Motyw wędrówki jest jednym z najczęstszych i najbardziej nośnych motywów pojawiających się w literaturze. W tekstach właściwie wszystkich epok wędrówka traktowana jest na ogół w sposób dwojaki. Jest więc po prostu podróżą – przestrzennym przemieszczaniem się, dzięki któremu bohater zdobywa doświadczenia, uczy się, ma więc wymiar podróżniczo- edukacyjny. Bohater dąży w trakcie takiej wędrówki do zamierzonego celu.

W drugim wymiarze – mniej konkretnym, wędrówka staje się wędrowaniem, pielgrzymowaniem przez samego siebie. Jest próba dotarcia do istoty własnego „ja” , sposobem na odkrycie pokładów świadomości i podświadomości, próba zbliżenia się do absolutu. Może też być ucieczką od problemów i wewnętrznych rozterek.

Przejdę teraz do omówienia motywu wędrówki, analizując wybrane przez mnie teksty literackie z różnych epok.

Kluczową pozycją literacką dla mojego tematu jest „odyseja Homera. Akcja epopei rozgrywa się w ciągu 40 dni w ostatnim dziesiątym roku tułaczki Odyseusza (głównego bohatera), wracającego spod Troi do rodziny Itaki po 20 latach nieobecności. Miejscem jest rozległy obszar Morza Egejskiego i Śródziemnego, przez który wędrował bohater. Spod troi udał się do Ismaros w Tracji, gdzie spustoszył miasto Kikonów. Po wyruszeniu stamtąd miał opłynąć przylądek Maka, ale burza odepchnęła go od wybrzeży Peloponezu i odtąd jego przygody mają charakter baśniowy. Odwiedził więc Odyseusz krainę Lotofagów, wyspę Cyklopa, Eola, Krainę Lajstrygonów, wyspę Kirke, gdzie przebywał cały rok. Potem odwiedził krainę umarłych i przeżył wiele przygód ominął szczęśliwie wyspę Syren, Sycylię i Charybdę. Po wizycie na wyspie Heliosa stracił ludzi i okręty. Wylądował na wyspie Ogigii, gdzie przez siedem lat więziła go nimfa Kalipso. Po interwencji bogów opuścił Ogigę i dopłynął do kraju Feaków, którzy pomogli mu w powrocie do Itaki. Należy wspomnieć, że nie tylko Odyseusz wędrował. Inni bohaterowie Odysei tez podrutowali, np. syn Odyseusza, Telemach, Menelaos. Bohaterowie epopei wędrują i mimo wielu trudów wciąż nie mogą dotrzeć do upragnionego celu. Ideą utworu jest przesłanie, że takie jest właśnie ludzkie życie, pełne zasadzek, niebezpieczeństw, pokonywania przeszkód. Każdy człowiek do czegoś dąży, pragnie osiągnąć cel, dotrzeć do swej Itaki. Walczy, pracuje, męczy się i wreszcie kiedyś dopływa do brzegu, jakiejś wymarzonej wyspy lub kresu wędrówki życia. Mimo że los jest okrutny, to jednak warto żyć i pokonywać trudności. Życie niesie ze sobą tak piękne zjawiska jak miłość, wierność, przyjaźń. Świat jest piękny i warto go poznawać w gronie ciekawych, interesujących ludzi od których możemy się wiele nauczyć. Główny bohater „odysei” Homera, Odyseusz jest archetypem tułacza, wędrowca, który nie zważając na przeciwieństwa losu konsekwentnie dąży do celu swej podróży.

Przejdę do omówienia kolejnego utworu, mianowicie „Boskiej Komedii” Dantego, który ukazuje wędrówki w zaświaty, umożliwiające kontakt z umarłymi. Którzy przekroczywszy granice życia i śmierci, wiedzą więcej i znajdą ukrytą istotę świata. Swoja podróż Dante zaczyna w nocy z Wielkiego Czwartku (7 kwietnia) na Wielki Piątek 1300 roku. Poemat rozpoczyna się słowami : „W życia wędrówce na połowie czasu, Straciwszy z oczu szlak nieomylny drogi, W głębi ciemnego znalazłem się losu”. Poeta znalazł się w ciemnym lesie. Las jest alegorią świata pogrążonego w różnego rodzaju grzechach, które czyhają na każdym kroku na człowieka. Dante szuka więc wyjścia z gęstej kniei. Jedynie możliwe wyjście z lasu to długa droga przez Piekło, Czyściec i Raj. Początkowo przewodnikiem poety jest Wergiliusz. Pierwszym etapem niezwykłej wędrówki jest Piekło. Podzielone jest ono na górne i dolne. W Piekle „górnym” znajduje się sześć kręgów, a w nich pogrupowani według win grzesznicy: I krąg – dusze nie ochrzczone i przez to skazane na potępienie, II krąg – dusze ludzi o nieopanowanej zmysłowości, III krąg – obżartuchy i pijacy, IV krąg – skąpcy i rozrzutnicy, V krąg – złośnicy, VI krąg – heretycy. Krąg VII przeznaczony dla tych, którzy przeciwstawili się prawom natury: morderców, samobójców, gwałcicieli… VIII krąg – oszuści, uwodziciele kobiet, złodzieje. IX krąg jest zamieszkiwany przez zdrajców – Lucyfer. Całe Piekło jest ponurą, pogrążoną w mroku krainą. Zdarzają się burze, porywiste wiatry. Strażnikami Piekła są demoniczne postaci mitologiczne i diabły. Kary zależą od rodzaju popełnionych grzechów. Co ciekawe pokutujący nadal tkwią w grzechu – mimo rozpaczy. Obraz wiecznego potępienia ma stanowić przestrogę dla ludzi odchodzących od boskich przykazań.

Następnym etapem wędrówki Dantego i Wergiliusza jest Czyściec. Do Czyśćca dusze zmarłych dowożone są łodzią kierowaną przez anioła. Krajobraz Czyśćca pozbawiony jest istot grozy, burze występują rzadko. Dominuje tu cicha modlitwa, żal za popełnione grzechy, nadzieja na ich odpuszczenie i radość ze zbliżającego się do spotkania z Bogiem. Czyściec oddzielony jest od Raju ognistym murem. Po przekroczeniu tego muru Dante zegna się z Wergiliuszem i spotyka ukochana Beatrycze. Teraz ona staje się przewodniczka Dantego. W krainie wiecznego szczęścia dominuje muzyka, światło i radosna ekstaza. Raj jest miejscem szczęścia dusz zbawionych. Raj stanowi dziewięć niebios systemu Ptolemeusza. Natomiast siedziba Boga jest Empirenum. Tam właśnie Dante przeżywa największy zaszczyt dostępny istocie ludzkiej – ogląda samego Boga- Trójcę Świętą – postaci, których piękna nie można opisać ludzkim językiem.

„Boska Komedia” Dantego jest wizja wędrówki po świecie zmarłych, odczytywania jako symboliczne przechodzenie kolejnych etapów życia, niezbędne do ogarnięcia istoty człowieczeństwa oraz sposób do dotarcia do Boga, ideału. Można powiedzieć, że jest drogowskazem pokazującym, jak należy szukać szczęścia, mądrości, wszelkiego rodzaju dobra i piękna. Poezji Dantego wyraża ideał życia i szczęścia wiecznego zgodnie ze wskazaniami chrześcijaństwa.

Topos wędrówki w literaturze romantycznej wiąże się z postacią głównego bohatera – Kordiana z dramatu Juliusza Słowackiego pt „Kordian”, dla którego staje się ona momentem inicjacji w dorosłe życie oraz konfrontację wyobrażeń o świecie z rzeczywistością. Bohater dzięki pielgrzymowaniu przechodzi ewolucję wewnętrzną, która powinna uczynić z niego człowieka świadomego swego „ja”. Jego natura jest bardzo niespokojna, Kordian marzy o czymś, co nadałoby jego życiu sens i cel. Kordian jawi się jako idealista który nie może znaleźć sobie miejsca w świecie…

W akcie II dwudziestoletni Kordian wyrusza w podróż po Europie, zdobywając nowe doświadczenia. Wędrówka przynosi kolejne rozczarowania. Podczas lektury „Króla Leara” Szekspira, siedząc na skale w angielskim Dover, uświadamia sobie, że rzeczywistość pozbawiona jest wszystkich drogich Kordianowi ideałów i wartości, a rządzą nią pieniądze, za które można kupić każdą rzecz: krzesło w londyńskim parku, miejsce w parlamencie. Kolejne rozczarowania bohater przeżywa we Włoszech, gdzie okazuje się, że siłą napędową namiętnej miłości jego włoskiej kochanki – Wioletty – były pieniądze i wraz z bankructwem Kordiana znika też uczucie kobiety. Złudny staje się również autorytet moralny papieża. Kluczową sceną dla dramatu Słowackiego jest improwizacja bohatera na górze Mont Blanc. W tym monologu Kordian miota się między chęcią działania, a własna niemocą. Bohater przechodzi przemianę i odnajduje nowy sens życia. Kordian wypowiada słowa, cytuję: „Tak, by w drodze przeznaczenia Nie napotkały nigdy kruchej świata gliny. I nie strzaskały w żegludze? Mogę więc pójdę! Ludy zwołam! Obudzę!”. Romantyczna wędrówka w Alpy to przede wszystkim wędrówka do wewnątrz duszy Kordiana.

Niezwykle popularne w epoce romantyzmu były także podróże morskie, podczas których człowiek mógł przeżyć mistyczne uczucia. Przeżycia te pogłębiają w człowieku uczucie osamotnienia, kruchości jego życia i uświadamiają mu ogrom świata, w którym on sam jest tylko prochem.

Romantycy w czasie jego pielgrzymowania, odnajdowali ślady własnego kraju w obcych stronach. Mam tutaj na myśli poetę Adama Mickiewicza, który w „Sonetach Krymskich” zawarł piękno dzikiej przyrody Krymu.

W sonecie „Stepy Akermańskie” podmiotem lirycznym jest wędrowiec, pielgrzym, mieszkaniec Litwy zagubiony w bezmiarze krymskich stepów. Poeta zwraca uwagę czytelnika na elementy krajobrazu stepu i porównuje je do oceanu. Wiersz jest pełen dźwięków, ruchów. Dynamiczna jest przyroda: przelatujące ptaki, szumiące łąki. W dwóch ostatnich zwrotkach pojawia się pojęcie ciszy, ale nie niesie ona spokoju i ukojenia. Prowokuje ona poetę do wspominania ojczystych stron, całkowicie przecież odmiennych od opisywanych. Jednak nadzieja na usłyszenie wezwania do powrotu na Litwę okazuje się daremna i podmiot liryczny postanawia dalej kontynuować swą podróż.

W kolejnym sonecie pt.: „Burza” Adam Mickiewicz w pierwszych dwóch strofach opisuje zniszczenia na statku, oraz rozszalały żywioł morski. W kolejnych zwrotkach zawarte są reakcje ludzi zgromadzonych na pokładzie – rozpaczają, żegnają się z przyjaciółmi. Jedynie samotny wędrowiec spokojnie obserwuje dramatyczne sceny – on nie ma się z kim żegnać, nie ma czego żałować, nie potrafi się nawet modlić. Zachowuje się jak całkowicie zrezygnowany i samotny człowiek.

Wierszem należącym do cyklu dzieł literackich Adama Mickiewicza jest „Pielgrzym”. Podmiotem lirycznym jest wędrowiec, skazany na banicję, przemierzający tajemnicze, piękne – obcej Ukrainy. Już w pierwszych strofach widzimy iż bohater utworu zachwyca się cudownością natury. Jednakże nie są to jego rodzinne strony. Używa zwrotu „Dalekie? Jeszcze dalsze czasy?”, by wyrazić swoje ubolewanie nad rzeczami, które zostały mu brutalnie odebrane. Cały sonet jest monologiem lirycznym podmiotu lirycznego który dręczy nieustanną tęsknota do ojczyzny, który nic nie zdoła stłumić, zgłuszyć.

„ Sonety krymskie” Adama Mickiewicza to zbiór sonetów, zawierających sporo przemyśleń, rozterek i tęsknot wygnańca, któremu nie dane jest przebywać z najbliższymi we własnym kraju.

Topos wędrówki odnajdujemy również w epoce współczesności. Dobrym przykładem dzieła lirycznego zawierającego motyw wędrówki jest wiersz Zbigniewa Herberta „Modlitwa Pana Cogito – podróżnika”.

Cały utwór można podzielić na pięć zasadniczych części, z których pierwsza wyraża podziękowanie za dary Boże podczas podróż Pana Cogito, druga jest prośbą o przebaczenie, kolejna to ponowne podziękowanie, czwarta stanowi prośbę o wynagrodzenie łask, jakich podmiot liryczny doznał od dobrych ludzi, spotkanych na swej drodze, a ostania jest prośba o dar lepszego rozumienia ludzi i pokorę. Postać Pana Cogito jest doskonałym przyjacielem czytelnika, stawiającego sobie pytania o charakterze egzystencjonalnym. Nie jest nauczycielem, nie jest też tym bardziej nieomylnym sędzią, który ma prawo oceny postępowania innych. Jest prostym, aczkolwiek obdarzonym nieprzeciętną inteligencja i eurydycją człowiekiem, który poprzez ukazanie swojego punktu widzenia na świat i wartości metafizyczne, ma zdolność zapalania światełka w ciemnych tunelach życia słuchającego jego rozważań odbiorców. Nie jest ideałem, przez co staje się bliższy czytelnikowi, a wartości przez niego proklamowane wyrażają stoicką i franciszkańską postawę, co łączy się z umiłowaniem prostoty życia. Pan Cogito staje się dla wrażliwego odbiorcy jego myśli przyjacielem, który przedstawia mu pewien światopogląd, skłaniający do własnych, gruntownych przemyśleń i wysuwania osobistych wniosków, do formowania własnej postawy wobec świata, którą uzna za słuszną i odpowiednią w wyniku licznych refleksji i z czystym sumieniem będzie wyznawał w życiu takie credo, które jest zgodne z jego zapatrywaniami na życie. Na tym polega zadanie Zbigniewa Herberta jako poety i taką funkcję spełnia jego utwór „Modlitwa Pana Cogito - podróżnika”

Ostatnim dziełem literackim, które chciałbym omówić w swojej pracy jest powieść Pauloa Coelho pt: „Alchemik”. Pisarz w książce „Alchemik ukazał wędrówkę andaluzyjskiego pasterza o imieniu Santiago. Chłopiec pragnął poznać świat z którego przybywali podróżnicy. Wędrował więc ze swymi owcami w stronę wschodzącego słońca kierowany językiem boga, celem wędrówki Santiaga do egipskich piramid było poznanie „Własnej Legendy”, czyli tego co zawsze pragnął i powinien robić. W trakcie podróży poznał piękna i mądrą Fatinę, tajemniczego króla Salem, zachwyconego wiedzą Anglika i posiadającego jakby boskie atrybuty Alchemika. Wszystkie te postaci pomogły mu odczytywać znaki, które prowadziły go do skarbu. Podczas wędrówki Santiago obcował z „Językiem Wszechświata”, który zgodnie z „Zasadą Przychylności”, potajemnie sprzyjał jego pragnieniu. Pasterz poznał również tajemnicę „Wielkiego Dzieła” i „Duszy Świata”. U kresu swej wędrówki chłopiec poznał sens życia, bowiem spotkał samego siebie i zamienił się w wiatr. Musiał wrócić, gdyż jego skarb był właśnie w miejscu z którego wyruszył na jego poszukiwanie. Jego podróż nie była jednak daremna, bo gdyby wiedział o tym na początku, nie spełniłby „Własnej Legendy”. Wędrówka Santiaga otwiera te drzwi do naszej duszy, o której istnieniu wolelibyśmy czasem zapomnieć. Nakłania do Marzen, do podążania za własnym powołaniem i do podjęcia ryzyka wyruszenia w świat. Coelho wykorzystując symboliczna wędrówkę uczy prawd, które pomagają stawić czoła wszelkim przeszkodom i doświadczać szczęścia każdego dnia, nie zapominając o „dwóch kroplach oleju na łyżce”. Taki rodzaj wędrówki odbywa każdy człowiek. Od dzieciństwa, do dorosłości, popychany pragnieniem poznania prawdy, i samego siebie wypełnia „Własną Legendę”. „Alchemik” jest metaforą wędrówki bez końca, w której nie liczy się przebytych kilometrów, gdyż jedno spotkanie z drugim człowiekiem może nas przenieść o całe setki mil do przodu. Siła tej wędrówki nie tkwi w tym, że mówi ludziom to wszystko o czym wiedzą, lecz przypomina rzeczy pominięte w pajęczynie codziennych spraw.

Podsumowując swoja prace stwierdzam, że motyw wędrówki inspirował pisarzy i poetów różnych epok – od Odysa powracającego do Itaki, po literaturę współczesną. Literatura pokazuje nam, jak wiele znaczeń może mieć wędrówka, pielgrzymowanie, podróż. Każdy z nas podróżuje, podąża różnymi drogami, kierując się innymi wartościami. Droga ta jest poszukiwaniem, zdobywaniem doświadczeń, uczy jak stawiać czoło wyzwaniom. Wędrówka może być również wyprawą w głąb siebie jak i ucieczką od problemów i wewnętrznych rozterek. Każda jednak, nawet najdalsza podróż, kończy się powrotem do domu, tak jak życie kończy się śmiercią. To właśnie życie jest ciągłym wędrowaniem, poszukiwaniem nowych horyzontów, poznawaniem siebie i innych.

Myślę że człowiek powinien marzyć, podążać za własnym powołaniem, podejmować ryzyko i stawiać czoło wszystkim przeszkodom. Więc jak powiedział Paulo Coelho w swojej powieści „Alchemik” : „Jeśli wyruszasz w podróż do Itaki, pragnij tego, by długie było wędrowanie, Pełne przygód, pełne doświadczeń…”.