Interpretacja terminu ubezpieczeń finansowych:

* Jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, że ubezpieczenia majątkowe mają zawsze pewien wymiar finansowy, można je wszystkie traktować jako ubezpieczenia finansowe. Nie byłoby to jednak najlepszym rozwiązaniem gdyż ubezpieczenia majątkowe odnoszą się do bardzo bogatego zbioru ryzyk i dlatego warto wśród nich wyodrębnić te, które ściśle dotyczą procesów finansowych.

* W ramach ubezpieczeń finansowych ochronie podlega ryzyko poniesienia straty w wyniku niewykonania przez kontrahenta zobowiązania umownego, jak również ryzyko poniesienia straty w wyniku zdarzeń nie objętych innymi umowami ubezpieczenia. Takie założenie prowadzi do zaliczenia do ubezpieczeń finansowych:

-ubezpieczeń transakcji kredytowych,

-gwarancji ubezpieczeniowych (niewykonania zobowiązania przez kontrahenta),

-ogólnie pojęte ubezpieczenia różnych strat finansowych

* W ramach ubezpieczeń finansowych pokrywane jest ryzyko niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania umownego, przy czym ochronie podlega tylko interes strony, na rzecz której świadczenie ma być spełnione (wierzyciel). Taka definicja opiera się na przyjęciu 2 podstawowych kryteriów wyodrębniających:

1. ryzyko zabezpieczane, tzn. niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania przez kontrahenta (dłużnika), skutkuje szkodą po stronie wierzyciela;

2. strona, której interes jest zabezpieczany – jest nią wierzyciel, na rzecz którego ma być wykonane zobowiązanie, przy jednoczesnym braku zabezpieczenia interesu dłużnika (tak jak w ubezpieczeniu OC).

W praktyce stosuje się dwa ujęcia terminu ubezpieczenia finansowe: wąskie i szerokie. W ujęciu wąskim do ubezpieczeń finansowych zaliczamy ubezpieczenia kredytów i gwarancje ubezpieczeniowe. Natomiast ujęcie szerokie jest rozszerzeniem ujęcia wąskiego o ubezpieczenia różnych strat finansowych.

Cechy charakterystyczne ubezpieczeń finansowych to:

- niewielkim zakresie podlegają prawu wielkich liczb;

- ubezpieczane ryzyko ma swoje źródła w złożonych i często niemożliwych do przewidzenia procesach ekonomicznych czy politycznych, w których trudno zaobserwować statystyczne prawidłowości;

- silny związek z sektorem bankowym;

- wielopłaszczyznowa ocena i selekcja ryzyka jest dokonywana we wszelkich możliwych płaszczyznach: ekonomicznej, finansowej, prawnej, organizacyjnej i czasowej;

- nie są to ubezpieczenia standardowe, każda umowa ma charakter jednostkowy, bardzo często istnieje konieczność negocjowania jej treści;

- składki ubezpieczeniowe zwykle nie są taryfikowane, ich wysokość jest ustalana indywidualnie w zależności od wielu elementów, tj.: sytuacji finansowej klienta, rodzaju ubezpieczanej transakcji, zakresu ochrony ubezpieczeniowej;

- podstawową kwestią jest pełne przekonanie zakładu o wiarygodności i rzetelności klienta, a także możliwość współdziałania zarówno w czasie trwania ubezpieczenia, jak i w procesie likwidacji szkody;

- tendencja do centralizacji kompetencji w zakresie akceptowania ryzyka;

- monitorowanie ryzyka w czasie trwania umowy dotyczy zarówno sytuacji finansowej klienta, jak i ubezpieczanych umów;

- rozszerza się doradcza rola zakładu ubezpieczeń w kontaktach z klientami;

- zasadą jest przyjmowanie prawnych zabezpieczeń ewentualnego regresu i windykacja wypłacanych odszkodowań.

Kryteria podziału kredytów ubezpieczeniowych:

A ) geograficzne pochodzenie kredytobiorcy, stąd wśród transakcji kredytowych najczęściej ubezpieczane są na całym świecie:

1, krajowy kredyt kupiecki (Domestic Credit Insurance) – ubezpieczenie pokrywa ryzyko braku zapłaty przez krajowego odbiorcę za dostarczony towar;

2, eksportowy kredyt kupiecki (Export Credit Insurance) - ubezpieczenie pokrywa ryzyko braku zapłaty przez zagranicznego odbiorcę za dostarczony towar.

B) długość udzielanego kredytu kupieckiego:

1, ubezpieczenie krótkookresowego kredytu kupieckiego – maksymalna długość udzielanego kredytu 1 – 2 lata;

2, ubezpieczenie średniookresowego kredytu kupieckiego – maksymalna długość udzielanego kredytu 3 – 5 lat;

3, ubezpieczenie długookresowego kredytu kupieckiego – długość udzielanego kredytu kupieckiego – powyżej 5 lat.

C) rodzaju zdarzeń będących przyczyną powstania szkody na:

1, ubezpieczenie ryzyka handlowego (komercyjnego) – kiedy brak otrzymania płatności wynika z sytuacji finansowej odbiorcy;

2, ubezpieczenie ryzyka niehandlowego (niekomercyjnego) – pokrywające ryzyko braku zapłaty przez odbiorcę za dostarczony towar w wyniku zajścia zdarzeń od niego niezależnych, np. wystąpienia ryzyka politycznego.

Ubezpieczenia kredytu rządzą się określonymi zasadami:

-zasadą współpracy polegającą na współpracy między zakładem ubezpieczeń a ubezpieczonym, która jest warunkiem fundamentalnym i pozwala na długofalową, korzystną dla obu stron działalność;

- zasadą partycypowania ubezpieczonego w ryzyku - ubezpieczony powinien zawsze ponosić część ryzyka, a odszkodowanie nigdy nie powinno równać się sumie faktury i w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego powinno być zredukowane o procent, pozostawiony na ryzyku własnym ubezpieczającego, którego nie może on ubezpieczyć. Udział własny powinien przekraczać wysokość przypuszczalnego zysku kredytodawcy, aby go zainteresować właściwym przebiegiem transakcji kredytowej;

- zasadą gwarantowania ostatecznego rezultatu – zakład ubezpieczeń nie powinien gwarantować zapłaty w terminie płatności określonym w umowie, lecz tylko ostateczny rezultat transakcji kredytowej, ewentualna płatność ze strony ubezpieczyciela pojawia się wówczas gdy zostaną wykorzystane inne możliwości;

- zasadą okresu karencji między zaistnieniem wypadku ubezpieczeniowego a powstaniem roszczenia o odszkodowanie - co ma na celu upewnienie się zakładu ubezpieczeń, że należność jest definitywnie stracona, jest ona w sposób ścisły powiązana z zasadą gwarantowania ostatecznego rezultatu;

- zasadą dobrej informacji – przed przyjęciem do ubezpieczenia zakład ubezpieczeń powinien zasięgnąć informacji o kredytobiorcach z kilku niezależnych źródeł, które powinny pozwolić na określenie górnej granicy pokrycia ich zdolności kredytowej. Dopiero po analizie ryzyka zakład ubezpieczeń może podjąć informacje czy dane ryzyko może zostać przyjęte i w jakiej wysokości;

- zasadą selekcji ryzyk – zakład ubezpieczeń zastrzega sobie prawo selekcji zarówno ubezpieczonych, ryzyka i jego wielkości, jednocześnie narzucając ubezpieczającemu warunek ubezpieczenia całego obrotu lub jego części według określonego kryterium. Oznacza to ograniczenie możliwości wyboru przez kredytodawcę transakcji zagrożonych większym ryzykiem. Działanie takie ma nie dopuścić do antyselekcji ryzyka;

- zasadą stałego monitoringu ryzyka – zakład po przyjęciu kredytu do ubezpieczenia powinien prowadzić stałą kontrolę nad ryzykiem. Aby to było możliwe już w umowie ubezpieczenia powinien zagwarantować sobie prawo do otrzymywania informacji istotnych z punktu widzenia zmian wielkości ryzyka w trakcie jej trwania. Konsekwencją tych zmian może być zmiana warunków zawartej umowy w trakcie jej trwania;

- zasadą braku powiązań dostawcy z kredytobiorcą – co ma na celu eliminowanie potencjalnych oszustw ze strony kredytodawcy i kredytobiorcy;

- zasadą ubezpieczania transakcji standardowych – nie odbiegających od powszechnie przyjętych na rynku.

Odszkodowanie ubezpieczeniowe najczęściej jest wypłacane gdy:

- zostanie ogłoszona upadłość dłużnika;

- zostanie wszczęte postępowanie układowe z dłużnikiem;

-bezskutecznie zakończy się egzekucja należności kredytowych przeciwko majątkowi dłużnika;

- nastąpi przewlekła zwłoka dłużnika w zapłacie należności ( trwała niewypłacalność) - o trwałej niewypłacalności kredytobiorcy mogą świadczyć zdefiniowane w umowie ubezpieczenia wypadki:

1, określone zdarzenie prawne potwierdzające niewypłacalność dłużnika, np. ogłoszenie upadłości dłużnika, wszczęcie postępowania układowego na wniosek dłużnika, brak majątku dłużnika powodujący bezskuteczność egzekucji roszczenia kredytodawcy, likwidacja przedsiębiorstwa dłużnika;

2, zdarzenia faktycznie polegające na pozostawieniu dłużnika w długotrwałej zwłoce w regulowaniu płatności za dostarczone mu w kredycie towary bądź usługi.

Korzyści ubezpieczenia kredytów w obrocie międzynarodowym:

- pomoc w ocenie wiarygodności zagranicznej kontrahenta,

- pomoc w wyszukaniu optymalnych warunków płatności,

- gwarancja dla przedsiębiorców umożliwiająca poprawę konkurencyjności, dzięki możliwości pozyskiwania nowych rynków zbytu,

- obniżenie kosztów windykacji,

- możliwość wykorzystania cesji praw z polisy wystawionej przez spółkę jako zabezpieczenia kredytu udzielanego przez bank - należności od KUKE zostały zaliczone do najbezpieczniejszej kategorii z tzw. zerową wagą ryzyka, co uprawnia banki do zmniejszenia podstawy tworzenia rezerw celowych dla umowy kredytowej na działalność eksportową ( jej wartość = 100% sumy ubezpieczenia).

Podział ubezpieczeń kredytów w obrocie międzynarodowym:

- przedmiot kontraktu eksportowego – sprzedaż towarów i wykonanie określonych usług,

- okres kredytowania – należności krótko, średnio i długoterminowe,

- osoba dłużnika – dłużnicy publiczni i prywatni;

Dłużnik publiczny – podmiot reprezentujący władzę publiczną na terenie kraju importera względem którego nie może być przeprowadzone postępowanie upadłościowe. Dłużnikami publicznymi mogą być zatem centralne i terytorialne organy rządowe, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej oraz podmioty, których właścicielem jest państwo lub inne osoby publiczne.

- podmiot, którego należność jest obejmowana ochroną ubezpieczeniową – kredyt dostawcy, kredyt odbiorcy,

- zakres oferowanej ochrony ubezpieczeniowej – ryzyko polityczne, handlowe i katastroficzne.

Prawnie stwierdzona niewypłacalność może być stwierdzona poprzez:

- ogłoszenie przez właściwy sąd w kraju dłużnika jego upadłości,

- oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika z powodu braku majątku,

- zatwierdzenie prawomocnym wyrokiem układu zbiorowego,

- bezskuteczność egzekucji,

- faktycznie stwierdzona niewypłacalność – eksporter ma obowiązek ujawnienia okoliczności powodujących niewypłacalność importera,

- zwłoka dłużnika tak jak w kredycie krajowym,

- odstąpienie od kontraktu przez dłużnika, które oznacza nieprzyjęcie przez niego dostarczonych zgodnie z warunkami umowy towarów lub usług ( rozwiązanie takie jest niechętnie obejmowane ochroną ubezpieczeniową ze względu znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia takich sytuacji jak brak dostatecznego sprecyzowania zapisów umowy kontraktu)

Podział ryzyka niehandlowego

a) ryzyka polityczne:

- decyzja władz kraju dłużnika,

- ogłoszenie memorandum płatniczego przez rządy państw uczestniczących w regulowaniu należności,

- wydanie przepisów w kraju dłużnika uznających płatności dokonane w walucie lokalnej za wystarczające do wypełnienia kontraktu,

- wprowadzenie przez władze w kraju kontrahenta ograniczeń importowych nawet w obszarze wcześniej wydanych zezwoleń i licencji,

- wybuch wojny, zamieszki i strajki.

b) ryzyka katastroficzne

c) ryzyka kursowe

Funkcje ubezpieczeń kredytów w obrocie krajowym i międzynarodowym:

- ochronna,

- prewencyjna – nabiera szczególnego znaczenia poprzez selekcję odbiorców już na etapie zawierania umowy,

- kompensacyjna,

- stymulacyjna – przejawia się poprzez możliwość wpływu na szybkość i kierunek zmian gospodarczych poprzez zmniejszenie ryzyka prowadzenia danej działalności ( jest to badanie umożliwiające ożywienie niektórych procesów gospodarczych czy wspieranie pewnych dziedzin gospodarki),

- usługowa,

- przeciwzatorowa – jest konsekwencją funkcji ochronnej; ubezpieczenie kredytu pozwala uniknąć tzw. efektu domina, czyli sytuacji w której niewypłacalność jednego dłużnika powoduje kłopoty finansowe jego kredytodawców skutkujące zachwianiem pozycji innych podmiotów w obiegu kredytowym.

Podstawowym celem działalności z założenia jest generowanie zysku, natomiast w praktyce tym celem jest przetrwanie. Łączenie przedsiębiorstw, zwiększanie wydajności produkcji, wdrażanie nowych technologii wpływa z jednej strony na zwiększenie rentowności, natomiast z drugiej strony zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia szkód, których konsekwencją jest utrata lub obniżenie zysku. Ryzyko to może być zabezpieczone poprzez ubezpieczenie, które może być uzupełnieniem klasycznej polisy majątkowej. Niejednokrotnie ryzyka związane z przerwą w działalności są znacznie bardziej dotkliwe niż sama szkoda rzeczowa (1:15, 1:50). Przedsiębiorstwo osiąga zysk gdy wpływy ze sprzedaży produktów lub wykonanych usług przewyższają poniesione koszty całkowite.

Występuje wiele odmian ubezpieczenia utraty zysku, dlatego też brak jest możliwości zbudowania zamkniętego katalogu występujących ryzyk. Ryzyka te mogą występować na zewnątrz i dotyczą braku dostawy:

- określonych mediów: wody, energii,

- usług telekomunikacyjnych,

- surowców lub półproduktów.

Czynniki wewnętrzne: czynniki ludzki, awarie maszyn.

Rodzaje ubezpieczeń utraty zysku:

- ubezpieczenie utraty zysku do polisy ogniowej,

- ubezpieczenie utraty zysku w następstwie szkody materialnej w mieniu objętym formułą ubezpieczenia od wszystkich ryzyk,

- ubezpieczenie utraty zysku w następstwie zakłóceń w dostawie surowców lub odbiorze towarów,

- ubezpieczenie utraty zysku w następstwie zakłóceń w dostawie mediów,

- ubezpieczenie utraty zysku w następstwie uszkodzenia maszyn, awarii systemów informatycznych, do polis montażowo – budowlanych,

- ubezpieczenie utraty zysku w następstwie szkód niematerialnych np. odwołanie imprez,

- ubezpieczenie dla hoteli od utraty zysku spowodowanego przez dokonane na ich terenie morderstwa.

Umowa ubezpieczeń utraty zysku obejmuje:

- utracony zysk brutto,

- koszty stałe ponoszone przez okres odzyskiwania sprawności technicznej i ekonomicznej,

- dodatkowe koszty zmienne poniesione w celu ograniczenia skutków szkody.

Za opłatą dodatkowej składki objęte ubezpieczeniem mogą być: koszty rzeczoznawców, kary umowne, opłaty planowe ponoszone w celu rozładunku zamówionych towarów. Przesłanką odpowiedzialności z polisy BI aby szkoda rzeczowa, która spowodowała zakłócenie lub przerwę w działalności zakładu była wynikiem zrealizowania się ryzyka objętego zakresem polisy bazowej i dotyczyła mienia znajdującego się w miejscu ubezpieczenia, powodowała zakłócenie lub przerwę w działalności zakładu, w wyniku której doszło do utraty zysku brutto.

Gwarancja ubezpieczeniowa jest specyficzną, niestypizowaną a ukształtowaną głównie przez praktykę czynnością ubezpieczeniową znajdującą oparcie przede wszystkim w zasadzie swobody układania stosunków zobowiązaniowych. W praktyce treść gwarancji sprowadza się do zagwarantowania wypłaty przez gwaranta ( zakład ubezpieczeń) określonego świadczenia pieniężnego na wypadek wystąpienia wymienionego w gwarancji zdarzenia losowego. Obowiązek zapłaty przez gwaranta najczęściej ma charakter zobowiązania nieodwołalnego i bezwarunkowego. W praktyce życia gospodarczego gwarancja udzielana jest zazwyczaj na zlecenie dłużnika i ma ona charakter w znacznym stopniu zobowiązania abstrakcyjnego, co w praktyce oznacza, że gwarant w zasadzie nie może odwołać się do stosunku podstawowego łączącego wnioskodawcę z beneficjentem, a jednocześnie ma możliwość podnosić bez zarzutu ze strony beneficjenta gwarancji wszelkie ograniczenia wynikające z łączącego go z tym beneficjentem stosunku. Jednocześnie treść gwarancji nie powinna być poddawana wykładni elastycznej i liberalnej. W praktyce obrotu gospodarczego gwarancja ma bardzo szerokie zastosowanie, bardzo często ułatwia lub nawet stanowi warunek zawarcia kontraktu z kontrahentem. W praktyce gwarancje powszechnie bywają używane w branży budowlanej i tutaj najczęściej wykorzystywane to:

- gwarancja zapłaty wadium,

- gwarancja należytego wykonania kontraktu,

- gwarancja usunięcia wad i usterek,

- gwarancja zwrotu zaliczki.

Uwagę należy zwrócić na fakt iż przedmiotem gwarantowania może być praktycznie wszystko, o czym mówią następujące rodzaje gwarancji: ubezpieczeniowa gwarancja zapłaty należności celnych, gwarancja ubezpieczeniowa zapłaty wierzytelności handlowych, gwarancja ubezpieczeniowa zapłaty za roboty budowlane, gwarancja spłaty kredytu, gwarancje we wspólnej procedurze tranzytowej, gwarancje koncesyjne.

Gwarancje ubezpieczeniowe pozwalają:

- przedsiębiorcy unikać angażowania własnych środków pieniężnych, daje możliwość uczestnictwa w wielu przetargach,

- pozwalają na spełnianie wymagań kontrahentów w zakresie zabezpieczeń,

- potwierdzają pozytywną ocenę sytuacji finansowej firmy przez niezależną instytucję finansową, co wpływa na wzrost wiarygodności przedsiębiorcy jako partnera biznesowego. Ich wykorzystanie zwalnia przedsiębiorcę ze stosowania innych zabezpieczeń w obszarze realizowanych kontraktów (krótkoterminowo!)

- w odróżnieniu od gwarancji bankowej nie obciążają linii kredytowej,

- w wielu przypadkach gwarancja stanowi warunek zawarcia kontraktu.

Przykłady wykorzystania gwarancji:

- budownictwo,

- na rzecz urzędu celnego w związku z korzystaniem z przywilejów na rzecz inwestora,

- na rzecz inwestora w związku z realizacją kontraktu

- na rzecz dostawcy w związku ze sprzedażą towarów w kredycie.

Istota gwarantowania polega na tym, że podmiot trzeci w stosunku do relacji wierzyciel-dłużnik zaciąga własne zobowiązania na podstawie którego gwarantuje wierzycielowi wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Wystawienie gwarancji nie zwalnia jednak dłużnika z odpowiedzialności za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie nawet jeżeli dojdzie do wypłaty z tytułu gwarancji, gwarant zażąda od dłużnika zwrotu wypłaconych kwot, przy czym wierzyciel może mieć nadal roszczenie do dłużnika, chociażby z tego tytułu, że gwarant pokrył tylko część szkody.

Różnice pomiędzy umową ubezpieczeniową a gwarancją ubezpieczeniową.

1. Umowa ubezpieczeniowa ma charakter nazwany, natomiast umowa gwarancji – nienazwany.

2. Zobowiązanie do wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego ma charakter kauzalny (jest uregulowana) a zobowiązanie do wypłaty sumy gwarancyjnej ma charakter abstrakcyjny (wypłata odszkodowania jest ważna tylko wtedy, jeżeli wystąpiła objęta ubezpieczeniem szkoda( kauzalność)).

3. W ubezpieczeniu podstawowym wskaźnikiem wielkości odszkodowania jest zakres szkody a w gwarancji mówimy o sumie gwarancyjnej.

4. Umowa ubezpieczenia finansowego może stanowić obowiązek zapłaty przez ubezpieczyciela w sferach nie dotyczących prawidłowego wykonania kontraktów ( może dotyczyć też konieczności zaspokojenia cudzego długu) natomiast umowa gwarancji stanowi zobowiązanie samoistne – ubezpieczyciel zaciąga własny dług i w jego ramach ponosi odpowiedzialność kontraktowo - gwaranc

Schemat funkcjonowania ubezpieczenia kredytu kupieckiego od ryzyka handlowego w obrocie krajowym na rynku, który cechuje zawarcie umowy przez kredytodawcę - przewaga strony podażowej

Schemat funkcjonowania ubezpieczenia kredytu kupieckiego od ryzyka handlowego i politycznego w obrocie międzynarodowym, oferowanego przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A.

Schemat funkcjonowania ubezpieczenia kredytu kupieckiego od ryzyka handlowego w obrocie krajowym na rynku, który cechuje zawarcie umowy przez kredytobiorcę - przewaga strony popytowej

Rys. Schemat funkcjonowania gwarancji