Kontrola w treningu sportowym

Kontrola w treningu sportowym jest to główny czynnik odpowiadający za kierowanie treningiem. Wstępny dobór do grupy treningowej stanowi pierwszy poziom kontroli. Dwa pierwsze etapy szkolenia obejmują trening wszechstronny i ukierunkowany. W ich trakcie ocenia się wymiary i cechy budowy ciała potencjalnego sportowca, a więc jego wysokość, masę jego ciała, proporcje ciała, wydolność fizyczną czy cechy osobowości. W przypadku treningu specjalistycznego pomiary i sprawdziany odnoszą się do specyficznego przygotowania sprawnościowego oraz do skutków stosowanych rozwiązań technicznych i taktycznych umiejętności. W związku z tym kontrola stanowi niezmiernie istotną część składową organizacji treningu i jest niejako punktem wyjścia do uszczegółowienia celów i opracowywania kolejnych cykli treningu, z czym nierozerwalnie związane są etapy kontroli także w sporcie wojskowym.

Kontrola przebiega w dwojaki sposób – najpierw poprzez kontrolę wykonania, czyli stopnia i sposobu realizacji treningu a potem poprzez kontrolę skutków potreningowych. Wszystko, co wchodzi w skład obciążenia treningowego (liczba jednostek, łączny czas ich trwania, intensywność pracy, częstotliwość treningu, formy zajęć, środki, metody czy procedury wspomagające trening) odnosi się do pojęcia kontroli wykonania. Z kolei kontrola efektów dzieli się na kontrolę stanu organizmu (badania, sprawdziany) oraz na kontrolę osiągnięć, a więc także kontrolę wyników sportowych. W związku z tym, że hierarchizacja celów treningu obliguje kontrolę do wielopoziomowości, musi ona obejmować wszystkie przedziały czasowe takie jak jednostka treningowa, mezocykl, mikrocykl czy makrocykl. Zatem kontrola obejmuje pięć następujących elementów: ustalenie stanu rzeczywistego, porównanie stanu rzeczywistego z celami, a więc ze stanem zamierzonym, określenie przyczyn zaistniałych niezgodności i warunków prowadzących do uczynienia działań bardziej efektywnymi i sprawnymi, następnie wskazanie sposobu osiągnięcia lepszej sprawności i efektywności, a więc sposobów wyeliminowania ustalonych nieprawidłowości zaistniałych między stanem faktycznym a zamierzonym oraz wprowadzenie poprawek do programu i planu, a także niekiedy do celu treningu.

Efektom obciążeń potreningowych przyporządkuje się stosowne rodzaje kontroli mające bezpośredni wpływ na kierowanie treningiem. Wyróżnia się efekty bezpośrednie, którym podporządkowana jest kontrola bieżąca, a które ocenia się w oparciu o bezpośrednią analizę danych pomiarowych, po czym odnosi się je do wskaźników określających dotychczasowe reakcje na dane obciążenie. Rezultatem takiego postępowania jest poprawienie rodzaju, intensywności, jakości i objętości ćwiczeń, które się realizuje w jednostce treningowej. Istnieją także efekty przedłużone, którym przyporządkowana została kontrola operacyjna, a które dotyczą analizy wskaźników odnoszących się do reaktywności ustroju w stosunku do planowanej krzywej obciążeń zarówno w mikro-, jak i w mezocyklu. Efektem takiego postępowania jest możliwość wprowadzenia zmian w strukturze i wielkości obciążeń w ramach mikro- i mezocyklu. Ostatnim rodzajem kontroli jest kontrola okresowa przyporządkowana efektom kumulatywnym, których oceny dokonuje się w wybranych punktach makrocyklu (a więc np. po kolejnych okresach) adekwatnie do przyjętych celów treningu i zaplanowanych zadań szkoleniowych. Kontrola ta umożliwia sformułowanie przesłanek wprowadzanych potem jako poprawki do długofalowego programu szkolenia.

Etapy kontroli w sporcie wojskowym są nierozerwalnie związane z programowaniem treningu według określonego porządku:

- w pierwszej fazie przyjmuje się główny cel szkolenia właściwy dla danego cyklu w oparciu o planowany rozwój wynikający z danej fazy kariery;

- w kolejnej fazie następuje opracowanie czasowej struktury treningu, a więc jego cykli, mezocykli, mikrocykli i jednostek treningowych, by można było zrealizować ustalony wcześniej cel;

- następnie formułuje się cele pośrednie i przyporządkowuje się je do kolejnych mezocykli, mikrocykli i jednostek;

- na czwartym etapie wyznacza się strukturę i wielkość obciążeń najbardziej pomocnych w realizacji postawionych celów;

- potem trzeba ustalić środki, metody, formy i warunki, dzięki którym można zrealizować założone obciążenia treningowe;

- w ostatnim etapie kontrola obejmuje analizę przebiegu cyklu treningu, co pozwala na zaplanowanie następnego cyklu.

Do działań kontrolnych w treningu zalicza się także badania antydopingowe, a więc badania wydolnościowe, zastosowanie sport-testera do kontroli bieżącej, wybiórcze określenie stężenia kwasu mlekowego, glukozy i hemoglobiny po wybranych specjalistycznych obciążeniach, rejestracja i analiza wielkości, dynamiki i struktury obciążeń treningowych oraz startowych, a także obserwacje walki sportowej. Jednakże podstawę treningu w kontroli powinna stanowić ocena organizmu zawodnika, a następnie techniki jego ruchów, obciążenia treningowe, a dopiero na końcu wyniki sportowe i postawa na zawodach. W tym kontekście kontrola bieżąca pozwala na przemyślenie bezpośrednich efektów treningowych. Kontrola operacyjna ocenia przedłużone efekty treningowe, a kontrola okresowa koncentruje się na sumarycznych rezultatach treningów.

Bibliografia:

Naglak Z., Trening sportowy: teoria i praktyka, PWN, Warszawa 1977.