Źródła prawa
Ustawa z 6 czerwca 1997r. Kodeks postępowania karnego ( dz. U z 1997 , poz 555 ze zm. ) - dział V-dowodowy
Dowód – rozumienie potoczne np. :
świadek
opinia biegłego
narzędzie zbrodni, rzeczy pozostawione przez sprawcę na miejscu przestępstwa
podrobiony dokument
nagranie z monitoringu
odebranie zatrzymanemu przedmioty( narkotyki, broń, skradzione pieniądze )
Wszystkie dowody są równoważne.
Pojęcia:
prawo dowodowe- zespół przepisów regulujących zbieranie , gromadzenie, utrwalanie i wykorzystywanie dowodów
prawo dowodowe- przebieg procesowy, w czasie którego zbierane są, utrwalane, przeprowadzane ( postępowanie przygotowawcze ) oraz oceniane dowody ( postępowanie sądowe )
postępowanie dowodowe- proces poznawcza, warunkujący subsumcję, który zmierza do ustalenia faktu istotnego za pomocą dowodów. Postępowania dowodowe sensu largo to ogół procesowych czynności dowodowych. Postępowanie dowodowe sensu stricte to czynności procesowe polegające na przeprowadzeniu dowodów przez podmiot dokonujący ustaleń faktycznych i podejmujących decyzję
Rodzaje czynności dowodowych
czynności poszukiwawcze
czynności ujawniające ( zbieranie i zabezpieczanie )
czynności przeprowadzania dowodu przez organ dokonujący ustaleń faktycznych
Dowód- pojęcie wieloznaczne wg. S. Śliwińskiego
przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy
samo postępowanie dowodowe
dowód utożsamiamy ze źródłem poznania
Dowód – pojęcie wieloznaczne wg. M. Cieślak
zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przeprowadzania dowodu np. oględziny
czynność mająca ujawnić okoliczności pozwalające na wyciągnięcie konkretnych wniosków ( np. sekcja zwłok )
Dowód:
środek dowodowy – np. zaznania świadka, wyjaśnienia oskarżonego
istotne jest zawsze badanie kontekstu w jakim występuje nazwa dowód
Źródło dowodowe – czyli źródło informacji o faktach, w tym znaczeniu dowodem jest osoba oskarżonego, świadka czy biegłego także rzecz, miejsce, ciało, dokument.
Środek dowodowy - czyli informacje płynące ze źródła dowodowego tj. wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, cechy i właściwości rzeczy, miejsca, ciała czy treści dokumentu
ŹRÓDŁA DOWODOWE | ŚRODEK DOWODOWY |
---|---|
świadek | zeznanie |
Podejrzany | wyjaśnienie |
Biegły | opinia |
dokument | treść dokumentu |
rzecz | właściwości rzeczy |
Przedmiotem dowodu jest fakt( zdarzenie), który podlega udowodnieniu.
FAKT GŁÓWNY | FAKTY DOWODOWE |
---|---|
fakt popełnienia przestępstwa, np. Kowalski dokonał zabójstwa (przestępstwo z art. 148 k.k.) |
z ich istnienia można wyciągnąć wniosek o istnieniu zdarzenia |
pierwotne i pochodne
pierwotny – dowód pochodzący od źródła dowodu tzw. z pierwszej ręki np. oryginał dokumentu, świadek naoczny
pochodny – z drugiej, trzeciej ręki, np. kopia dokumentu, świadek ze słyszenia, opinia biegłego
osobowe i rzeczowe
osobowy – pochodzący od osoby, także właściwości ciała człowieka (przy oględzinach zwłok)
rzeczowy – pochodzący od rzeczy np. zabezpieczone narzędzie zbrodni, dokument jako dowód rzeczowy
pojęciowe i zmysłowe
pojęciowy- posiadające treść intelektualną np. wyjaśnienia podejrzanego, treść dokumentu, opinia biegłego
zmysłowy – poznawanie rzeczywistości za pomocą zmysłów, np. oględziny (kryterium wyróżniającym jest sposób zapoznania się z dowodem, cechy poznawalne jedynie zmysłowo, np. wzrokiem, zapachem)
bezpośrednie i pośrednie (poszlakowe)
bezpośrednie – dotyczą wprost faktu głównego
pośrednie (poszlakowe) – np. odciski palców oskarżonego na miejscu przestępstwa oznaczają, że oskarżony tam był, zeznanie świadka
Warunki dopuszczalności dowodów poszlakowych:
muszą wskazywać istnienie łańcucha poszlak- istnienie powiazania ze sobą poszlak
brak luk w łańcuchu poszlak, brak innych wersji
wiarygodność poszlak- udowodnienie albo odrzucenie poszlaki
przypadkowe i z przeznaczenia
przypadkowe – dowody naturalne
z przeznaczenia – osoby przybrane do przeszukania, aspekt celowości
ścisłe i swobodne
ścisłe- przeprowadzone w formie określonej przepisami prawa dowodowego
swobodne- nieprzeprowadzone w sposób wyznaczony przez przepisy prawa dowodowego i nieutrwalone w formie protokołu- np. rozpytanie w toku czynności sprawdzających, notatka urzędowa czy sprawdzenie okoliczności faktycznych przez sąd ( art. 97 k.p.k )
inne: dowód elektroniczny, naukowy, neuronaukowy, niekonwencjonalny
z dokumentu- dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne- art. 115 par 14 kk
elektroniczny- dokument na podstawie art. 115 par 14 kk zgodnie z którym dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji. W uproszczeniu jest informacja zapisaną na nośniku elektronicznym np. na dysku twardym komputera
naukowy – fachowa interpretacja danych uzyskanych w wyniku zbadania materiału dowodowego i porównawczego przy wykorzystaniu metod badawczych stosowanych w naukach sądowych i nowoczesnej aparatury- opinia biegłego
neuronaukowy- określa się tak wszelkiego typu opinie biegłych, które zostały opracowane w oparciu o osiągniecia neuronauki kognitywnej. W szczególności dowodami neuronaukowymi mogą być zdjęcia trójwymiarowe modele lub mapy statystycznej aktywności
niekonwencjonalne:
sensu stricte – dowody uzyskane w toku czynności operacyjno- rozpoznawczych, o których mowa w art. 19 ustawy o Policji i innych ustawach dot. poszczególnych służb
sensu largo – wszystkie dowody, których sposoby i tryb przeprowadzania nie został ściśle uregulowany w kodeksie postępowania karnego
Techniki diagnostyczne( kognitywne ) a nauki prawne
tomografia komputerowa
pozytonowa tomografia emisyjna
elektroencefalografia
Istota zakazów dowodowych
Przyjmuje się, że jeżeli ustawodawca statuował zakazy dowodowe, to jednocześnie wyłączył lub ograniczył dowodzenia za pomocą określonych dowodów, rezygnując z możliwości ich wprowadzenia, przeprowadzeni i wykorzystywania w toku procesu oraz możliwości oosiągnięcia prawdy w zakresie objętym określonymi zakazami. Są to dobra prawne wyższej wartości: tajemnica informacji niejawnych i zawodowych, stosunek bliskości do osób i do sprawy , ważne interesy państwa, godność ludzka.
Art. 168 K.P.K
Niedopuszczalne jest przeprowadzane wykorzystywanie dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu o którym mowa w art. 1 §1 k.p.k.
Ograniczenia są to wszelkiego rodzaju ograniczenia co do możliwości wprowadzenia i przeprowadzenia możliwości wprowadzenia i przeprowadzenia dowodów oraz ich wykorzystanie w procesie.
Zakazami dowodowymi obejmujemy:
niedopuszczalność dowodów w ogóle ( hipnoza, narkoanaliza, badanie poligraficzne )
zakazy dowodzenia ( zakaz przesłuchania obrońcy, zakaz przesłuchania duchownego, zakaz ujawnienia poprzednio złożonych zeznań
Zakaz dowodowy zupełny
Nie można przeprowadzić żadnego dowodu na daną okoliczność np. art. 186 §1 k.p.k.
1. Zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom innego sądu karnego (art. 8 §2 k.p.k.)
2. Zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które objęte tajemnicą nie podlegają uchyleniu ( art. 108 §1 k.p.k.)
3. Zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności ( art. 389 k.p.k.)
Zakaz dowodowy niezupełny
Możliwe jest dla udowodnienia danej okoliczności sięganie po inne źródło lub środek dowodowy.
Dzieli się na rodzaje:
bezwzględny
zakaz przesłuchania w charakterze świadka obrońcy co do faktów o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę ( art. 178 pkt. 1 k.p.k. )
zakaz przesłuchania w charakterze świadka duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 pkt 2 k.p.k.)
zakaz przesłuchania w charakterze świadka osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, na okoliczności przyznania się wobec nich.
zakaz przesłuchania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa odmowy składnia zeznań (art. 182 § 1 k.p.k. )
zakaz przesłuchania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego i konsularnego, chyba że wyrażą na to zgodę (art. 581 §1 i art. 582 § 1 k.p.k.) – zakaz uzależniony jest od woli tej osoby
zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych (tajne, ściśle tajne), na okoliczności objęte tą tajemnicą bez uprzedniego zezwolenia, przez uprawniony organ przełożony.
względny
zakaz przesłuchania w charakterze świadka osoby pozostającej w bliskich stosunkach z osobą oskarżoną o przestępstwo , która skorzystała z prawa odmowy składania zeznań ( art. 182 §1 k.p.k)- zakaz względny, gdyż zależy od woli świadka
zakaz przesłuchania w charakterze świadka osoby, która uzyskała zwolnienie od zeznawania (art. 185 k.p.k.) – zakaz uzależniony jest od woli organu procesowego i świadka, który musi wystąpić o zwolnienie wystąpić
zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego i konsularnego, chyba że wyrażą na to zgodę ( art. 581 §1 i art.582 §1 k.p.k. ) – zakaz uzależniony jest od woli podmiotu
zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do tajemnicy informacji niejawnych ( tajne, ściśle tajne) na okoliczności objęte tą tajemnicą bez uprzedniego zwolnienia przez uprawniony organ przełożony. O Zwolnienie do właściwego naczelnego organu administracji rządowej wystąpić może sąd lub prokurator ( art. 179 k.p.k. )
zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności zastrzeżone lub poufne lun tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodów (art. 180 k.p.k. ) bądź funkcji na okoliczności na które rozciąga się ta tajemnica.
Osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy:
- notarialna, adwokacka, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej, statystycznej
- mogą być przesłuchane, gdy kumulatywnie zostaną spełnione dwa warunki:
1. Gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości,
2. Gdy okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu i przesłuchanie jest niezbędne
- z tych rodzajów tajemnic nawet w postępowaniu przygotowawczym zwalnia sąd.
Sposoby eliminacji informacji uzyskanych w sposób sprzeczny z ustawą:
Ustawodawca nie wprowadził w KPK innego pojęcia ustalenia dowodu natomiast posłużył się wyrażeniami określającymi czynność, których wspólnym mianownikiem jest skutek w postaci eliminacji dowodu z procesu karnego
Wprowadzanie dowodów do procesu
Inicjatywa dowodowa – możliwość wystąpienia z określonym wnioskiem o dokonanie określonej czynności w postępowaniu przygotowawczym
na wniosek
z urzędu
Proces kontradyktoryjny- proces sporny ( art. 167 k.p.k. ). Główny ciężar przeprowadzania dowody ciąży na stronach postępowania.
w sądzie dowody przeprowadzane są przez strony a wiec prokuratora, oskarżonego za pośrednictwem obrońcy po ich dopuszczeniu przez przewodniczącego lub sąd
w razie niestawiennictwa strony, na którą wniosek lub dowód został dopuszczony, a także w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, dowód przeprowadza sąd w granicach tezy dowodowej
W postępowaniu przygotowawczym:
dowody przeprowadzane są przez organ procesowy prowadzący postępowanie
nie wyłącza to prawa do zgłoszenia wniosku dowodowego przez stronę
Wymogi wniosku dowodowego- art. 169 k.p.k.)
We wniosku dowodowym należy podać:
oznaczenie dowodu
okoliczności które mają być udowodnione
można także określić sposób przeprowadzenia dowodu
wniosek dowodowy może zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu
Podstawy oddalenia wniosku dowodowego- art. 170
1. Przeprowadzanie dowodu jest niedopuszczalne
2. Okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest ona już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy
3. Dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności
4. Dowodu nie da się przeprowadzić
5. Wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania
Świadek
Pojęcie świadka
uczestnik postępowania, będący źródłem dowodowym składający zeznania będące środkiem dowodowym
pojęcie świadka w znaczeniu faktycznym (świadek czynu) i procesowym (osoba wezwana przez organ procesowy w tym charakterze)
Rodzaje świadków
zainteresowany/niezainteresowany
pierwotny/ pochodny
pełnoletni/ małoletni
Szczególne kategorie świadków
małoletni (art. 185 a do c k.p.k.)
koronny
anonimowy- jego dane zostały utajnione
incognito ( art. 184 k.p.k. )- pełna anonimizacja świadka (wygląd, zainteresowania)
Kryteria typowania świadków
miejsce zamieszkania lub pobytu
moment pobytu na miejscu przestępstwa
więź towarzyska
więź rodzinna
zajmowane stanowisko lub pełniona funkcja
Kto może być świadkiem ?
Świadkiem może być każdy niezależnie od wieku płci i stanu zdrowia, wykształcenia, poglądów, pochodzenia itp.
Miejsce przesłuchania
W siedzibie organu procesowego. Jeżeli osoba nie może stawić się na wezwanie z powodu choroby, kalectwa, innej nie dającej się pokonać przeszkody, można ją przesłuchać w miejscu pobytu ( art. 177 §2 k.p.k. )
Obowiązki świadka
obowiązek stawienia się na wezwanie i złożenia zeznań ( art. 177 §1 k.p.k. )
obowiązek nieoddania się bez zezwolenia organu procesowego z miejsca czynności
obowiązek mówienia prawdy i nie zatajania prawdy( art. 233 §1 k.k.)
jeżeli istnieje wątpliwość co do stany psychicznego świadkom stanu rozwoju umysłowego, zdolności i postrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić( art. 192 §2 k.p.k. )
świadek będący jednocześnie pokrzywdzonym nie może sprzeciwić się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacja w zakładzie leczniczym, jeżeli karalność czyny zależy od stanu jego zdrowia ( art. 192 k.p.k. )
dla ograniczenia kręgu osób podejrzanych pobranie od świadka odcisków palców, wymazu ze śluzówki policzków, włosów, śliny, prób pisma, próby zapachowej, wykonywania fotografii, utrwalenia głosu dla celów porównawczych
obowiązek zachowania w tajemnicy tego czego świadek dowiedział się podczas przesłuchania (art. 241 k.k. )
Za zgodą świadka
Świadka nie można poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu bez jego zgody
Prawa świadka:
prawo do odmowy składania zeznań ( art. 182 k.p.k. )
prawo do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie ( art. 183 k.p.k. )
prawo do zwolnienia od zeznawania ( art. 185 k.p.k.)
prawo do swobodnego składnia zeznań ( art. 171 §1 k.p.k. )
prawo do przesłuchania z wyłączeniem jawności ( art. 183 §2 k.p.k.)
prawo do utajnienia danych świadka ( art. 184 k.p.k.)
prawo do zwrotu kosztów stawiennictwa
Przygotowanie do przesłuchania
zapoznanie się z treścią akt postępowania przygotowawczego
określenie ramowo zakresu zagadnień
ustalenie taktyki przesłuchania w tym miejsca i czasu
ustalenie czy w przesłuchaniu powinni brać udział biegli np. psycholog, psychiatra
Tryb przesłuchania:
Etap czynności wstępnych:
a. sprawdzenie tożsamości
b. poinformowanie o celu przesłuchania
c. uprzedzenie o odpowiedzialności karnej z art. 233 §1 k.k. i art. 182 k.p.k.
d. w zależności od okoliczności o treści art. 183, 185 k.p.k.
e. anonimizacja danych adresowych
Etap swobodnej wypowiedzi- w granicach określonych celem danej czynności
Etap pytań i odpowiedzi
Etap końcowy- zapoznanie świadka z treścią protokołu i złożenie podpisów
Rejestracja czynności przesłuchania- art. 147
Dyrektywy prawidłowego przesłuchania
Dyrektywa stałego kierowania przesłuchania
Dyrektywa obiektywizmu i uprzejmości
Dyrektywa obserwacji
Dyrektywa prawidłowego odbioru kłamstwa (zakaz natychmiastowego prostowania prawdopodobnego kłamstwa)
Dyrektywa unikania sugestii
Dyrektywa sprawnego protokołowania
Przesłuchanie poznawcze- jest to rodzaj przesłuchania ( Monika zapomniała dokończyć )
spostrzeganie
zapamiętywanie
odtwarzanie
PLUSY PRZESŁUCHANIA POZNAWCZEGO | MINUSY PRZESŁUCHANIA POZNAWCZEGO |
---|---|
(bliższe procesowy zapamiętywania) |
|
Cechy szczególne:
1. Odtwórz ( przywróć) kontekst zdarzenia
2. Szczegółowe odtwarzanie czyli odpowiedz na wszystko
3. Zmień ( odwróć ) kolejność
4. Zmień perspektywę
Przesłuchanie dziecka
błąd analityczny: dzieci nie kłamią
Wiarygodność zależna od wieku świadka, roli świadka w zdarzeniu, roli psychologa
Sposoby uniknięcia błędów
świetna znajomość materiału
ostrożność i taktowność
nieuleganie wpływom
brak jakiejkolwiek sugestii
dopasowanie terminu i miejsca przesłuchania
Okazanie
Okazanie to czynność tak kryminalistyczna, jak i procesowa,
polegająca na jednoczesnym przedstawieniu jakiejś osobie ( świadkowi lub podejrzanemu)
grupy przedmiotów poznania w celu stwierdzenia przez tę osobę,
czy w tej grupie znajduje się taki przedmiot ( poznania), z którym się wcześniej zetknęła.
Tadeusz Hanausek
Przedmiotem okazania mogą być:
osoby, żywe
zwłoki
przedmioty
zwierzęta
miejsca
specyficzne cechy i właściwości ( w tym cechy dynamiczne osoby, jej wizerunek i głos )
Okazanie bezpośrednie polega na naocznym przedstawieniu określonego przedmiotu czy miejsca zwłok i może przybrać dwie formy okazania jawnego i tajnego
Konfrontacja ( art. 172 k.p.k. ) to jednoczesne bezpośrednie przesłuchanie dwóch osób na tę samą okoliczność w celu wyjaśnienia sprzeczności w ich wcześniej złożonych zeznaniach lub innych wyjaśnieniach
Cele konfrontacji:
wyjaśnienie sprzeczności w zeznaniach lub wyjaśnieniach osób przesłuchiwanych
wskazanie fałszywych zeznań lub wyjaśnień
przekonanie podejrzanego o konieczności mówienia prawdy ( np. przez obalenie jego alibi)
upewnieni się co do właściwego kierunku postepowania
Art. 71 k.p.k.
§1– za podejrzanego uważa się osobę co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego
§2 - za oskarżonego uważa się osobę przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę co do której prokurator złożył wniosek o warunkowane umorzenie postepowania
Oskarżony
Prawa oskarżonego
prawo do obrony materialnej i formalnej
oskarżony nie musi dostarczać dowodów przeciwko sobie, ale zgodnie z art. 74 k.p.k. musi biernie poddać się czynnościom organów ścigania przeciwko mieniu np. badanie, zabiegi, i
prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmowy składania wyjaśnień prawie tym należy podejrzanego pouczyć ( art. 175 §1 k.p.k. )
w postępowaniu przygotowawczym czyni się to na piśmie już przed pierwszym przesłuchaniem ( art. 300 §1 k.p.k.)
podejrzany ma prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza jeżeli dostatecznie nie zna języka polskiego
oskarżony ma prawo do składania wniosków dowodowych ( art. 167 k.p.k. ) w tym wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia ( art. 315 §1 i art. 325a k.p.k.) oraz obecności przy czynnościach dowodowych ( art. 175 §2 k.p.k.)
prawo do zaskarżenia niekorzystnych decyzji procesowych ( art. 252, art. 302 §2 k.p.k. )
Obowiązki oskarżonego:
O obowiązkach oskarżonego mówi art. 175 §1 k.p.k.
Oskarżony jest zobowiązany zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, a jeżeli pozostaje na wolności jest ponadto zobowiązany stawić się na każde wezwanie.
Biegły
Biegły źródło dowodowe
Opinie środek dowodowy
Biegły – art. 1193 k.p.k.
Osoba posiadająca wiadomości specjalne i powołana postanowieniem organu procesowego do stwierdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia postępowania
Wybór oraz powołanie odpowiedniego biegłego jest uzależnione od wiadomości specjalnych, jakie posiada osoba powołana do realizacji tej funkcji w procesie karnym
Rola biegłego
opiniodawcza- wydaje opinię
konsultacyjna- uczestniczy w czynności udzielając porad i wskazówek np. podczas oględzin
BIEGŁY
ŹRÓDŁO DOWODOWE ŚRODEK DOWODOWY
ZEZNANIA BIEGŁEGO OPINIA BIEGŁEGO