TEORIE I METODY PRACY SOCJALNEJ
DEFINICJE:
H. RADLIŃSKA:
Synonimem pracy socjalnej jest praca społeczna.
Praca społeczna polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi.
SŁOWNIK PRACY SOCJALNEJ
Urządzenia i przedsięwzięcia, które powinny pomóc ludziom w ich integracji ze społeczeństwem, aby prowadzili w nim takie życie, które odpowiada ludzkiej godności.
TEORIA AMERYKŃSKA
Postrzegana jest dwojaki – jako profesja i jako metoda działania charakterystyczna dla tzw. osobistych usług społecznych (Personal social services):
Utrzymanie dochodów
Program ochrony zdrowia, program edukacji narodowej
Budownictwo socjalne
Program zatrudnienia
SPOSOBY REALIZOWANIA – 3 ZADANIA
Socjalizacja i rozwój jednostki
Terapia, rehabilitacja, pomoc i ochrona
Zapewnienie dostępu do usług, informacji i ochrony
USTAWA O POMOCY SPOŁECZNEJ
Działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.
KOMITET RADY EUROPEJSKIEJ
Specyficzna działalność zawodowa mająca na celu lepszą adaptację wzajemną osób, rodzin, grup i środowiska społecznego, w jakim żyją oraz rozwijanie poczucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostki na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości poszczególnych osób, do powiązań między profesjonalnych, a także sił i środków społecznych.
RADA ds. KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE PRACY SOCJALNEJ
Ma na celu usprawnienie społecznego funkcjonowania jednostek, tak indywidualnie jak w grupie, poprzez działania skierowane na ich stosunki społeczne, rzutujące na interakcje między człowiekiem a jego otoczeniem.
H. BARTLETT:
Konfiguracja elementów, z których żaden nie jest wyjątkowy, ale które wspólnie składają się na profesje odmienną od pozostałych.
SMALLEY:
Angażowanie klienta w proces świadczenia socjalnego
HAMILTON:
Rola doradztwa.
BOWERS:
Praca socjalna to sztuka.
J. MŁYŃSKI:
Świadome działanie na konkretny problem, stosowanie właściwych technik, poznanie cech osobowościowych klienta.
OGÓLNA DEFINICJA PRACY SOCJALNEJ:
Działalność profesjonalną pracowników socjalnych na rzecz jednostek społecznych, grup społecznych i całych społeczności w celu przywrócenia im społecznego funkcjonowania, ich godności, wartości i etosu ludzkiej koegzystencji.
Promuje zmiany społeczne.
Rozwiązywanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach.
Wzmocnienie i wyzwolenie ludzi dla osiągnięcia przez nich dobrostanu.
METODY PRACY SOCJALNEJ
PROWADZENIE IDNYWIDUALNEGO PRZYPADKU
Psychodynamiczna koncepcja człowieka
Twórczyni M. Richmond (psychologia głębi i psychoanaliza)
S. Bowers – sztuka
DE BRAY I TWERLINCKX – DWIE FORMY POSTĘPOWANIA SPOŁECZNEGO:
Postępowanie pośrednie – socjoterapia
Postępowanie bezpośrednie – psychoterapia
DEFINICJE:
M. RICHMOND:
Na prace socjalna z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia rozwijają swoją osobowość.
J. REGENSBURG:
Porównywanie , przy udziale pracownika socjalnego, zdolności klienta do stawiania czoła problemowi w całości lub jego cząstce z jego praktycznymi działaniami.
SMALLEY (LOGICZNY PORZĄDEK RELACJI INTERPERSONALNYCH):
Metoda angażująca klienta (przez relacje jeden do jeden) w proces świadczenia socjalnego dla dobra jego samego i dla dobra społeczeństwa.
G. HAMILTON (ROLA DORADZTWA)
Jest formą zastosowania doradztwa i świadczeń praktycznych w taki sposób, aby pobudzić i zachować psychiczną energię klienta, skłonić go do czynnego udziału w działaniach zmierzających do rozwiązania problemu.
S. BOWERS (SZTUKA I NAUKA):
Jest sztuką, w której znajomość nauki o stosunkach między ludźmi oraz umiejętność utrzymywania takich stosunków, wykorzystywana jest do mobilizacji zdolności klienta i zasobów społeczności, dla lepszego dostosowania się jednostki do całości lub dowolnej części środowiska.
OGÓLNA DEFINICJA PRACY Z PRZYPADKIEM:
Praca socjalna z przypadkiem jest to świadome działanie pracownika socjalnego (wynika z konkretnych jego uwarunkowań osobowościowych) na konkretny problem – przypadek. Stosując różne metody i techniki (racjonalne i umiejętne zastosowanie technik; są one określone i poznane przez pracownika socjalnego, tak że potrafi zastosować do przypadku) stara się on doprowadzić do tego, aby klient potrafił wyjść z trudnej sytuacji (problemu) przy użyciu własnych cech osobowości i zdolności celem dobrego funkcjonowania w danym środowisku.
WARTOŚCI (PODEJŚCIE I SPOSÓB ZACHOWANIA PRACOWNIKA SOCJALNEGO):
Troska o istotę ludzkiego życia
Rozpowszechnianie i przestrzeganie podstawowych praw, przysługujących każdej osobie ludzkiej
Niwelowanie konfliktów wartości (zmiana hierarchii, dokonywanie właściwych wyborów)
Koncentracja na auksjologii
Rodzina
Godność wartości jednostek
Szacunek dla ludzi
Zdolność jednostek do zmiany
Samostanowienie klienta
Poufność
Prywatność
Stwarzanie jednostkom okazji do realizowania swoich potencjałów
Troska o zaspokojenie potrzeb
Zaangażowanie w zmianę społeczną i społeczną sprawiedliwość
Wzmocnienie klienta
Równość szans
Brak dyskryminacji
Gotowość do przekazywania profesjonalnej wiedzy i umiejętności innym
TYPOLOGIA MURIEL PUMPHREY (WARTOŚCI):
Relacja między wartościami pracy socjalnej, a wartościami kulturowymi (np. społeczna sprawiedliwość).
Wartości określające wewnętrzne relacje pomiędzy przedstawicielami profesji np. sposoby interpretowania i implementacji wartości pracy socjalnej oraz wspieranie zachowań etycznych.
Relacje pomiędzy przedstawicielami profesji a odbiorcami usługi.
TYPOLOGIA CHARLESA LAVY’EGO (WARTOŚCI):
Preferowane kompetencje człowieka (wartość i godność jednostki).
Preferowane rezultaty (zobowiązania społeczeństwa do dostarczania jednostkom sposobności do wzrostu i rozwoju).
Preferowane sposoby postępowania wobec ludzi (ludzie powinni być traktowani z szacunkiem).
POSTULATY FILOZOFICZNE:
Przedmiotem największej troski społeczeństwa jest jednostka.
Jednostki w społeczeństwie cechuje współzależność.
Jednostki ponoszą wzajemnie odpowiedzialność za siebie.
Potrzeby ludzkie są jednakowe dla wszystkich.
3 RODZAJE WARTOŚCIOWANIA:
Założenia wartościujące o jednostce:
Jednostka umieszczona w centrum działania.
Opieka wynika z samego faktu istnienia.
Godność, szacunek.
Mocne strony ludzi.
Wartości wyjątkowości – indywidualność:
Akceptacja klienta.
Indywidualność obu stron potwierdza się w chwili spotkania.
Indywidualność – niepowtarzalność ludzi.
Wartościujący postulat samostanowienia:
Klient należy do samego siebie.
Klient decyduje czy poddać się działaniu.
MANDAT PRACOWNIKA SOCJALNEGO:
Zaufanie klientów.
Znamiona autorytetu.
Przyzwolenie społeczne.
CELE PRACY Z PRZYPADKIEM:
Pomagać jednostkom.
Wskazywać i rozwiązywać albo przynajmniej minimalizować problemy wynikające z braku równowagi między jednostkami, grupami a otoczeniem.
Wskazywać potencjalne braki równowagi pomiędzy jednostkami, grupami a otoczeniem.
Podejmować działania terapeutyczne i prewencyjne.
Wzmacniać maksymalnie potencjał działania jednostek.
METODY PRACY Z PRZYPADKIEM:
Model psychospołeczny:
Lata 20 XX w.
Teorie psychoanalizy.
G. Hamilton:
„Organiczne” podejście do pracy z przypadkiem.
Między jednostką a otoczeniem zaznaczają się związki przyczynowo – skutkowe.
Związki przyczynowo – skutkowe mają swój początek w psychologii „ego”.
Model funkcjonalny:
Pensylwańska Szkoła Pomocy Socjalnej.
Lata 30 XX w.
Lessie Taft i Virginia Robinson.
Zwraca uwagę na relacje i dynamiczne wykorzystanie czasu.
Próba pogodzenia koncepcji indywidualności i niepowtarzalności z kwalifikowaniem jednostek jako należących do różnych kategorii.
Rozwiązanie problemu zwanego metodą zorientowaną na problem.
POSTAWA PRACOWNIKA SOCJALNEGO:
Wskazanie problemu przez klienta.
Subiektywne spojrzenie klienta w danej sytuacji.
Centralna pozycja klienta.
Poszukiwanie rozwiązania problemu przez pracownika socjalnego.
Podjęcie decyzji.
Działanie.
Model modyfikacyjny:
Lata 70 XX w.
Ustaleni psychologii Pawłowa i Skinnera (badania dotyczące obserwacji zachowań ludzkich).
Zachowania ludzkie – główna wartość.
W. J. Reid:
Jest to krótkoterminowa, ograniczona w czasie metoda, która ma na celu pomóc jednostkom i rodzinom z określonymi problemami psychospołecznymi.
Pracownik i klient mają osiągnąć porozumienie.
Pracownik skupia swe wysiłki na tym, aby dopomóc klientowi w wykonywaniu zadań.
Elektryczna kombinacja działań interwencyjnych – od rozwoju wewnętrznego do przekazania zewnętrznych czynników wzmacniających.
PROCESY PRACY Z PRZYPADKIEM:
Rozpoznanie:
Przedstawienie problemu przez klienta.
Zwraca się uwagę na interakcje i umiejscowienie problemu.
Konieczność ulokowania problemu tu i teraz, w określonym momencie.
Etapy rozpoznawania problemu:
Kompletowanie danych.
Kompletowanie historii całego przypadku.
Istotne cechy pracownika socjalnego:
Współczucie.
Umiejętność wysłuchania.
Przejaw akceptacji i zrozumienia.
Wiara w powodzenie.
Diagnoza:
Zróżnicowane podejście terapii.
Określenie problemu (początek).
Charakter problemu:
Bytowy.
Społeczny.
Zdrowotny.
Duchowy.
Psychologiczny.
Kulturowy.
Stawia się ją na końcu rozmowy.
Głównym narzędziem jest wywiad środowiskowy oparty na kwestionariuszu.
Interwencja:
Najdłuższy etap.
Terapia właściwa.
Rozpoczyna się udzielanie pomocy klientowi.
Określenie celów terapii.
Cechy pracownika socjalnego:
Dobre prowadzenie rozmowy.
Prowadzenie notatek.
Sporządzenie pism.
Kierowanie do innych placówek jeśli istnieje taka potrzeba.
Pomoc klientowi w wykorzystaniu zasobów własnych i innych.
METODA GRUPOWA
Stany Zjednoczone, Boston, 1851rok.
DEFINICJE:
POPRAWA FUNKCJONOWANIA
Ma na celu poprawę funkcjonowania społecznego i osiągnięcie pożądanych celów. Metoda łagodzenia i eliminowania przeszkód na drodze do integracji społecznej oraz osiągnięcia pożądanych celów.
G. KONOPKA:
Działalność odnosi się szczególnie do jednostek w grupie.
Jej celem jest podniesienie jakości życia w grupie, zróżnicowanego zgodnie z jej potrzebami.
Dzięki przynależności do grupy jednostka zapewnia sobie bezpieczeństwo, odpowiedzialność za innych.
OGÓLNA DEFINICJA:
Metoda działania pracownika socjalnego skierowana na grupę, celem przywrócenia w niej społecznego funkcjonowania, podniesienia jakości jej życia oraz osiągnięcie społecznie pożądanych celów i zmian.
3 WARTOŚCI PRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA W ŚRODOWISKU:
Miłość.
Akceptacja. BRAK PROWADZI DO IZOLACJI.
Zrozumienie.
RODZAJE IZOLACJI:
Izolacja dosłowna – człowiek czuje się samotny wśród najbliższych, pomimo iż mieszka razem z nimi.
Izolacja fizyczna – ogranicza stosunki między ludźmi – niepełnosprawność fizyczna, choroba.
Grupa społeczna (Znaniecki) – najbardziej złożony układ społeczny; powiązanie stosunkami społecznymi osób, wokół wspólnych wartości, do których jako całość dążą. Zbiór osób, które współdziałają czyli oddziałują na siebie.
TYPY GRUP SPOŁECZNYCH:
Dobrowolne (zakon).
Przymusowe (pobór do wojska).
In – group (jednostka uważa za swoje np. rodzina).
Out – group (jednostka uważa za obce np. studenci 2 roku dla studentów 1 roku).
Formalne.
Nieformalne.
FORMY INTERAKCJI W GRUPIE:
Współpraca (dążenie do celów).
Współzawodnictwo (wysiłki w celu zdobycia dóbr).
Konflikt (eliminacja we współzawodnictwie).
Ugoda (zażegnanie lub zawężenie konfliktu).
CELE PRACY Z GRUPA:
Poprawa funkcjonowania społecznego.
Osiągnięcie założonych celów.
Dokonanie pożądanych zmian u osób doznających problemu.
Wspomaganie rozwoju i wzbogacenie osobowości.
Zastosowanie terapii.
ZASADY PRACY Z GRUPĄ – C. Kaiser:
Pracownik socjalny spełnia rolę wspomagającą i ułatwiającą.
Pracownik socjalny określa zasady udzielania pomocy (ustalenie faktów, analiza, diagnoza).
Pracownik socjalny nawiązuje kontakt z grupą:
Ukierunkowane stosunki świadomie koncentrują się na potrzebach jednostek oraz celach grupy.
Świadome wykorzystanie przez pracownika socjalnego swojej osobowości.
Pracownik socjalny powinien akceptować ludzi, ale nie wszystkie ich zachowania:
Poczucie empatii.
Realizacja wymogów.
Elastyczność i ciepło pracownika socjalnego.
Pracownik socjalny pozwala grupie na własny rozwój.
Pracownik socjalny konstruktywnie stosuje ograniczenia w grupie.
Indywidualizacja – rozbudza się w jednostce poczucie własnej indywidualności.
Pracownik socjalny stosuje proces interakcyjny:
Zrównoważenie grupy.
Zezwolenie na konflikt.
Zatrzymanie konfliktu.
Zdolność udzielania pomocy.
Pracownik socjalny racjonalnie i świadomie stosuje środki werbalne i niewerbalne.
MODELE PRACY Z GRUPĄ – C. Popel i B. Rothman:
Model celów społecznych:
Wewnątrzgrupowe relacje jednostek.
Ukierunkowuje ich stosunki interpersonalne na rzecz realizacji interesów.
Reguluje wszelkie problemy związane z rozwojem i wzrostem społeczności.
Próba realizacji interesów społeczności za pomocą grup społecznych.
ZASADY:
Wyjaśnienie założeń polityki agencji.
Pozytywne wykorzystanie ograniczeń agencji.
Wskazywanie spraw wymagających wspólnej akcji.
Posłużenie się zasada demokracji.
Model naprawczy:
Ma charakter terapeutyczny (naprawia to co zostało zepsute).
Zorientowany klinicznie (grupa pełni rolę czynnika zmiany).
Pracownik socjalny ułatwia interakcje między cz łonkami grupy dla uzyskania zmiany w jednostce, pomoc w uzyskiwaniu samoświadomości.
Zastosowanie:
Szpitale
Instytucje poprawcze
Świadczenia rodzinne
Doradztwo
Szkoły
Ośrodki zdrowia
Model celów wzajemnych:
Służy jednostce i społeczeństwu.
Jednostkę można badać, leczyć i zrozumieć tylko w kontekście licznych systemów i podsystemów.
Trzy cechy:
Zakłada organiczną, systemową relacje między jednostką, a społeczeństwem.
Współzależność jest punktem centralnym, zarówno dla jednostki, jak i społeczeństwa.
Grupa jest polem na którym jednostki mogą kultywować i usprawniać ich funkcjonowanie indywidualne i społeczne.
METODA PRACY ZE SPOŁECZNOŚCIĄ
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA:
Zbiorowość:
Wspólne terytorium.
Interakcje między jej członkami.
Więź społeczna.
Ludzie, instytucje i organizacje społeczne żyjące na określonym terytorium we wspólnocie organizacyjnej i wspólnocie interesów.
ROLA PRACOWNIKA SOCJALNEGO:
Usiłuje zrozumieć przyczyny braku równowagi społecznej.
Pomaga zrozumieć ludziom sytuacje w jakiej się znaleźli.
Tworzy organizację społeczności.
RODZAJE ODNIESIEŃ:
W odniesieniu do wielkości stopnia organizacji stanu lub dezorganizacji.
W odniesieniu do praktycznego działania wśród różnorodnych instytucji zajmujących się sumą potrzeb społecznych.
W odniesieniu do organizacji w ujęciu jej metody oraz procesu dokonywania zmian w obrębie społeczności.
PRZESŁANKI I ZASADY ORGANIZACJI SPOŁECZNOŚCI:
C. McNeli – ZASADY:
Organizacja społeczności na rzecz pomocy innym powinna zajmować się ludźmi i ich potrzebami.
Głównym klientem organizacji społeczności jest społeczność rozumiana jako osiedle, miasto, gmina, kraj lub naród.
Organizacja społeczności zakłada, że społeczność należy rozumieć i akceptować w jej obecnym miejscu i stanie.
Świadczenia zdrowotne i socjalne dotyczą wszystkich członków społeczności. Dynamika procesu organizacji społeczności.
Współzależność wszystkich wątków organizacyjnej „tkaniny” pomocy społecznej.
Podstawową wartością jest akceptacja pojęcia zmiany zamierzonej w danej sytuacji
Organizacja społeczności dla celów pomocy społecznej należy do trzonu pracy socjalnej.
CELE ORGANIZOWANIA SPOŁECZNOŚCI:
Zapewnienie społeczności lub jej części możliwości mobilizacji swych sił w celu rozwiązania problemów społecznych lub zapobiegania im:
Zapewnienie obywatelom możliwości wyrażania i podejmowania odpowiedzialności za dobry byt społeczności.
Zapewnienie instytucjom społecznym możliwości skutecznego wypełniania odpowiedzialności wobec społeczności.
Zapewnienie pracownikom socjalnym możliwości wypełniania swej odpowiedzialnej roli wobec społeczeństwa.
Zapewnienie możliwości interakcji pomiędzy częściami społeczności:
Pomiędzy obywatelami i grupami wykazującymi troskę o dobrobyt społeczności.
Pomiędzy specjalizacjami profesji pracy socjalnej oraz między nimi a władzami społeczności.
Pomiędzy specjalizacjami a szkołami, lecznictwem, adwokaturą.
Pomiędzy społecznością polityczną a społecznością pomocy społecznej.
Zapewnianie społeczności usług w dziedzinie planowania pomocy społecznej:
Opracowywanie planów pomocy społecznej i wcielanie ich w życie.
Wywieranie wpływów na politykę społeczną, szczególnie w zakresie pomocy społecznej, mającej potencjalny wpływ na dobrobyt ludzi.
Pomocy w organizowaniu funduszy rządowych i prywatnych.
METODY ORGANIZACJI SPOŁECNOŚCI:
Praktyka ze społecznością – F. Cox, J. Erlich, J. Rothman i J. Tropman:
Rozwój lokalny:
Dotyczy skuteczności przeprowadzonych zmian w społeczności.
Zależy od zorganizowania ilości mieszkańców.
CECHY:
Demokratyczne procedury.
Dobrowolna współpraca.
Samopomoc.
Kształcenie.
Kierowanie lokalnych ośrodków przywódczych.
Planowanie społeczne:
Techniczna strona rozwiązywania problemów:
Przestępczość nieletnich
Mieszkalnictwo
Zdrowie psychiczne
Racjonalny sposób podejmowania decyzji.
Kontrola wdrażania planowania w systemie socjalnym.
Akcja socjalna:
Działania na rzecz jednostek upośledzonych.
Dotarcie do szerszej społeczności w celu uzyskania zasobów i lepszego traktowania danej społeczności.
Traktowanie ludzi upośledzonych zgodnie z zasadą sprawiedliwości i demokracji.
ZADANIA PRACOWNIKA SOCJALNEGO PODCZAS TWORZENIA ŚRODOWISKA LOKALNEGO:
Opis sytuacji wyjściowej:
Charakterystyka geograficzna społeczności (np. granice terytorium).
Charakterystyka socjodemograficzna społeczności (np. struktura wieku).
Charakterystyka społeczno – kulturowa społeczności (np. historia, tradycje).
Charakterystyka lokalnych i ponadlokalnych układów polityczno – administracyjnych (np. sponsorzy).
Charakterystyka problemów społecznych na tle innych regionów lub krajów.
PROCESY PRACY ZE SPOŁECZNOŚCIĄ:
Społeczność :
Określa swoje potrzeby, cele.
Ustala hierarchię.
Znajduje zasoby pozwalające na zaspokojenie potrzeb.
Badania:
Proces ukierunkowany jest na sposób uzyskania wszelkich danych dotyczących zjawisk społecznych oraz możliwości i próby ich rozwiązywania.
Statystyczne wskaźniki.
Charakter zespołowy.
Przedstawiciele instytucji.
Mieszkańcy.
Proces uzyskiwania danych o społeczeństwie.
Techniki: opisy statystyczne, ankiety, wywiady, zestawienia, analizy przypadków, obserwacja, socjometria.
Hipoteza – wielkość problemów.
Planowanie:
Podejmowanie decyzji na temat środków zaradczych.
Planista:
Dotacjom an (zdobywanie pieniędzy).
Koncertmistrz (koordynacja i integracja działań odnoszących się do problemów społecznych i ich rozwiązywania).
Technik (zdolność interpretowania informacji).
Koordynacja:
Proces współpracy.
Umiejętne podejmowanie działań ze społecznością.
Próba uniknięcia dublowania faktów oraz konfliktów.
Podejmowanie działań ze strony instytucji.
Informowanie ze strony instytucji o podejmowanych przez nią decyzjach.
Połączenie ludzi, instytucji i sił dla wzajemnego wzmocnienie skuteczności świadczenia.
Organizacja:
Proces tworzenia struktury dla określonego zadania.
Własny sposób działania.
Finansowanie:
Forma zdobywania środków pieniężnych na potrzeby społeczności.
Ważny jest odpowiedni podział zdobytych środków.
Apel.
Poszukiwanie środków wśród działających instytucji.
Dotyczy całej administracji.
H. Kidneigh:
Administracja pracy socjalnej – proces przekształcania polityki socjalnej w świadczenia socjalne.
Konsultacja:
Proces zasięgania opinii eksperta, uzyskiwanie informacji i wskazówek od osoby, której wiedza o danej dyscyplinie może być przydatna innym wykwalifikowanym osobom w innych dziedzinach.
Kształcenie:
Edukacja jednostek na temat problemów społecznych i możliwości ich rozwiązania.
Zmierzanie do jednomyślności.
Negocjacje:
Proces rozwiązywania problemów za pośrednictwem osoby trzeciej – negocjatora.
Negocjator – ogniwo kompromisu w sytuacji sprzecznych odniesień.
Protokołowanie:
Sposób zapisywania oraz nagrywania wszelkich wypowiedzi i działań komitetów oraz innych grup zaangażowanych w działalność socjalną społeczeństwa.
Cenny dokument.
Akcja socjalna:
Proces służący ulepszaniu usług ludzkich za pomocą zmian dokonanych w społeczeństwie zgodnie z działaniem polityki socjalnej.
Rzecznictwo:
Wspieranie jednostek i grup pokrzywdzonych w społeczności, szczególnie w odniesieniu do ich potrzeb lokalnych.