Determinanty kulturowe polityki

Determinantami zwykliśmy nazywać pewne wyznaczniki, wyróżniki, w teorii polityki znajduje się wśród nich kultura polityczna. Jest ona ściśle związana z człowiekiem, a właściwie uściślając można powiedzieć iż związana jest z jednostką, grupą społeczną, czy nawet dużą społecznością.

Termin kultura polityczna wiąże się z ogólnie pojmowaną kulturą, zarówna materialnymi jak i niematerialnymi wytworami społeczeństwa. Materialnie przejawia się jako instytucje polityczne lub społeczne, natomiast niematerialne to idee, hierarchie, wzory postępowania, postawy. Kultura polityczna to także przejaw zainteresowania, zaangażowania politycznego społeczeństwa.

Jednym z współtwórców pojęcia „kultury politycznej” jest Gabriel Almond, który wyróżnił trzy jej typy: zaściankową (najmniej zaangażowaną), poddańczą (polegającą na akceptowaniu władzy) i czynną/uczestniczącą (aktywne uczestnictwo). Badania Almonda koncentrowały się głównie na psychologicznych aspektach zjawisk politycznych, na analizowaniu indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki.

Warto szerzej rozwinąć kwestię wyżej wymienionych typów, gdyż są one istotnym komponentem pozwalającym ocenić nie tylko poziom zainteresowania, ale także wiedzę o zjawiskach, procesach politycznych.

Kultura zaściankowa jest charakterystyczna dla prymitywnych postaw wobec otaczającej człowieka rzeczywistości. Z pewnością pierwsze skojarzenie kieruje nas ku szlachcie zaściankowej, tak bardzo podatnej na sprzedawanie swoich głosów na sejmach i sejmikach. Widzimy tu pewne podobieństwo – otóż zarówno szlachta, jak i społeczeństwo zaściankowe nie jest świadome swojej roli w państwie i albo rezygnuje z wpływu na jakiekolwiek decyzje, albo pozwala sobą manipulować lub wręcz oddaje swoje zdanie w wyniku zobojętnienia.

Podobnie, choć w nieznacznym stopniu lepiej, wygląda sytuacja typu poddańczego. Społeczeństwo świadome jest istnienia władzy centralnej, interesuje się owocami jej pracy, jednakże zaangażowanie polityczne bywa minimalne. Można dopatrzeć się elementów oceniających, jednak w gruncie rzeczy społeczeństwo podporządkowuje się decyzjom podejmowanym na wyższym szczeblu. Ten poddańczy typ jest charakterystyczny głównie dla kształtujących się systemów politycznych a także dla rządów autokratycznych.

Kultura uczestnicząca charakteryzuje się, w przeciwieństwie do wyżej wymienionych, bardzo dużym zaangażowaniem w sprawy dotyczące polityki. Świadomość społeczeństwa jest dość rozległa i cechuje się aktywnością zarówna na szczeblu centralnym, jak i na lokalnym. Szczególnie istotny powinien być ten drugi aspekt, gdyż od małych struktur powinna powstawać coraz to efektywniejsza jednostka centralna. Społeczność nakierowana jest nie tylko na przyjmowanie ale na planowanie, zmienianie, ulepszanie i ogólną aktywność ku polityce. Najczęściej spotykamy się z takim systemem w państwach demokratycznych, w których ludność ma prawo do wyrażania swojej opinii między innymi poprzez powszechne wybory.

Max Weber sądził, iż kultura polityczna wiąże się z etycznymi wyborami w sposobie i stylu uprawiania władzy. Dla tego niemieckiego teoretyka polityki to także określenie sposobu bycia ludzi.

Jedna z najbardziej znanych i ogólnych definicji twierdzi, iż są to wzorce indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki, występujących wśród członków systemu politycznego.

Na gruncie polskim można znaleźć także wielu wybitnych badaczy problemu kultury politycznej. Pierwszy raz tego terminu użył Józef Siemieński wygłaszając w 1916 roku odczyt o Konstytucji 3 maja. Innymi wartymi wspomnienia osobami są Jerzy Wiatr i Władysław Markiewicz.

W ramach kultury politycznej można wyróżnić tzw. podkultury. Są to wszelakie różnice na poziomach warstw społecznych, historycznych zależności, narodowości.

Pojęciem szerszym, łączącym się jednak z kulturą polityczną, jest kultura obywatelska. Obejmuje ona zarówno polityczne jak i apolityczne aktywności obywatela, czyli udzielanie się we wszelkiego rodzaju stowarzyszeniach, akcjach charytatywnych. Opiera się także na poszanowaniu odrębności, porozumieniu, otwartości na zmiany. Osiągnięcie wysokiego poziomu tejże kultury wpływa na rozwój cywilizacyjny.

Jak widać, ze względu na szeroki zakres możliwości definiowania przedstawionych pojęć każdy może indywidualnie wybrać swój własny sposób, zgodny z wytycznymi danymi przez teoretyków, socjologów i myślicieli.