FARMAKODYNAMIKA AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO. 12.09.2012
Autonomiczny układ nerwowy nazywamy wegetatywnym. Wpływa on na krążenie, oddychanie
Wiąże się on z utrzymaniem stałości środowiska wewnętrznego (homeostaza). Podstawowym zadaniem jest przystosowanie wszystkich narządów do zmieniających się stale warunków zewnętrznych.
Autonomiczny układ nerwowy dzieli się na:
Układ przywspółczulny (parasympatycznej, cholinergicznej)- kieruje ona czynności organizmu w stronę przyswajania i regeneracji
Układ współczulny (sympatyczny , adrenergiczny) – pobudza, występuje podczas dużego wysiłku, stresu
Niektóre narządy w warunkach normalnych pozostają w większym stopniu pod wpływem jednego układu a inne zaś pod wpływem drugiego.
Ośrodki oby dwóch znajdują się w rdzeniu przedłużonym i kręgowym
Czynności autonomiczne układu nerwowego intrygują ośrodkowo podwzgórza.
UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY: (relaksacyjny)
Ośrodki znajdują się w rdzeniu przedłużonym i w rogach bocznych rdzenia kręgowego. Z nich biegną długie włókna przedzwojowe do zwojów znajdując się w odpowiednim narządzie i włóknie krótkim przedzwojowym.
UKŁAD WSPÓŁCZULNY (pobudza):
Ośrodki znajdują się w rogach bocznych rdzenia kręgowego. Z nich biegną krótkie włókna zwojowe i zostają one przerwane. Od zwoju biegną długie włókna do określonego narządu.
Zakończeniem jest przewodnik : ACETYLOCHOLINA
RÓŻNICE – zakończenia:
- układ przywspółczulny- acetylocholina
- układ współczulny – nondrenalina, norepinefryna
Stykiem zakończenia nerwowego z efektorem nazywamy SYNAPSĄ.
Efektorami mogą być:
- komórki nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym
- komórki nerwowe w zwojach
- komórki narządów ( kom. Mięśni gładkich, gruczołów wydzielniczych)
Synapsa składa się z :
- błony presynaptycznej - znajdują się enzymy uczestniczące w syntezie lub metabolizmie neuroprzekaźnika.
Neuroprzekaźnik – magazynowane są w ziarnistych cytoplazmatycznych zakończeniach nerwowych.
- szczeliny synaptycznej – zawiera enzymy rozkładające przekaźnik
- błony postsynaptycznej- znajdują się receptory wrażliwe na działanie określonego przekaźnika.
Bodźce nerwowe docierające do synapsy powodują wytworzenie
Połączenie przekaźnika z receptorem jest nietrwałe:
- niektóre cząsteczki ulegają unieczynnieniu wskutek rozkładu enzymatycznego
- wychwycie z szczelin synaptycznych z powrotem do wnętrza neurony (reuptake) i mogą ponownie wnikać do ziarnistości (uptake).
| SYMPATYKOTONIA FIZJOOGICZNA | PARASYMPATYKOTONIA FIZJOLOGICZNA |
|---|---|
| Wzmożenie procesów katabolizmu | Wzmożenie procesów przyswajania i odnowy |
| Pobudzenie czynności wszystkich narządów biorących udział w pracy i walce | Zahamowanie czynności biorących udział w pracy i walce |
| Zahamowanie czynności układu pokarmowego i wydzielaniu gruczołów | Pobudzenie czynności układu pokarmowego i wydzielanie gruczołów |
Środki farmakologiczne mogą wywierać wpływ na każdy z procesów zachodzących w synapsie, mogą też zmieniać czynności:
- neuroprzekaźników- różne sub. chem. działające podobnie , jak bezpośrednio wpływają na receptor
- inne związki mogą pośrednio pobudzać receptor przez uwalnianie przekaźnika lub hamowanie procesów jego unieczynnienia
- zw. blokujące receptory lub hamujące procesy syntezy , uwalniania czy magazynowanie przekaźników co powoduje blokowanie czynności odpowiedniego układu
LEKI DZIAŁAJĄCE NA AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY:
Leki wpływające na funkcję układu współczulnego (adrenergicznego):
- pobudzające układ współczulny: adrenomimetyki, sympatykomimetyki
- leki hamujące ten układ: adrenolityki, sympatykolityki
2. Leki wpływające na funkcję układu przywspółczulnego (cholinergiczny):
- leki pobudzające układ przywspółczulny : cholinomimetyki, parasympatykomimetyki
- leki hamujące ten układ: cholinolityki, parasympatykolityki
LEKI DZIAŁAJĄCE NA UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY. 12.09.2012
W układzie przywspółczulnym (cholinergicznym) neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina (ACh), syntetyzowana w neuronach cholinergicznych z choliny i acetylokoenzymu A przy udziale acetylotransferazy cholinowej.
Pod wpływem impulsu z zakończeń cholinergicznych wydzielana jest ACh, która wiąże się z receptorem i przekazuje informacje do kom. danego narządu. W przestrzeni synaptycznej ACh jest szybko rozkładana przez acetylocholinoesterazę (AChE).
Wyodrębniono dwa typy receptorów cholinergicznych:
- receptory cholinergiczne, nikotynowe (N)
- receptory cholinergiczne, muskarynowe (M)
Receptory N znajdują się w zakończeniach przedzwojowych układu cholinergicznego i adrenergicznego oraz w ośrodkowym układzie nerwowym, są to receptory nikotynowe neuronane (Nn).
W zakończeniach neuronów ruchowych mięśni poprzecznie prążkowanych znajdują się receptory nikotynowe mięśniowe (Nm).
Receptory M występują w zakończeniach pozazwojowych cholinergicznych większości tkanek i narządów. Receptory M pobudza endogenna ACh i leki pobudzające układ przywspółczulny.
Leki wpływające na funkcję układu cholinergicznego dzielą się na:
- leki pobudzające układ cholinergiczny – cholinomimetyki
- leki hamujące ten układ – cholinolinolityki
LEKI POBUDZAJĄCE CZYNNOŚCI UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO. (leki cholinomimetyczne).
Leki te dzielimy na dwie grupy:
Leki bezpośrednio pobudzające receptory muskarynowe:
Acetylocholina i estry choliny – metacholina, karbachol, betanechol
Alkaloidy cholinomimetyczne – pilokarpina, muskaryna, arekolina
Leki pośrednio pobudzające receptory muskarynowe (nasilają działanie endogennej acetylocholiny w wyniku zahamowania acetylocholinesterazy, enzymy rozkładającego ACh)
- inhibitory acetylocholinesterazy (IAChE)
I. odwracalne – fizostygmina, neostygmina, pirydostygmina, edrofonium
II. nieodwracalne – zw. fosforoorganiczne – pestycydy, insektycydy, gazy bojowe, fluostygmina
ESTRY CHOLINY I ALKALOIDY CHOLINOMIMETYCZNE.
Leki pobudzające receptory M mają budowę chem. zbliżoną do ACh, co umożliwia im bezpośrednie wiązanie z receptorami i ich pobudzenie.
Acetylocholina działa na receptory N i M. Stos. jest rzadko ponieważ AChE szybko ją rozkłada. Niekiedy używana bywa w okulistyce.
Prep.:
Acetylocholine chloride (Chlorek acetylocholiny):
Acetylocholinum- amp. 100 mg do przyrządzenia 1% r-r, 20-200 mg/dobę s.c. lub i.m.
Miochol – prep. złożony (acetylocholina + mannitol), fiol. dwukomorowe
ESTRY CHOLINY
Różnią się siłą działania na receptory muskarynowe i nikotynowe oraz wrażliwością na cholinesterazę.
Betanechol nie jest rozkładany przez AChE, nie przechodzi do mózgu, słabo działa na układ krążenia.
Prep.:
Betanechol (Urecholine) – tabl. 0,005; 0,01 i 0,025 g, amp. 0,005 g, s.c.
Karbachol działa na receptory N i M, wzmaga uwalnianie ACh z części presynaptycznej. Nie jest rozkładany przez AChE. Nie przenika do mózgu, słabo działa na układ krążenia.
Prep.:
Carbachol – 3%krople do oczu
Isopto Carbachol – 0,75; 1,5; 2,25 i 3% krople do oczu; 3x dz. po 1 kropli
Doryl – tabl. 0,002 g; amp. 0,00025g/1 ml; p.o. 3x dz. po 1-4 mg; s.c. lub i.m. 3x dz. 1 amp.
ALKALOIDY CHOLINOMIMETYCZNE
Są to zw. naturalnie występujące w przyrodzie, należy do nich: pilokarpina, muskaryna oraz arekolina.
Pilokarpina działa na receptory N i M. Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego i przenika do mózgu. Silnie działa na gruczoły wydzielania zew. Stos. się ją w okulistyce w przypadku jaskry, a także w celu pobudzenia czynności gruczołów ślinowych po radioterapii.
Prep.:
Pilocarpine (Pilocarpium hydrochloridum) – krople 2%, maść 2%; 2-3xdz. Miejscowo; s.c. 5 mg
Salagen – tabl. 0,005 g; 3x dz. po 1 tabl.
MUSKARYNA
- to alkaloid występujący w grzybach: muchomorze czerwonym Amantia muscaria oraz grzybach z rodzaju strzępiak – Inocybe.
- nie jest stos. farmakologicznie, ma znaczenie toksykologiczne
Spożycie ww. grzybów wywołuje zespół muskarynowy, charakteryzujący się rozlanym pobudzeniem układu cholinergicznego oraz objawami ze strony oun (drażliwość, omamy wzrokowe i słuchowe, halucynacje).
- Objawy kliniczne pojawiają się szybko, już po 15-20 minutach od spożycia grzybów i wynikają z pobudzenia receptorów muskarynowych, a za wystąpienie objawów ośrodkowych odpowiedzialne są alkaloidy psychotropowe: kw. ibotenowy i muscimol.
Rokowanie jest dobre. Leczenie polega na zastosowaniu antagonisty receptora muskarynowego – atropiny (1-5 mg co 15 minut do uzyskania objawów atropinizacji).
- Zatrucie muchomorem sromotnikowym Amanita phaloides wywołuje zespół falloidynowy. Nie jest on spowodowany pobudzeniem układu cholinergicznego , jak w przypadku zatrucia muskaryną, a uszkodzeniem narządów miąższowych : wątroby i nerek.
Cykliczne peptydy : falloidotoksyna, amatoksyna, i alfa- amanityna hamują i zaburzają syntezę białka.
Objawy kliniczne występują późno, po 12-24 godzinach od spożycia grzybów, są to: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, żółtaczka, niewydolność nerek. W połowie przypadków zatrucie to kończy się śmiercią . Rokowanie jest poważne, a leczenie tylko objawowe.
Arekolina- stos. jest w weterynarii jako środek p/robaczy i przeczyszczający.
INHIBITORY ACETYLOCHOLINESTERAZY (IAChE)
Leki te wiążą się z acetylocholinoesterazę i hamują jej aktywność, co powoduje zwiększenie stężenia ACh przy receptorze. Jej działanie jest wówczas silniejsze i przedłużone. Ze względu na sposób łączenia się z AChE i czas działania dzielimy je na odwracalne i nieodwracalne inhibitory AChE.
INHIBITORY AChE ODWRACALNE
Fizostygmina wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego, przenika do mózgu. Silnie działa na serce i układ pokarmowy.
Neostygmina słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Nie przenika do mózgu, bardzo słabo działa na układ krążenia, a bardzo silnie na przewód pokarmowy i pęcherz moczowy.
Pirydostygmina właściwości podobne do neostygminy. Jej działanie jest słabsze, łagodniejsze i nie co dłuższe.
Edrofonium działa podobnie do neostygminy. Działanie utrzymuje się bardzo krótko.
Prep.:
Physostygmine – amp., krople do oczu
Neostygmine:
- Polstigminum- tabl., amp.
- Prostigminum – amp.
Pyridostygmine(Mestinon)- tabl., amp.
- Mestinon retard
Edrophonium (Tensilon)- amp.
Nowe inhibitory AChE działają wybiórczo na aktywność tego enzymu z mózgu, wykazują mniejszy wpływ na narządy obwodowe. Stos. są w leczeniu stanów otępiennych, w chorobie Alzheimera.
Do leków tych należą: taktryna, donepezil, rivastigmina, galantamina.
INHIBITORY AChE NIEODWRACALNE
-Zw. te są rozp. W tłuszczach, dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, błon śluzowych i przez skórę.
- przenikają do ośrodkowego układu nerwowego. Ze wzg. na wielką toksyczność, ich zastosowanie jest bardzo ograniczone. Stos. są wyłącznie miejscowo w okulistyce w leczeniu jaskry. Należą do nich: fluostygmina (działa do 100 godzin) i jodek ekotiopatu.
Prep.:
Fluostygmine:
- Diflupyl – krople do oczu 0,01%, 2-3 x dz. 1 kroplę lub co drugi dzień
- Floropryl – maść do oczu 0,025%
Ecothiopate – jodek ekotiopatu – fiolka 3 mg, 0,03 – 0,25% r-r, 1x dz. 1 kroplę
Inhibitory nieodwracalne AChE są również stos. jako środki ochrony roślin, środki p/pasożytnicze i gazy bojowe - zatrucia zw. fosforoorganicznymi mają znaczenie toksykologiczne.
Zast. Lecznicze cholinomimetyki:
- atonia pooperacyjna przewodu pokarmowego i dróg moczowych –betanachol, karbachol, neostygmina, pirydostygmina
- nużliwość mięśni – neostygmina i pirydostygmina
- jaskra – karbachol, neostygmina, Diflupyl, phospholine
- zaburzenia rytmu serca – metacholina
- zanikowy nieżyt błony śluzowej nosa – karbachol, neostygmina (miejscowo)
- zatrucia: lekami cholinolitycznymi, p/histamicznymi- fizostygmina, pirydostygmina
- zespoły otępienne – tacrina, donepezil, rivastigmina, galantamina
Działania niepożądane:
- zaburzenia widzenia i trudności w zaadaptowaniu się do ciemności
- wzmożona potliwość
- łzawienie
- duszność
- bradykardia
-zaburzenia rytmu serca
- bóle brzucha
- biegunki
- wymioty
- drgawki
- drżenia mięśniowe
- skurcz mięśni
- rozszerzenie naczyń skórnych
- zaczerwienienie powłok
p/wskazania:
- jaskra z wąskim kątem przesączenia
- ostre zapalenie tęczówki
- uszkodzenie rogówki
- dychawica oskrzelowa
- niewydolność krążenia
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- zaparcia spastyczne
- mechaniczna niewydolność jelit, dróg moczowych i wątrobowych,
- stany zapalne otrzewnej
- nadczynność tarczycy
- padaczka
- choroba Parkinsona
LEKI HAMUJĄCE CZYNNOŚĆ UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO (cholinolityki, parasympatykolityki)
Leki cholinolityczne są kompetycyjnymi antagonistami receptora M, wiążąc się z nim nie pozwalają na kontakt ACh z receptorami, znoszą zatem jej działanie i objawy pobudzenia układu cholinolitycznego. Niektóre leki p/histaminowe, trójcykliczne leki p/depresyjne, neuroleptyki mają strukturę chemiczną zbliżoną do antagonistów receptora muskarynowego i wykazują dodatkowe działanie parasympatykolityczne.
Wśród parasympatykolityków mamy związki naturalnie występujące w przyrodzie czyli cholinolityki naturalne i ich pochodne, należą do nich:
- atropina, skopolamina (hioscyna)
- cholinolityki syntetyczne, które stanowią gr bardzo zróżnicowaną pod względem budowy chemicznej, a poszczególne leki charakteryzują się dużą specyficznością działania narządowego.
ATROPINA
Jest alkaloidem występującym w pokrzyku wilczej jagody (Atropa Belladonna). Atropina jest antagonistą receptora M.
Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego i tkanki podskórnej, łatwo przenika do mózgu i działa pobudzająco na oun. Wykazuje silniejsze działanie na układ krążenia niż drugi alkaloid tropinowy – skopolamina.
Atropina wykazuje synergistyczne działanie w połączeniu z lekami p/bólowymi, spazmolitycznymi i uspakajającymi.
SKOPOLAMINA