Przystosowanie gadów do życia na lądzie i ich osiągnięcia ewolucyjne:

Gady są pierwszymi kręgowcami zmiennocieplnymi, które opanowały środowisko lądowe, choć niektóre z nich weszły powtórnie do wody. Zamieszkują głównie strefy klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Wywodzą się prawdopodobnie z prymitywnych płazów zaliczanych do meandrowców. Są pierwszymi kręgowcami o suchej, łuskowatej skórze, która chroni ich ciało i zabezpiecza je przed utratą wilgoci oraz urazami mechanicznymi. Ciało pokryte płytkowymi, dachówkowo zachodzącymi tworami (łuskami, tarczami) pochodzącymi z rogowaciejącego nabłonka wielowarstwowego. Wolna część łuski pochodzi z naskórka, część zanurzona - z tkanki łącznej. Jaskrawe ubarwienie ciała u wielu gatunków(barwy ochronne). Na powłokach ciała brak gruczołów (w minimalnych ilościach czasem występują gruczoły zapachowe lub jadowe). Gady mogą przebywać w środowisku hipertonicznym. Są to również pierwsze z kręgowców, w których kręgosłupie występuje wyraźny odcinek szyjny i u których widoczny jest lepiej lub słabiej wyodrębniony tułów. Tułów typu zawieszonego. Pojawiła się klatka piersiowa (żebra spięte po stronie brzusznej stronie ciała mostkiem) oraz mięśnie między żebrowe - co umożliwia lepszą wentylacje płuc oraz ochranę narządów wewnętrznych. Dobrze rozwinięte żebra gadów łączą się stawowo z kręgosłupem i formują tułów. W niektórych grupach gadów żebra uczestniczą w lokomocji albo umożliwiają zmianę kształtu ciała. Zwierzęta te jako pierwsze wykształciły również nerkę prawdziwą oraz 12 nerwów czaszkowych. Po raz pierwszy też w rozwoju ewolucyjnym zwierząt w tej właśnie grupie u podstawy czaszki pojawiło się podniebienie twarde. Dzięki zdolności do zmieniania kształtu soczewki zwierzęta te zyskały możliwość akomodacji (umiejętność ogniskowania) oka. Gady nigdy, nawet w okresie embrionalnym, nie oddychają za pomocą skrzeli. Mózg gadów podzielony jest na: kresomózgowie (lepiej rozwinięte, niż u płazów), które pokrywa kora mózgowa, śródmózgowie odpowiadające za koordynacje. Zwierzęta te mają w nikłym stopniu zdolność uczenia się i zapamiętywania bodźców.
Ogólnie rzecz biorąc, ciało gadów jest wydłużone, jaszczurkowate, zaopatrzone w cztery kończyny(zakończone 5 palcami). W niektórych jednak grupach należących do tej gromady widoczna jest tendencja do ich redukcji. Ukształtowaniu postaci wężowatej towarzyszy zupełny zanik kończyn. Tak jak u płazów, głębiej położone warstwy skóry zawierają liczne chromatofory. Wierzchnia warstwa skóry złuszcza się w mniej lub bardziej regularnych odstępach czasu, których długość uwarunkowana jest wiekiem i stanem fizycznym zwierzęcia oraz porą roku; na zjawisko to wpływa czynność gruczołu tarczowego. Osobniki młode zrzucają naskórek częściej niż dorosłe, ponieważ stale rosną. Do zupełnego zrzucenia starej warstwy konieczne jest, aby pomiędzy stary a utworzony już nowy naskórek wniknął płyn. Woda z środowiska zewnętrznego przenika higroskopijną zewnętrzną warstwą naskórka. W związku z tym, gdy zwierzę ma „zmienić skórę" szuka sobie wilgotnego miejsca lub „bierze kąpiel". Odrzucenie starej, nie przytwierdzonej, zewnętrznej warstwy skóry następuje na skutek ocierania się gada o kamienie lub kawałki drewna, albo też przeciskanie się przez wąskie szczeliny; w usuwaniu naskórka zwierzę pomaga sobie pyskiem i kończynami.
Szkielet gadów jest prawie całkowicie kostny. Kręgosłup ich dzieli się na kilka odcinków (szyjny, tułowiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy); najwięcej kręgów ma odcinek szyjny. Po raz pierwszy spotykamy w tej grupie zwierząt charakterystyczną konstrukcje dwóch pierwszych kręgów. Pierwszy (dźwigacz) nie ma trzonu i ma pojedynczy powierzchnie stawową, drugi zaś (obrotnik) ma zębowaty wyrostek (processus odontoideus), na którym obraca się dźwigacz (i razem z nim głowa). Czaszka łączy się z dźwigaczem pojedynczym kłykciem potylicznym, dzięki czemu może być poruszana we wszystkich kierunkach (inaczej niż u płazów, u których istnieją dwa kłykcie potyliczne i głowa może się poruszać jedynie z góry do dołu). Kości czaszki są stwardniałe w większym stopniu niż u płazów. W toku ewolucji czaszka została zredukowana. Prześledzenie etapów tej redukcji ułatwia zrozumienie klasyfikacji zoologicznej gadów i poznanie ewolucji czaszki ssaków i ptaków. Jak już wspomniano, gady nie oddychają skrzelami, wszystkie natomiast mają odpowiednio rozwinięte, parzyste płuca, które maja większą powierzchnie wymiany gazowej(znaczne pofałdowanie ścian płuc). Dość często od płuc odchodzą palcowate worki, w których nie ma pęcherzyków płucnych. Ich funkcją jest nadymanie ciała zwierzęcia, mogą także zawierać zapasowe powietrze do oddychania albo też uczestniczyć w emisji dźwięków. Układ krwionośny gadów charakteryzuje się tym, że serce jest podzielone na część komorową (tętniczą) i część przedsionkową (żylną). Przedsionki są całkowicie oddzielone, w komorach krew miesza się częściowo, co w znaczym stopniu ogranicza mieszanie się krwi natlenowanej z nie natlenowaną - dzięki temu układ krwionośny jest wydajniejszy, a co za tym idzie gady mogą mieć większe rozmiary i być aktywniejsze. Język gadów pełni fukcję narządu węch i dotyku, czasami pomaga też w zdobywaniu pożywienia. Wiele gatunków ma rozciągliwy żołądek pozwalający połykanie ofiar w całości. Gady są pierwszymi zwierzętami, u których pojawiają się tzw. nerki ostateczne (zanercza). Układy: moczowy, rozrodczy i pokarmowy mają wspólne ujście kloakę (stek), podobnie jak u płazów. U gadów głównym produktem przemian azotowych jest kwas moczowy (w pęcherzu następuje resorpcja wody, prowadząca do wytrącenia się kryształków kwasu moczowego). Krokodyl odbiega od tej normy, gdyż mając stały dostęp do wody, wydala tak jak ryby , bardzo rozcieńczony amoniak Węch i wzrok są u gadów dobrze rozwiniętymi zmysłami. Oczy gadów są lepiej rozwinięte niż oczy płazów. Wyposażone są one w dużą ilość komórek zmysłowych, dwie dobrze wykształcone powieki i soczewkę zdolną do akomodacji. U różnych przedstawicieli tej grupy występuje oko ciemieniowe, reagujące na promienie cieplne. W budowie narządu słuchu szczególnie w jego części związanej z czuciem równowagi widoczny jest postęp ewolucyjny – pojawiła się kosteczka słuchowa, strzemiączko. Większość gadów (z wyjątkiem żółwi) ma w podniebieniu i w szczękach dobrze rozwinięte zęby. Zwierzę nie używa ich jednak do gryzienia i żucia, ale do chwytania i zaciskania w nich ofiar.
Gady są rozdzielnopłciowe. Samce zawsze mają prącie (z wyjątkiem hatterii). Wiele gatunków wykazuje dymorfizm płciowy przejawiający się różnicami w ubarwieniu i rozmiarach ciała lub w obecności czy też braku skórnych narośli u samców. Zachodzi u nich zapłodnienie zewnętrzne(woda już nie jest niezbędna do zapładniania). Niektóre gatunki są jajorodne, inne rodzą w pełni rozwinięte młode (żyworodność). Jaja są zawsze składane na lądzie: często samica zagrzebuje je w glebie. Jaja otoczone są ochronna skorupka, w której wnętrzu znajduje się zarodek otoczony błonami płodowymi. Dzięki temu jego rozwój odbywa się we własnym środowisku wodnym. Własnym źródłem substancji odżywczych dla zarodka jest woreczek żółciowy. Są to podstawowe przystosowania do całkowicie lądowego trybu życia. Rozwój embrionalny jest prosty (bezpośredni), bez metamorfozy, a osobniki młode przypominają dorosłe. Temperatura ciała gadów jest zmienna, lecz zwierzęta te do pewnego stopnia mogą utrzymywać ją na poziomie wyższym niż temperatura otoczenia. Większość gadów to drapieżniki, ale dieta ich jest zróżnicowana i charakterystyczna dla gatunku.Gady spotyka się wszędzie na świecie z wyjątkiem terenów najzimniejszych. Do gromady tej zalicza się gatunki naziemne, podziemne, leśne, ziemno-wodne i wodne. Dziś nie ma już gadów latających, ale w erze mezozoicznej gady panowały także w powietrzu. W toku ewolucji rozmaite gatunki gadów kilkakrotnie zasiedlały morza i dzisiaj u pewnych gatunków żółwi i węży wciąż widoczna jest zależność od środowiska wodnego (morskiego).

Rozwój zarodkowy gadów

Przykłady gadów jajożyworodnych:

• żółw błotny (Emys orbicularis)

• jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)

• jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara)

• jaszczurka zielona (Lacerta viridis)

• padalec zwyczajny (Anguis fragilis)

• zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)

• wąż Eskulap (Elaphe longissima)

• gniewosz plamisty (Coronella austriaca)

• o żmijowate (Viperidae)

• żmija zygzakowata (Vipera berus)

• anakonda zielona (Eunectes murinus)

• anakonda żółta (Eunectes notaeus)

• szyszkowiec zwyczajny (Cordylus cordylus)

• szyszkowiec tropikalny (Cordylus tropidosternum)

Zapłodnienie jest wewnętrzne, ma miejsce w jajowodzie. U samców wykształca się narząd kopulacyjny. Jaja otoczone są włóknistą osłoną, u części gadów przesyconą solami wapnia. Rozwój gadów jest prosty. W rozwoju zarodkowym wszystkich owodniowców wytwarzane są błony płodowe. Gady Ptaki i Ssaki ze względu na obecność błon płodowych nazywa się owodniowcami. Umożliwiło im to uniezależnienie rozmnażania od wody i jest to przystosowanie do życia na lądzie.

• Pęcherzyk żółtkowy - zestaw substancji odżywczych dla zarodka.

• Owodnia - chroni zarodek przed urazami mechanicznymi oraz wysychaniem, gromadzi płyny oraz tworzy mikrośrodowisko dla zarodka.

• Omocznia – przedłużenie końcowej części jelita oraz kloaki zarodka. Gromadzi produkty przemiany materii oraz resorbuje wodę z wydalin. Jest ukrwiona, dzięki czemu ułatwia wymianę gazową.

• Kosmówka - zewnętrzna błona, przylegająca do skorupki otacza żółtko i owodnie. Osłania zarodek i pośredniczy w wymianie gazowej, tworzy łożysko z błoną śluzową macicy matki i pobiera wodę.