Teoria wychowania

Pierwsze kolokwium

I Definicje wychowania wg Stefana Kunowskiego:

1) definicje prakseologiczne (podkreślające oddziaływania wychowawców) – ujmują działanie wychowawcze jako proces jednostronny, wychodzący od dorosłego wychowawcy/-ców i ma na celu oddziaływanie na wychowanków. Podkreślają one jednostronnie aktywność tylko wychowawców.

2) definicje ewolucyjne (podkreślające proces jednostkowego rozwoju) – to w wychowanku coś się dzieje, wychowanek jest aktywny, wychowawca wspiera go i pobudza do aktywności. Rozumienia wychowania:

a. wychowanie jako działalność i zadanie dla pokolenia dorastającego, oczekujące na wsparcie i pomoc otoczenia. Obok tradycyjnych osób i modeli identyfikacyjnych oddziaływujących wychowawczo na młodego człowieka (rodziców, nauczycieli czy duszpasterzy), coraz większe znaczenie nabierają grupy (liderzy, bohaterzy komiksów, gwiazdy kina lub piosenki).

b. wychowanie jako proces rozwoju osobowego, obok przyswajania sobie norm i wartości społecznych (proces asymilacji) oraz dostosowania się do środowiska, istniejących w nim warunków i wymagań (proces adaptacji), należy podkreślić aktywność i kreatywność jednostki.

3) definicje sytuacyjne (podkreślające rolę bodźców środowiska wychowawczego) – relacje interpersonalne pomiędzy wychowankiem w wychowawcą, jako wypadkowe spotkania między światem „natury” i „kultury”, oraz odniesienie do struktur społecznych, ekonomicznych, politycznych czy religijnych.

4) definicje adaptacyjne (mówiące o znaczeniu skutków i wytworów wychowania) – wychowanie jest pojmowane często jako „efekt” lub „rezultat”. Wychowanie nie otrzymuje się już tylko w rodzinie lub w szkole, zachodzi w większej części na ulicy, w życiu dzielnicy, w grupach rówieśniczych, w chwilach zabawy, w czasie wolnym, przez lektury, książki, na dyskotekach, w kinie, radiu, telewizji.

II Podejścia do wychowania:

1) podejście biologiczne – wartościowe wskazania, zachęcające do etapu rozwoju, potrzeb i zainteresowań dziecka. Potrzeba respektowania praw rozwoju człowieka. „Wychowanie” jako proces przyzwyczajania się do życia w społeczności i wchodzenia w nią przez przyglądanie się dorosłym, naśladowanie ich i podejmowanie samodzielnych działań, metodą prób i błędów.

2) podejście socjologiczne jako pomoc w socjalizacji – „wychowanie” jako „pomoc w adaptacji”, „pomoc w socjalizacji” lub jako „jedna z form działalności ludzkiej o charakterze społecznym”. Człowiek jest skazany na pomoc innych i na życie w społeczeństwie, musi on nauczyć się społecznych form życia, musi być do nich przygotowany i wprowadzany w nie (wychowanie ma wprowadzić człowiek w życie społeczne).

Czy mechaniczna „adaptacja”? W odniesieniu do „wychowania” ma ona służyć nie tyle doprowadzeniu jednostki ludzkiej do mechanicznego powtarzania czynności (jak przy tresurze czy szkoleniu), jako naczelne zadanie jest poszerzenie w człowieku repertuaru jego zachowań. Wprowadzenie i adaptacja młodego pokolenia w życie społeczne.

Socjalizacja i jej związek z socjalizacją:

a. wychowanie jest uczeniem się wartości i norm społecznych – wartości są ujęciem tego czego oczekujemy, ukazują to, co jest najbardziej godne ludzkiego dążenia; tworzą podstawowy element ludzkich postaw i stosunków między ludzkich. Normy są przepisami zachowań, wskazują na konkretne postawy i sposoby, poprzez które członkowie danej społeczności chcą wypełniać określone wartości.

b. wychowanie jest pomocą w przygotowaniu do podjęcia i pełnienia ról społecznych – wychowanie powinno służyć powodowaniu i podtrzymaniu procesu uczenia się pełnienia ról społecznych i wchodzenia w uregulowane życie społeczne.

c. wychowanie jako formowanie sumienia – kształtowanie świadomości moralnej wychowanka. Durkheim łączy „świeckie ujęcie sumienia” z faktem życia społecznego. „Sumienie” jest instancją, która od wewnątrz reguluje ludzką postawę względem jej zgodności z wartościami i normami oraz oczekiwanymi postawami i zachowaniami.

3) podejście kulturowe jako pomoc w inkulturacji – człowiek żyje w pewnej kulturze, jest istotą nie tylko społeczną, lecz także kulturalną.

Antropologia kulturowa – badania nad związkami miedzy „kulturą” a „wychowaniem człowieka”, relacja między społecznością a kulturą.

Wychowanie jako „inkulturacja” – powinno zmierzać do kształtowania świadomości „bycia – przedmiotem kultury” i zdolności twórczego przemieniania struktur oraz poprawy aktualnego stanu w zastanej kulturze. Wprowadzenie w kulturę nie może być pojmowane tylko w sensie pasywnym, jako przyjmowanie. Musi w nim wystąpić również nabywanie zdolności produktywnego, aktywnego tworzenia kultury. Inkulturacja jako oferta pewnej kultury, która oczekuje na twórcze podejście.

4) podejście psychologiczne jako pomoc w personalizacji – człowiek jest nie tylko istotą społeczną ani tez kulturalną, lecz również jest on „osobą”, nie może być używany za środek do czegoś. Kształtowanie indywidualnej tożsamości, budowanie własnego „bycia osobą”, w którym człowiek uczy się rozumienia i akceptowania siebie jako jednostki, określamy mianem personalizacji.

Wychowanie może tu być świadomą pomocą i wsparciem w kształtowaniu świadomości „bycia sobą” oraz kształtowaniu w wychowanku poczucia indywidualnej tożsamości. Warunkiem skuteczności wychowania, jak też pracy nad sobą, jest nie tylko wybór i akceptacja określonej hierarchii wartości, lecz także postępowanie zgodne z nimi.

III Wychowanie wg koncepcji psychologicznych i pedagogicznych w ujęciu Mieczysława Łobockiego:

1) Wychowanie wg koncepcji behawiorystycznej: John B. Watson (S – R; Bodziec – Reakcja)

Dwie odmiany koncepcji behawiorystycznej:

Skrajna, wychowanie jest jedynie bezpośrednim oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka, polegającym na jawnym kierowaniu jego rozwojem, nieuwzględnieniu przysługującego mu prawa do własnej aktywności i samodzielności. Ważniejsza od poszanowania godności dzieci i młodzieży, bywa stosowane wobec nich określonej technologii oddziaływań wychowawczych.

Umiarkowana, główną przyczynę zachowań człowieka upatruje się w jego otoczeniu.

Warunkowania instrumentalne, polegające na stosowaniu wzmocnień pozytywnych lub negatywnych. Pozytywne, obejmują takie oddziaływania, które zwiększają tendencję do powtórzenia spontanicznie lub celowo zaistniałych reakcji pożądanych; przybierają formę pochwały, uznania, nagradzania materialnego czy innych sposobów gratyfikacji. Negatywne, stosowane podczas zachowań niepożądanych, maja na celu ich zahamowanie; przejawiają się w formie nagany lub kary.

2) Wychowanie wg koncepcji humanistycznej: Abraham H. Maslow, Carl R. Rogers i Frederick S. Perls

Człowiek jest aktywny i samodzielny; jest podmiotem działania, odpowiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowania o swoim losie, ma prawo i obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój.

W wychowaniu obowiązuje koncentrowanie się na wychowanku jako osobie ludzkiej. Ważne są nie tyle nurtujące go problemy czy sprawiane przez niego trudności, ile on sam jako osoba ludzka w pełni autonomiczna, niepowtarzalna i zasługująca na szacunek bez stawiania wstępnych warunków. Wychowanie zorientowane humanistycznie pobudza uczniów do kierowania własnym rozwojem, ułatwia im nawiązanie otwartych i szczerych kontaktów z nauczycielem

3) Wychowanie wg koncepcji psychospołecznej: Alfred Adler, Erich Fromm, Karen Horney i Harry S. Sullivan

Człowiek jest istotą społeczną, związaną integralnie z innymi ludźmi i od nich w dużej mierze zależną; o jego zachowaniu decyduje najczęściej sytuacja społeczna, z jaką się on spotyka w rodzinie, w szkole czy w zakładzie pracy.

Koncepcja psychospołeczna wg H. S. Sullivana

Teoria interpersonalna – decydującym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne z innymi ludźmi, bezpośrednie lub pośrednie. Stosunki międzyludzkie panujące w środowisku, w jakim się jednostka obecnie znajduje. Charakter interpersonalny mają takie zjawiska (procesy) psychiczne, jak: spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie i marzenia senne, które zwykle odzwierciedlają kontakty z innymi ludźmi.

Koncepcja psychospołeczna wg E. Fromma i K. Horney

Stanowisko E. Fromma, bez kontaktów z innymi ludźmi, człowiek czuje się samotny i wyobcowany. Przywiązuje znaczenie do więzi między ludźmi opartych na uczuciach miłości twórczej, którą wiąże z szacunkiem i rozumieniem dla innych oraz okazywaną im opiekuńczością.

K. Horney, bez pozostawania w kontaktach interpersonalnych człowiek jest skazany na poczucie osamotnienia i bezradności; poczucie to jest destruktywnym czynnikiem zachowań ludzkich, łączy się ono z brakiem poczucia bezpieczeństwa.

Wychowanie polega na podejmowaniu odpowiednich starań o przykładne współżycie i współdziałanie zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak i dorosłych

4) Wychowanie wg koncepcji pedagogicznych

Koncepcja pedagogiczna Janusza Korczaka – domaga się bezwzględnego przestrzegania niezbywalnych praw dziecka, prawo dziecka do szacunku, do tego, aby było tym, kim jest, prawo do radosnego dzieciństwa, prawo do współdecydowania o własnym losie, prawo do niepowodzeń i łez, do posiadania rzeczy i tajemnic. Troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży, która przejawia się w różnych formach ich aktywności (organy: sąd koleżeński, rada samorządowa i sejm dziecięcy, również plebiscyty życzliwości i niechęci oraz „zakłady”).

Koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego – doświadczenia harcerstwa w pracy dydaktyczno – wychowawczej szkoły. Skuteczność tego procesu zależy od osobowości nauczyciela, jego życzliwości wobec uczniów i przywiązania do pracy, pogoda ducha, okazywanie uczniom zaufania.

Główne założenia dotyczą m.in. czterech sposobów organizowania lekcji: zabawy dydaktyczne, zajęcia w grupach, lista umiejętności i swoista atmosfera wychowawcza. Poza tym atmosfera wychowawcza w klasie, podobna do tej, jaka panuje podczas zbiórek harcerskich, czyli rodzinne stosunki między uczniami i nauczycielem.

Koncepcja ta jest ściśle podporządkowana wartościom moralnym: dzielność, altruizm, poczucie odpowiedzialności, przyjaźń braterstwo, panowanie nad sobą czy sprawiedliwość.

Koncepcja pedagogiczna Celestyna Freineta – polega na stanowczym przeciwstawieniu tradycyjnym metodom nauczania i wychowania tzw. technik szkolnych nazywanych metodami naturalnymi. Ich istotą stanowi zdobywanie wiedzy po omacku. Zapewnienie uczniom swobodnej ekspresji (komunikowanie innym własnych uczuć i myśli, wyrażanie siebie – własnych przeżyć, motywów, zainteresowań, potrzeb), konsekwentne realizowanie idei samorządności i odpowiednie wyposażenie klas szkolnych.

Koncepcja pedagogiczna Aleksandra S. Neilla – głębokie przekonanie, że dziecko jest z natury dobre i że ma wszelkie dane, by być szczęśliwym.

Wychowanie w swobodzie – wdrażanie wychowanków do samodzielnego działania, przyzwyczajania do odpowiedzialności za własne decyzje i czyny, a tym samym pogłębienia u nich zaufania do samego siebie, a także poczucie niezależności i tożsamości. Granice tej swobody wyznacza ochrona interesów innych osób przez poszczególnych wychowanków, każdy z nich może robić, co chce, ale pod warunkiem, że postępowaniem swym nie ogranicza swobody pozostałych kolegów i dorosłych.

Neill stawiał wysokie wymagania wychowawcom i nauczycielom, okazywanie przez nich szczególnej pomocy dzieciom nieszczęśliwym i „zepsutym”.

Koncepcja pedagogiczna ks. Jana Bosko – system prewencyjny (zapobiegawczy), oparty na miłości (głęboka przyjaźń w relacjach z wychowankiem, okazywane im zaufanie i otwartości oraz gotowość do bezinteresownego ich wspomagania), rozumie (aby wszelkiego rodzaju nakazy lub polecenia miały racjonalne uzasadnienie; informowanie jak powinno się postępować w różnych sytuacjach; kierowanie się rozsądkiem) i religii (pogłębienie u młodzieży prawdziwej religijności); wielostronny rozwój młodzieży jako uczciwych obywateli i dobrych chrześcijan.

Koncepcja pedagogiczna Wasyla A. Suchomlińskiego – wykorzystanie kontaktów z przyrodą i koncentrowanie się na wychowaniu moralnym. Kontakty z przyrodą w procesie nauczania i wychowania są potężnym źródłem wrażeń, uczuć i myśli, ogólnej ich aktywności psychicznej i wzmożonego rozwoju myślenia, przyroda „szkołą pracy umysłowej”. Wychowanie moralne, budzenie człowieczeństwa u dzieci i młodzieży oraz wychowanie przez dobroć; okazywanie innym życzliwości i współczucia, gotowość niesienia im pomocy, praca i poświęcenie się dla dobra innych ludzi.

Rozwijanie dobroci wg Suchomlińskiego odbywa się poprzez okazywanie szacunku i wyrozumiałości, tworzenia atmosfery serdeczności.

Drugie kolokwium

I Podstawowe kategorie teologiczne

Teologia wychowania – określa zasady stanowienia ideałów i celów wychowania, bada ich współzależności i warunki wcielania w praktykę.

Cele wychowania – wg Kazimierza Sośnickiego, mają za zadanie dokonywania zamierzonych modyfikacji w osobowości jednostek – rozwijania pewnych cech, korygowania innych, tłumienia cech niepożądanych. Cel, to jaki ma być wychowanek, to jakim pragniemy go uczynić oraz jakimi jego właściwościami będziemy się kierowali przy wywieraniu wpływu lub analizowaniu kierunku tego wpływu.

Dwie odmiany celów:

1. cele można osiągnąć poprzez stosowanie odpowiednich sposobów w pełnej i skończonej postaci;

2. uzyskujemy jedynie jako zapoczątkowanie i ukierunkowanie długotrwałego procesu, który powoli zbliża nas do zamierzonego efektu.

Ideał wychowania – pełen zestaw harmonijnie zintegrowanych ze sobą celów, dający w sumie opis dojrzałej osobowości człowieka.

Różnice między ideałem wychowania i wzorem osobowym:

1. Ideał wychowania jest zawsze pozytywny, a wzory osobowe mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Wzorem osobowym może być dla kogoś nawet człowiek oceniany negatywnie.

2. Ideał wychowania służy głównie wychowawcy, jako podstawa wyprowadzania konkretnych celów i zadań. Wzór osobowy służy przede wszystkim wychowankowi i dostarcza mu treści do naśladowania.

3. Ideał wychowania pozostaje bardziej w płaszczyźnie teoretycznej i nie zawsze może znaleźć odzwierciedlenie w praktyce wychowawczej. Wzór osobowy funkcjonuje zwykle poprzez aprobatę społeczną i jest to zawsze czyjś wzór.

4. Ideał wychowania angażuje sferę intelektualną wychowawcy i wskazuje na cechy pożądane. Wzór osobowy angażuje sferę emocjonalno – wolicjonalną wychowanka i mobilizuje go do dokonywania ocen, wyborów i konkretnych działań.

II Źródła celów wychowania

1. Dzieje oświaty i pedagogiki oraz wychowania i pedagogiki porównawczej, a szczególnie wiedza o różnych współczesnych systemach pedagogicznych.

2. Nauki podstawowe, czyli biologia, psychologia, socjologia.

3. Analizy pedagogiki naukowej.

III Funkcje celów, ideałów i wzorców

Jakie funkcje pełnią cele wychowania?

1. Stanowią punkt odniesienia, według którego wszystko w procesie wychowania czy nauczania, przymierza się i ocenia.

2. mają znaczenie regulacyjne. Zapobiegają nadmiernemu rozbudowaniu znaczenia i roli środków oraz narzędzi.

3. Pełnią funkcję organizującą wobec treści, metod, form organizacyjnych wychowania i nauczania oraz pobudzają pewne inicjatywy, takie jak kształcenie nauczycieli czy badania edukacyjne. Wzmacniają to, co wyraźne, i demaskują to, co ukryte. Ujawniają zło i błędne wybory oraz rozstrzygnięcia edukacyjne. Nadają ludzki sens przekazywanej wiedzy i motywują do dalszych poszukiwań i innowacji edukacyjnych.

4. Pełnią funkcję koordynującą. Integrując i mobilizując, umacniają i pobudzają, wyzwalają entuzjazm, oczywiście jeśli są autentyczne.

5. Pełnią funkcję prospektywną, polegającą na „twórczym przepowiadaniu”, przenoszeniu się w przyszłość i tworzeniu jej taką, jakiej pragniemy.

6. Zapewniają trwanie wartości. Należą do przeszłości, do dnia dzisiejszego i do przyszłości, co sprawia, że wzmacniają poczucie bezpieczeństwa i stanowią odpowiedź na niepokoje ludzi, zwłaszcza te związane z poczuciem sensu życia i działania oraz z przyszłością i niepewnością jutra.

Trzy funkcje celów wychowania wg Antoniny Guryckiej:

1. Funkcja wyodrębniająca – pozwala na wyodrębnienie i wyróżnienie celu swoistego dla danych procesów wychowawczych, np. na szczególne wyeksponowanie celowości procesu kształtowania zainteresowań czy aktywizowania, samowychowania.

2. Funkcja strukturalizująca, czyli modelująca całokształt procesu wychowawczego – polega na dobieraniu struktur sytuacyjnych i wyniesionych z danej sytuacji doświadczeń wychowanków do odpowiednich celów wychowania.

3. Funkcja kontrolna – sprowadza się do oceny uzyskanego wyniku w odniesieniu do postawionych i zaprojektowanych celów.

Ideał wychowania i wzory osobowe pełnią następujące funkcje:

1. Funkcja osobotwórcza – ideał wychowania, stanowiąc opis pożądanej osobowości człowieka, przedstawia ofertę rozwojową i wspomaga zarówno wychowawcę, jak i wychowanka w badaniu osobowości. Buduje w nas Ja – idealne, natomiast wzór osobowy wspiera nas w przełożeniu Ja – idealnego na Ja – realne.

2. Funkcja społeczno kulturowa – propagowanie treści składników konstytutywnych ideału wychowawczego, a także wartości akceptowanych w danej kulturze i społeczności oraz funkcjonujących w niej wzorów osobowych.

3. Funkcja sensotwórcza – sprowadza ideał wychowania i wzór osobowy do roli swoistej, czyli mapy znaczeń najbardziej istotnych w definiowaniu własnej tożsamości i określeniu swojej relacji do świata.

4. Funkcja integrująco – koordynująca – ideał wychowania i wzory osobowe integrują różnorakie wartości i postulaty, tworząc płaszczyznę porozumienia między ludźmi, którzy te wartości aprobują oraz koordynują działania podejmowane dla ich urzeczywistnienia.

IV Klasyfikacja i taksonomia

Gurycka wyróżniła grupy celów:

1. Kreatywne – mają wywoływać i ukształtować nową jakość (np. nowe postawy lub przekonania).

2. Optymalizujące – mają zwiększyć, wzmóc i poszerzyć istniejącą już jakość (np. zwiększyć wrażliwość, empatię).

3. Minimalizujące – mają osłabić i ograniczyć jakość już istniejącą (np. asertywność, nadwrażliwość).

4. Korekcyjne – mają przekształcić zmienić jakąś istniejącą już jakość (np. postawę lub przekonania).

Poziomy występowania celów wychowania:

1. Ogólne (ostateczne i najdalsze); maja znaczenie dla wychowania – człowiek jako ostateczny cel wychowania.

2. Osobiste – odnoszą się do szczególnych aspiracji i najczęściej dotyczą oddzielnych zmiennych osobowościowych: wiedzy, poglądów, umiejętności, sprawności.

3. Środki realizacji (cele instrumentalne) – obejmują konkretne zadania nauczania i wychowania w odniesieniu do określonych grup czy aspektów rzeczywistości.

Taksonomia celów wychowania

Taksonomia – nauka o zasadach klasyfikacji gatunków zwierzęcych i roślinnych.

Taksonomia wg Beniamina Blooma, w dziedzinie poznawczej; poziomy, na których dokonują się odrębne procesy:

1. Wiedza (wiadomości).

2. Rozumienie.

3. Zastosowanie metod, reguł, pojęć ogólnych.

4. Analiza.

5. Synteza.

6. Ocenianie.

Poziomy wyrobionego poglądu na świat, w którym stosunek do wartości przekształca się w trwałe przekonania:

- poziom gotowości do odbioru i przyjęcia jakiegoś sposobu reagowania,

- poziom właściwej internalizacji, który obejmuje wartościowanie, organizację utrwalanie systemu wartości.

Taksonomia jako hierarchiczna klasyfikacja celów wg Niemierki, elementy:

1. Nazwy wyodrębnionych kategorii.

2. Objaśnienie uwzględnionych kategorii poprzez opis czynności wchodzących w ich skład.

3. Przykłady formułowania celów i zadań testowych mierzących ich realizację.

Taksonomia powinna być:

- poprawna pod względem naukowym,

- kumulatywna, tzn. wyższe kategorie powinny obejmować swym zakresem niższe kategorie,

- łatwa do przyswojenia i zastosowania przez niespecjalistów.

Taksonomia celów wychowania z dziedziny motywacji wg B. Niemierki

Poziom	Kategoria
I. DZIAŁANIA	A. Uczestnictwo w działaniu – świadome i uważne odbieranie określonego rodzaju bodźców oraz wykonanie czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Wychowanek nie unika działania, ale nie podejmuje go z własnej woli. Dostosowuje się do sytuacji. B. Podejmowanie działania – samorzutne rozpoczynanie działań i wew. zaangażowanie w wykonanie danego rodzaju czynności. Wychowanek dostosowuje się do sytuacji i w pewien sposób ją organizuje.
II. POSTAWY	C. Nastawienie na działanie – konsekwentne wykonywanie określonych działań ze względu na trwałą potrzebę wew. i dodatnie wartościowanie wyników działania. Wychowanek chce być aktywny, zachęca innych, ale w jego postawie brakuje pełnej spoistości i wyraźnej konsekwencji. D. System działań – regulowanie określonego typu działania za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi wychowanek identyfikuje się do tego stopnia, że można je uważać za cechy jego osobowości. Wychowanek nie zawodzi nawet w trudnych sytuacjach, jego działanie odznacza się skutecznością oraz wypracowanym stylem życia.

V Operacjonalizacja celów wychowania

Operacjonalizacja celów (Niemierka, Denka) – cele kształcenia, które obejmują cele nauczania i cele wychowania. Polega na zamianie celów ogólnych na równoważny zbiór celów operacyjnych, co dokonuje się ich na drodze ich precyzowania, uszczegółowienia i konkretyzacji.

Zalety operacjonalizacji:

- jedna z lepiej opracowanych metod planowania kształcenia,

- uwarunkowuje poprawny dobór i realizację treści,

- uwarunkowuje prowadzenie pomiaru sprawdzającego,

- mobilizująco i motywująco wpływa na wychowanków, kierując ich na określone cele,

- umożliwia wew. i zew. regulację procesu wychowawczego,

- ułatwi planowanie procesu wychowawczego,

- pozwala systematycznie korygować prawidłowość przebiegu procesu wychowania,

- zapewnia spójność i wew. zwartość poszczególnych elementów procesu wychowawczego.

Zasady klasyfikacyjne wg Heliodora Muszyńskiego (przy procedurze zamiany celów ogólnych na operacyjne):

- psychologiczna – cel naczelny zostaje podzielony na wiele celów cząstkowych wg dyspozycji psychicznych uważanych za istotne,

- rozwojowa – cel kierunkowy jest uszczegółowiony poprzez wyłonienie różnych jego elementów składowych i odnoszony do odpowiednich stadiów rozwojowych człowieka,

- praktyczno – wychowawcza – pozwala na wyodrębnienie tych rodzajów aktywności, w które wychowanek powinien wejść, by osiągnąć cel etapowy.

VI Zasady wychowania

Zasady wychowania – są normami postępowania wychowawczego, umożliwiającymi wychowawcy osiąganie rezultatów wychowania, zgodnie z przyjętymi celami wychowawczymi.

Charakteryzują się:

1. Pewne normy ogólne odnoszące się nie do konkretnego faktu wychowawczego. Lecz do wszystkich faktów i składników procesu wychowania.

2. Normy trwałe regulujące w sposób względnie stabilny tok postępowania wychowawczego.

3. Normy przeznaczone wyłącznie dla wychowawcy realizującego celowo zorganizowany proces wychowania.

Podział za względu na źródła występowania:

1. Normy aksjologiczne, wyprowadzone z reguł i norm współżycia społecznego. Maja charakter praktyczny, a jednostki i grupy kierują się nimi przy osiąganiu poszczególnych celów (nadają treść i decydują o jakości interakcji). Wyróżnia się zasady:

- zasady operacyjne,

- zasady kierunkowe,

- zasady naczelne.

2. Normy teleologiczne, odzwierciedlają istniejące w świadomości społecznej koncepcje człowieka i wynikające z nich podejście wychowawcze. Maja charakter instrumentalny i wyznaczają kierunek i obszar oddziaływań wychowawczych. Wyróżnia się:

- zasady dotyczące stosowania środków wzmacniania pozytywnego,

- zasady dotyczące stosowania środków wzmacniania negatywnego,

- zasady dotyczące stosowania środków prewencyjnych, które w systemie św. Jana Bosko zastały sprowadzone do trzech: rozum, religia i miłość.

Zasady związane z normami aksjologicznymi (operacyjne, kierunkowe i naczelne):

Zasady operacyjne – skierowane na wywołanie pożądanej wychowawczo aktywności wychowanka.

Występują tu:

- Zasada poszanowania godności wychowanka. Interakcja pomiędzy podmiotami wychowania (twórczość Korczaka). Zasada ta koresponduje z teoriami personalistycznymi i chrześcijańską wykładnią wychowania.

- Zasada odwoływania się do doświadczeń wychowanka. Doświadczenia dziecka z wymaganiami wychowawczymi. Wiąże się z zasadą motywacji i przeżycia sukcesu.

- Zasada stopniowania wymagań wychowawczych. Rozeznanie skali wymagań – proporcjonalnie do wieku dziecka oraz jego fizycznych i psychicznych możliwości.

- Zasada konsekwencji wymagań wychowawczych. Konsekwencje postępowania wychowawcy; jasność postawy wychowawcy w zakresie stawianych celów i ich egzekwowanie – uczy ona określonych zachowań, kształtuje nawyki, udoskonala strukturę postawy.

- Zasada dyscyplinowania zachowań. Reagowanie przez wychowawcę na wszelkie przejawy zachowań wychowanka: na zachowania pozytywne – by je wzmacniać (wzmocnienie zróżnicowane), na zachowanie negatywne – by nie powstało przekonanie o ich aprobacie.

Zasady kierunkowe – kształtowanie postaw wobec świata wartości, społeczeństwa, innych ludzi i samego siebie.

- Zasada indywidualizacji oddziaływań wychowawczych. Rozbudzenie i rozwój indywidualnych zamiłowań, zainteresowań i zdolności; wszechstronny rozwój osobowości wychowanka.

- Zasada kształtowania środowiska wychowawczego. Poprawne funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie, służą zarazem kształtowaniu nastawień i zachowań prospołecznych jednostek i grup.

- Zasada nauczania wychowującego. Nauczanie i uczenie się społeczne – w pracy grupowej wychowankowie otrzymują wiedzę, ale także kształtowane są ich postawy. Oprócz dyspozycji instrumentalnych rozwijane są dyspozycje kierunkowe – integralny proces wychowania, w którym treści nauczania, pobudzając sferę intelektualną, wywierają wpływ na rozwój emocji, uczuć i motywacji do działania.

- Zasada integracji oddziaływań wychowawczych. Współpraca wychowawcy instytucjonalnego z domem rodzinnym wychowanka oraz współpraca rodziców z innymi instytucjami wychowawczymi – wiązanie procesu wychowawczego z potrzebami i problemami życia społecznego.

- Zasada aktywizowania wychowanka do samowychowania. Pobudzenie wychowanka do aktywności – wychowawca powinien wyzwalać działania samowychowawcze, sprzyjające kształtowaniu się postaw interpersonalnych.

Zasady związane z normami teleologicznymi (środki wychowawcze wzmacniające pozytywnie i negatywnie)

Wzmocnienia pozytywnego:

Zasada 1. Zasada motywowanie wychowanka, która przeciwdziała poczuciu małowartościowości; partnerska relacja między wychowawcą a wychowankiem, wzajemne zrozumienie, odpowiednie planowanie zadań dla wychowanka.

Zasada 2. Zasada sukcesu, przeciwieństwo pochwał i nagród, które zawsze są wyrażane przez osobę, od której wychowanek jest zależny; pomoc wychowankowi w doprowadzeniu do końca planu lub zamysłu, umożliwi mu doświadczenie satysfakcji.

Wzmocnienia negatywnego:

- Zasada naprawienia wszystkiego. Jeśli wychowawca nie może całkowicie zaniechać karania, powinien karę dokładnie przemyśleć i spełnić następujące warunki:

. ukarany powinien wiedzieć, za co został ukarany,

. kara powinna być odpowiednia do błędów powstałych w zachowaniu,

. kara powinna być sprawiedliwa,

. kara powinna być powiązana z przekonaniem o możliwości naprawienia wszystkiego.

- Zasada konkretnych następstw. Odmiany:

. poniesienie naturalnych konsekwencji, pojawiają się zwykle same, bez udziały wychowawcy.

. poniesienie logicznych konsekwencji, są reżyserowane przez wychowawcę, powinny wynikać z niewłaściwego zachowania i przekroczenia ważnych norm życia wspólnego.

. poniesienie rzeczowych konsekwencji.

Zasada naczelna – wychowanie perspektywiczne – ukierunkowanie wychowanków na przyszłość i dążenie do urzeczywistnienia przyjętych ideałów. Wychowawca ma przygotować wychowanka do życia i funkcjonowania w obiektywnym świecie społeczno – kulturowym. Takie postępowanie wychowawcy, aby wychowanek był postrzegany jako przedmiot zdążający ku dorosłości.