08.10.2014

Test zamknięte (3 odpowiedzi) + otwarte. 4 z ćwiczeń zwalnia z kontroli administracji i odpowiedzialności głowy państwa(!) Zerówka w formie ustnej w dowolnym terminie na dyżurze. Tylko wykłady + ćwiczenia wymagają zaliczenia.

Dyżur 11:45-13:15, środa, 3.59.

Administracja

• punktem wyjścia był łaciński termin administrare (zarządzać, kierować. DO XVIII w używano zazwyczaj zamiennie terminu administratio na oznaczenie "zarządzania" i gubernatio - "rządzenia".

• Termin "administracja" wysteępujący już od XV w aż po schyłek XVIII stulecia, w odróżnieniu od dzisiejszego wiązał się z osobą panującego i miał znaczenie prywatnoprawne

• Dopiero stopniowo był używany w szerszym kontekście do określenia działań państwowych

• W XIX w. zaczął on stopniowo obejmować zagadnienia natury organizacyjnej, aby do jego połowy określać funkcje i organizację zadań państwa w znaczeniu nowoczesnym

Policja

• termin wywodzi się z języka greckiego (politeia, polita)

• w państwie francuskim rozumiano przez nią należyty i uporządkowany stan spraw państwowych

• w Niemczech (von Moll, von Stein - administracja jako pracujące państwo), w powiązaniu z "dobrym rządem", "bezpieczeństwem", "wspólnym pożytkiem" oznaczała prawo i troskę władz państwowych o stworzenie i utrzymanie właściwego porządku spraw publicznych i dbałość o dobro poddanych

• w pierwszych dziesięcioleciach XIX w. tak jak pojęcie rządu zbliżało się do zadań kierowania państwem, pojęcie policji zaczęło zawężać się do działalności państwa w sferze ochrony porządku i spokoju publicznego, bezpieczeństwa obywateli

Koncepcja administracji

Administracja to pracujące państwo:

• koncepcja Lorenza von Stein,

• to administracja rozumiana jako zarząd sprawami publicznymi, oznacza działania wykonawcze w stosunku do decyzji politycznych, bądź też szerzej organizatorską działalność państwa

Kraje kultury anglosaskiej - koncepcja administracji jako zarządzania jakimikolwiek sprawami: osób, instytucji prywatnych, czy publicznych, bądź wreszcie państwa.

Biurokracja

Twórcą pojęcia był najprawdopodobniej francuski myśliciel, liberał i fizjokrata Vincent de Gournay

Zasady biurokracji według Max Weber:

• wyraźny podział kompetencji określony normami prawnymi,

• hierarchiczna struktura urzędników,

• pionowy i poziomy podział pracy wiążący się ze specjalizacją i z konstrukcją podległości osobowej i służbowej,

• zawodowy charakter administracji, wymagającej fachowego przygotowania, ze ścisłym oddzieleniem działalności służbowej od spraw prywatnych,

• obowiązywanie formalnych, generalnych reguł określających obowiązki urzędowe w aparacie administracyjnym.

Państwo publiczne

Elementy:

• nowe zadania monarchy,

• postępująca centralizacja państwa,

• powstanie tzw. monarchii narodowych

• budowa fachowego aparatu zarządzającego.

Ustrojowa istota monarchii absolutnej tkwiła w skupieniu w jednym ręku władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowej, jak również w instytucjonalnym utożsamieniu osoby monarchy z najwyższym organem państwa - co Ludwik XIV wyrażał w słynnej formule "państwo to ja".

Absolutyzm oświecony - był próbą ustrojowego przeobrażenia klasycznego państwa absolutnego z zachowaniem pełni władzy monarchy w duchu nowych teorii, prowadząca do zracjonalizowania organizacji państwowej i reform prawnych, czy też społeczno-gospodarczych. Celem wprowadzanych reform była przebudowa państwa traktowanego jako dobro nadrzędne i pomyślność jego mieszkańców, "władza natomiast legitymizowała się poprzez umiejętne osiąganie tych celów".

Konstytucjonalizm
stał się w XIX w fundamentem rozwoju klasycznej administracji europejskiej

Zasady:

• zasada suwerenności narodu,

• zasada systemu przedstawicielskiego,

• w dziedzinie organizacji aparatu państwowego

• zasada podziału władz

• zasada gwarancji praw i wolności obywatelskich

Dwa nurty konstytucjonalizmu europejskiego

I) Konstytucjonalizm monarchiczny - dominował w XIX w. W ramach jego wyróżnić można konstytucje:

• upierające się na tzw. zasadzie monarchicznej - zgodnie z którą władca odgrywał szczególna rolę. nadawał państwu konstytucję (oktrojowana), tym samym dokonywał samoograniczenia swoich uprawnień, zatem decydował o rozmiarach tego ograniczenia, decydował też o zmianie konstytucji oraz interpretował jej przepisy

• i te które wprowadzały do rozwiązań ustrojowych zasadę suwerenności narodu (Hiszpania 1812, Belgia 1831) - opierały się na regule podporządkowania wszystkich organów państwa normom konstytucji

Władca nie ponosi odpowiedzialności - ponoszą ją ministrowie przed władcą. (gabinet odpowiedzialny przed parlamentem prawnie i politycznie) Votum nieufności może dotyczyć jednego ministra (w Anglii obowiązywała zasada solidarności i wtedy wszyscy wraz z tym ministrem musieli podać się do dymisji)

II) Konstytucjonalizm republikański - ustrój państwowy, w którym najwyższe organy (parlament, prezydent) były powoływane do pełnienia władzy w drodze wyborów na określony czas. W ramach tego ustroju wyróżnia się dwa podstawowe modele ustrojowe:

• ustrój republiki nazywany prezydencką - przyznający szczególną pozycję prezydentowi pochodzącemu z wyborów powszechnych i posiadającemu kompetencje wykonawcze - prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponosi on odpowiedzialność konstytucyjną, taką odpowiedzialność ponoszą również ministrowie, parlament posiada pełnię władzy ustawodawczej (w niektórych państwach występuje veto prezydenckie), parlament nie może być rozwiązany przez prezydenta, mechanizm zrównoważenia podziału władzy;

• i republika parlamentarno-gabinetowa - jej istotą jest podział władz, ale opierający się nie na ich rozdzieleniu, lecz na mechanizmie wzajemnych powiązań współdziałania władz w taki sposób, by ich rezultatem stała się wzajemna równowaga - zasada suwerennej władzy narodu (musi ona być realizowana przez parlament), głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem/jakimkolwiek innym organem, ponosi ją rząd, akty rządowe głowy państwa muszą być podpisane przez członków rządu (kontrasygnata), rząd by mógł funkcjonować musi mieć zaufanie większości parlamentu z czego wynika odpowiedzialność rządu przed parlamentem (odpowiedzialność za zadania zgodne z prawem ale nie odpowiadające woli parlamentu), parlament uchwala wobec ministrów votum nieufności (dany minister/rząd musi się podać do dymisji), prawo prezydenta do rozwiązania parlamentu

15.10.14

Elementy państwa prawa, które w znacznej mierze przesądzają o kształcie ustroju administracyjnego danego państwa:

• prymat konstytucji i ustaw

• związanie aparatu państwowego ustawami uchwalanymi przez parlament

• sądowo-konstytucyjna ochrona legalności ustaw,

• suwerenność narodu

• podział władz

• niezależność sądownictwa

• niezawisłość sądów

• katalog praw i wolności obywatelskich

• sądowo-konstytucyjna ochrona praw zasadniczych obywateli,

• odpowiedzialność cywilnoprawna państwa za bezprawne działania jego funkcjonariuszy

• laicki charakter państwa

• samorządowa struktura państwa

• sądownictwo administracyjne, które ukształtowało się w drugiej połowie XIX w. (zabezpieczenie praw i wolności jednostki)

Cel prawa w XX w. zabezpieczenie wolności jednostki, ochrona konstytucji. Reformy prawa wyborczego. Pięć podstawowych zasad wyborów. Zasada powszechności - wcześniej obowiązywał cenzus majątkowy, cenzus płci (w 1918 roku zniesiono w Polsce), cenzus wyznaniowy, cenzus zasług, etc. Aktualnie obowiązuje tylko cenzus obywatelski/cenzus zamieszkania, oraz cenzus wieku. Zasada równości - każdy uprawniony do głosowania ma taką samą liczbę głosów; wybory pluralne - (w Wielkiej Brytanii do 1948), niektórzy wyborcy mieli kilka możliwych głosów; wyboru kurialne - wyborcy byli podzieleni na kurie, czyli grupy interesów (występował np. w Rosji, Galicji).

Ustrój totalitarny:

• zasada nieograniczonej kompetencji władzy państwowej,

• pełna centralizacja władzy państwowej,

• kontrolowanie przez władzę wszystkich dziedzin życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego społeczeństwa,

• jedna oficjalna ideologia,

• jedna masowa partia

• podporządkowanie jednostki państwu,

• stosowanie metod terroru

Geneza tego ustroju - Włochy 1920. Przykłady 1933-1945 Niemcy, Rosja za czasów Stalina.

Zasady organizacji i działania państwa konstytucyjnego:

1. Zasada resortowości:

• jedna z podstawowych zasad, na których zaczęto opierać działania nowożytnej administracji publicznej,

• wykształciła się we Francji, szczególnie w okresie panowania Ludwika XIII, Ludwika XIV

• zgodnie z założeniami wykonywanie administracji państwa podzielono między niezależne od siebie struktury organizacyjne zwane resortami.
  Początkowo na czele resortów stały organy kolegialne, następnie od XIX w. stawiano na czele resortów - ministra. Najistotniejsze resorty: resort spraw zagranicznych, resort skarbowy, resort wojskowy, resort spraw wewnętrznych (był odpowiedzialny za administrację ogólną państwa, w ramach tego resortu zaczęto wyszczególniać mniejsze działy, które zajmowały się innymi rzeczami), resort wymiaru sprawiedliwości. Następnie zaczęły się wyłaniać resorty typu: wyznanie + oświata. W XIX w. resorty się rozbudowują - coraz więcej spraw zaczyna im podlegać, w związku z tym tworzy się coraz więcej nowych organów. By zapobiec chaosowi ustawodawcy wpadli na pomysł koordynacji tych działań - wytworzenie rządu. Jeśli idzie o teren, tworzy się administrację zespoloną, tworzy się organy, które w swoim ręku mają szerokie kompetencje. Z drugiej strony tworzy się administrację specjalną, która podlega poszczególnym ministrom, nie ministrowi spraw wewnętrznych.

2. Zasady centralizacji i decentralizacji:

Centralizacji:

• oznacza podporządkowanie organów niższego stopnia organom nadrzędnym,

• oraz skupienie decyzji w rękach organów centralnych i naczelnych

Brak samodzielności organów niższego szczebla, ściśle uzależnione od organów nadrzędnych. Istnieje zależność osobowa i zależność służbowa. Osobowa - polega na tym, że to organ nadrzędny przyjmuje urzędnika do służby, dysponuje urzędnikiem. Służbowa - organ nadrzędny jest upoważniony do wydawania poleceń służbowych, jest nawet uprawniony do wyznaczania kierunku działania organu zależnego (w monarchiach absolutnych).

Decentralizacji:

• wyraża się w braku takiej zależności,

• i rozkładzie uprawnień decyzyjnych pomiędzy władze centralne i lokalne (terytorialne).

Przyjmuje się domniemanie samodzielności i niezależności podmiotów. Jeżeli organ podrzędny wyda decyzję, organ zwierzchni nie może jej uchylić w trybie nadzoru. W XIX w. podstawową formą decentralizacji stał się samorząd (by włączyć obywateli w sprawy publiczne). Zaczęto tworzyć samorząd terytorialny, z czasem pojawił się również samorząd zawodowy (w zakresie korporacji adwokackich, lekarskich), samorząd handlowy.

22.10.2014

3. Zasada koncentracji i dekoncentracji:

Z. koncentracji:

• kompetencje przyznane administracji państwowej mają być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza przez szczebel centralny,

• następuje wówczas skupienie decyzji z reguły w jednych rękach (ministra, wojewody, gubernatora)

Z. dekoncentracji:

• polega na powierzeniu kompetencji administracyjnych także organom terenowym, zwłascza szczebla podstawowego

• to prowadzi do rozłożenia prawa decyzji i odpowiedzialności między różne czynniki, niezależnie od tego, czy organy niższego stopnia mają jakikolwiek zakres niezależności od organów nadrzędnych

4. Zasada hierarchicznego podporządkowania (była zasadą, która wykształciła się bardzo wcześnie) - początki tej zasady pojawiły się już w starożytności, w despotiach wschodnich, zależność prawna podporządkowana władcy, była realizowana w państwach absolutnych:

W okresie nowożytnym władca decydował o karach, awansach, umiejscowieniu urzędników, odpowiedzialności służbowej. Urzędnicy centralni i władca wydawali polecenia, dyrektywy do urzędników niższego szczebla. Jeżeli urzędnik podporządkowany nie wypełnił swoich obowiązków groziło mu nawet usunięcie z urzędu. Księstwo Warszawskie np. na zasadzie prawa stanowionego.

• polega na podporządkowaniu organów niższego szczebla organom nadrzędnym

5. Zasady kolegialności i jednoosobowego kierownictwa:

• kolegialność i jednoosobowość rozpatrywać należy w dwu aspektach: strukturalnym i funkcjonalnym

• pierwszy ma charakter ilościowy i różnicuje oba pojęcia w zależności od liczby osób tworzących dany organ, gdy na czele stoi grupa osób, mówimy o strukturze kolegialnej, gdy jednostka o organie jednoosobowym

Struktura kolegialna - wiele osób, struktura jednoosobowa - jedna osoba. Czy decyzje podejmuje grupa/ jednostka. Zasada kolegialności w XVII i XVIII w. decyzje tych organów były podejmowane większością głosów. Struktura kolegialna była wprowadzona po to, by ograniczyć władzę absolutną. W strukturze jednoosobowej stanowiono np. ministra, który podejmował decyzję. Minister ponosił odpowiedzialność za swoje działania i działania podległych mu organów. Wadą jednoosobowego kierownictwa jest arbitralność.

• aspekt funkcjonalny natomiast odnosi się do uzależnienia podejmowania decyzji od aktywności grupy lub jednostki. Uznanie danego organu za w pełni kolegialny lub w pełni jednoosobowy wymaga spełnienia obu aspektów jednocześnie.

6. Zasada biurokratyzmu

patrz wyżej - Weber

7. Korpus urzędniczy:

• nowoczesny aparat zarządu państwem opierał się na tym, że zatrudnieni w nim ludzie musieli posiadać wykształcenie i odpowiednie kompetencji (zasada fachowości), musieli też być posłuszni woli władcy,

• praca dla państwa i możliwość awansu społecznego.

By zostać urzędnikiem należało posiadać odpowiednie wykształcenie (prawnicze/administracyjne/politechniczne). W XIX w kadra urzędnicza zaczyna się alienować od społeczeństwa.

Zasada fachowości - pojawia się nowa warstwa społeczna "stan urzędniczy". Urzędnicy przede wszystkim wywodzili się z mieszczaństwa. Pobierali opłatę za swoją pracę. Przyjęto, że urzędnik po zakończeniu pracy otrzymuje emeryturę. Początkowo pensje były bardzo niskie - prowadzi to do łapownictwa.

8. Granice działalności administracji - od XIX w., w związku z poddaniem administracji rządom prawa, granice działalności administracyjnej określały owe zasady:

a) zasada legalności (praworządności) - polegała na związaniu administracji prawem - próbowana ją wprowadzić u schyłku absolutyzmu, by cały aparat administracyjny był związany prawem. Akty administracyjne mają być zgodne z ustawami, bada się ich zgodność i tworzy się sądownictwo administracyjne.

b) zasada odpowiedzialności za wyrządzone szkody - wiąże się z istnieniem obowiązku odszkodowawczego zarówno po stronie urzędnika, jak i państwa za szkody wyrządzone obywatelom przez administrację.- państwo ponosi odpowiedzialność za działanie urzędnika. Obywatele są chronieni przed samowolą administracji.

9. Kryteria kształtowania się podziałów terytorialnych:

Nauka prawa administracyjnego odróżnia trzy rodzaje podziału administracyjnego:

• zasadniczy podział terytorialny dokonywany jest z reguły na potrzeby organów administracji rządowej ogólnej oraz samorządu terytorialnego,

• pomocniczy podział dokonywany jest dla organów o charakterze pomocniczym w stosunku do organów administracji rządowej ogólnej i samorządu terytorialnego (np. podział gminy na sołectwa),

• specjalne podziały natomiast służą realizacji zadań, których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego nie jest uzasadnione (np. na cele administracji wojskowej).

Podział na departamenty. W Królestwie Polskiem wyodrębniono województwa.

Rozróżnia się dwa systemy podziału terytorialnego:

• podziały historyczne - kształtowane były na drodze wielowiekowego rozwoju, zmieniając się z upływem czasu w niewielkim stopniu. Podział ten charakterystyczny głównie do końca XVIII w. występuje do dziś w takich krajach jak Szwecja (podział na ziemie ukształtowany na przełomie XVI i XVII w.), w dużym stopniu także w Anglii (z podziałem na hrabstwa u parafie) i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (stany),

• podział racjonalistyczny - ukształtował się przede wszystkim w XIXw., polega na tym, że jednostki tworzone są w oderwaniu od tradycji historycznych, opierają się na przesłankach geograficznych, demograficznych, komunikacyjnych, uwzględniają aktualne potrzeby kraju.

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU:

1. Głowa państwa - najpierw objęcie stanowiska głowy państwa (różne sposoby) od państwa patrymonialnego do konstytucji kwietniowej. Opróżnienie stanowiska głowy państwa (ustąpienie, koniec kadencji, etc.). Sytuacje związane z niepełnieniem urzędu. Wakat. Kompetencje głowy państwa - wojskowe, sądowe, ustawodawcze, wykonawcze. Monarchia stanowa, księstwo warszawskie, 20-lecie międzywojenne, kierownik państwa, prezydent (bez PRL).

2. Organy administracji centralnej - urzędnicy centralni w państwie patrymonialnym, w monarchii stanowej, w państwie szlacheckim. Komisje wojskowe i komisje skarbowe 1764. Komisja edukacji narodowej 1773. Rada nieustająca 1775. Organy centralne utworzone przez sejm czteroletni - komisje wielkie (edukacji narodowej, wojny, skarbowa i komisja policji). "straż praw". (bez drugiej rady nieustającej z 1793)

3. Ministrowie z Księstwa Warszawskiego, rada ministrów, rada stanów. W królestwie Polskim - ministrowie, rada stanu, komisje rządowe (tylko o okresie konstytucyjnym). Rząd w zaborze austriackim (monarchii austro-węgierskiej).

4. Rada ministrów i ministrowie 20-lecia międzywojennego. Mała konstytucja, konstytucja marcowa, kwietniowa.

4 i więcej z ćwiczeń - kontrola administracji.

GŁOWA PAŃSTWA

• To organ stojący na czele państwa, reprezentujący je w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, charakteryzujący się w zależności od funkcjonującego ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego różnym nazewnictwem i zróżnicowanym zakresem kompetencji.

• genezy tego urzędu należy dopatrywać się w stanowisku wodza plemiennego, który ugruntowywał swoją pozycję dzięki wyprawom wojennym i własnej osobowości. Jego kompetencje ulegały rozszerzaniu w wyniku terytorialnego i organizacyjnego rozwoju państwa. W miarę upływu czasu wódz otrzymywał tytuł księcia i dożywotność sprawowanej władzy.

Struktura:

• urząd głowy państwa może mieć charakter jednoosobowy (monokratyczny) lub wieloosobowy (kolegialny). Na ziemiach polskich stanowisko to było sprawowane przez jedną osobę określaną mianem monarchy albo prezydenta, wyjątek stanowiła ustanowiona w 1917 r. przez okupantów Rada Regencyjna oraz utworzona po II wojnie światowej Rada Państwa.

Periodyzacja dziejów:

Państwo patrymonialne - funkcjonowało od połowy IX wieku do 1320 roku (data koronacji Władysława Łokietka). Charakteryzowało się: patrimonium, władca jako właściciel państwa (dynastie rządzące państwem) regnum poloniae - królestwo polskie, państwo w ujęciu terytorialnym; ziemie, które w tym momencie znajdują się pod władzą króla polskiego; ziemie, które znajdowały się kiedykolwiek pod panowaniem naszego państwa.
Monarchia stanowa - 1320-1454 (wydanie przywilejów cerekwicko-nieszawskie) corona regni poloniae - korona królestwa polskiego. Państwo nie jest już własnością monarchy, czy dynastii panującej. Przedstawiciele stanów mają wpływ na to co się dzieje w państwie.

Państwo Szlacheckie - 1454 - 1795
1454 do połowy XVII w. - demokracja szlachecka (cała szlachta współpracuje z królem, ma udział w rządach)
od połowy XVII w. do lat 60 XVIII w. - oligarchia magnacka (największy udział w rządach mają magnaci)
od lat 60 XVIII w. do 1795 - próby wprowadzenia monarchii konstytucyjnej.

1807-1815 - Księstwo Warszawskie

1815-1831 (lub 1914 nie zostało zniesione) - Królestwo Polskie

1918-1939 - XX lecie międzywojenne.

Państwo patrymonialne

1. Obejmowanie stanowiska głowy państwa:
W dziejach państwa polskiego można było wyróżnić kilka sposobów obejmowania stanowiska głowy państwa: dziedziczenie, desygnację, darowiznę, umowę na przeżycie, adopcję, kupno, losowanie, akt lenny (nominacje), zawłaszczenie oraz elekcję. Były one stosowane już w okresie państwa patrymonialnego.

a) Dziedziczenie

• Dziedziczenie było sposobem obejmowania stanowiska głowy państwa, którego zasady regulowało prawo spadkowe

• obejmowanie stanowiska głowy państwa w okresie monarchii wczesnopiastowskiej następowało w drodze dziedziczenia, przeprowadzanego zgodnie z zasadami patrymonializmu (kobiety nie dziedziczyły)

Pryncypat:
Przeprowadzenie po śmierci władcy podziału terytorium państwa na dzielnice prowadziło jednak do jego osłabienia, a w konsekwencji groziło podporządkowaniem monarchiom ościennym. Rozwiązaniem tego problemu stała się instytucja pryncypatu, zgodnie z którą jednemu z dziedziców przyznawano zwierzchnictwo nad pozostałymi.

Seniorat:
W XII w. została wprowadzona zasada senioratu, zgodnie z którą władzę zwierzchnią nad książętami dzielnicowymi sprawować winien najstarszy przedstawiciel dynastii panującej. Oprócz zwierzchnictwa nad pozostałymi dzielnicami, obejmował on również tak zwaną dzielnicę senioralną, którą stanowiła Małopolska.

b) Darowizna

Umowa darowizny zawierana była pomiędzy dwoma monarchami, w jej wyniku darczyńca przekazywał władzę w państwie obdarowanemu.

c) Umowa na przeżycie:

Umowa na przeżycie zawierana była przez władców, którzy wzajemnie postanawiali.

• Umowa na przeżycie: Umowa na przeżycie zawierana była przez władców, którzy wzajemnie postanawiali, iż w razie śmierci jednej ze stron, druga obejmie władzę w państwie zmarłego.

• Losowanie: Losowanie jako sposób nabycia tytułu prawnego do objęcia władzy w państwie było wykorzystywane wśród książąt śląskich, gdzie w inny sposób nie potrafili dokonać podziału części dziedzicznych.

• Akt lenny: Stosowanie tego sposobu objęcia stanowiska głowy państwa wynikało z niepełnej samodzielności danego terytorium i polegała na wskazaniu przez zwierzchnika podmioty, który miałby sprawować władze.

• Zawłaszczenie: Zawłaszczenie polegało na objęciu władzy w państwie bez tytułu prawnego, w wyniku zbrojnego najazdu.

• Desygnacja: Desygnacja polegała na przejęciu władzy przez osobę wskazaną przez poprzednika lub w inny sposób wskazaną osobę.

• Adopcja: Ta instytucja prawa prywatnego służyła również obejmowaniu stanowiska głowy państwa. Adoptowany nabywał z chwilą przysposobienia wszelkie prawa przysługujące zstępnym, w tym również prawo do tronu. Adoptowano nie po to by tworzyć komuś rodzinę, tylko po to by mieć komu przekazać władzę.

• Kupno: Umowa kupna sprzedaży zawierana przez władców poszczególnych państw także prowadzić mogła do objęcia stanowiska głowy państwa.

• Elekcja: Elekcja (wybór) to bardzo zróżnicowany system powoływania głowy państwa. Z punktu widzenia liczby etapów wyróżnić można wybory pośrednie i bezpośrednie, natomiast według kryterium powszechności czynnego prawa wyborczego - wybory powszechne i o ograniczonej kategorii uprawnionych. W państwie patrymonialnym regułą było obejmowanie władzy zgodnie z zasadami prawa spadkowego, a więc w drodze dziedziczenia. Jednak nierzadko na tron wstępował książę wybrany przez możnych spośród osób uprawnionych, których stanowili członkowie dynastii panującej. Elekcja tego rodzaju miała miejsce w wyniki skorzystania przez poddanych z prawa oporu wobec władcy. Taki wpływ możnych na obsadzie trony dzielnicowego mógł być również efektem konfliktów dynastycznych. Elekcji dokonywano również w sytuacji braku zstępnych zmarłego władcy, choć była to elekcja ograniczona tylko do przedstawicieli dynastii panującej
  
  
  
  Koronacja: Ogromne znaczenie z punktu widzenia niezależności państwa od cesarstwa niemieckiego miała koronacja, odbywająca się do końca XIII wieku w Gnieźnie, a następstwie w Krakowie. Zwłaszcza w okresie rozbicia dzielnicowego akt ten miał przesądzać o dominującej pozycji wobec władców pozostałych dzielnic. Koronacji dokonywał arcybiskup gnieźnieński, będący prymasem. Składała się ona z dwóch części: pomazania olejami świętymi i koronacji właściwej, polegającej na włożeniu monarsze na głowę korony wręczeniu berła, jabłka, pierścienia i miecza. Władca był ponadto zobowiązany do złożenia przysięgi.

2. Opróżnienie urzędu:

W zależności od trybu i okresu, na jaki powołano głowę państwa, można było wyróżnić kilka czynników opróżnienia tego stanowiska: śmierć lub upływ kadencji, ustąpienie oraz usunięcie. Za czynniki o charakterze zasady uznać należy śmierć (jeżeli stanowisko głowy państwa sprawowane jest dożywotnio) i koniec kadencji (gdy władza ma być sprawowana kadencyjnie) Natomiast czynnikami nadzwyczajnymi (nieprzewidywalnymi) były ustąpienie (abdykacja) oraz usunięcia (detronizacja). Akty prawne regulujące zasady ustrojowe określały procedurę postępowania w takich sytuacjach.

• Śmierć - od początku państwa polskiego, aż do 1918 r, przyjęta była zasada dożywotniego sprawowania władzy, a nie kadencyjności, w związku z czym do opróżnienia stanowiska głowy państwa dochodziło z chwilą śmierci monarchy. W państwie patrymonialnym i monarchii stanowej musiała być ciągłość władzy.

• Ustąpienie - polegało na zrzeczeniu się tronu przez panującego. Określane było mianem abdykacji, która mogła zostać dokonana z różnych powodów. Charakter ustąpienie częściowego miało już wyznaczenie dzielnic następcom przez panującego;

• Usunięcie - już w okresie monarchii patrymonialnej funkcjonować zaczęło prawo oporu (ius resistendi) wobec władcy, określane mianem "zegnania". Prawo oporu przysługiwało możnym w wypadku nieprzestrzegania przez panującego praw lub naruszania przez niego przyjętych zobowiązać.

3. Sytuacje związane z niepełnieniem urzędu:

Sytuacje związane z niepełnieniem urzędu, to takie wypadki, gdy formalnie stanowisko głowy państwa jest obsadzone, ale faktycznie osoba zajmująca urząd nie wykonuje powierzonych jej kompetencji. W monarchii piastowskiej stosowano wywodzącą się z prawa prywatnego instytucję opieki. Rządy opiekuńcze miały miejsce, gdy tron obejmował małoletni następca i trwały aż do czasu osiągnięcia przez niego wieku pełnoletniego. Formalnie był on głową państwa, jednakże funkcje opiekuńcze sprawowała określona osoba, zwykle jego matka, przede wszystkim zajmująca się osobą władcy, wspólnie z kilkoma mężczyznami.

4. Kompetencje głowy państwa:

Na podstawie kryterium samodzielności ich wykonywania możne je podzielić na 2 kategorie:

• Uprawnienia zależne - takie, które wymagają współdziałania innego podmiotu

• Prerogatywy (uprawnienia samodzielne) - uprawnienia osobiste, władca samodzielnie decyduje;

Z punktu widzenia przedmiotu wyróżnić można cztery sfery uprawnień i obowiązków głowy państwa: wojskowe, sądowe, ustawodawcze i wykonawcze.

1. Wojskowe : Stanowiły pierwotną grupę kompetencji głowy państw, co wynika z faktu, iż urząd ten wyłonił się z funkcji wodza plemiennego.
   
   
   W okresie państwa patrymonialnego kompetencje wojskowe panującego obejmowały:
   Naczelne dowództwo drużyny;
   W czasie wojny dowództwo nad całym wojskiem;
   W okresie rozbicia dzielnicowego princepsowi przysługiwało prawo utrzymywania oddziałów grodach położonych w poszczególnych dzielnicach oraz naczelne dowództwo w czasie wojny. Natomiast każdy z książąt dzielnicowych posiadał własną siłę zbrojną i sprawował nad nią naczelne dowództwo.

Władca był najwyższym sędzią. Mianował sędziego nadwornego, tworzył sądy. Władca samodzielnie decydował o tym kto będzie sędzią. Sądy wydawały wyroki w imieniu władcy (księcia, króla, etc.). Wyroki wydawane przez sąd królewski/książęcy, kształtowały orzecznictwo. Inne sądy były związane treścią wyroków wydanych przez władcę. W czasach państwa patrymonialnego zaczyna dochodzić do ograniczenia uprawnień króla poprzez immunitety indywidualne. Polegało ono na wydaniu na rzecz konkretnej osoby władzy sądowej (wyraźnie trzeba było wskazać jakie).
Uprawnienia ustawodawcze głowy państwa:

Patrymonialne - początkowo władza ustawodawcza była nieograniczona prawnie. Władca jest jedynym organem ustawodawczym. Prawo miało charakter zwyczajowy. Mogło też istnieć prawo stanowione.
Wydając immunitet zrzekał się części uprawnień ustawodawczych na rzec z konkretnego feudała.
W okresie monarchii stanowej były wydawane przywileje.

Zjazdy otrzymały prawo, do formułowania aktów prawnych, następnie sejm walny.

Akty prawne uchwalone przez sejmy wymagały sankcji królewskiej.
Za uprawnienia wykonawcze (głowy państwa) uznajemy prowadzenie polityki zagranicznej, uprawnienia administracyjne, akty prawne wykonawcze, uprawnienia skarbowe.

Za czasów państwa patrymonialnego miał pełnię uprawnień: wojna, pokój, dyplomacja, mianowanie urzędników, wydawanie poleceń urzędnikom, mógł odwoływać urzędników.
Princeps prowadził politykę zagraniczną. Książęta dzielnicowi nie prowadzili polityki zagranicznej.

Immunitety skarbowe.

Przywileje ziemskie, indywidualne. Kazimierz Sprawiedliwy 1180 zrzekł się przejmowania majątku zmarłego biskupa.

Monarchia stanowa: większe uszczuplenie władzy królewskiej. Władca nie miał prawa odwołać urzędników.

Państwo szlacheckie.
Objęcie stanowiska głowy państwa (elekcja).

Wolna elekcja była podstawą wyboru głowy państwa (jednak było dużo przypadków dziedziczenia tronu).

Zasada wolnej elekcji została potwierdzona w prawach kardynalnych. W drugich prawach kardynalnych ograniczono jednak krąg osób, które mogły pretendować do tronu.

• Władcą może być tylko rodowity piast.

• Nie może to być syn ani wnuk monarchy.

W okresie państwa szlacheckiego doszło do próby zawłaszczenia tronu (nie udało się).

Opróżnienie urzędu:

• władza było sprawowana dożywotnio przez króla - dwa wyjątki:
  -ustąpienie
  -usunięcie - uregulowana procedura wypowiedzenia posłuszeństwa królowi

• artykuły henrykowskie - ius resistendi - uregulowały opróżnienie urzędu:
  gdy władca łamał art. henrykowskie,
  łamał zasady ustrojowe,
  nie wykonywał pacta conventa,
  jeżeli łamał przywileje,
  jeżeli łamał prawo (nawet gdy działał nieświadomie)

• władcę trzeba było 3 razy upomnieć, żeby mu wypowiedzieć posłuszeństwo; pierwsze upomnienie jest przez prymasa albo senatora; w przypadku gdy król nie naprawił naruszeń lub wykonywał inne upomina go wtedy senat, a trzeci raz upomina go sejm.

• kolejny sejm zmienił tę procedurę - pierwsze - prymas, drugie - sejm, trzecie - sejmik ziemski, z tej ziemi, z której pochodził szlachcic, który pierwszy zauważył błędy króla

• interrex zastępował władcę (wakat);

Kompetencje głowy państwa:

1. Wojskowe:

   • najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych

   • naczelne dowództwo

   • mianował poszczególnych dowódców

   • mianował oficerów

   • awansował oficerów

   • odwoływał oficerów

2. Powołano urząd hetmana (x4): wielki koronny, polny w koronie, litewski, polny na Litwie - pierwsze ograniczenie władzy wojskowej króla

3. Utworzenie rady nieustającej - władza wojskowa króla ograniczona - rada nieustająca ma prawo do mianowania oficerów, awansowania ich

4. Sądowe:

• król mianował sędziów;

• utrata przez króla prawa łaski na rzecz sejmu

• utrata prawa amnestii na rzecz sejmu

• król zasiadał w sądzie sejmowym (o zdradę stanu, o crimen laesae maiestatis)

• prawo ewokacji - wywołanie każdej sprawy przed sąd królewski - niezależnie przed jakim sądem toczyła się sprawa, każda sprawa mogła zostać przejęta przez króla

• prawo inhibicji - wydanie listu, w którym władca zakazywał rozpatrywania sprawy; niezależnie od tego przed jakim sądem się toczyła sprawy, w której instancji;

• prawo suspensy - zawieszenie wykonania wyroku; jeżeli król nie skorzystał z prawa ewokacji i inhibicji, może zawiesić wyrok; (bardzo rzadko używane)

e. Ustawodawcze:

• parlament stanowi prawo (nihil novi)

• król zwoływał parlament - król był zobowiązany do zwoływania sejmu zwyczajnego raz na dwa lata (ordynaryjny)

• król zwoływał sejm nadzwyczajny w razie potrzeby (extraordynaryjny)

• król był jednym z trzech stanów sejmujących (król, senat, izba poselska) - bez jego zgody nie można uchwalić konstytucji sejmowej;

• prawo inicjatywy ustawodawczej - prawo do wiążącego składania projektów ustaw

• był przewodniczącym senatu

• król miał prawo konkluzji obrad senatu - wota senatorskie

• król mianował senatorów

• skład senatorów: S. duchowny (arcybiskupi i biskupi katoliccy), ministrowie (urzędnicy centralni), s. świeccy (wojewodowie, kasztelanowie)

• praca parlamentu - prawo moderowania (obrady ustne, po zakończeniu obrad parlamentu król i kanclerz spisywali tekst uchwalonych na sejmie konstytucji sejmowych) i prawo oblatowania konstytucji sejmowej (wpisanie tekstu do aktu prawnego, do ksiąg grodzkich);

• ogłaszanie konstytucji sejmowych

• król mógł w ograniczonym zakresie stanowić prawo

Artykuły Henrykowskie wprowadziły nowy organ senatorów rezydentów. Miało ich być 16 w tym 4 biskupów, 8 kasztelanów, 4 wojewodów na dwuletnią kadencję, zmieniają się co pół roku. Miał to być organ kontrolujący króla.

Urzędnikiem może być tylko szlachcic z danej ziemi, posesjonat. Szlachta dzieliła się na posesjonatów i nieposesjonatów. Władca nie może odwołać urzędnika. Mógł jedynie nałożyć karę finansową. Jedynym sposobem na pozbycie się urzędnika była zdrada stanu przez niego dokonana. Król nie decyduje o dochodach skarbu państwa. Król posiada uprawnienia szczególne – był opiekunem wdów, sierot i cudzoziemców. Dane mu było prawo nadawania nazwisk. Do 1578 roku król nadawał nobilitacje. Do 1641 roku nadawał indygenat. Dokonywał też legitymacji dzieci nieślubnych. To znaczy, że dziecko nieślubne stawało się dzieckiem „prawym”. Królowi przysługiwało prawo Kaduka (spadki bezdziedziczne). Przyjmował spadki po mieszkańcach ziem polskich jak i również cudzoziemców, którzy nie mieli własnego potomka. Uprawnienia rozdawnicze – władca był uprawniony do obdarowania drogimi przedmiotami, mógł ustanawiać świadczenia pieniężne. Mógł również wydawać indywidualne przywileje, np. na organizację targu, budowę tartaku czy młyna. W ramach uprawnień mógł przygarnąć na dwór królewski syna szlacheckiego. Król nadawał dobra ziemskie, dzierżawy. Istniały również dzierżawy bezczynszowe. Tak król budował swoje stronnictwo.

Rozwiązania przyjęte w konstytucji 3 maja

Konstytucja uchwalona nielegalnie. Wbrew przepisom legislacyjnym. Po śmierci Poniatowskiego tron miała objąć dynastia Saska. Tron miał być dziedziczny. Najstarszy syn. Uregulowano również zapis w wypadku braku potomka płci męskiej. Wtedy córkę wydawano za mąż, zaś ten zostawał królem. Kobieta być nim nie mogła. W razie braku jakiegokolwiek potomka, zwołany zostanie sejm, i wybrany będzie nowy król z nowej dynastii. Konstytucja 3 maja obala zasadę elekcyjności, wprowadza dziedziczenie. W 1793 roku zwołano sejm w Grodnie, uchwalono prawa kardynalne, uchylono moc przepisów konstytucji 3 maja, nie zostały one zastosowane. Sposobem opróżnienia pozycji władcy – śmierć. Król nie ponosił odpowiedzialności. Utworzono organ rządowy – straż praw. Odpowiedzialność ponosili ministrowie, przy pomocy kontrasygnat. W razie małoletności króla, choroby psychicznej czy niewoli tworzono regencję. O wszystkim decydował sejm. Funkcję regenta miała pełnić straż praw wraz z królową – żona/matka. Zasad zakresu władzy regencji nie uregulowała konstytucja. To sejm miał uchwalać konstytucje. Straż praw ponosi odpowiedzialność, musi składać sprawozdania. Uprawnienia wojskowe, władca zwierzchnikiem sił zbrojnych, mianuje oficerów. Ograniczenia widzimy choćby w sądownictwie. Władza ustawodawcza to parlament. Władza wykonawcza to król i straż praw. Sądownicza to sądy. Wyroki wydawane w imieniu króla. Przysługiwało mu prawo łaski, jednak nie mógł stosować tego przywileju wobec zdrajców stanu. Król nie stanowi prawa. Król nie był już stanem sejmującym, miał prawo sankcji ustaw sejmowych. Miał prawo wnieść ustawę pod obrady sejmu. Inne podmioty też mają to prawo. Król przewodniczył senatowi i przysługiwał mu jeden głos. Jednak w przypadku równowagi głosów, król posiadał głos decydujący. Uprawnienia wykonawcze – król miał uprawnienia nominacyjne – urzędników, biskupów, ministrów. Król mianował też 5 ministrów jako członków straży praw, pięciu na okres dwóch lat. To ministrowie ponosili odpowiedzialność parlamentarną i sadową, ale też za akty królewskie, które kontrasygnowali.

Księstwo Warszawskie

Państwo pod protektoratem Francji. „Księstwo”, aby nie podburzać cara Rosji. Konstytucja oktrojowana, nadana przez Napoleona. To państwo istniało do 1815 roku (postanowienia kongresu wiedeńskiego). Konstytucja wprowadzała dziedziczenie tronu. Księciem warszawskim miał być król saski. Konstytucja nie uregulowała porządku dziedziczenia przez unie personalną z Saksonią. Opróżnienie stanowiska władcy tylko przez śmierć. Ustąpienie również możliwe. Usunięcie już nie. Ministrowie brali odpowiedzialność za akty królewskie przez kontrasygnaty. Jeśli chodzi o kompetencje – książę zwierzchnikiem sił zbrojnych, naczelny wódz w czasie wojny. Mianował oficerów. Panujący nie miał wpływu na orzecznictwo. Miał prawo łaski, niczym ograniczone. Mógł powoływać sędziów i ich odwoływać na wniosek rady stanu. Wyroki wydawano w imieniu króla.

1) Kompetencje wojskowe głowy państwa w dekrecie o najwyższej władzy reprezentacyjnej

Republiki Polskiej:

Władzę na wojskiem Piłsudski otrzymał już 11 listopada 1918 roku (od Rady Regencyjnej)

- naczelny dowódca wojsk w czasie wojny

- najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych

2) Ustawodawcze

W tym momencie nie istniał parlament.

- władzę ustawodawczą pełnił Tymczasowy Naczelnik Państwa wraz Radą Ministrów

Projekty ustawodawcze przygotowywała i uchwalała Rada Ministrów, a potem Tymczasowy

Naczelnik Państwa mógł się na owy projekt zgodzić lub nie. Jeżeli się zgodził, to prawo

wpisywane było to Dziennika Praw Państwa Polskiego.

Wszystkie uchwalone w ten sposób projekty miały być przedstawione potem pierwszemu

zawiązanemu się Sejmowi. Jeżeli Sejm je zaakceptował, to obowiązywały dalej. Jeżeli nie

zostały przedstawione lub Sejm ich nie zaakceptował, to traciły one moc obowiązującą.

3) Wykonawcze

- mianował Prezydenta Ministrów i ministrów (samodzielnie)

- mianował wyższych urzędników państwowych, ale tylko jeżeli przepisy dotychczasowe na

danym terytorium byłego państwa zaborczego lub samorządu pozwalały głowie państwa na

powoływanie właśnie tego rodzaju urzędnika. Robił to za zgodą Prezydenta Ministrów i

odpowiedniego ministra.

Uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 roku (o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu

dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa):

27 stycznia 1919 przeprowadzono pierwsze wybory parlamentarne (ale nie w całej Polsce, bo

granice nadal nie były wtedy ustalone).

Pierwsze posiedzenie parlamentu: 20 lutego 1919 roku – Józef Piłsudski zrzeka się

stanowiska głowy państwa przed Sejmem. Sejm uchwalił małą konstytucję, która nadała

Piłsudskiemu urząd Naczelnika Państwa.

Sposób objęcia stanowiska głowy państwa:

a) Elekcja (to Sejm wybierał głowę państwa).

Piłsudski miał być Naczelnikiem Państwa do czasu uchwalenia pełnej konstytucji.

Przepisy dotyczące Naczelnika Państwa obowiązywały aż do 11 grudnia 1922 roku (tego dnia

odbyło się zaprzysiężenie Gabriela Narutowicza na prezydenta)

Opróżnienie urzędu głowy państwa:

- z chwilą zaprzysiężenia nowego prezydenta Naczelnik Państwa tracił swoje stanowisko

- śmierć Naczelnika Państwa

- mała konstytucja z 20 lutego 1919 roku dopuszczała usunięcie Naczelnika Państwa

(ponieważ był odpowiedzialny przed Sejmem)

Niepełnienie urzędu głowy państwa:

Nie zostało uregulowane.

1) Kompetencje wojskowe głowy państwa:

- najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych

1 lipca 1920 roku powstała Rada Obrony Państwa, na czele której stanął Naczelnik

Państwa (Rada ta zajmowała się kwestiami zawierania wojny i pokoju)

2) Ustawodawcze

Naczelnik Państwa nie posiadał uprawnień ustawodawczych (które miał tylko Sejm).

Naczelnik Państwa nie wydawał ustaw, nie miał prawa inicjatywy ustawodawczej i prawa

weta.

3) Wykonawcze

Naczelnik Państwa był organem wykonawczym

- reprezentował państwo na zewnątrz

- wykonywał uchwały Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych (wydawał akty

wykonawcze, które wymagały podpisu odpowiedniego ministra)

- powoływał Prezydenta Ministrów i ministrów w porozumienie z Sejmem

Konstytucja Marcowa (17 marca 1921)

Objęcie stanowiska głowy państwa:

a) Elekcja

Prezydent miał obejmować stanowisko przez 7 lat. Wybierany był przez Zgromadzenie

Narodowe. Kandydaturę na prezydenta musiało poprzeć przynajmniej 50 członków

Zgromadzenia. By być wybranym trzeba było uzyskać bezwzględną liczbę głosów.

Zgromadzenie Narodowe było zwoływane przez prezydenta na 30 dni przed końcem jego

kadencji. Jeżeli tego nie zrobił, to Zgromadzenie Narodowe zwoływany było przez Marszałka

Sejmu.

9 grudnia 1922 roku – pierwsze wybory wygrane przez Gabriela Narutowicza. 11 grudnia

został zaprzysiężony, a 16 grudnia został zamordowany. (zamachowiec kierował się nagonką

na prezydenta, który przez prawicę był oskarżany o wybór za sprawą głosów mniejszości

narodowych).

Kolejne wybory odbyły się 20 grudnia 1922 roku, wygrał je Stanisław Wojciechowski.

Opróżnienie urzędu głowy państwa:

-upływ siedmioletniej kadencji

- śmierć (prezydenta miał zastępować Marszałek Sejmu, który miał jak najszybciej zwołać

Zgromadzenie Narodowe w celu wybrania nowego prezydenta)

- ustąpienie (taka sama procedura jak w przypadku śmierci prezydenta)

- usunięcie (prezydent nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej, ale ponosił

odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu. Mógł być oskarżony o naruszenie

konstytucji, zdradę stanu lub popełnienie przestępstwa. W stan oskarżenia prezydenta stawiał

Sejm większością 3/5 głosów w obecności przynajmniej połowy posłów).

Sytuacje związane z niepełnieniem urzędu:

Jeżeli prezydent nie realizował swoich zadań przez co najmniej 3 miesiące, to Marszałek

Sejmu zwoływał Sejm, który mógł podjąć uchwałę o opróżnieniu urzędu, która zapadała

większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy liczby posłów.

1) Kompetencje wojskowe

- najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych

- nie był naczelnym wodzem w czasie wojny, ale mianował naczelnego wodza na wniosek

Rady Ministrów

2) Sądowe

- prezydent miał prawo łaski (nie mógł go stosować wobec ministrów skazanych przez

Trybunał Stanu)

- prawo dożywotniego mianowania sędziów

3) Ustawodawcze

- nie miał władzy ustawodawczej

- prezydent zwoływał i zamykał Sejm zwyczajny oraz zwoływał Sejm nadzwyczajny na

wniosek 1/3 posłów

- prezydent mógł rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 liczby Senatorów, jednocześnie z

rozwiązaniem Sejmu rozwiązywał się Senat

- prezydent zarządzał ogłoszenie ustawy w Dzienniku

Uprawnienia ustawodawcze w noweli sierpniowej

- Prawo rozwiązywania sejmu i senatu przed upływem kadencji, na wniosek rady ministrów, lecz tylko raz z tego samego powodu.

- Uprawnienie wiążące się z procedurą uchwalania budżetu. Jeżeli sejm i senat w terminie określonym w nowelizacji nie uchwaliły, albo nie odrzuciły projektu ustawy budżetowej, przedstawionego przez rząd, wówczas prezydent ogłaszał ów projekt pod ustawę.

- Prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy

a) przysługiwało w czasie, gdy sejm i senat były rozwiązane, a więc między kadencjami, w razie nagłej konieczności państwowej

* akty te jednak nie mogły dotyczyć zmiany konstytucji, ordynacji wyborczej do sejmu i senatu oraz innych spraw wyliczonych w art. 5 noweli sierpniowej

b) prezydent mógł również zostać upoważniony w drodze ustawowej „do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy”, w czasie i w zakresie przez tę ustawę wskazanych, jednakże z wyjątkiem konstytucji

* powyższe uprawnienie przysługiwało w okresie kadencji Sejmu

Wszystkie rozporządzenia z mocą ustawy podlegały kontroli sejmu. Traciły moc obowiązującą w razie nieprzedstawienia na najbliższym posiedzeniu sejmu lub uchylenia przez sejm.

Uprawnienia wykonawcze w noweli sierpniowej

- Sprawował władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed sejmem ministrów i podległych mu urzędników.

- Reprezentował państwo na zewnątrz, przyjmował przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych i wysyłał polskich przedstawicieli dyplomatycznych za granicę.

- Zawierał umowy międzynarodowe i przedstawiał je do wiadomości sejmu, zgody sejmu wymagały natomiast umowy handlowe, celne, umowy obciążające stale państwo pod względem finansowym albo zawierające przepisy prawne nakładające obowiązki na obywateli albo dokonujące zmiany granic państwa, a także przymierza.

- Za zgodą sejmu wypowiadał wojny i zawierał pokoje.

- Był uprawniony do wydawania rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń, rozkazów i zakazów w celu wykonania ustaw parlamentu. Każdy wydany przez niego akt rządowy wymagał kontrasygnaty premiera i właściwego ministra, którzy w ten sposób brali na siebie zań odpowiedzialność.

- Mianował i odwoływał prezesa rady ministrów a na jego wniosek poszczególnych ministrów, musiał się przy tym liczyć z wolą większości sejmu.

- Obsadzał na wniosek rządu urzędy cywilne i wojskowe zastrzeżone do jego właściwości? w ustawach.

Konstytucja kwietniowa z 23 kwietnia 1935 roku

1.Obejmowanie stanowiska – elekcja

- Zasady i tryb elekcji wprowadzane mocą przepisów konstytucji kwietniowej zostały sprecyzowane ustawą z 8 VII 1935 roku o wyborze prezydenta rzeczpospolitej.

- Ten skomplikowany system wyboru głowy państwa charakteryzował się silną pozycją ustępującego prezydenta, posiadającego prawo do przedstawienia drugiego kandydata, konkurencyjnej osoby wskazanej przez zgromadzenie elektorów.

- Wyboru kolejnego kandydata na prezydenta dokonywało zgromadzenie elektorów liczące 80 członków.

- 50 osób wybranych przez sejm i 25 przez senat spośród „obywateli najgodniejszych” oraz 5 wirylistów (marszałek senatu jako przewodniczący, marszałek sejmu jako zastępca, prezes rady ministrów, pierwszy prezes sądu najwyższego i generalny inspektor sił zbrojnych).

- Jeżeli prezydent nie skorzystał z przysługującego mu uprawnienia do zgłoszenia kandydata i nie zarządził głosowania powszechnego, prezydentem zostawał kandydat zgromadzenia elektorów.

- Natomiast jeśli z tego uprawnienia skorzystał, w ciągu 7 dni od dokonania wyboru przez zgromadzenie elektorów, miał zarządził głosowanie powszechne.

- Czynne prawo wyborcze posiadali „obywatele bez różnicy płci, którzy przed dniem zarządzenia głosowania powszechnego ukończyli lat 24 i nie byli pozbawieni prawa wybierania do sejmu”.

2.Opróżnienie urzędu

Śmierć lub upływ kadencji

- kadencja wynosiła 7 lat

- w razie śmierci głowy państwa wszystkie funkcje przejmował marszałek senatu, a gdyby senat był rozwiązany, marszałek rozwiązanego senatu

- ciążył na nim obowiązek niezwłocznego zwołania zgromadzenia elektorów, mógł wskazać ze swoje strony innego kandydata i zarządzić głosowanie powszechne

Ustąpienie

- identyczne postępowanie jak w wypadku śmierci

Usunięcie

- brak możliwości usunięcia głowy państwa

- ponosił odpowiedzialność przed bogiem i historią

- za czynności urzędowe nie ponosił odpowiedzialności ani w czasie, ani po zakończeniu sprawowanej funkcji

- za czyny nie związane wykonywaniem praw i obowiązków głowy państwa nie mógł on zostać pociągnięty do odpowiedzialności w okresie urzędowania

3.Sytuacje związane z niepełnieniem urzędu

- Możliwe było podjęcie decyzji o uznaniu urzędu prezydenta za opóźniony. Było to dopuszczalne w przypadku, gdy prezydent nie mógł trwale sprawować powierzonych mu funkcji.

- Uprawnione w tym zakresie były połączone izby sejmu i senatu zwołane przez marszałka senatu. Uchwała taka zapadała większością 3/5 głosów ustawowej liczby członków parlamentu.

- W razie powzięcia takiej decyzji, marszałek senatu był zobowiązany do niezwłocznego zwołania zgromadzenia elektorów.

4.Kompetencje głowy państwa

a) wojskowe

- do przyznanych mu prerogatyw należało powoływanie i odwoływanie naczelnego wodza

- prezydent był również zwierzchnikiem sił zbrojnych

b) sądowe

- przysługiwało mu prawo łaski

- miał prawo swobodnego mianowania sędziów

c) ustawodawcze