Konformizm: kiedy i dlaczego
Konformizm: zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyobrażonego wpływu innych ludzi.
Przykłady:
Jim Lones założył kościół o nazwie „świątynia ludu”- zebrał wspólnotę ponad 800 osób, zakomunikował, iż otoczyli ich wrogowie i że nadszedł czas na popełnienie samobójstwa. Kilka osób protestowało, ale zostali przekonani. Kobiety, dzieci i mężczyźni wypili napój z cyjankiem
protest przeciwko brytyjskiemu kolonializmowi- zasada sprzeciwu bez przemocy, co odniosło sukces
wbieganie pod ciężarówki- studentka zginęła na miejscu
wojna w Wietnamie (Mai Lay)- pilot podaje fałszywą info o obecności wroga w wiosce, w rzeczywistości są tam tylko cywile. Pada strzał, jeden z żołnierzy dostał rozkaz zabicia więźniów, strzelają wszyscy, zaczyna się rzeź
skazy na przednich szybach aut- drugiego zaczyna się panika, teorie (kwaśne deszcze z bomby wodorowej), środki ostrożności. Gdy dochodzi do wyjaśnienia sytuacji, wraz z nową definicja, panika ginie tak szybko jak powstała
Informacyjny wpływ społeczny. Potrzeba bycia przekonanym o tym, co jest słuszne
Informacyjny wpływ społeczny: W wielu sytuacjach życiowych ludzie nie wiedzą jak reagować albo co myśleć; w zdefiniowaniu sytuacji pomaga pytanie innych i obserwacja ich zachowania. Wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy się, ponieważ wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza.
Przykład:
Muzafer Sherigf (1936): sadzano ludzi w ciemnym pokoju i pokazywano świecący punkcik, następnie proszono o oszacowanie o ile punkt się przesunął ( w rzeczywistości był nieruchomy, a zachodził efekt autokinetyczny); następnie podzielono badanych na trzyosobowe grupy, w której każdy wypowiadał swoje zdanie, po czym uzgadniali wspólne zdanie; potem każdy uczestnik, raz jeszcze pytany był indywidualnie o opinię - w większości potwierdzali opinię grupy.
Prywatna akceptacja: dostosowanie się do zachowania innych ludzi bez prawdziwego przekonania o tym, że to co oni robią lub mówią jest słuszne (czyli ludzie zaczynają wierzyć w definicję sytuacji, której nauczyli się od innych)
Publiczny konformizm: dostosowanie się publiczne do zachowania innych ludzi, bez konieczności wiary w to, co robimy lub mówimy. Istnieje wzajemne zaufanie do siebie, jeśli chodzi o definiowanie rzeczywistości i uleganie ocenie wypracowanej przez grupę.
Wykorzystywanie innych osób do definiowania rzeczywistości społecznej może mieć również duży wpływ na emocje.
Przykłady:
lot samolotem- ogólna panika
przedstawienie- śmiech, bicie brawa, biss
Przemiany i kryzysy
Zdarza się, że w oparciu o nową wiedzę otrzymaną od grupy człowiek doświadcza przemiany - nagłej zmiany w pojmowaniu swojego życia; często przed taką zmianą odczuwa on niezdecydowanie, zakłopotanie i niezadowolenie ze swojego życia; nowe przekonania są postrzegane jako lepsze i bardziej użyteczne.
Dramatyczna forma informacyjnego wpływu społecznego pojawić się może w czasie kryzysów - w niepewnej sytuacji człowiek chętniej uzyskuje informacje z zachowania innych.
Przykład:
w 1938 r. Orson Welles przedstawił w radiu słuchowisko „Wojna światów”; była ona tak realistyczna, że kilka tysięcy Amerykanów uległo panice. Dlaczego? Ponieważ aktorzy wiarygodnie naśladowali wiadomości radiowe, a wiele osób opuściło początek audycji, ponieważ na innej stacji kończył się właśnie popularny program; drugim powodem było informacyjny wpływ społeczny: wiele osób słuchało programu razem ze znajomymi i rodziną, i widząc swoje reakcje, wzajemnie się „nakręcali”, ponadto interpretowali otaczającą rzeczywistość w kontekście tych wiadomości.
Indukowanie jako pierwszy zbadał Gustaw LeBon: szybkie rozprzestrzenianie się emocji lub zachowań w tłumie. Kiedy człowiek znajdzie się w niejasnej sytuacji, będzie się odwoływał do interpretacji innych ludzi.
kiedy konformizm informacyjny nie sprawdza się
Wykorzystanie innych jako źródła informacji może być niebezpieczne - zależność od innych może prowadzić do sformułowania nieadekwatnej definicji sytuacji. Przejmujemy od innych ich pomyłki i złą interpretację sytuacji, bądź działań.
Psychoza tłumu: pojawienie się w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez znanej fizycznej przyczyny (forma indukowania). Polega na tym, że:
jedna lub więcej osób informuje innych o pojawieniu się pewnych dolegliwości fizycznych
otoczenie formułuje wytłumaczenie (nowa definicja sytuacji)
definicja rozprzestrzenia się
coraz więcej osób sądzi, że odczuwa te same objawy
symptomy i ich wyjaśnienie stają się bardziej wiarygodne
rozprzestrzeniają się szerzej...
Duże znaczenie w podobnych zjawiskach mają media. Przykład:
gazer „widmo, znieczulacz”- masowa histeria, fantazje
Środki masowego przekazu mogą też stłumić indukcję poprzez zastosowanie logicznych wyjaśnień sytuacji.
kiedy ludzie podporządkowują się informacyjnemu wpływowi społecznemu
kiedy sytuacja jest niejasna: brak pewności, wiedzy- większe zaufanie do obecnych obok
kiedy sytuacja jest kryzysowa: brak czasu na zastanowienie, trzeba działać natychmiast- strach, panika
kiedy inni ludzie są ekspertami- nie zawsze są rzetelnym źródłem
opieranie się informacyjnemu wpływowi społecznemu, czyli pytania jakie powinniśmy sobie zadać zasięgając informacji od innych:
czy rzeczywiście wiedzą więcej o tym co się dzieje?
czy jest w pobliżu ekspert?
czy działania tych ludzi i ekspertów wydają się sensowne?
czy zachowanie to jest w zgodzie z moim rozsądkiem i wewnętrznemu rozeznaniu?
Przykłady:
nie wszyscy w Mai Lay brali udział w rzezi; sierżant odpowiedzialny za zniszczenie wioski odmówił wykonania zadania, pilot helikoptera zabrał 15 dzieci do lasu, żołnierz przestrzelił sobie stopę
słuchacze emisji radiowej przełączyli odbiorniki na inne fale, aby sprawdzić prawdziwość info
Normatywny wpływ społeczny: potrzeba bycia zaakceptowanym
Normy społeczne: ukryte lub jasno sprecyzowane reguły grupy dotyczące akceptowanych zachowań, wartości i przekonań jej członków.
Grupa ma pewne reguły, oczekiwania co do zachowania się jej członków; osoby które się do nich nie stosują, są odbierane jako inne, niedostępne albo nawet dewiacyjne (może być ośmieszany, karany i odrzucany przez grupę)- chęć akceptacji i podobność do innych. Ludzie jako istoty społeczne potrzebują wsparcia emocjonalnego od innych i dzielenia się z innymi doświadczeniem. Poczucie społecznej wspólnoty jest podstawową potrzebą człowieka.
Normatywny wpływ społeczny: Jest częścią ludzkiej natury, ale czasem może mieć tragiczne konsekwencje. Jest to wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, ponieważ chcemy być przez nich lubiani i akceptowani.
Ash był pewny, że istnieje granica, poza którą ludzie nie podporządkują się. Sytuacja musi być jednak jednoznaczna i jasna. Przykład:
Ash: eksperyment z trzema liniami i linią kontrolną polegający na porównywaniu długości. Odpowiedzi były oczywiste, a 76% badanych przyjęło niepoprawną opinię innych w co najmniej 1 próbie na 16. Współpracownicy eksperymentatora udzielali błędnych odpowiedzi specjalnie.
w II eksperymencie odpowiedzi były zapisywane na kartkach- spadł odsetek konformistów
Konformizm ze względów normatywnych pojawia się ze względu na niechęć do narażania się na dezaprobatę innych (nawet jeśli są duże szanse, że nigdy więcej ich nie spotkamy)- badani nie znali się.
W odróżnieniu od informacyjnego wpływu społecznego, presja normatywna zwykle prowadzi do publicznego konformizmu bez udziału prywatnej akceptacji. Badani nie wierzą w to co robią, wiedzą, że postępują niewłaściwie, ślepo podporządkowują się grupie.
konsekwencje opierania się normatywnemu wpływowi społecznemu
Etapy reakcji grupy na dewianta:
monitorowanie: próba „zapędzenia z powrotem do grupy” głównie przez nasilenie komunikowania się
przekonywanie: komentarze, dyskusje, nakłanianie do podporządkowania się
odrzucenie: zmniejszenie natężenia komunikowania się
Przykład;
Schachter: prosił grupy studentów by przeczytały artykuł o nieletnim przestępcy i przedyskutowały go; w każdej grupie umieścił współpracownika, który konsekwentnie upierał się przy cięższej karze dla nieletniego; wyniki: do dewianta kierowano najwięcej komentarzy i pytań, aż do momentu (przeważnie pod koniec dyskusji) w którym natężenie komunikacji z nim znacząco spadało; po dyskusji badani wypełniali ankietę, w której wybierali osobę, która miałaby być wyeliminowana z dyskusji na dalszych etapach – większość wybierała dewianta; mieli też wyznaczyć poszczególne osoby do różnych zadań – dewiant otrzymywał zadania mało ważne i nudne (notowanie).
normatywny wpływ społeczny w codziennym życiu – przykłady:
moda: wąskie krawaty, leginsy i luźne bluzki
dziwactwa: pewne rodzaje aktywności czy obiekty, które nagle stają się popularne: studenci jedli złote rybki, bieganie nago wśród tłumu
kulturowe definicje atrakcyjności ciała: odchudzanie, skutkami są anoreksja i bulimia
zmiany społeczne tworzące nowe reguły: prawa dla Murzynów w Stanach; Rosa Parks zapoczątkowała rozwój ruchu praw obywatela i uchylenie praw apartheidu Crowa
bezrefleksyjny konformizm normatywny: działanie na zasadzie automatycznego pilota
Często normy są tak zakorzenione i uznane za poprawne formy zachowania, że ludzie są im posłuszni nawet gdy nikt nie wywiera presji, np. nosimy skarpetki w tym samym kolorze, nie jemy robali. Ludzie z innych społeczeństw realizować mogą jednak inne normy.
Bezrefleksyjny konformizm: posłuszne zinternalizowanie norm społecznych, bez zastanowienia się nad ich działaniem:
+ możemy reagować automatycznie i nie zastanawiać się nad każdą najmniejszą czynnością
normy bywają restrykcyjne i niesprawiedliwe (np. uprzedzenia do mniejszości)
czasami bez zastanowienia podporządkowujemy się niewłaściwym normom
Przykład:
Langer (1978): wysłano do 40 sekretarek z uniwersytetu notatkę, prosząc o natychmiastowe odesłanie jej z powrotem do pokoju 238; jeśli notatka miała charakter podobny do zwykłych notatek (bezosobowa forna, brak podpisu) 90% posłusznie ją odsyłało, jeśli miała niecodzienną formę (osobową, z podpisem) sekretarki zastanawiały się nad jej irracjonalnością i odsyłało 60%.
Norma wzajemności: norma społeczna, która stwierdza, że jeżeli otrzymujesz coś dobrego od innej osoby, to jesteś zobowiązany odpłacić jej tym samym (zachować się podobnie).
Przykład:
Aby to sprawdzić, jeden z badaczy wysłał kartki świąteczne osobom losowo wybranym z książki telefonicznej, większość z tych osób również wysłała mu kartki na adres podany na kopercie
zaproszenia, prezenty, upominki i próbki w zamian za zakup
kiedy ludzie podporządkowują się normatywnemu wpływowi społecznemu
Teoria wpływu społecznego: teoria wg której dostosowanie się do wpływu społecznego zależy od;
siły – tego, jak ważna jest dla nas grupa ludzi
bezpośredniości – odległości czasowej i przestrzennej od grupy
liczby innych osób w grupie
Wraz ze wzrostem siły i bezpośredniości, wpływ rośnie. Liczba działa w inny sposób: jeśli wielkość grupy rośnie, każda kolejna osoba w grupie wywiera mniejszy wpływ; jeśli liczba początkowo wynosi trzy osoby i wzrośnie do czterech, daje to efekt silniejszy niż gdy 50-osobowa grupa wzrasta do 51.
Latane stworzył matematyczny model efektu dla obliczania stopnia konformizmu.
Warunki ulegania wpływowi:
kiedy grupa liczy trzy albo więcej osób: konformizm znacząco wzrasta tylko do pewnego momentu zwiększania grupy (tj. do 3 osób), potem jest już prawie stały (patrz: eksperyment Asha)
kiedy zależy nam na grupie: grupa darząca nas przyjaźnią i szacunkiem wywiera większy wpływ, bo nie chcemy tej przyjaźni i szacunku utracić; dlatego bardzo zwarte grupy mniej dbają o logikę i słuszność podejmowanych decyzji, a bardziej o komfort członków
kiedy grupa jest jednomyślna: opieranie się jednomyślności jest łatwiejsze, gdy ma się sprzymierzeńca.
Przykład:
w jednej z wersji eksperymentu Asha sześciu współpracowników udzielało błędnej odpowiedzi, a jeden właściwej; ludzie zachowywali się konformistycznie tylko w 6%. Gdy 7 odpowiadało źle- już w 32% prób
kiedy wyrastasz w pewnej kulturze
Przykład:
Milgram: przeprowadził eksperyment Asha w Norwegii i we Francji: Norwegowie zachowywali się bardziej konformistycznie; Ash prowadził badanie wśród japońskich studentów – byli mniej konformistyczni niż amerykańscy; konformizm ulega też zmianom w czasie: powtórzenie badań Asha po 30 latach dało mniejszy procent zachowań konformistycznych w Wielkiej Brytanii i USA
kiedy jesteś pewnym typem człowieka: z niektórych badań wynika, że typ osobowości wpływa na konformizm – niska samoocena zwiększa konformizm (strach przed odrzuceniem), choć niektórzy się z tym nie zgadzają, twierdząc, że to kwestia kontekstu sytuacyjnego; nie ma większej różnicy ze względu na płeć (zależy to od typu presji – gdy są obserwatorzy, kobiety zachowują się bardziej konformistycznie; także od płci badacza – badacze częściej niż badaczki wyprowadzali wniosek, że mężczyźni są mniej podatni na wpływy)
opieranie się normatywnemu wpływowi społecznemu:
uświadomienie sobie obecności normatywnego wpływu społecznego
podjęcie działania: szukanie sprzymierzeńca
Edwin Holander twierdził, że jeśli zwykle ulegasz wpływowi, bez poważnych konsekwencji możesz się od czasu do czasu zachować niekonformistycznie
Kredyt zaufania: zaufanie, które w ciągu długiego czasu zdobywa człowiek, dostosowując się do norm grupowych; kiedy zdobędzie już dość zaufania, może zachować się niezgodnie z normami, bez groźby odwetu ze strony grupy.
wpływ mniejszości: kiedy kilku wpływa na wielu
Wpływ mniejszości (Serge Moscovici): przypadek, w którym mniejszość członków grupy wpływa na zachowanie albo przekonania większości.
Warunkiem wywołania takiego wpływu jest zgodność: ludzie, którzy reprezentują poglądy mniejszości, muszą przez pewien czas wyrażać te same przekonania, a członkowie tej mniejszości powinni się nawzajem ze sobą zgadzać.
Większość wywołuje zjawisko publicznego konformizmu za sprawą oddziaływania normatywnego wpływu społecznego. Mniejszość zniechęcona do publicznego wyrażania swoich opinii, gdy jednak je przedstawi- wpływ informacyjny, wywołuje prywatną akceptację większości. Dzieje się tak ponieważ Ci Myśla, iż punkt widzenia mniejszości może być jednak wartościowy.
Posłuszeństwo autorytetowi
Przykład:
eksperyment Milgrama z uczeniem za pomocą elektrowstrząsów – różne wersje:
1. standardowa- większość uczestników ulegała autorytetowi eksperymentatora, średnio 360V, 62% badanych zastosowało max dawke 450V, a 80% badanych nie reagowało nawet na prośby chorych na serce. Uczeń był współpracownikiem eksperymentatora, udawał ból
2. dwóch nauczycieli- współpracowników- odmawia kontynuacji wymierzania wstrząsów, jedynie 10% uczestników – trzeci nauczyciel- zastosowało max dawkę 450V
3. eksperymentator opuszcza pokój i ktoś inny wydaje polecenie kontynuacji- współpracownik nauczyciel zapisujący pomiary czasowe względem reakcji ucznia. Jako, że nie jest autorytetem, stopień ulegania spada do 20%
4. badani sami wybierają siłę wstrząsu aplikowanego uczniowi. Tylko 2,5% badanych zwiększyło wstrząsy, ludzie nie posiadają więc skłonności do czynienia zła
5.przy pierwszym krzyku ucznia dwaj eksperymentatorzy zaczęli się kłócić o to, czy kontynuować badanie, 100% uczestników przestało stosować karę.
Jeżeli człowiek raz podporządkuje się jakiejś normie, trudno jest mu później określić i przyjąć jej niesłuszność. Ponadto eksperyment toczył się bardzo szybko, a zwiększanie dawki wstrząsu odbywało się o bardzo małą różnicę wielkości.