania dotyczące tego przypadku, a nauczyciel udziela odpowiednich wyjaśnień.
Następuje proces poszukiwania odpowiedzi na pytania:
• ustalenie w toku dyskusji problemu głównego i problemów z niego wynikających;
• ustalenie warunków jakie mają umożliwić rozwiązanie problemu. Dość często dochodzi do przyjęcia kilku możliwych rozwiązań.
c) Metoda sytuacyjna- polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożona sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje „za” i „przeciw”. Zadaniem ucznia jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Metoda sytuacyjna jest trudna w realizacji. Wymaga przygotowania opisów wraz z załącznikami w postaci tablic, schematów, projektów zmian, co stanowi trudność techniczną. Trudność merytoryczne to nie nawiązanie do doświadczeń uczniów oraz wymagające dojrzałego osądu i rzeczowych decyzji, jak również przewidywania ich skutków.
d) Giełda pomysłów (burza mózgów)- polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązana jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich poddaje się je ocenie zespołu.
Obejmuje ona podstawowe procesy rozwiązywania problemu, które obejmują:
• wytwarzanie sytuacji problemowej;
• wytwarzanie pomysłów;
• sprawdzanie, wartościowanie i wybór najlepszych pomysłów.
e) Mikronauczanie- metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych. Stosuje się ją w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują wybrany fragment lekcji a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi uczniami w ulepszonej wersji.
f) Gry dydaktyczne- mają wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich.
Zabawa jest działaniem wykonywaniem dla przyjemności.
Gra jest odmianą zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Spełnia ważne funkcje kształcąco-wychowujące:
• służy procesowi poznania,
• uczy poszanowania przyjętych norm,
• umożliwia współdziałanie,
• sprzyja uspołecznieniu,
• przyzwyczaja zarówno do wygrywania, jak i przegrywania.
Zabawy inscenizacyjne- polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Inscenizacje o charakterze realnym nadają się do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi, funkcjonowania instytucji i organizacji. Inscenizacje o zabarwieniu fikcyjnym często stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia.
Gry symulacyjne- polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania.
3. metody waloryzacyjne(eksponujące wartości)- dominacja aktywności emocjonalno-artystycznej. Rozwijanie zdolności poznawczych i mentalności człowieka, wpływa również na rozwój jego poglądów na świat i stylu życia.
a) Metody impresyjne- sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych.
Metoda polega na wywołaniu takich czynności uczniów jak:
• zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy;
• pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła;
• stosowna forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła;
• konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzenie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.
b) Metody ekspresyjne- polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają, np.: czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym, wytworzenie obrazu, rzeźby, filmu krótkometrażowego itp.
4. metody praktyczne- przewaga aktywności praktyczno-technicznej, zmieniające otoczenie lub stwarzające nowe jego formy. Zmieniają rzeczywistość w sposób rozumny, a więc wykorzystując posiadaną przez siebie wiedzę i kierując się wartościowymi celami, człowiek jednocześnie zmienia się sam, kształtuje swoją świadomość, przekonania i postawy, swój stosunek do pracy, a zarazem wytwarza w sobie potrzebę pożytecznego działania i potrzebę doskonalenia własnych kompetencji przez całe życie.
a) Metody ćwiczebne- mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Ich podstawę stanowi ćwiczenie, czyli wielokrotne wykonywanie jakiś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych. Nie można go jednak utożsamiać z samym powtarzaniem czynności, którą mamy opanować. Metody ćwiczebne sprowadzają się do kształtowania umiejętności i nawyków, niezbędnych przy wykonywaniu różnych zadań.
b) Metody realizacji zadań wytwórczych- polegają na bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych. Są równie zróżnicowane jak metody ćwiczebne. Znajdują one bardzo szerokie zastosowanie w szkołach zawodowych, w szkołach ogólnokształcących- lecz nie w takim szerokim zakresie są dostępne.
Podstawowe ogniwa tego toku obejmują:
• uświadomienie sobie przez uczniów- często przy pomocy nauczyciela- celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania;
• opracowanie modeli (rysunków) prac, które maja być wykonane oraz harmonogramu czynności;
• przygotowanie materiałów i narzędzi- na podstawie odpowiednich informacji o nich;
• wykonywanie prac;
• samokontrole i kontrolę wykonywanych prac, ich indywidualną i –ewentualnie- zbiorową ocenę.
Rozwiązywanie problemów w toku wykonywania pracy. Ogniwa typowe dla rozwiązywania problemów technicznych:
postawienie sytuacji problemowej, gdy wykonujący pracę nie wie jak rozwiązać problem/y dotyczące konstrukcji, materiałów, narzędzi czy metody pracy;
wytwarzanie pomysłów rozwiązana i wybór pomysłów najlepszych- wykonanie modeli i sprawdzenie ich funkcjonowania;
wykonanie planowanych przedmiotów;
indywidualna i zespołowa ocena wykonywanych przedmiotów.
Podział metod został zaczerpnięty z pozycji
pt.: „Podstawy dydaktyki ogólnej”
Czesława Kupisiewicza.
Podział ten wygląda następująco:
1. Metody oparte na posługiwaniu się słowem – metody słowne:
• opowiadanie,
• wykład,
• pogadanka ( może być wstępna, służąca zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, syntetyzująca i utrwalająca, kontrolna),
• dyskusja,
• praca z książką,
2. Metody oparte na obserwacji i pomiarze (oglądowe)
• pokaz,
• pomiar,
3. Metody oparte na działalności praktycznej uczniów
• metoda laboratoryjna (samodzielne przeprowadzanie przez uczniów eksperymentów, indywidualnie lub w grupach),
• problemowa metoda laboratoryjna (polega ona na dostrzeganiu, formułowaniu i rozwiązywaniu określonych problemów teoretycznych i praktycznych podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych),
• metoda zajęć praktycznych (na przykład różnorakie prace na działce szkolnej, obróbka drewna,
4. Metody gier dydaktycznych
• metoda symulacyjna,
• metoda sytuacyjna (odnosi się do sytuacji fikcyjnych, w których uczeń na podstawie podejmowanych decyzji przewiduje ich następstwa),
• metoda inscenizacji
• fabryka pomysłów zwana obecnie burzą mózgów.
Metody słowne:
OPOWIADANIE – polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi wydarzeniami w formie ich słownego opisu, na przedstawieniu określonej akcji, która rozwija się w czasie.
- znajduje zastosowanie w klasach niższych szkoły podstawowej
-spełnia swoją funkcję dydaktyczną, gdy jest żywe, zwarte, obrazowe i wywołuje w świadomości uczniów sytuacje, zdarzenia, postawy osób, których dotyczy. Dobre opowiadanie pobudza uczucia słuchających i trzyma w napięciu.
WYKŁAD – służy do słownego przekazania określonych treści kształcenia w postaci ciągłej, w przystępnej formie, w porządku chronologicznym i logicznym
Podział wykładów:
- kursowe – ogólny przegląd danej dyscypliny w ujęciu syntetycznym
- monograficzne – przedstawienie wybranych problemów badawczych
W. Okoń biorąc za podstawę aktywność uczniów i sposób przekazu treści wyróżnia:
• Wykład konwencjonalny – treść jest bezpośrednio przedstawiana przez wykładowcę w gotowej do zapamiętania postaci
• Wykład problemowy – oparty na postawieniu jakiegoś zagadnienia i ukazaniu dróg prowadzących do jego rozwiązania
• Wykład konwersatoryjny – w którym stopień aktywności uczniów jest największy, wykład jest bowiem przeplatanką słów nauczyciela i uczniów, wykonujących odpowiednie zadania lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w stosowaniu przekazywanej wiedzy.
POGADANKA – polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.
Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżnia się 3 rodzaje pogadanki:
- wstępna – przygotowuje uczniów do pracy, wytwarza stan gotowości
- wprowadzająca nowy materiał – pogadanka heurystyczna przyjmuje zazwyczaj postać procesu rozwiązywania różnych zagadnień
- syntetyzująca i utrwalająca oraz kontrolna – występuje prawie na każdej lekcji, jak również na lekcjach syntetyzujących i poświęconych kontroli wyników kształcenia
DYSKUSJA – jest to wymiana zdań na jakiś temat, wspólne roztrząsanie sprawy, rozmowa, dysputa
Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony temat.
Warunkiem skutecznego dyskutowania jest przygotowanie uczniów w sensie merytorycznym i formalnym
- przygotowanie merytoryczne – polega na wyposażeniu uczniów w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji
- ważne jest opanowanie sztuki dyskutowania (umiejętność formułowania problemów, pytań, prezentowania własnego punktu widzenia w uzasadniony i logiczny sposób, operowanie argumentami dla obalenia kontrowersyjnych poglądów)
PRACA Z KSIĄŻKĄ – jest źródłem wiedzy, ponadto daje możliwość utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia wiadomości, jak też wdraża do opanowania metod i technik samokształcenia. Ważną umiejętnością jest odpowiedni wybór książki oraz kolejne stadia lektury jak:
- wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu treści)
- pobieżne przeglądanie
- lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzanie notatek.
Metody oglądowe
POKAZ – to zespół czynności dydaktycznych nauczyciela, który polega na demonstrowaniu przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy.
Pokaz może przybierać różną postać:
• Prezentacja naturalnych okazów w naturalnym środowisku
• Prezentacja naturalnych okazów w sztucznym środowisku
• Pomoce naukowe jako środki zastępcze – modele, obrazy (ruchome i nieruchome)
• Wykresy, schematy, symbole
• Doświadczenia wykonywane przez nauczyciela
POMIAR – to czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.
Metody oparte na działalności praktycznej uczniów
METODA LABORATORYJNA – polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.
Może wystąpić w dwóch wersjach:
- tradycyjnej – nauczyciel gromadzi niezbędne pomoce oraz odpowiednio przygotowuje lekcję, umożliwiając uczniom wykonanie określonych eksperymentów
- problemowej – która polega na wdrażaniu uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych.
METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH – polega na wykonywaniu przez uczniów różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.
Zasięg stosowalności tej metody jest szeroki, np.:
- w zakresie matematyki – zajęcia miernicze, kreślarskie, modelarskie
- w zakresie j. polskiego – wypracowania pisemne, prace redakcyjne, drukarskie, zajęcia teatralne itp.
- w zakresie nauk przyrodniczych – prace graficzne, wytwarzanie gazetek, prace produkcyjne w szkole, w domu, na działce, prace społecznie użyteczne, itp.
Metody gier dydaktycznych
METODA SYMULACYJN A -polega na odtworzeniu przez uczących się różnorodnych sytuacji problemowych. Przedmiotem symulacji jest rzeczywistość. Gry symulacyjne mogą być przydatne:
w przedmiotach humanistycznych,
w których można podjąć próbę
odtworzenia konkretnej rzeczywistości
np. faktów historycznych Symulacje mogą obejmować takie umiejętności jak: rozmowa telefoniczna, zabawa w sklep, lekarza.
Grami symulacyjnymi są np. Eurobiznes, Monopol, The Sims Gra którą nauczyciel zdecyduje się zaprojektować może mieć następujący przebieg:
1.Ustalenie celów kształcenia gry
2.Przygotowanie ogólnego planu działania (scenariusza)
i wyjaśnienie zasad
3.Zapoznanie uczniów z instrukcją gry
4.Symulacja (przedstawienie modelu rzeczywistości)
5.Porównanie wyników symulacji z rozwiązaniami faktycznymi
6.Ocena wyników symulacji Zalety:
-podnoszą efektywność procesu nauczania
-informacje zdobyte tą drogą mają większą operatywność i trwałość
-wywierają duży wpływ na kształcenie postaw
-lepiej przygotowują do działalności praktycznej
-przez swoją atrakcyjność dostarczają uczniom wielu przyjemnych doświadczeń Istota symulacji:
- doskonalenie konkretnych umiejętności
- uczenie się na błędach
METODA INSCENIZACJI – polega na inscenizacji pewnego zdarzenia. Część uczniów staje się aktorami i odgrywa przydzielone przez nauczyciela role zgodnie z przygotowanym scenariuszem. Pozostali uczniowie są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu.
BURZA MÓZGÓW - przykład dyskusji polegającej na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu. Można zgłaszać wszystkie pomysły i rozwiązania, w obojętnej formie, tak żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane, ani komentowane, a na ich autorów nie spada żadna odpowiedzialność, czy konsekwencja za ich podanie. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą pomysłów i fazą oceniania pomysłów.
Inne nazwy tej metody to: giełda pomysłów, sesja odroczonej oceny, jarmark pomysłów, konferencja dobrych