Organizacja zajęć w wychowaniu przedszkolnym – notatki

W pracy przedszkola wyodrębnić można dwie formy działalności dzieci, różniące się pod względem ich organizacji.

Do pierwszej z nich należą te czynności, które dzieci podejmują z własnej inicjatywy i realizują, najczęściej same lub z niewielką pomocą nauczyciela – zmierzając do osiągnięcia własnych celów. Są to przede wszystkim różnego rodzaju zabawy, czynności o charakterze pracy, działalność plastyczno-techniczna, kontakty z książkami, oglądanie obrazków i in.

Podział zabaw¹:

1. tematyczne

2. konstrukcyjne

3. dydaktyczne

4. ruchowe

5. badawcze

6. tropiące

Drugą formą działalności dzieci są czynności planowane i organizowane przez nauczyciela. Ta forma działalności określana jest nazwą „zajęcia”². Cechy stanowiące o istocie zajęć:

1. Każde zajęcie jest formą działalności dzieci, zorganizowaną z inicjatywy nauczyciela i przez cały czas trwania bezpośrednio przez niego kierowaną.

2. Zajęcie ma zawsze przebieg zaplanowany przez nauczyciela, w większości jednakowy dla wszystkich dzieci, które biorą w nich udział.

3. W każdym zajęciu istnieje określony cel, do którego zrealizowania nauczyciel konsekwentnie zmierza.

Zajęcia są w zasadzie obowiązkowe dla wszystkich dzieci, co nie znaczy, że wszystkie jednocześnie muszą w nich uczestniczyć. Dotyczy to przede wszystkim pracy z dziećmi najmłodszymi, gdzie termin „obowiązkowość” należy rozumieć jako konieczność „przepracowania” określonego zadania, obszaru, treści ze wszystkimi dziećmi lecz niekoniecznie w formie zajęć z całą grupą.

Pod względem organizacyjnym można mówić o zajęciach:

1. z całą grupą;

2. w małych zespołach;

3. z poszczególnymi dziećmi;

O liczbie dzieci biorących udział w zajęciu decyduje nauczyciel, w zależności od rodzaju zajęcia, jego celu, potrzeb dzieci i konieczności pracy indywidualnej.

Zróżnicowanie zajęć ze względu ich celowości:

1. zajęcia z dominacją ruchu;

2. zajęcia z dominacją działalności plastycznej, technicznej i konstrukcyjnej;

3. zajęcia z dominacją działalności umysłowej;

Spacery – (tylko cel rekreacyjny) i wycieczki (cel dydaktyczny).

Prace użyteczne (na miarę możliwości dzieci, bezpieczne) u 3-latków np. składanie rzeczy, sprzątanie zabawek, prace w ogrodzie.

Kontakty okolicznościowe (są to wszystkie kontakty, które nie są zaplanowane np., osoby które przychodzą do przedszkola, inne dzieci, personel placówki.

Uroczystości przedszkolne (urozmaicają życie przedszkola, wymagają dobrej organizacji, od małych (3l) dzieci nie wymaga się zbyt wiele (układ nerwowy dziecka w wyniku stresu doświadcza zbyt silnych bodźców, nie mają równowagi emocjonalnej, względną równowagę mają 6latki.

Czas trwania zajęć w zależności od wieku dzieci w grupie:

1. Zajęcia z dziećmi trzyletnimi powinny trwać od 10 do 15 min.³, a dzieci powinny być zachęcone ponieważ udział w zajęciach jest dobrowolny. W okresie adaptacji – zajęcia prowadzi się najczęściej w małych grupach. Należy także zaznaczyć, że nauczyciel przygotowuje zajęcia dla całej grupy ale nie wymaga udziału w zajęciach jednocześnie wszystkich dzieci np. zajęcia plastyczne czy zabawy dydaktyczne prowadzone przy jednym stoliku z kilkorgiem dzieci.

Należy jednak dążyć do takiego zainteresowania dzieci momentem pedagogicznym aby spowodować w nim uczestnictwo możliwie największej ilości dzieci. Pomoże w tym procesie systematyczność, konsekwencja i umiejętność zachęcania i zaciekawienia.

1. Zajęcia z dziećmi czteroletnimi – przeprowadza się w każdym dniu jedno zajęcie obowiązkowe dla całej grupy. Tę „obowiązkowość” należy w dalszym ciągu traktować tolerancyjnie. Nie można jednak dopuścić aby któreś z dzieci systematycznie nie brało udziału w zajęciach. W takim przypadku konieczna jest pogłębiona diagnoza nauczycielska. Czas trwania zajęć w czterolatkach to 15 – 20 min. w zależności od stopnia zainteresowania dzieci i rodzaju zajęć. Po półroczu można prowadzić dwa zajęcia obowiązkowe ale proporcjonalnie krótsze 2x 10-15 min. Taka sytuacja sprzyja przemienności oddziaływań. Np. jedno zajęcie z przewagą ruchu drugie z przewaga działalności umysłowej.

2. Zajęcia w grupie pięciolatków - prowadzone są dwa zajęcia obowiązkowe, a czas trwania każdego z nich waha się od 20-30 min. Większe są także wymagania stawiane dzieciom w zakresie obowiązkowego w nich udziału.

3. Zajęcia w grupie mieszanej – jeśli w grupie są dwa roczniki to w głównych zajęciach mogą brać udział wszystkie dzieci. Tu stosujemy taki układ zadań by i młodsze i starsze mogły mieć szansę aktywnego udziału. W drugiej części zajęć lub w kontynuacji zajęć przy stolikach, na dywanie – należy stosować podgrupy. Tak samo pracuje się z grupą jednolitą rocznikowo ale wewnętrznie zróżnicowaną rozwojowo.

4. Zajęcia w grupie mieszanej o dużej rozpiętości wieku np. w przedszkolu jednooddziałowym – prowadzone są także na dwu poziomach ale różnicować trzeba także zadania w ramach tego samego zajęcia, jego rodzaj i treść. Nie można ze wszystkimi prowadzić rozmowy na tym samym poziomie, uczyć jednego wiersza czy rozwiązywać te same zagadki. Kontynuacja zajęć bywa planowana tylko dla 4 i 5 latków i jest prowadzona przy jednoczesnej dowolnej zabawie dzieci najmłodszych.

Czas trwania zajęć w poszczególnych grupach wiekowych jest uzasadniony możliwościami psychicznymi dzieci:

1. zdolnością do skupienia uwagi;

2. zdolnością skoncentrowania się na jednym zagadnieniu;

3. wytrzymałością nerwową;

Tak powinniśmy organizować czas dziecka by ono było jak najbardziej aktywne. Zdrowe dziecko, które prawidłowo się rozwija jest aktywne: u 3 latka: 70% stanowi ruch, 15% ruch i mowa, 15% mowa
u 6 latka ruch to 40% aktywności.

Bywają jednak sytuacje kiedy zajęcia trwają dłużej lub krócej. Głównym wyznacznikiem jest rodzaj zajęć i stopień zaangażowania. Znudzenie, brak aktywności u większości dzieci to sygnał do zakończenia określonych działań niezależnie od czasu ich trwania. Wzmożone zainteresowanie, duża aktywność dzieci, powinny dla odmiany prowadzić do wydłużenia zajęć.

Przedłużanie wysiłku dziecka aż do momentu zmęczenia prowadzi do zniechęcenia, osłabia energię i wręcz przeciwdziała rozwojowi cech sprzyjających aktywności.

Dzieci źle znoszą przymus. 2/3 tego co potrafi przedszkolak, to efekt zajęć nienarzuconych. Zajęcia zorganizowane mają na celu przyzwyczajenie, przystosowywanie dzieci do systematycznej, zorganizowanej nauki.

Dostosowanie rodzajów zajęć do wieku dzieci w przedszkolu:

1. W grupie trzylatków – dominują zajęcia z dominacją ruchu czyli zestawy zabaw ruchowych w formie opowieści ruchowej, zestawy zabaw muzyczno-ruchowych i zestawy zabaw rytmiczno-ruchowych. Zajęcia z dominacją działalności plastycznej, technicznej i konstrukcyjnej oraz zajęcia z dominacją działalności umysłowej realizuje się ze wszystkimi dziećmi jednocześnie lub w małych grupach.

2. W grupie czterolatków realizuje się naprzemiennie zajęcia z dominacją ruchu, umysłowe i estetyczne, a w drugim półroczu planuje się je obok siebie tak, aby ruch był podstawą do realizacji zadań umysłowych czy twórczych.

3. W grupach starszych planuje się obok siebie zajęcia z dominacją działalności umysłowej i estetycznej i zajęcia z dominacją ruchu czyli zestawy ćwiczeń gimnastycznych, zestawy zabaw muzyczno-ruchowych i zestawy zabaw rytmiczno-ruchowych.

Zabawy i ćwiczenia poranne:

Pierwszy, krótkotrwały (4-5 min.) fragment organizujący i dyscyplinujący grupę.

1. W grupie trzylatków organizuje się rano - zabawy ruchowe ze zmiennością kategorii ruchu. Na początku 1, potem 2 – w miarę doskonalenia kompetencji ruchowych. Są to zabawy: orientacyjno-porządkowe, bieżne, skoczne, ze skłonem i wspięciem, równoważne, z czworakowaniem oraz z rzutem i celowaniem.

2. W grupie czterolatków organizuje się rano zestawy ruchowych zabaw porannych.

3. W grupie dzieci starszych organizuje się zestawy ćwiczeń porannych.

Zestawy zabaw i ćwiczeń porannych powinny zawierać:

1. zabawę lub ćwiczenie orientacyjno-porządkowe;

2. żywą i dość intensywną zabawę bieżną lub skoczną;

3. ćwiczenie o charakterze wielostronnym(uruchamiające duże zespoły mięśniowe);

4. Skłoni i skręty tułowia;

5. zabawę lub ćwiczenie uspokajające (rytmiczny marsz, ćwiczenie stóp…);

Ruch po południu:

1. W grupie trzylatków następnego dnia po południu powtarza się zabawę ruchową z ranka dnia poprzedniego. Dzieci lubią się bawić w to, co już znają, a przy okazji zachowujemy zmienność kategorii ruchu;

2. W grupach starszych każdego dnia po południu (jeśli nie wychodzimy do ogrodu) realizujemy zabawę ruchową ze zmiennością kategorii ruchu;

Charakter prowadzonych w przedszkolu zajęć ruchowych⁴:

1. Zajęcia z przewagą ćwiczeń gimnastycznych – prowadzone przeważnie na sali gimnastycznej lub na trawiastym podłożu, gdy warunki atmosferyczne są odpowiednie.

2. Zajęcia o przewadze zabaw ruchowych – stosowany zwłaszcza z młodszymi dziećmi.

3. Mieszany typ zajęć – stosowany w przedszkolu najczęściej.

4. Zajęcia oparte na ćwiczeniach terenowych, z wykorzystaniem podstawowych form ruchu.

5. Zajęcia sportowo-ruchowe – o bardziej specjalistycznym ukierunkowaniu np. wprowadzające elementy gier zespołowych lub ćwiczeń na przyrządach.

Podstawa mówi: 

„Zalecane warunki i sposób realizacji.  W trosce o prawidłowy rozwój psychoruchowy oraz przebieg wychowania i kształcenia dzieci w wieku przedszkolnym zaleca się następujące  proporcje zagospodarowania czasu przebywania w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym: 

1. co najmniej jedną piątą czasu należy przeznaczyć na zabawę (w  tym czasie dzieci bawią się swobodnie, przy niewielkim udziale nauczyciela);

2. co najmniej jedną piątą czasu (w przypadku młodszych dzieci - jedną czwartą czasu), dzieci spędzają w ogrodzie przedszkolnym, na  boisku, w parku itp. (organizowane są tam gry i zabawy ruchowe, zajęcia sportowe, obserwacje przyrodnicze, prace gospodarcze, porządkowe i ogrodnicze itd.); 

3. najwyżej jedną piątą czasu zajmują różnego typu zajęcia dydaktyczne, realizowane według wybranego programu wychowania przedszkolnego; 

4. pozostały czas - dwie piąte czasu nauczyciel może dowolnie  zagospodarować (w tej puli czasu mieszczą się jednak czynności opiekuńcze, samoobsługowe, organizacyjne i inne)." 

Jak należy się rozliczać?

Generalnie podstawa mówi o rozliczeniu tygodniowym (bo np. jeśli w przedszkolu organizowany jest „Dzień sportu" czy inny „Festyn Rodzinny"  to dzieci przebywają np. cały dzień na świeżym powietrzu i nie odbywają się tego dnia np. zajęcia „czysto" dydaktyczne (co podstawa dopuszcza). Ale jest także oczywiste, że dzień przedszkolny składa się (powinien się składać) z różnorodnej aktywności dzieci i przewidywanie w nim codziennych zajęć dydaktycznych, pobytów na świeżym powietrzu, zabaw dowolnych, posiłków, czynności samoobsługowych i innych jest przecież (i było do tej pory) zupełnie naturalne. Nie widzę tu rewolucji.

Raczej przypomnienie niektórym nauczycielom, placówkom, rodzicom, że prawidłowy rozwój dziecka wymaga zrównoważonej/zmiennej/wszechstronnej aktywności. 

Czy zapisy w dzienniku mają odzwierciedlać (z wyszczególnionym czasem pracy!) poszczególne „piąte" np. 7.00- 7.40 zabawy dowolne, 9.00-10.00 zajęcia dydaktyczne, od 10.00-11.30 zabawy w ogrodzie itp. 

Przecież takie sformułowania znajdują się (od zawsze) w ramowym planie/rozkładzie dnia. Którego należy (w granicach rozsądku przestrzegać. Codzienne wpisy miały dokumentować to, CO robimy. Bo to, O KTÓREJ godzinie, w jakim wymiarze czasu, wynikało w sposób oczywisty właśnie z ramowego rozkładu dnia (dawno, dawno temu te ramowe plany dnia układano ze względu na znajomość możliwości i potrzeb psychofizycznych dzieci w wieku przedszkolnym).

Czas trwania zajęć dydaktycznych w poszczególnych grupach wiekowych brał się np. ze znajomości właściwości uwagi i pamięci dzieci w określonym wieku. To dopiero ostatnio niektórzy sie pogubili, uznając np., że w dzieci  można bez końca wpychać wiedzę na „zajęciach dydaktycznych". I, że świeże powietrze nie jest im do życia niezbędne  .

Czy nauczycielka, która przychodzi na popołudniową zmianę musi (!) uzupełnić braki godzinowe i np. wpisać jeszcze 20 minut zabaw dowolnych. 

Hmmm... Tak się zastanawiam: mądra nauczycielka, z rozsądną dyrekcją, dobrze współpracującą zmienniczką WIE po prostu, że jeśli np. rano zajęcia były na tyle ciekawe, że się przedłużyły i dzieci mają teraz wielką ochotę na zabawy dowolne, to po prostu pozwala im się bawić, rezygnując np. z jakieś zaplanowanej przez siebie „dydaktyki". Ale jeśli tego samego dnia, po południu, jest  np. rytmika (niewątpliwie „zajęcia organizowane"), którą dzieci  uwielbiają, to nie przegania rytmiczki tuż po rozpoczęciu zajęć „bo dzieci muszą uzupełnić 20 minut zabaw dowolnych"  Stąd właśnie, 
między innymi, podstawa programowa mówi o TYGODNIOWYM rozliczaniu czasu. 

Czy zajęcia np. językowe albo rytmiczne wliczacie do którejś „piątej"?

To nie jest proste : niewątpliwie są to zajęcia dydaktyczne.  Jeżeli są realizowane w przedszkolu jako zajęcia „dodatkowe", to powinny się odbywać w ogóle poza godzinami realizacji podstawy programowej. Ale niewątpliwie, moim zdaniem, należy uwzględnić konkretnego dnia fakt, że takie zajęcia mają miejsce (szczególnie, jeśli uczestniczą w nich wszystkie albo zdecydowana większość dzieci) i, w pewien sposób, wyczerpują one pulę „odporności" dzieci na zajęcia dydaktyczne tego dnia.

Ja w ogóle uważam, że powinno się przede wszystkim stosować tu zdrowy rozsądek (który przecież wykazuje w tej kwestii podstawa programowa). Rozkładać dzieciom dzień proporcjonalnie do rzeczywistego czasu ich przebywania w przedszkolu, do ich możliwości psychofizycznych, potrzeb, zainteresowań itp. Ale to też nic nowego. Tak przecież już było. Nowa podstawa tylko PRZYPOMINA o tym. 

Gdzie jest zapis o tym, że dzieci nie mogą korzystać z książek? 

Nie ma takiego zapisu. Jest tylko ogólne zalecenie, żeby NIE  PRZESADZAĆ z korzystaniem z elementarzy/kart pracy/książek. 

Zasadniczym celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie rozwoju intelektualnego i kształtowanie gotowości dziecka do nauki czytania i pisania, w szczególności poprzez różnego rodzaju zabawy i gry dydaktyczne, zatem korzystanie z podręczników w wychowaniu przedszkolnym nie jest zalecane.

Wydaje mi się, że trzeba spokojnie przetrwać pierwszy okres szaleństwa  Że „nowe" zwykle wprowadza zamieszanie, ale potem okazuje się, że albo to znane znamy (tylko powinnyśmy się im na nowo przyjrzeć ), albo praktyka pokazuje, jak to nowe dobrze realizować, żeby nie tworzyć „sztuki dla sztuki". 

Jeżeli ktoś mi wyraźnie nie nakaże (ktoś, czyli organ nadzoru pedagogicznego, który mnie będzie rozliczał ze sposobu prowadzenia dokumentacji przedszkola, w tym dziennika) wpisywania codziennie  minutowych wykazów każdego rodzaju aktywności dzieci, to nie będę tego robić (ani wymagać od nauczycielek, które pracują w moim przedszkolu).

---

1. Przetacznik-Gierowska M. (1993) Świat dziecka. Aktywność, środowisko, poznanie. Wydawnictwo UJ. Kraków.↩

2. Dudzińska I., Lipina S., Wlaźnik K. (1974) Metodyka wychowania w przedszkolu. Warszawa. WSiP. s. 69/I↩

3. tamże s. 97/I↩

4. Kwiatowska M., Topińska Z.,(1972) Metodyka wychowania w przedszkolu. Warszawa. PWN.↩