Czynniki psychospołeczne uwzględniane przy dokonywaniu obsad sędziowskich w sporcie.


Z problematyką desygnowania sędziów do prowadzenia zawodów sportowych wiąże się nieodłącznie problem formułowania wytycznych w oparciu, o które podmioty decyzyjne związku sportowego dokonują wyznaczeń. Działalność sportowa, która jest osadzona w rzeczywistości społecznej, podlega jej prawom i dlatego wytyczne takie wypływają z rządzących nią praw.
Ostateczna decyzja o delegowaniu ma charakter uznaniowy i leży w kompetencji osoby do tego wyznaczonej, jednakże nie branie pod uwagę przed podjęciem decyzji czynników psychospołecznych

, skutkuje przykrymi konsekwencjami i znamionuje brak profesjonalizmu w funkcjonowaniu określonych struktur.
Całokształtem spraw sędziowskich w tym delegowaniem sędziów w związku sportowym zajmują się określone władze, najczęściej zorganizowane w wydziałach, kolegiach sędziowskich itp. Niekiedy gremia takie w swoich ramach powołują poszczególne komisje np. Komisja obsad zawodów i analiz, Komisja szkolenia przepisów gry i kwalifikacji. Podmioty te funkcjonują na zasadach odrębnych, wewnętrznych przepisów określających ich strukturę, kompetencje, zadania itp. Przepisy takie są narzędziem organizującym ich pracę.
            Osoba wyznaczana (sędzia sportowy) musi posiadać aktualne uprawnienia (licencja sędziowska). W większości związków sportowych są one uaktualniane przed każdym sezonem ligowym, na podstawie wyników pracy z poprzedniego sezonu i egzaminów. Osoba odpowiedzialna za wyznaczanie jest zobligowana do uwzględniania karencji, jakie dotyczą danego arbitra. W okresie karencji sędzia nie może być wyznaczany do sędziowania chyba, że zakaz nie dotyczy np. zawodów szkoleniowych, towarzyskich czy młodzieżowych (służyć to ma utrzymaniu wprawy w sędziowaniu). Rozjemcy, którzy posiadają większe kwalifikacje liczyć mogą na większą ilość wyznaczeń z uwagi m.in. na fakt, iż do prowadzenia najważniejszych meczów sezonu, w których wyjaśniają się sprawy awansów i spadków, związek desygnuje arbitrów doświadczonych, najlepszych z grona, co jest zrozumiałe z uwagi na przewidywane trudności prowadzenia takich meczów.
Zasadnicze założenia psychospołeczne, brane pod uwagę przy konstruowaniu kryteriów obsad:

a)         neutralność sędziego
Przez bezstronność (neutralność) rozumieć będziemy stworzenie sytuacji, w której podejmowanie uprawnionych regulaminem decyzji wynika wyłącznie z obiektywnej sytuacji zaistniałej podczas zmagań sportowych i abstrahujących od jakichkolwiek innych czynników. (…) Przeciwieństwem neutralności jest stronniczość, która jest bardzo żywo dyskutowaną w mediach i środowisku sportowym kwestią[1]. Nie chodzi jednak w tym wypadku o stronniczość, która jest efektem przekupstwa bądź wynikiem wadliwego oceniania zdarzenia (zdolności poznawcze i proces analizy przebiegu sytuacji podejmowany często w krótkim okresie po wydarzeniu zawodzi). Chodzi natomiast o wadliwą ocenę sytuacji, która jest wynikiem istnienia określonych czynników psychospołecznych np.: emocjonalnego stosunku do ocenianych obiektów. Emocjonalny związek, sympatia do zawodnika lub klubu, który reprezentuje, zmniejsza trafność i rzetelność oceny tej osoby. T. Tyszka zauważa ponadto, że w sporcie można zaobserwować szereg czynników zniekształcających oceny wydarzeń np. istnieje tendencja tego typu, że jeżeli zawodnicy pewnego kraju otrzymują w danej dziedzinie tradycyjnie wysokie noty to gdy na stadionie pojawia się przedstawiciel tego kraju, sędziowie z góry, niezależnie od jego walorów, mają skłonność do przyznawania mu wysokich not[2].
Podmiot delegujący ma jak widzimy do odegrania istotną rolę. Nie wyznaczanie arbitrów związanych z klubami, ma istotny wpływ na przebieg i wynik rywalizacji sportowej. Temu właśnie służy zachowanie zasady neutralności. W praktyce społecznej sprowadza się ona do wyznaczania sędziów z innych okręgów sportowych niż reprezentowane przez kluby walczące w meczu ligowym. Należy podkreślić wymóg takiego desygnowania, w przypadku co najmniej pierwszego i drugiego szczebla rozgrywek. W niższych ligach zasada ta sprowadza się do delegowania sędziów z innych miejscowości. Takie działania ucinają wszelkie spekulacje. Emocjonalne więzi łączące sędziego ze zbiorowością, której reprezentanci uczestniczą w zawodach mogą być zatem niwelowane. Nie chronią jednak całkowicie skutecznie, dlatego, że zasadę neutralności naruszać mogą także inne czynniki, o których delegujący często nie ma nawet pojęcia (sympatie do miasta lub regionu, w którym arbiter ma rodzinę, gdzie spędzał młodość itp.)[3]

b)         rotacja wyznaczeń
Chodzi o kierowanie się zasadą nie desygnowania sędziego do częstego prowadzenia spotkań tej samej drużyny lub częstego delegowania do prowadzenia spotkań w tym samym mieście podczas trwania jednego sezonu. Nie ma stosownej ilości takich wyznaczeń gdyż wszystko to jest uwarunkowane stopniem rozbudowy terminarzy i liczbą arbitrów uprawnionych do prowadzenia spotkań w danym sezonie. Często jednak stosuje się zasadę nie przekraczania liczby trzech meczów w danym mieście podczas jednego sezonu. Takie podejście do sprawy znacząco ucina wszelkie spekulacje na temat ewentualnych koneksji i wpływa pozytywnie na odbiór działania związku sportowego w świadomości opinii publicznej.

c)         odległość miejsca zawodów od miejsca zamieszkania sędziego.
Z tym aspektem wiąże się niezwykle ważna kwestia kondycji psychiczno - motorycznej sędziów. „Podróż jest etapem przygotowania się do zawodów. Jej przebieg może mieć nie bagatelny wpływ na to, co zdarzy się później”[4]. Kilkugodzinne podróże wpływają na psychikę, powodują zmęczenie, obniżają stopień koncentracji. Istotne jest przestrzeganie wszystkich podstawowych zasad podróżowania (np. podczas długiej eskapady kilkunastominutowe postoje, co 2-3 godziny itp.).
Utrudnienia lokomocyjne (duża odległość do miejsca rozgrywania zawodów, złe połączenia kolejowe) nie mogą pełnić roli czynnika hamującego podczas wyznaczeń jednakże w praktyce często należy je uwzględniać. W niektórych sytuacjach może zaistnieć konieczność nałożenia wymagania w stosunku do sędziów, aby docierali do miejscowości docelowej np. na dobę przed planowanymi zawodami.

d)         kontrowersje nominacji
Podmiot delegujący powinien wystrzegać się tworzenia najróżniejszych sytuacji kontrowersyjnych. Do takich należą np.: wyznaczanie sędziego z miasta drużyny X do sędziowania meczów drużyny Y w sytuacji, gdy drużyna X walczy z drużyną Y o mistrzostwo. Analogiczna sytuacja ma miejsce w sytuacji walki drużyn walczących o utrzymanie się w lidze.

e)         dyspozycyjność sędziego
Dla komplementarności poruszonej problematyki konieczne wydaje się wspomnieć o takich zagadnieniach jak: uwzględnianie chorób, urlopów i przypadków losowych.