Teoria wychowania jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, do których-oprócz niej -zalicza się m.in. pedagogikę ogólną, dydaktykę, pedagogikę porównawczą, społeczną i specjalną oraz historię wychowania oświaty.
Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków do samowychowania. W tym sensie teorię wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży. Teoria wychowania - poza gromadzeniem i systematyzacją wiedzy na temat dotychczasowych osiągnięć w zakresie wąsko pojętego wychowania- zajmuje się:
Teoria wychowania znajduje się wciąż jeszcze in statu nascendi (w stanie tworzenia). T. wychowania ma charakter normatywno-filozoficzny i empiryczno-indukcyjny. Pierwszy z nich redukuje rolę teorii wychowania do funkcji ideologicznej, a więc czyni ją poniekąd narzędziem umacniania ładu i porządku społeczno-politycznego i zarazem sprawowanej aktualnie władzy państwowej. Natomiast charakter empiryczno-indukcyjny teorii wychowania skazuje ją na podejście scjentystyczne, czyli zapożyczone z nauk ścisłych-uznając priorytet metodologii badań nad przedmiotem badanym i podejmowanymi w związku z nimi problemami. Teoria wychowania w latach 1945-1948: Charakterystyczną cechą tego okresu było korzystanie i powoływanie się na dorobek pedagogiki międzywojennej, a z drugiej poddanie ostrej krytyce niektórych jej założeń - w tym pajdocentryzmu , czyli poglądu przyznającego dziecku centralne miejsce w procesie wychowania, przy czym oddziaływanie na niego sprowadzano głównie do pomagania mu w naturalnym, spontanicznym i swobodnym rozwoju. Przywiązywano wagę do roli wychowawców i nauczycieli w procesie wychowawczym. Podkreślano, iż podstawowym celem pracy z wychowankami jest nie tyle obserwowanie i ułatwianie samorzutnego rozwoju, ile świadome i celowe kształtowanie ich osobowości, aby ułatwić im przystosowanie się do powojennych warunków życia w Polce, a szczególnie do odbudowy nowego ustroju społeczno-politycznego. Teoria wychowania w latach 1945-1956: W tym okresie polskim pedagogom pozwolono głosić i upowszechniać tylko podglądy dotyczące wychowania, jakie oferowała wtedy pedagogika radziecka, której głównym zadaniem było kształtowanie z góry zaprogramowanej świadomości politycznej wychowanków, czyli „urabianie ich” w duchu ślepego podporządkowania się i bezwolnej uległości ówczesnym organom władzy państwowej i politycznej. Przywiązywano ogromną uwagę do systemu wychowania kolektywnego w ujęciu Antoniego Makarenki. Teoria wychowania w latach 1956-1989: T. wychowania ma charakter empiryczno-indukcyjny (oparty na doświadczeniu), zgodnie z filozofią marksistowską, której pozostała wierna. Podjęto się badaniom nad skutecznością różnych form pracy wychowawczej w szkole, i to zarówno podczas zajęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Przeprowadzono badania nad wybranymi zjawiskami i procesami dynamiki grupowej klasy szkolnej. Wiele prac badawczych i opracowań teoretycznych dotyczyło funkcjonowania samorządu szkolnego i oceny z zachowania, a także problematyki wychowania estetycznego i fizycznego oraz pracy wychowawczej z uczniami nieprzystosowanymi społecznie. Nastąpiło zainteresowanie spuścizną niektórych pedagogów takich jak: J. Korczaka, A. Makarenki, C. Freineta, S. Niella oraz W.A. Suchomlińskiego. Cenzura ograniczała badania.
Sposób uprawiania teorii wychowawczej: Obecnie: - odideologizowanie teorii wychowania, - powoływanie się na wartości uniwersalne, 3 inne sposoby uprawiania teorii wychowania: 1) refleksja poszukująca nad wychowaniem - w świetle wiedzy psychologicznej i pedagogicznej, systemów wartości, koncepcji człowieka, 2) przeprowadzanie badań dotyczących procesu wychowania, 3) sięganie do doświadczeń w zakresie wychowywania dzieci (wg. Pedagogów: W. R. Georg - USA, H. Rane - Anglia, S. T. Szacki - Rosja, J. Korczak - Polska). Teoria wychowania, będąc nauka praktyczną (podobnie jak medycyna), ma ułatwić rozwiązywanie konkretnych problemów, z jakimi się spotykają w swej pracy wychowawczej rodzice, wychowawcy i nauczyciele. Należy podkreślić, że poprawna i dostatecznie pogłębiona refleksja nad wychowaniem na ogół nie jest możliwa bez korzystania z literatury obcojęzycznej.
Przeprowadzane badania weryfikacyjne mają za zadanie ustalenie różnego rodzaju zależności pomiędzy zmiennymi zależnymi i niezależnymi, czyli określonymi czynnikami (metodami lub formami)oddziaływań a ich następstwami w sferze zachowań, postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży. W teorii wychowania nie sposób byłoby zrezygnować z badań diagnostycznych, dotyczących wyłącznie opisu określonych cech lub dynamiki funkcjonowania badanych faktów i zjawisk bez specjalnego wnikania w istniejące między nimi relacje (powiązania). Metodami użytecznymi dla badań weryfikacyjnych w t. wychowania są niewątpliwie obserwacja i eksperyment pedagogiczny, a także wszytki pozostałe metody wykorzystywane w badaniach diagnostycznych, takie jak: techniki socjometryczne, wypracowania, ankiety, wywiady, skale ocen i testy tzw. Analiza dokumentów indywidualnych przypadków.
Osobiste doświadczenia pedagogiczne są jedynym warunkiem rozwoju tej teorii wychowania.
Potoczna teoria wychowania Naukowa teoria wychowania
- rodzaj osobistej, zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu
- zbiór wewnętrznie powiązanych ze sobą przekonań, na temat istoty genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowywania innych
- przeciwieństwo wiedzy naukowej - bardzo silnie powiązana z praktyką wychowania
- przednaukowe poznanie, w sposób naturalny, biograficzny
- zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej
- jedna z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, której przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.
- wyposażona w wiedzę o interesujących nas zjawiskach, występujących między nimi związkach i ich charakterze oraz wynikających z nich następstwach
- jest zbiorem uporządkowanych prawidłowości, które tworzą wewnętrznie spójne konstrukcje logiczne
|
Teoria wychowania jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, do których-oprócz niej -zalicza się m.in. pedagogikę ogólną, dydaktykę, pedagogikę porównawczą, społeczną i specjalną oraz historię wychowania oświaty.
Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków do samowychowania. W tym sensie teorię wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się, czym zajmuje się głównie dydaktyka.
Ujmując szerzej, teoria wychowania - poza gromadzeniem i systematyzacją wiedzy na temat dotychczasowych osiągnięć w zakresie wąsko pojętego wychowania- zajmuje się:
formułowaniem celów, jakie mogłyby lub jakie powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości.
projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania jak również ułatwiającymi wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości.
różnymi czynnikami - zwłaszcza psychospołecznymi - warunkującymi powodzenie lub niepowodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej, do których zalicza się m.in.: podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, racjonalne organizowanie ich życia i pracy, umiejętność nawiązywania nimi kontaktów interpersonalnych, poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem.
Słowem teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną zajmującą się celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej podejmowanej wobec dzieci i młodzieży. Kwestiami związanymi z wychowaniem ludzi dorosłych i w wieku podeszłym interesują się raczej sporadycznie.