Polityka fiskalna

Dr Jarosław Marczak

Przykładowe pytanie:

Podstawową formą realizacji gospodarki budżetowej jest:

1. zakład budżetowy

2. jednostka budżetowa

3. gospodarstwo pomocnicze

4. fundusz celowy

• polityka budżetowa jest częścią polityki fiskalnej

Polityka:

• z greckiego: sprawy państwowe, współcześnie politykę rozumie się jako sztukę rządzenia państwem

• najważniejsza jest skuteczność działania polityki

• Słownik wyrazów obcych podaje następujące znaczenie:

1. Działalność władzy państwowej, rządu w dziedzinie społecznej, gospodarczej, kulturalnej, wojskowej i innych dotycząca spraw wewnętrznych państwa lub jego stosunku z innymi krajami (…)

2. Zręczne konsekwentne postępowanie jednostki lub grupy zmierzającej do osiągnięcia określonego celu

• Polityka to zestawienie celów, które są rozpisane na zadania oraz narzędzi i metod pozwalających na ich osiągnięcie.

Polityka finansowa:

• Polityka fiskalna (realizowana jest przez rząd)

• Polityka monetarna (prowadzona przez Bank Centralny i radę Polityki Pieniężnej)

Cele polityki (ogólne):

• muszą być możliwe do osiągnięcia

• musza być jasno określone

• nie mogą być wzajemnie sprzeczne

• muszą być podporządkowane środki (narzędzia i metody)

• Odpowiednio przygotowane kadry

Polityka fiskalna a inne polityki

- polityka społeczna (dot. społeczeństwa)

- polityka zatrudnieniowa

- polityka gospodarcza

- polityka przemysłowa

- polityka podatkowa

- polityka dochodowa

- polityka celna

Polityka gospodarcza a polityka społeczna

Pojęcie polityki gospodarczej – działania państwa w zakresie całej struktury gospodarki.

Pojęcie polityki społecznej – obejmuje rozwijanie określonych sfer życia społeczeństwa np. zdrowie, kulturę

Polityka gospodarcza i polityka społeczna a polityka finansowa

Zależność między tymi politykami związana jest z pozyskiwaniem określonych środków i ich alokacja na realizację określonych zadań.

Polityka finansowa

• Pojęcie polityki finansowej - Obejmuje politykę monetarną i politykę fiskalną.

• Przedmiot polityki finansowej - przedmiot polityki finansowej obejmuje instrumenty pieniężne w postaci funduszy w systemie bankowym, sektorze finansów publicznych.

(narzędziami są fundusze)

• Podmiot polityki finansowej – podstawowym podmiotem jest państwo. Podmiotami są instytucje zajmujące się kształtowaniem tych funduszy, instytucje bankowe, ubezpieczeniowe.

• Obszary polityki finansowej – obejmują politykę monetarną i politykę fiskalną

→ Generalnie najszerszym pojęciem związanym z polityką fiskalną jest polityka finansowa. Jest to polityka, która dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych (finansowych). Polityka finansowa jest przypisana wyłącznie państwu, tylko ono może ją prowadzić. JST nie mają uprawnień do jej prowadzenia.

→ Polityka finansowa ma charakter użytkowy. Jej celem działania jest dokonywanie przekształceń i dopasowanie strumieni pieniężnych do potrzeb realnej strefy gospodarczej (strumieni rzeczowych: produkcja, eksport, zatrudnienie). Czyli aby Ci którzy chcą sprzedawać mogli to robić, a Ci którzy chcą kupować nie mieli z tym problemu.

Państwo rozumiane jest przez wyznaczniki kapitalistyczne:

• Wolny rynek

• Własność prywatna

→ Aby państwo mogło swobodnie prowadzić politykę finansową musi posiadać własny system finansowy, który składa się z różnych podsystemów (bankowy, ubezpieczeniowy.

Polityka monetarna

• zajmuje się kształtowaniem zjawisk finansowych w gospodarce

• jej podstawowym celem jest kształtowanie popytu i podaży pieniądza

• podatkowym narzędziem jej działania jest stopa procentowa

• reaguje na impulsy pochodzące ze sfery realnej jak i pieniężnej (kryzysy finansowe, poziom długu publicznego, zmiana preferencji konsumpcyjnych)

Cele polityki monetarnej:

• strategiczne (bezpośrednie)

• pośrednie

• operacyjne

Wyodrębnienie tych obszarów jest spowodowane przez:

• Odmienne cele operacyjne

• Różne stosowane instrumenty polityki (w tych dwóch obszarach)

• Wyodrębnienie (stworzenie) podmiotów odpowiedzialnych za poszczególne obszary

• Inna odpowiedzialność podmiotów, które prowadzą daną politykę

• Inny sposób reagowania podmiotów odpowiedzialnych na stosowane narzędzia

Kryteria wyodrębnienia obszarów polityki finansowej:

• Cele operacyjne (bieżące) - doprowadzenie do sytuacji ilość pieniądza w obiegu wystarcza do realizacji określonych zamierzonych zadań przy uwzględnieniu odpowiednich wielkości ekonomicznych m.in. tempa wzrostu gospodarczego , wielkości zatrudnienia.

• Cele długookresowe – utrzymanie wartości waluty, stałego poziomu inflacji.

• Instrumenty polityki finansowej – stosowane przez NBP

  • Stopy procentowe

  • Operacje otwartego rynku np. zdejmowanie nadwyżki pieniądza, sprzedaż odsprzedaż papierów wartościowych

  • Instrumenty stosowane przez państwo dotyczące podatków

  • Instrumenty wydatkowe- subwencje, dotacje, świadczenia.

• Podmioty prowadzące politykę finansową

  • NBP

  • Rada Polityki Pieniężnej– organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego. Zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech przez prezydenta, Sejm i Senat na okres 6 lat.

Zadania Rady :

1. Podstawowym celem Rady Polityki Pieniężnej jest dbanie o stabilność polskiego pieniądza - Rada dbać ma o stabilną, niską inflację. Stara się, by była ona jak najbardziej zbliżona do 2,5 procent, przy czym dopuszcza odchylenia o plus/minus jeden punkt procentowy.

2. Jeśli nie koliduje to z celem inflacyjnym, Rada dba też o wzrost gospodarczy.

3. Coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej

4. Składanie Sejmowi sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego

5. Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP

6. Ustalanie zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków

7. Określanie górnej granicy zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

8. Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP

9. Przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP

10. Ustalanie zasad operacji otwartego rynku

Cele polityki finansowej:

• Uniwersalne

  • Wzrost gospodarczy wyrażany w przyroście PKB

  • Polityka zatrudnieniowa Tworzenie nowych miejsc pracy (przyjmowanie działań, które będą sprzyjały ich powstawaniu) polityka zatrudnienia

  • Stabilizacja gospodarki (aby nie targały nią wstrząsy – nie powinna się zbyt gwałtowanie rozwijać, ani też zwalniać)

  • Wspieranie konkurencyjności swojej gospodarki przez państwo

  • Walka z inflacją (utrzymanie wartości waluty)

  • Bezpieczeństwo wewnętrznego i zewnętrznego systemu finansowego

• Cele specyficzne

• Specjalne

  • Po wojnach, po powodziach

  • Kiedy dane państwo chce dogonić inny kraj

Fiskalizm – (łac. Fiscalis = należący do skarbu państwa), polityka skarbowa dążąca do osiągnięcia największych wpływów z podatków i opłat.

Fiskalny – dotyczący skarbu państwa,: podatkowy

Fiskus – skarb cesarski w Starożytnym Rzymie; skarb państwa; osobowość prawna państwa w jego stosunkach prawno-majątkowych.

Polityka fiskalna – dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych ustalonych przez właściwe organy publiczne (Z. Fedorowicz).

Polityka budżetowa – to organizacja i kierowanie gospodarką budżetową państwa przez odpowiednie organy państwowe, świadomie zmierzające do realizacji określonych zadań.

Polityka budżetowa to manewrowanie dochodami i wydatkami budżetowymi w celu realizacji zadań stojących przed państwem.

Zasady budżetowe:

• Powszechności ( zupełności, budżetowania brutto) – jest to postulat, polega na tym, że jednostka budżetowa (np. szkoła podstawowa), która działa w różnych obszarach budżetu, wykonuje określone zadania na które dostaje pieniądze z budżetu, natomiast gdy otrzymuje pieniądze np. za wynajem sali, pieniądze te nie zostają w tej jednostce, tylko wpływają do budżetu

  • Cały budżet powinien być wykonywany przez jednostki budżetowe, ale tak nie jest bo istnieje również budżetowanie netto- zakłady budżetowe

• Jedności (formalnej)- budżet powinien być uchwalony w jednym akcie prawnym

• Niefunduszowania ( jedności materialnej) – jeden budżet, jak jeden worek do którego wpadają wszystkie pieniądze, dopiero z tego budżetu pieniądze są przeznaczane na określone cele; jest to tylko postulat, bo w Polsce mamy wiele funduszy na konkretne cele

• Szczegółowości- jest to zrealizowana zasada; dochody i wydatki są rozbite na bardzo szczegółowe, również istnieje rozbicie na poszczególne podmioty i ich wydatki i dochody

• Równowagi – trudno powiedzieć czy jest to postulat czy jest to zasada zrealizowana, ponieważ w Polsce cały czas mamy do czynienia z nadwyżką wydatkową ; uchwalenie deficytu budżetowego w obecnych czasach nie oznacza, że budżet nie jest zrównoważony ( dawniej jeżeli wydatki były większe niż wpływy to nie można było mówić o równowadze budżetowej, państwo nie mogło wydawać więcej niż zarabiało) obecnie źródłami pokrycia deficytu są pożyczki zaciągane przez państwo, zatem w budżecie, aby był zrównoważonym należy przedstawić źródła pokrycia deficytu w pożyczkach

• Jawności – ujęta w zasadach ogólnych finansów publicznych, aczkolwiek zasada ta nie jest do końca przestrzegana przez państwo, informacje powinny być ujawniana, aby społeczeństwo miało możliwość kontrolowania wydatków państwa, jst; upublicznienie budżetu

• Przejrzystości (jasności)- budżet powinien być czytelny; budżet przedstawiany jest razem z załącznikami odnośnie wydatków i wpływów oraz z uzasadnieniem (w formie krzyżowej, co może sprawiać trudności w jego zrozumieniu)

• Rocznego okresu

• Uprzedniości – budżet powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, np. budżet na rok 2013 powinien być uchwalony w roku 2012

prawo Wagnera - nieustający wzrost wydatków publicznych

Cele polityki budżetowej

• Cele gospodarcze

• Cele społeczne (pozafiskalne)

• Utrzymanie stałego tempa wzrostu gospodarczego

• Tworzenie warunków do efektywnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki

• Sprzyjanie rozwojowi prywatnej przedsiębiorczości

• Restrukturyzacja mniej efektywnych branż

• Budowanie klimatu przyjaznego inwestorom

• Ograniczenie wahań koniunkturalnych

• Łagodzenie skutków mechanizmu rynkowego

• Budowanie, tworzenie nowych miejsc pracy i przeciwdziałanie bezrobociu.

Budżet – scentralizowany fundusz pieniężny

• Jest planem finansowym, plan dochodów i wydatków państwa (dochody i kierunki dokonywania wydatków ).plan oznacza, że jest to działanie przemyślane, zorganizowane.

• roczny plan finansowy

  • wyrażony w pieniądzu i związany z pieniądzem,

  • uchwalany na jeden rok (ale nie musi być wyłącznie na rok, można planować na dłużej np. 1 rok i kwartał nowego, kolejnego roku budżetowego, czyli w sumie na 15 miesięcy, lub na 2 lata)

  • najczęściej sporządzany od 1 lipca do 30 czerwca

• scentralizowany fundusz

  • jest to jeden worek do którego wpływają pieniądze i są one przekazywane do finansowania określonych zadań publicznych

  • chodzi o racjonalne wydatkowanie pieniędzy, czyli biorą pod uwagę wszystkie potrzeby danego państwa

  • zarządza nim minister finansów

• Akt prawny- budżet uchwalany jest w postaci ustawy - akt normatywny

  • ustalany w formie ustawy, natomiast plany jednostek samorządu terytorialnego w ramach uchwał

  • zasady gospodarności, rzetelności itp.

• Narzędzie polityki społecznej i ekonomicznej

  • Powinny pojawić się intencje, obietnice rządu, a społeczeństwo powinno je sprawdzać, kontrolować ich wprowadzenie w życie

Budżet:

• najważniejszy plan państwa

• jest to plan działający wyłącznie na zasadzie prognozy, stworzenie planu budżetowego wcale nie oznacza, że zapisane w nich rzeczy zostaną na pewno wykonane

• najczęściej uchwalany z dużym opóźnieniem

• równość dochody= wydatki oraz wydatki< dochodów- przyjmuje się, że mamy do czynienia z równowagą budżetową

• wydatki > dochodów- deficyt budżetowy

Budżet - definicja:

• Roczny plan bezzwrotnego gromadzenia i wydatkowania scentralizowanych środków pieniężnych, przeznaczonych na finansowanie podstawowych funkcji państwa, uchwalony w formie aktu prawnego przez parlament ( J. Kaleta)

Zasady budżetowe- postulaty teorii w stosunku do praktyki i ustawodawstwa, jak budżet powinien wyglądać, jak go systematyzować, jak tworzyć budżet

Zasady budżetowe - wg których konstruowany jest budżet. Katalog zasad budżetowych nie jest zamknięty.

1. Zasada powszechności (zupełności ) brutto - polega na zestawieniu w budżecie wszystkich a nie tylko wybranych dochodów i wydatków państwa.

2. Zasada jedności (formalnej) - oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i materialną.

Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych.

Jedność materialna natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu

1. Zasada niefunduszowania (jedności materialnej) - jest postulatem, wszystkie zadania finansowane i realizowane są z jednego funduszu.

2. Zasada szczegółowości

3. Zasada równowagi - jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową.

4. Zasada jawności - polega na tym, że społeczeństwo (obywatele) są zaznajomieni z budżetem jego treścią sposobem uchwalania oraz ze sprawowaniem nad nim kontroli. W praktyce oznacza to raczej prezentowanie dochodów i wydatków organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym.

5. Zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.

6. Zasad roczności - budżet obejmuje rok (niekoniecznie kalendarzowy)

7. Zasada uprzedniości – jest postulatem, budżet uchwalany jest przed rozpoczęciem roku budżetowego.

8. zasada szczególności – oznacza, że w budżecie muszą być zawarte cele szczegółowe konkretne, a nie określone w sposób ogólny

9. zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.

Funkcje budżetu

1. Ustrojowa – ujęcie budżetu w konstytucji - ustrój każdego państwa wyznacza Konstytucja – jakiego kształtu budżetu można się spodziewać

2. Polityczna - umożliwienie kontroli władzy wykonawczej przez ustawodawczą, gdyż budżet uchwalany jest w formie ustawy, związana z określonym składem politycznym rządzących

3. Społeczno – wychowawcza - związana z demokratyzacją życia, państwem demokratycznym, podejmowanie decyzji kształtujących relacje społeczne

4. Ekonomiczne

   1. Redystrybucyjna - budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku.

- przejmowanie części dochodów w postaci podatków – powtórny podział

1. Sygnalizacyjno-kontrolna – za pomocą budżetu należy śledzić zmiany gospodarcze, budżet łagodzi wahania cyklu koniunkturalnego i zapewnia zrównoważony wzrost gospodarki kapitalistycznej

- czy zjawiska są realizowane czy nie – trzymanie ręki na pulsie; dotyczy zjawisk pieniężnych

1. Stymulacyjna - budżet powinien bodźcować gospodarkę i społeczeństwo

- pobudzanie lub zniechęcanie do pewnych działań

Funkcje budżetu wg R. Musgrave’a:

• Alokacyjna

  • Przesuwanie części zasobów w postaci dostarczania towarów i usług obywatelom. Dostarczanie to ma związek z:

    • Zadaniami publicznymi – są to zadania zbiorowe, dotyczące konsumpcji zbiorowej np. zadania w zakresie obrony narodowej, zadania związane z funkcjonowaniem aparatu państwa

    • Zadaniami społecznymi – są to zadania, które można zaspokajać w trybie indywidualnym (potrzeby indywidualne obywateli), ale nie jest to zawsze wskazane. Mogą być realizowane w ramach mechanizmu rynkowego.

  • Podział dóbr a mechanizm rynkowy

• Redystrybucyjna

  • Odbywa się w formie pieniężnej (transferów)

  • Dotyczy podziału PKB

  • Państwo przejmuje część dochodów obywateli (przewłaszczanie prywatnego majątku)

  • Transfery te mają charakter jednokierunkowy – zasada ekwiwalentności

  • Finansowanie alokacja dóbr publicznych i dóbr społecznych

  • Podział pieniężny wytworzonego dochodu

  • Transfery (charakter i rodzaje)

  • Makroekonomiczny i makrospołeczny wymiar redystrybucji dochodów

    • Makroekonomiczny - masa towarowa (PKB) zostaje wytworzona i przekazana do podziału lub wymiany (charakter rynkowy). Rolą państwa jest doprowadzenie do tego, aby masa towarowa została w jak największej skali zrealizowana – pojawia się pieniądz. Pobudza gospodarkę poprzez angażowanie się państwa w działania podmiotów gospodarczych.

    • Makrospołeczny – związany jest z działalnością państwa w relacjach pomiędzy różnymi klasami czy grupami społecznymi (lekarze, emeryci, prawnicy).

  • Problem wyboru: efektywność gospodarowania czy sprawiedliwość społeczna (równość) – zależy jak dane państwo podchodzi do tego pytania. Sprzeczność pieniędzy tymi pojęciami odzwierciedla się w podatkach.

    • Efektywność – swoboda dysponowania własnymi środkami. Ten kto ma więcej pieniędzy niekoniecznie potrafi nimi lepiej zarządzać.

• obszar stabilizowania:

  • popyt (popyt zagregowany/ łączny i indywidualny)

  • skłonność do oszczędzania

  • skłonność do inwestowania

  • poziom stopy procentowej

  • poziom bezrobocia

Poprzez kształtowanie:

• wielkości dochodów budżetowych

• wielkości wydatków budżetowych

• salda budżetu państwa

• Stabilizacyjna

  • Budżet jest odstawowym narzędziem ograniczania lub eliminowania trudności i negatywnych skutków gospodarki kapitalistycznej, przede wszystkim łagodzenia skutków wahań cyklu koniunkturalnego.

  • Głównym zadaniem jest ograniczanie negatywnych skutków działalności kapitalistycznej.

  • W ramach państwa istnieją również inne opcje wpływania na gospodarkę czy cykl koniunkturalny. Oprócz polityki fiskalnej jest też polityka monetarna (pieniężna).

• instrumenty stabilizowania:

  • Fn=Pw + Pr + Pk – Wr- Wk +- O

Fundusz nabywczy= przychody wymienne na rynku + przych. redystrybucyjne + przychody kredytowe – wydatki redystrybucyjne – wydat. kredytowe +- oszczędności

• dochodowe- podatki

  • automatyczne stabilizatory koniunktury

  • dyskrecjonalne (uznaniowe)

  • w Polsce mamy dualizm podatkowy- podatek progresywny i liniowy

• wydatkowe- restrukturyzacja wydatków budżetowych

• obszary stabilizowania:

  • popyt

  • skłonność do oszczędzania

  • skłonność do inwestowania

  • poziom stopy procentowej

  • poziom bezrobocia

  • poprzez kształtowanie:

    • wielkości dochodów budżetowych

    • wielkości wydatków budżetowych

    • salda budżetu państwa

Koncepcje państwa:

• liberalne – minimalna ingerencja państwa w procesy gospodarcze i społeczne; obecnie w tej koncepcji przyjmuje się pewien stopień ingerencji państwa

• konserwatywne – pewne tradycyjne podejście do różnych spraw

• socjalistyczne – Marks i Engels; uwzględnienie społeczeństwa, zabezpieczenie jego potrzeb

• socjaldemokratyczne – „demokratyczne” służy odwróceniu uwagi od pewnych cech; również uwzględnienie społeczeństwa,

• totalitarne – koncentracja władzy, która uzyska przyzwolenie społeczne, dokonują się przekształcenia w strukturze społecznej, co przyczynia się do zapewnienia ciągłości władzy; jest to narastający proces, nie dzieje się z dnia na dzień

Formy państwa:

• panstwo unitarne (jednolite)

  • klasyczne

  • autonomiczne

• państwa federalne

  • dwa poziomy władzy

• Dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych, ustalonych przez właściwe organy publiczne. (Z. Fedorowicz)

Polityka budżetowa:

• To organizacja i kierowanie gospodarką budżetową państwa przez odpowiednie organy państwowe, świadomie zmierzające do realizacji określonych zadań.

(M. Weralski)

• polityka budżetowa to manewrowanie dochodami i wydatkami budżetowymi, w celu realizacji zadań stojących przed państwem. (J.Ciak)

Porównanie: polityka fiskalna jest nieco szersza od polityki budżetowej

Rola państwa:

• funkcje państwa - państwo rozwija funkcje w postaci zadań

1. funkcja zewnętrzna – związana z utrzymaniem stosunków dyplomatycznych- to co się dzieje w otoczeniu innych państw, na zewnątrz w stosunku do kraju

• uczestnictwo państwa w różnego rodzaju instytucjach międzynarodowych, np. w ONZ, NATO, UE, UNESCO, UNISEC

• utrzymywanie stosunków dyplomatycznych państwa z innymi krajami

1. funkcja wewnętrzna- związana z terytorium kraju, to co się dzieje wewnątrz

   • Funkcja socjalno-kulturalna:

   • Oświata, szkolnictwo, szkolnictwo wyższe

   • Ochrona zdrowia

   • Opieka społeczna

   • Kultura i sztuka- państwo powinno występować jako mecenat

   • Sport, kultura fizyczna, wypoczynek i rekreacja

   • Nauka, badania naukowe- w części mogą być finansowane przez podmioty gospodarcze

     • Administracyjna :

związana z pełnieniem pewnych funkcji przez państwo, dotyczy również wymiaru sprawiedliwości, służb specjalnych

• Administracja centralna- czyli państwo, rząd, ministerstwa, agencje, fundusze (budżet jest to fundusz, więc powinien być jeden, ale u nas jest wiele funduszy, np. NFZ)

• Administracja terenowa- np. urzędy wojewódzkie oraz inne instytucje, które podlegają państwu, regionalne izby obrachunkowe

• Sądy, trybunały, itp.

• Sprawy wewnętrzne (m. in. policja)

  • Gospodarcza:

związana z oddziaływaniem w sferą realną, w sferę oddziaływania podmiotów gospodarczych, stwarzanie korzystnych warunków dla gospodarki, również znajdują się tutaj kwestie związane z ochroną środowiska (ponieważ jest ono często zanieczyszczane przez podmioty gospodarcze)

• Inwestycje infrastrukturalne – np. budowa autostrad, stadiony- infrastruktura techniczna, infrastruktura społeczna np. opera narodowa, infrastruktura w zakresie kultury, oświaty ( uniwersytety)

• Restrukturyzacja ( czyli przekształcenia)- mogą być związane z procesami prywatyzacji, działania które mają na celu zmiany pewnego profilu działalności

• Ochrona środowiska- np. małe oczyszczalnie ścieków

• Interwencjonizm – w przypadku kryzysu państwo musi podejmować pewne działania które mają chronić kraj oraz obywateli

  • Obronna:

utrzymywanie armii (kiedyś obowiązkowa służba była zwana daniną krwi)

• zadania państwa

• interwencjonizm państwowy – ingerencja państwa w procesy gospodarcze

• różne formy państwa

• różne koncepcje państwa – rola zależy od koncepcji

Zadania państwa:

• pochodna funkcji państwa

• pochodna koncepcji państwa

  • doktryny polityczne ( ustrój)

  • doktryny ekonomiczne

  • doktryny społeczne

Interwencjonizm państwowy:

• geneza:

  • 24.10.1929 wydarzenie fundamentalne, tzw. czarny czwartek na giełdzie nowojorskiej, rozpoczął się kryzys gospodarczy, który przyczynił się do pojawienia się interwencjonizmu państwowego na tak dużą skalę, do tamtego momentu bardziej popularna była idea liberalna

  • pierwsze ustawy monopolowe pojawiły się w XIX wieku w USA, miały uderzyć w porozumienia cenowe producentów

  • na kontynencie europejskim rozwój np. kolei była rozwijana przez państwo (znaczenie militarne), w USA nie było takiej potrzeby więc przedsiębiorstwa same rozwijały pewne produkty, zatem pojawiał się u nich problem monopolu (inaczej niż w Europie), dlatego państwo zdecydowało się na interwencjonizm, bo taka sytuacja zagrażała idei rozwoju państwa (mechanizm rynkowy nie był koncepcją doskonałą)

  • duże zasługi Keynesa – państwo musi również podejmować działania wyprzedzające np. zapobiegać kryzysom

• znaczenie:

  • interwencjonizm pojawia się tam gdzie mechanizm rynkowy sam sobie nie radzi, tam gdzie istnieje silnie rozwinięta monopolizacja i oligopolizacja rynku, np. w zakresie ścieków, kiedyś telefonii

  • chodzi o likwidację i ograniczenie negatywnych skutków cyklu koniunkturalnego

• cele :

  • zapewnić swobodne funkcjonowanie gospodarki, w warunkach jak najmniej zdestabilizowanych

  • dążenie do równowagi finansowej

• zakres

  • uzależniony od funkcjonowania mechanizmu rynkowego (czy nie narusza porządku

• aktualna sytuacja w zakresie interwencjonizmu zależy od sytuacji gospodarczej w obliczu kryzysu

Procedura budżetowa:

• ustawa budżetowa

• harmonogram prac nad ustawą budżetową

Ustawa budżetowa:

• inicjatywa ustawodawcza

dwie szczególne odrębności w stosunku do innych ustaw:

• kwestia inicjatywy ustawodawczej – z projektem ustawy budżetowej może wystąpić jedynie rząd

• kwestia związana ze stroną techniczną

• prezydent musi podpisać tą ustawę, nie może tak jak w przypadku innych ustaw nie podpisać jej

• procedura planistyczna- wszelkie wielkości muszą być uzasadnione, kształtowanie się stóp procentowych, kursy walut, spodziewana stopa bezrobocia; wszelkie dane makroekonomiczne, które mają przełożenie na procedury planistyczne

• termin złożenia projektu- teoretycznie najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego, ale ustawa przewiduje przesunięcie terminu w przypadku jakiś zdarzeń nadzwyczajnych

• harmonogram prac parlamentu:

Harmonogram prac nad ustawą budżetową:

• pierwsze czytanie- posiedzenie plenarne Sejmu

  • po pierwszym czytaniu budżet jest niejako dzielony na mniejsze części

• prace w komisjach sejmowych

  • w tych komisjach biorą udział również reprezentanci, którzy znają się na danej części budżetu (np. minister zdrowia, gdy komisja zajmuje się budżetem przeznaczonym na ochronę zdrowia), eksperci sejmowi, doradcy

• drugie czytanie- posiedzenie Sejmu

• poprawki po drugim czytaniu w Komisji Finansów Publicznych (komisja, która zajmuje się budżetem)

• trzecie czytanie- głosowanie (uchwalenie)

• poprawki senackie (marszałek sejmu przekazuje ustawę marszałkowi senatu)

• ostateczne uchwalenie budżetu

• podpis prezydenta (prezydent ma prawo do niepodpisania ustawy, ale w przypadku ustawy budżetowej prezydent nie może nie podpisać tej ustawy!)

• Prezydent ma 7 dni na podpisanie uchwały. Musi ją podpisać. Może tylko i wyłącznie uznać jakieś fragmenty za niekonstytucyjne.

• wykonywanie budżetu- gromadzenie i wydatkowanie, również korygowanie budżetu gdy następują istotne zmiany, które wpływają na jego wykonanie

• kontrola wykonania budżetu - polega na sprawdzeniu dokonanych wydatków z planami

• absolutorium dla rządu – głosowanie, przyjęcie sprawozdania z wykonania budżetu

Klasyfikacja dochodów budżetowych:

Pożyczki zaciągane przez państwo mają na celu finansowaniu. Najważniejszą grupą dochodów są dochody zasadnicze -> bezzwrotne ->nieodpłatne-> przymusowe

Dochody uboczne są to dochody z tytułu kar, mandatów, grzywien.

Najważniejsze dochody to zasadnicze te bezzwrotne jak nazwa wskazuje nie podlegają zwrotowi. Te nieodpłatne nie niosą ze sobą konieczności jakiejkolwiek rekompensaty ze strony państwa.

Z kolei te odpłatne są to odpłatne czyli płaci się kasę za coś za jakąś usługę (np. za dowód osobisty)

W nieodpłatnych są przymusowe (ustawy kształtują je w celu egzekwowania), dzielą się one na cła (export, import) i podatki – najważniejsze źródło dochodów budżetu państwa.

Pierwszym etapem opodatkowania jest przychód następnie jeśli po uwzględnieniu kosztów uzyskania przychodów uzyskuje dochód – tutaj też go się opodatkowuje.

Uzyskana nadwyżka w dochodzie będzie wydatkowana na towary i usługi co dalej jest również opodatkowane (VAT). A to co zostanie po wydatkach konsumpcyjnych można przeznaczyć na zakup majątku (podatek od nieruchomości, od środków transportowych, nieistniejący podatek od posiadania psa, podatek rolny, podatek leśny, podatki od czynności cywilnoprawnych)

Dochody zwrotne

• Pożyczki i kredyty wewnętrzne (publiczne)

  • Krótkoterminowe – do 1 roku- w PL najczęściej bony skarbowe max 52 tygodnie, jak również operacje otwartego rynku prowadzone przez NBP

  • Średnioterminowe – 3-5 lat

  • Długoterminowe

  • bezterminowe

• Pożyczki zagraniczne – często są bezpieczniejsze. Państwo może być gwarantem, pokazuje lepszą współpracę między danymi państwami

Krótko i średnio terminowe i długoterminowe są to pożyczki umarzalne - czyli następuje ich spłata.

Pożyczki bezterminowe są to pożyczki rentowe – nie ma podanego terminu zapadalności.

Państwo nie może zaciągać kredytów (wpływ nowego pieniądza na rynek). Natomiast pożyczka występuje w ramach istniejących środków pieniężnych.

Kryteria rozróżnienia pożyczek i kredytów:

• Prawne – ustawa prawo bankowe mówi, że tylko banki mogą udzielać kredytów odnośnie pożyczek regulowane są przez prawo cywilne, obligacje przez prawo o obligacjach

• Ekonomiczne – udzielenie pożyczki wymagają tego aby pożyczkodawca posiadał w rzeczywistości te środki – musi być w formie gotówki. Natomiast udzielanie kredytu polega na emitowaniu pieniądza bankowego (kreowaniu pieniądza)

Przyczyny i skutki zaciągania pożyczek

• Deficyt budżetowy

• Nadwyżka pieniądza na rynku – i ich ściąganie z rynku (zakup obligacji)

• Dodatkowe dochody - okres powojenny, po klęskach żywiołowych

• Chwilowe niedobory środków pieniężnych\

Pozytywne Konsekwencje:

1. Pokrycie deficytu

2. Zmniejszenie tempa inflacji

3. Pobudzenie koniunktury

4. Wzmocnienie zaufania do państwa (zmniejszenie inflacji, pobudzona koniunktura – wzrastają pewne nadzieje społeczeństwa)

Negatywne skutki:

1. Przekształcenie się deficytu w dług publiczny

2. Nieumiejętne wykorzystanie pożyczek powoduje nakręcenie inflacji

3. Powstrzymanie koniunktury gospodarcze

4. Utrata zaufania do instytucji państwa

Operacje na pożyczkach:

1. Konwersja – zmiana warunków uzyskanej / udzielonej pożyczki

2. Konsolidacja – połączenie 2 lub więcej pożyczek w jedną

3. Arrosement - uznanie pożyczki pod warunkiem wykonania wypłaty, najczęściej ma miejsce w warunkach zmianach władz (rewolucji) – wyrównanie pożyczek do warunków rynkowych

4. Repudiacja – jednostronne anulowanie pożyczek

Dochody bezzwrotne

• Podatki (stanowią około 90% dochodów państwa)

• Opłaty (wpływy z różnych tytułów)

• Cła (drugie co do wielkości dochody)

• Wpłaty z zysku PKB

• Dochody jednostek budżetowych (wpłaty)

• Dywidendy i inne wpłaty od spółek Skarbu Państwa i przedsiębiorstw państwowych

• Inne (np. kary, grzywny, odsetki od pożyczek i lokat)