Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk o Wychowaniu
Profilaktyka niedostosowania społecznego, ćwiczenia
Prowadzący: dr Marek Kulesza
Referenci: Paulina Maryniak, Aleksandra Moczyńska
Dyskryminacja, marginalizacja, wykluczenie a niedostosowanie społeczne
Łódź, dn. 28.10.2010
SPIS TREŚCI
Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Dyskryminacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Marginalizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Wykluczenie społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Niedostosowanie społeczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Wzajemne relacje między pojęciami dyskryminacja, marginalizacja, wykluczenie a niedostosowaniem społecznym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
WSTĘP
Jedną z podstawowych zasad praw człowieka jest równość wszystkich ludzi wobec prawa. Oznacza to, że choć różnimy się między sobą powinniśmy być traktowani jednakowo przez prawo i instytucje, niezależnie od płci, wyznawanej religii, koloru skóry, wykształcenia, statusu materialnego czy pochodzenia. Zasadę tę uznać należy za podstawę sprawiedliwego porządku prawnego i społecznego. Znajduje ona swoje odzwierciedlenie w niemal wszystkich konstytucjach współczesnych państw demokratycznych.
Współcześnie wiele środowisk boryka się z rozmaitymi problemami. Wynika to przede wszystkim z rosnącego tempa życia i wszechobecnej potrzeby nabywania i konsumpcji. Przemiany zachodzące w społeczeństwie niejednokrotnie skazują poszczególne jednostki na przegraną w wyścigu szczurów. Osobom, które gubią się w nowej rzeczywistości ciężko jest prawidłowo funkcjonować w swoim otoczeniu. Kłopoty ze znalezieniem zatrudnienia oraz utrudnienia związane z ograniczonymi możliwościami korzystania z dóbr publicznych narażają jednostki te na odrzucenie ze strony społeczeństwa.
W związku z tym coraz powszechniej spotykamy się ze zjawiskiem dyskryminacji, marginalizacji i wykluczenia. Jednak społeczeństwo zwykło używać tych terminów zamiennie, nie zdając sobie sprawy z wyraźnej różnicy między nimi.
W celu rozwiania wątpliwości dotyczących powyższych problemów społecznych, przedstawimy najważniejsze cechy oraz symptomy ich występowania, a także w jaki sposób przyczyniają się do innego problemu jakim jest niedostosowanie społeczne.
Występowanie tych zjawisk szczególnie negatywnie wpływa na prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży będących ofiarami owych zachowań. Osoby narażone na dyskryminację bądź marginalizację stają się automatycznie zagrożone niedostosowaniem społecznym.
Problem niedostosowania społecznego znajduje się od dawna w centrum uwagi zarówno przedstawicieli nauk społecznych jak i praktyków odpowiedzialnych za wychowanie i kształcenie młodzieży. Młodzi ludzie powinni być nastawieni na rozwój i zmiany oraz na dążenie do coraz pełniejszego zaspokajania potrzeb. Młodzież jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo i zwykle przyczynia się do postępu społecznego. Kiedy możliwość zaspokajania potrzeb zostaje zakłócona przez dyskryminację, marginalizację bądź wykluczenie mamy do czynienia z regresem społecznym.
DYSKRYMINACJA
Dyskryminacja jest pewnym faktem społecznym. Jest zjawiskiem złożonym i wieloaspektowym. Traktowana bywa jako forma wyzysku, którą należy zwalczać. Dyskryminacją możemy nazwać nierówne traktowanie, nie mające uzasadnienia ani obiektywnego wytłumaczenia. Osoby dotknięte dyskryminacją nie mają równych praw w społeczeństwie, są stawiane w roli kozła ofiarnego. Pojedynczy człowiek nie jest traktowany jako osobowość lecz członek określonej grupy społecznej, posiadającej przypisane jej cechy. Jej przyczyną są cechy człowieka, na które zazwyczaj nie ma wpływu, takie jak: płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, stopień sprawności, orientacja seksualna, wiek, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek czy urodzenie.
We współczesnym świecie dyskryminacja jest bardzo powszechną formą wyrażania niechęci wobec poszczególnych jednostek. Tak rozumiana dyskryminacja współcześnie występuje niemal w każdej dziedzinie życia społecznego, na przykład w kontaktach jednostki z władzą publiczną, na rynku pracy, w edukacji czy opiece zdrowotnej. Możemy mówić na przykład o dyskryminacji instytucjonalnej, zawodowej, ekonomicznej, politycznej itd. Praktyki dyskryminacyjne są niezgodne z prawami człowieka, porozumieniami międzynarodowymi, zakazane przez prawo wewnętrzne państw demokratycznych.
Wyróżniamy dwa rodzaje dyskryminacji: bezpośrednią i pośrednią.
Mówiąc o dyskryminacji bezpośredniej mamy na myśli sytuację, w której ktoś ze względu na swoją płeć, rasę, wyznawaną religię, orientację seksualną, wiek lub niepełnosprawność jest traktowany mniej korzystnie niż inna osoba znajdująca się w porównywalnej sytuacji.
Natomiast dyskryminacja pośrednia oznacza, iż niezależnie od tego czy jakiś przepis, kryterium bądź praktyka z pozoru dla wszystkich powodują takie same skutki, to jednak w stosunku do poszczególnych osób mogą doprowadzić do ich niekorzystnej sytuacji. Dyskryminacja taka jest w przeciwieństwie do dyskryminacji bezpośredniej ukryta, tak więc rozpoznanie jej i udowodnienie jest bardzo trudne.
Dyskryminacją jest każde nieuzasadnione zróżnicowanie w korzystaniu z praw człowieka na warunkach równości. Ponadto dyskryminacją jest również samo polecenie dyskryminacji, tzn. działanie polegające na zachęcaniu kogoś do naruszania zasady równego traktowania. Należy jednak zaznaczyć, iż nie każde nierówne traktowanie jest dyskryminacją. Istnieją bowiem pewne racjonalne i uzasadnione ograniczenia dotyczące pewnych osób, na przykład zakaz prowadzenia samochodu przez niewidomego kierowcę, gdyż zagrażałoby to zdrowiu i życiu zarówno kierowcy jak i osób znajdujących się wówczas w pobliżu. Dyskryminacją nie jest także czasowe uprzywilejowanie niektórych grup społecznych, mające na celu zmniejszenie doświadczanych przez nie nierówności. Jest to tzw. dyskryminacja pozytywna określana inaczej działaniami pozytywnymi. Tego typu środki zastosowane w celu wyrównania sytuacji i przeciwdziałania faktycznej dyskryminacji są zgodne z prawem mimo iż prowadzą do zróżnicowanego traktowania, na przykład system gwarantujący kobietom określony procent miejsc na listach wyborczych partii w niektórych krajach europejskich.
Z dyskryminacją wiąże się wiele pojęć pokrewnych, takich jak:
Etykietyzowanie czyli kategoryzowanie, automatyczne klasyfikowanie osób do określonych grup lub kategorii społecznych na podstawie własnych, często stereotypowych o nich wyobrażeń.
Homofobia czyli nieuzasadniony lęk i wrogość wobec osób o orientacji homoseksualnej oraz kojarzonych lub sprzyjających ruchom gejowskim i lesbijskim.
Ksenofobia czyli nieuzasadniony lęk i wrogość wobec obcych.
Nietolerancja czyli brak szacunku dla cudzych praktyk i przekonań. Objawia się niedopuszczaniem do zachowań czy poglądów różniących się od własnych. Leży u podstaw dyskryminacji rasowej i ksenofobii.
Rasizm czyli teoria głosząca, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy cechami fizycznymi (np. kolor skóry) a cechami psychicznymi (np. intelekt), co oznacza, że pewne rasy dominują nad innymi i jako bardziej wartościowe sś przeznaczone do panowania nad rasami niższymi.
Stereotypy czyli charakterystyki przypisane lub kojarzone z członkami danej grupy społecznej bądź kategorii. Przyjęte z góry wyobrażenia, nierzadko tendencyjne, na temat wyglądu, zachowań i cech przedstawicieli danej grupy lub kategorii społecznej, a utworzone w wyniku uogólnień opartych na podstawie fałszywych, niekompetentnych lub niesprawdzonych informacji.
Uprzedzenia czyli przekonania, wartości i postawy wobec innych, które są ukształtowane na podstawie niekompetentnych informacji. W kategoryczny sposób przypisują jednostki do pewnych klas lub grup, które zwykle są określane negatywnie. Jest to gotowość do reagowania w tendencyjny sposób na członków określonych grup.
Wiktymizacja czyli represje stosowane wobec osoby, która czując się ofiarą dyskryminacji podjęła działania mające na celu przywrócenie poszanowania jej prawa do równego traktowania.
Dyskryminacja jest bardzo dużym problemem we współczesnych społeczeństwach. Unia Europejska stara się pomóc całej Europie pozbyć się uczucia, że różnorodność jest czymś złym. Poprzez swoje różne akcje pokazuje, że różnice jakie występują między ludźmi mogą wzbogacić kulturę, społeczeństwa i gospodarkę. Rok 2007 ogłoszony został Europejskim Rokiem Równych Szans dla Wszystkich. Kampania ta miała na celu podniesienie świadomości opinii publicznej w zakresie praw wszystkich ludzi mieszkających na terenie wspólnoty do równego traktowania i życia wolnego od dyskryminacji. Działania podjęte w ramach tej kampanii pokazały, że działanie pozytywne, aktywne promowanie równości, a także systemy monitorowania i gromadzenia danych mogą skutecznie przeciwdziałać dyskryminacji.
Komisja Europejska od 2003 roku prowadzi kampanię „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji.” na terenie Unii Europejskiej, która ma na celu promocję korzyści jakie wypływają z różnorodności. W ramach tej kampanii 17 października 2010 roku w Polsce został zorganizowany pierwszy Dzień Różnorodności, który miał na celu kształtowanie świadomości dotyczącej równouprawnienia.
MARGINALIZACJA
Według Encyklopedii Powszechnej PWN pojęcie marginalizacja oznacza: „spadek znaczenia danej grupy społecznej w społeczeństwie, między innymi z powodu zmniejszenia się jej liczebności, osłabienia jej funkcji i pozycji w hierarchii społecznej, reprezentowania skrajnych poglądów, podejmowania zachowań nieakceptowanych przez większość.”
Marginalizacja jest zagadnieniem znanym od bardzo dawna. Początkowo tego terminu, który ma swoje korzenie w Stanach Zjednoczonych, używano do opisania różnicy między ludnością pochodzenia rdzennego a grupami etnicznie różnymi od emigrantów. Z czasem znaczenie tego terminu rozszerzyło się na określanie stosunków panujących wewnątrz większych społeczności oraz do stosunków między społecznościami kolonizatorów i kolonizowanych, a w końcu między krajami (społecznościami) rozwiniętymi a gospodarczo i/lub cywilizacyjnie w stosunku do nich zacofanymi.
Obecnie marginalizacja stała się zjawiskiem, które towarzyszy przeobrażeniom współczesnego świata. Szeroko rozumiana marginalność jest w środowisku zjawiskiem endemicznym i który charakteryzuje właściwie każdy ład społeczny.
Przez marginalizację społeczną rozumiemy dziś proces powstawania marginalnych grup społecznych, a także wchodzenie poszczególnych jednostek lub grup na istniejący już margines społeczny, co wiąże się na ogół z dyskryminacją. Marginalizacją nazywać będziemy stan danego zjawiska w danym czasie i przestrzeni osiągnięty w wyniku procesu marginalizacji. Marginalizacja związana jest z deprecjonowaniem znaczeń i pozycji społecznej przez ograniczanie dostępu do udziału w powszechnie szanowanych i poszukiwanych dobrach, instytucjach, wartościach. Odsunięcie, z którym mamy do czynienia w wyniku marginalizacji nie zamyka się na jednostce, obejmuje natomiast skutkiem także jej rodzinę jako najbliższą wspólnotę. Marginalizacja jest zjawiskiem coraz bardziej powszechnym.
Marginalizację możemy rozumieć obiektywnie. Osobę, która ulega temu procesowi mogą scharakteryzować odpowiednie wskaźniki, jej sytuację życiową mogą opisać w odpowiednich kategoriach (np. rodziny, których członkowie nie mogą znaleźć stałego zatrudnienia). Proces marginalizacji może być pojmowany relatywnie – przypisywanie pewnych cech grupom i miejsca w hierarchii społecznej odbywa się na podstawie porównywania różnych grup społecznych.
Marginalizacja dokonuje się przez ograniczenie dostępu do różnych dóbr, wartości, rozwiązań, instytucji w takim stopniu, iż zaczyna to być uciążliwe, dotkliwe, naruszające przyjęte normy ekonomiczne, społeczne czy kulturowe.
Człowiek marginalny to ten, który jest pozbawiony zakorzenienia w kulturze dominującej i szans wyboru (brak uczestnictwa) z racji niewystarczających kompetencji osobowych i intelektualnych.
Szczególną rolę w powstawaniu grup marginalnych odgrywa bardzo powszechny dzisiaj liberalizm gospodarczy czyli swoboda działalności gospodarczej, oparta na wolnym przepływie kapitału, dóbr, siły roboczej, informacji, na wolnej konkurencji i dążeniu podmiotów gospodarczych do osiągania maksymalnych korzyści własnych. To zjawisko jest również związane z procesem postępu społecznego i cywilizacyjnego społeczeństw. Powoduje to pogłębianie dysproporcji między krajami wysoko rozwiniętymi a innymi obszarami świata.
Marginalizacja może być rozumiana jako przyczyna lub skutek przemian gospodarczo – politycznych. Przejście od gospodarki rynkowej do własności prywatnej , budowy nowego ładu społeczno – politycznego zachwiały dawnym rynkiem pracy i porządkiem społecznym. W związku z tym połączyły się dwa zjawiska takie jak bieda i bezrobocie. Ten proces można również łączyć ze zmianami środowiska lokalnego, czasem też z innym podziałem administracyjnym i innymi możliwościami komunikacji.
We współczesnych społeczeństwach proces marginalizacji polega na zróżnicowaniu uprawnień przysługujących różnym grupom, ile rzeczywistych możliwościach korzystania z nich.
Na proces społecznej marginalizacji najbardziej podatni są ludzie, którym z uwagi na rozmaite kulturowe, dochodowe czy kwalifikacyjne deficyty najtrudniej przychodzi obrona przed mechanizmami jakie te procesy uruchamiają.
Czynnik, który może utrwalać marginalizację jest połączeniem dwóch procesów, takich jak marginalizowanie się jednostek i jednoczesne marginalizowanie ich przez społeczeństwo. Proces ten dotyczy przesuwania się pewnych grup w strukturze społecznej, które są marginalizowane przez innych ale również same mogą wpłynąć w sposób niezamierzony na marginalizację, jak również ją pogłębić.
Marginalizacja jest najczęściej niezamierzona, jest ona efektem ubocznym zmiany społecznej. Ofiary marginalizacji mają zwężone potrzeby biologiczne, ekonomiczne, kulturowe, religijne, edukacyjne, poznawcze, opiekuńczo – wychowawcze, potrzeby władzy i znaczenia, poczucia sensu, sprawstwa itp. Ograniczone są u nich również możliwości zaspokojenia potrzeb, słabną więzi społeczne, ograniczona jest możliwość budowania i konsumowania kapitału ludzkiego oraz społecznego.
Według Tadeusza Kowalaka marginalizacja może wiązać się z następującymi sferami i płaszczyznami:
ze sferą wytwórczości (bezrobocie)
ze sferą spożycia (niskie dochody, brak dostępu do dóbr i usług)
z szeroko pojętą sferą kultury (niemożliwość włączenia się w życie społeczne
ze sferą oświaty (brak możliwości kształcenia)
ze sferą polityki (niemożliwość realizacji praw obywatelskich)
ze sferą socjalną (brak dostępu do opieki zdrowotnej i pomocy społecznej)
Marginalizacja nie musi koniecznie oznaczać degradacji statusów społecznych. W pewnych sytuacjach może się ona odnosić do wychodzenia pewnych grup z ukrycia, ujawniania się ich, budowania dla siebie różnych alternatywnych nisz społecznych i kulturowych.
Marginalizacja w skrajnym stopniu może prowadzić do wykluczenia.
WYKLUCZENIE SPOŁECZNE
Termin wykluczenie społeczne jest określeniem sytuacji, w której członek danego społeczeństwa jest niezdolny do uczestniczenia w działaniach obywateli tego społeczeństwa. Niemożność ta znajduje się poza kontrolą wykluczonej jednostki.
Wykluczenie jest rozumiane jako skrajna postać marginalizacji, znalezienie się poza strukturami, poza rynkiem pracy, poza szansami na stałe zamieszkanie. Przykładem takiej wykluczonej grupy społecznej mogą być ludzie bezdomni.
Wykluczenie jest zjawiskiem wielowymiarowym. Oznacza w praktyce brak możliwości uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym oraz kulturowym w wyniku utrudnionego dostępu lub wręcz całkowitego braku dostępu do zasobów, dóbr oraz instytucji, ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb.
Wykluczenie i ubóstwo są to pojęcia pokrewne, jednak wykluczenie ma znacznie szerszy zasięg. Dzieje się tak, ponieważ osoby wykluczone, borykają się z wieloma problemami, ubóstwo jest tylko jednym z nich. Osoba uboga jest zawsze wykluczona z życia społecznego, jest to osoba, która nie jest w stanie zapewnić ani sobie, ani swojej rodzinie dóbr, które są powszechnie dostępne. Wykluczenie społeczne to proces, w którym pewne jednostki spychane są na margines społeczeństwa. Jednostki takie nie mogą uczestniczyć w życiu społecznym z powodu biedy, niskiego wykształcenia, braku określonych podstawowych kompetencji społecznych lub w wyniku dyskryminacji. To uniemożliwia im podjęcie pracy lub zdobycie wykształcenia. Wykluczeni mają ograniczony dostęp do władzy i organów decyzyjnych, przez co często czują się bezsilni i niezdolni do przejęcie kontroli nad decyzjami wpływającymi na ich codzienne życie.
Autorzy „Diagnozy społecznej” wyróżnili trzy rodzaje syndromu wykluczenia społecznego: wykluczenie strukturalne związane z miejscem zamieszkania oraz niskim wykształceniem własnym i ojca, skorelowane z determinowanymi przez ww. dochodami gospodarstwa domowego poniżej poziomu ubóstwa. Wykluczenie fizyczne związane z wiekiem, inwalidztwem, oraz w mniejszym stopniu z wykształceniem, natomiast negatywnie korelującym z bezrobociem oraz ubóstwem. Wykluczenie normatywne dotyczące osób uzależnionych, samotnych, wchodzących w konflikt z prawem.
Przyczyny wykluczenia społecznego:
Niska pozycja materialna
Niepełnosprawność
Brak pracy
Choroba
Brak wykształcenia, itd.
Problemem wykluczenia społecznego jest również zainteresowana Unia Europejska. 21 stycznia 2010 roku w Madrycie zainaugurowano Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Podstawowe cele kampanii to zwiększenie świadomości opinii publicznej na temat ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz zwiększenie zaangażowania politycznego Unii Europejskiej i państw członkowskich w walkę z tymi problemami. Podstawowym zadaniem Roku 2010 jest zwrócenie uwagi na problemy i obawy ludzi, którzy zmagają się z problemem ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz zainspirowanie wszystkich obywateli Europy oraz partnerów społecznych, aby zaangażowali się w walkę z tym poważnym problemem.
Zadaniem Europejskiego Roku jest również walka ze stereotypami i zbiorową percepcją ubóstwa. Opierając się na unijnych zasadach solidarności i partnerstwa, Rok 2010 nawołuje do zdecydowanej walki z przyczynami ubóstwa, aby wszyscy członkowie społeczeństwa mogli odgrywać w nim pełną i aktywną rolę.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE
W praktyce niedostosowanie społeczne bywa pewnym skrótem, który określa rozmaite zachowania o charakterze antyspołecznym. Zachowaniom tym zazwyczaj towarzyszą negatywne reakcje społeczeństwa. Pojęcie niedostosowania społecznego spotkać możemy w różnych dziedzinach (np. psychiatria, socjologia, kryminologia, pedagogika itd.)
Maria Grzegorzewska wyszczególniła sześć symptomów nieprzystosowania (niedostosowania) społecznego:
Tendencje społecznie destruktywne
Chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnej
Nieżyczliwy stosunek do człowieka
Zrzucanie winy
(nadmierna) sugestywność
Nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji
Wyróżniamy cztery grupy definicji nieprzystosowania społecznego:
Definicje objawowe, w których nieprzystosowanie społeczne określa się przez odwołanie się do jego podstawowych i specyficznych objawów albo elementarnych wskaźników o charakterze behawioralnym.
Definicje teoretyczne, w których – oprócz charakterystyki symptomatologicznej – angażuje się pewne pojęcia teoretyczne, wynikające z ogólnej teorii przystosowania lub normalnego funkcjonowania społecznego jednostki (np. motywacja, postawy, role społeczne, przepisy ról społecznych, normy, standardy idealne, internalizacja wartości i norm, poziom leku, sumienie).
Definicje operacyjne, w których wskazuje się nie tylko na symptomy danego zjawiska (nieprzystosowania), ale przede wszystkim na sposoby jego pomiaru, odsyłając jednocześnie do konkretnego narzędzia pomiarowego (testu, skali, kwestionariusza itd.).
Definicje utylitarne (zdroworozsądkowe, administracyjne), ujmujące nieprzystosowanie społeczne od strony pewnej bezradności środowiska wychowawczego wobec jednostki stwarzającej mu trudności wychowawcze oraz „niedostosowania” tego środowiska do potrzeb i aspiracji oraz poziomu rozwoju dziecka oznaczonego jako „zaburzone”, wobec którego należy zastosować „specjalne metody i środki”
Niedostosowani społecznie to dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone (powtarzające się) zaburzenia w zachowaniu.
Mianem zagrożonych niedostosowaniem, określamy dzieci i młodzież, wychowującą się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze jak rodzina, grupa rówieśnicza i inne, a także u której rejestrowane przejawy zaburzeń występują sporadycznie.
Oba te określenia są niejasne, nawet przy założeniu, że nieprzystosowanych społecznie od „zagrożonych” nieprzystosowaniem różni poziom nasilenia i intensywności negatywnych cech.
Najczęstszymi wskaźnikami nieprzystosowania społecznego młodzieży, są tzw. zachowania antagonistyczno – destruktywne, będące wyrazem konfliktu jednostki ze społeczeństwem.
Objawami nieprzystosowania społecznego młodzieży są negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisanych jej rolach społecznych – dziecka w rodzinie, kolegi w grupie rówieśniczej, ucznia w szkole itp.
Do typowych przejawów niedostosowania społecznego należą:
Nadużywanie alkoholu przez młodzież
Uzależnienie lekowe
Samobójstwa i zamachy samobójcze
Prostytucja
Ucieczki z domu
Wagary
Pasożytnictwo społeczne
Uczestnictwo w gangach podkulturowych
Niektórzy autorzy za symptomy nieprzystosowania społecznego uznają także notoryczne kłamstwa, werbalną agresję (wulgarność), lenistwo szkolne, nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów szkoły, zaburzenia koncentracji i uwagi, lękliwość. Konflikty z nauczycielami lub wzmożone konflikty z rówieśnikami.
WZAJEMNE RELACJE MIĘDZY POJĘCIAMI DYSKRYMINACJA, MARGINALIZOWANIE, WYKLUCZENIE A NIEDOSTOSOWANIEM SPOŁECZNYM
W literaturze można spotkać 4 grupy definicji pojęcia „niedostosowanie społeczne” - są to definicje objawowe, teoretyczne, operacyjne i utylitarne.
Zajmujemy się ostatnią grupą, definicjami utylitarnymi czyli takimi, które ujmują niedostosowanie społeczne z perspektywy środowiska społecznego wobec jednostki.
MENiS rozróżniło:
Niedostosowanie społeczne, które dotyczy dzieci i młodzieży, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone (powtarzające się) zaburzenia w zachowaniu.
Zagrożonych niedostosowaniem społecznym czyli dzieci i młodzież wychowujące się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze jak: rodzina, grupa rówieśnicza i inne, a także, u której rejestrowane przejawy zaburzeń występują sporadycznie.
Dyskryminacji, marginalizacji i wykluczenia dokonuje społeczeństwo, w którym żyje dana osoba. Natomiast niedostosowanie społeczne jest zjawiskiem, które dokonuje się w samej jednostce. Osoba, która przejawia zaburzenia w zachowaniu jest automatycznie inaczej postrzegana przez społeczeństwo.
Według wcześniejszej definicji zagadnienia takie jak: dyskryminacja, marginalizacja i wykluczenie można przypisać do dwóch grup wyszczególnionych w utylitarnej definicji niedostosowania społecznego.
Można stwierdzić, że osobami niedostosowanymi społecznie są np. te dzieci, które wychowywały się w rodzinie, gdzie występowało bezrobocie, bieda.
Natomiast osoby zagrożone niedostosowaniem społecznym to te, które wychowują się w niekorzystnych warunkach psychospołecznych i na które negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze jak np. grupa rówieśnicza. Powodem takiego negatywnego wpływu mogą być zachowania dyskryminacyjne.
Każdy członek społeczeństwa doświadczający dyskryminacji bądź marginalizacji, ulega poczuciu bezsilności. Jego narastająca frustracja, prowadzi do wielu zaburzeń, uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie. Dzieci dyskryminowane od najmłodszych lat, dorastają samotnie, nie potrafią prawidłowo nawiązywać relacji zarówno z rówieśnikami jak i z innymi osobami z najbliższego otoczenia. Są lękliwe i nieufne. Z czasem spychane na margines społeczeństwa, wołają o pomoc, poprzez ucieczki z domu czy wzmożone konflikty z rówieśnikami. Zdarza się iż rodzice i nauczyciele bagatelizują problem, przypisując złe zachowanie okresowi dojrzewania, wówczas gdy zaburzenia w funkcjonowaniu, zakorzeniają się coraz bardziej, prowadząc do niemal całkowitej alienacji od społeczeństwa. skrajną formą marginalizacji jest wykluczenie społeczne, które może prowadzić do bezdomności.
PODSUMOWANIE
Ludzie od zawsze zmagali się z trudnościami takimi jak bieda czy niemoc społeczna. Nic nie było w stanie temu zapobiec. Badacze i naukowcy, starając się poznać przyczynę owych zjawisk byli w stanie wskazać tylko i wyłącznie nowe oblicza, wymiary i tym problemom. Dzisiaj mamy już dopracowane bardzo szczegółowe opracowanie pojęć, które dotyczą tak ważnych kwestii dla całego społeczeństwa. Są one tak istotne ponieważ dotyczą bardzo wielu sfer życia człowieka, które istotnie wpływają na jakość jego życia.
BIBLIOGRAFIA
Dyskryminacja jako nowa kwestia społeczna, bp J. Kupny, A. Dylus, ks. T. Biedrzycki (red.), Księgarnia św. Jacka, Katowice 2007
Bohn J., Frey V., Schindlander D., Wiadasch K., Antydyskryminacja. Pakiet edukacyjny, Wydawnictwo CODN, Warszawa 2005
Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej, Marzec-Holka K. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005
Nowa encyklopedia powszechna PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996
Obrazy społeczne grup narażonych na dyskryminację. Uwarunkowania społeczno-demograficzne i psychologiczne, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2000
Skazani na wykluczenie, Orłowska M. (red.), Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 2005
Wykluczenie i marginalizacja społeczna. Wokół problemów diagnostycznych i reintegracji psychospołecznej, Białobrzeska K., Kawula S. (red.), Wydawnictwo Edukacyjne AKAPIT, Toruń 2006