Metoda modelowania
Tego rodzaju postępowanie rodziców - jak twierdzą psychologowie - wywiera bardzo duŜy wpływ na zachowanie oraz postawy społeczne i moralne poŜądane u chłopców i dziewcząt. Przyczynia się ono bowiem do powstawania atmosfery sprzyjającej upodabniania ich zachowań do zachowań rodziców. Znaczący wpływ na prawidłowy proces modelowania ma takŜe okazywana przez rodziców miłość rodzicielska, a więc miłość macierzyńska i ojcowska. Jest ona niezbędnym warunkiem wszechstronnego rozwoju dziecka.
Modelowaniu podlegają równieŜ przybierane przez rodziców, wychowawców i nauczycieli postawy prospołeczne wobec innych ludzi z najbliŜszego otoczenia. DuŜe znaczenie ma okazywana przez rodziców i nauczycieli wraŜliwość na wszelkie symptomy krzywdy i niesprawiedliwości społecznej, a takŜe na cierpienie i niepowodzenie innych osób. Wyrazem takiej wraŜliwości moŜe być zainteresowanie dziećmi chorymi, łącznie z organizowaniem dla nich pomocy. Metoda modelowania podobnie jak wszystkie pozostałe metody nie ma charakteru uniwersalnego, dlatego trzeba ją wzbogacać o inne metody tego rodzaju.
Metoda zadaniowa
Chodzi tu przede wszystkim o szeroko pojętą działalność prospołeczną. Metoda zadaniowa moŜe być szeroko stosowana w rodzinie. Istnieje w niej bowiem wiele okazji do świadczenia sobie wzajemnych usług. Przyjmują one róŜnorodną formę zadań wykonywanych na rzecz domu i rodziny. Szczególnie sprzyjające warunki do stosowania tej metody istnieją w rodzinach wielodzietnych (więcej niŜ dwupokoleniowych). Znajdują się w nich bardzo często osoby, które się wzajemnie potrzebują oraz osoby, którym trzeba bezwzględnie pomóc (małe dzieci, osoby starsze, chore, niedołęŜne). Dzieci z tych rodzin mają wiele okazji, aby rozwijać następujące umiejętności: dzielenie się z innymi, darowanie winy, liczenie się ze zdaniem innych, obowiązkowość, ustępowanie i pomaganie słabszym.
Natomiast w rodzinach jednodzietnych i dwupokoleniowych dzieci mają mniej okazji słuŜenia innym. Stąd teŜ znana jest znamienna cecha jedynaków: brak wraŜliwości na potrzeby innych ludzi. Te braki dobrze rekompensuje otwarcie domu jedynaka dla innych dzieci, jak równieŜ w miarę częste odwiedziny przez niego zaprzyjaźnionych rodzin, w których są jego rówieśnicy lub inne dzieci. Jest to najwłaściwsza droga do uwolnienia go od nadmiernego egocentryzmu i umoŜliwienie mu normalnego rozwoju.
Obok rodziny dobrym terenem do zastosowania metody zadaniowej jest równieŜ szkoła. Metoda zadaniowa odgrywa duŜą rolę w szkole podczas organizowania uroczystości i imprez klasowych.
Szczególnie waŜne jest powierzanie uczniom zadań związanych z udzielaniem pomocy koleŜeńskiej. OtóŜ - jak wykazały badania - pomaganie innym w nauce, nawet gdy się nie jest do tego naleŜycie przygotowanym, sprzyja zdecydowanie podwyŜszeniu własnych kwalifikacji w zakresie opanowania i rozumienia treści, jakie staramy się innym przekazać i wyjaśnić.
MoŜliwość zastosowania jej istnieje takŜe w warunkach Ŝycia pozarodzinnego i pozaszkolnego. Przejawiać się to moŜe w udzielaniu zwłaszcza przez młodzieŜ pomocy ludziom kalekim, chorym, samotnym, starszym. Niesiona przez dzieci i młodzieŜ pomoc osobom potrzebującym jest szczególnie poŜądana z wychowawczego punktu widzenia, poniewaŜ świetnie przygotowuje do pełnienia w przyszłości roli matki i ojca, Ŝony i męŜa.
Metoda perswazyjna
Skuteczność perswazji w kształtowaniu zachowań czy postaw z wychowawczego punktu widzenia jest na ogół niewielka, jeśli równolegle nie stosuje się metody modelowania i zadaniowej.
MoŜliwe są róŜne formy perswazyjnego oddziaływania. W warunkach Ŝycia rodzinnego moŜe nim być rozmowa, jaką prowadzą rodzice, dziadkowie i inni członkowie rodziny z dziećmi. Takim sposobem jest równieŜ zasłyszana przez dzieci rozmowa prowadzona przez osoby dorosłe. Za najbardziej skuteczną uchodzi rozmowa niekierowana, licząca się z osobistymi zainteresowaniami rozmówców. Charakteryzuje się szczerością wypowiedzi i atmosferą wzajemnego zrozumienia.
Szczególną rolę do spełnienia ma perswazja w warunkach szkolnych. Z powodzeniem moŜe być stosowana na godzinach wychowawczych, na lekcjach języka polskiego, historii, religii. Przebiera ona często formę swobodnej i szczerej wymiany poglądów. MoŜe nią być rozmowa niekierowana, przybierająca często postać dyskusji uczestniczącej. Nauczyciel czuje moŜe teŜ pomóc się równoprawnym jej uczestnikiem, nie lekcewaŜy odmiennych od swoich opinii i poglądów uczniów.
Metoda nagradzania
Na ogół przyjmuje się, Ŝe stosowanie tej metody:
- zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez dzieci i młodzieŜ sposobu ich postępowania;
- pozytywnie motywuje ich do zachowań społecznie i moralnie poŜądanych;
- wpływa na aktywność i kreatywność dziewcząt i chłopców;
- umacnia poczucie własnej wartości i własnej godności.
Pomimo duŜej uŜyteczności tej metody wielu pedagogów i psychologów przestrzega przed naduŜywaniem i popełnieniem błędów w jej stosowaniu. Podkreśla się, Ŝe dziecko zbyt często chwalone i nagradzane zaczyna wobec innych przyjmować postawę roszczeniową. Uczy się działań na wskroś interesownych. Oczekuje bowiem w następstwie zachowań społecznie i moralnie poŜądanych jakiejś nagrody i zadośćuczynienia. Bez niej wyraźnie zaniedbuje spełnienie swych obowiązków i powinności. Błędem jest rezygnowanie z metody nagradzania wobec dzieci i młodzieŜy społecznie nieprzystosowanej lub niedostosowanej. One są w szczególny sposób spragnione pochwał i nagród ze strony dorosłych. Zdarza się teŜ, Ŝe najwięcej pochwał i nagród otrzymują dziewczęta i chłopcy, którzy najmniej tego potrzebują. W takiej sytuacji uczą się oni dobrych manier wyłącznie za cenę bardziej lub mniej jawnego ich chwalenia lub nagradzania. Takie postępowanie osłabia lub eliminuje w nich wszelkie oznaki wspaniałomyślności i bezinteresowności, a tym samym wzmacnia postawy egoistyczne, sprzyja teŜ niezdrowej konkurencji zarówno w środowisku rodzinnym, jak i szkolnym.
Korzystanie z metody nagradzania moŜe być chybione równieŜ w sytuacji udzielaniapochwały i przydzielania nagród w gruncie rzeczy pozbawionych wszelkiego wpływu wychowawczego zadośćuczynienia za określone zachowanie. Inną ujemną stroną metody nagradzania jest pewien niedosyt systematycznego i nadgorliwego jej stosowania. W pierwszym przypadku zapewnia się, Ŝe jednorazowa lub okazjonalna pochwała lub nagroda na pewno w mniejszym stopniu motywuje dzieci i na danych wychowanków.
Po Prostu nie pełnią młodzieŜ do zachowań poŜądanych z punktu widzenia wychowawczego niŜ w miarę systematyczne stosowanie wobec nich wzmocnień pozytywnych. W drugim zaś przypadku moŜe zaistnieć niebezpieczeństwo uniewraŜliwienia się na udzielane przez dłuŜszy czas pochwały i nagrody albo pojawienia się wspomnianej wcześniej postawy roszczeniowej.
Metodę nagradzania stosuje się niekiedy nie tyle w zaleŜności od zaistniałej sytuacji wychowawczej, ile przysłowiowego „widzi mi się”, czy beztroskiego humoru rodzica, wychowawcy lub nauczyciela. Praktyka taka jest jednym z powodów, dla których nagradza się dzieci i młodzieŜ nie bezpośrednio po ich zasługującym na pochwałę zachowaniu, lecz dopiero po upływie dłuŜszego czasu od chwili jego zaistnienia. Niebagatelną rzeczą jest takŜe zdawanie sobie sprawy z tego, Ŝe metoda nagradzania nie gwarantuje natychmiastowego sukcesu pedagogicznego. Korzystny jej wpływ widoczny jestdopiero po pewnym czasie.
Metoda ta jest szczególnie przydatna w zastosowaniu do dzieci w młodszym wieku oraz dziewcząt i chłopców sprawiających trudności wychowawcze. Wymaga jednak zazwyczaj powściągliwego stosowania oraz stopniowej i dyskretnej rezygnacji z niej z upływem czasu, gdy pojawią się konstruktywne zmiany w zachowaniu dzieci i młodzieŜy.
Metoda karania
Karanie nie powinno w niczym urągać godności dziecka, nie powinno być stosowane podczas uniesienia dorosłego. NaleŜy wyjaśnić karanemu, na czym polega jego wina. Kara powinna następować w zasadzie bezpośrednio po przewinieniu i być stosowana po przekonaniu wychowanka, Ŝe postąpił źle i zasługuje na nią.
Uczeni na ogół są zgodni, Ŝe metoda karania raczej „tłumi” niŜ „wygasza” złe sposoby postępowania dziewcząt i chłopców. To znaczy przyczynia się częściej do chwilowego ich zaprzestania niŜ całkowitego wyeliminowania. Stwierdzono równieŜ ponad wszelką wątpliwość, iŜ nadmiar karania wyzwala skłonność do agresji. PowaŜne zastrzeŜenia budzi metoda karania odwołująca się do kar fizycznych (cielesnych). Karanie fizyczne przede wszystkim uwłacza godności osobistej wychowanków, wzmaga ich agresywność i uprzedzenie wobec osób dorosłych. Poza tym bite i maltretowane dzieci nabierają skłonności do bicia własnych dzieci w przyszłości. Złe skutki w procesie wychowania powoduje równieŜ karanie niesprawiedliwe, budzące chęć odwetu ze strony karanego i wymierzone w stanie zdenerwowania, a to głównie po to, aby uśmierzyć własne niezadowolenie i gniew.