Antropologia filozoficzna jest jednym z działów filozofii. Atropos - człowiek, logos - słowo. Antropologia funkcjonowała od początków formowania się filozofii. Nazwa zaczęła funkcjonować od XVIw. (Bejkon). Antropologia filozoficzna obejmuje całość rozumienia i budowania struktury tego, co należy do człowieka. Poszukuje się odpowiedzi na pytanie kim jest człowiek, byt o nazwie człowiek. W odpowiedzi na to pytanie znajduje się rozumienie tego co stanowi o człowieczeństwie człowieka, z jakich elementów zbudowany jest człowiek.

W Starożytności istniały koncepcje filozofii człowieka (Platon i Arystoteles). Wcześniej człowieka nazywano bytem dwuelementowym, który posiada duszę i ciało a od zwierzęcia różni go to, że posiada rozum. Bardziej szczegółowo człowieczeństwo omawiane było przez Platona i Arystotelesa. Szukali oni odpowiedzi na pytanie jaki jest, jaki powinien być, jak powinien funkcjonować człowiek, jaka jest relacja człowieka do świata. Takie rozumowanie dotyczyło działania człowieka. Arystoteles uważał, że człowiek jest zwierzęciem, ale wyróżnia go rozumność. Człowiek ma w sobie możność aktualizowania tego, co dociera do człowieka z zewnątrz, człowiek to czysta tablica.

Platon uważał, że człowiek pochodzi ze świata nadksiężycowego, dusza przechodzi do świata niebiańskiego a miejscem jej przebywania jest ciało. Platon ponadto uważał, że człowiek będzie gotowy do spełnienia siebie gdy zacznie rozumnie kierować się w stronę idei, wtedy kiedy właściwie będzie rozpoznawał to, co jest treścią świata idealnego. Funkcja myślenia jest najważniejsza - funkcjonalizm. Relacja jest czymś innym niż bycie, a byt stanowi że człowiek jest człowiekiem. Postępowanie człowieka jest wtórne do jego bycia. To co robi człowiek jest odbiciem jego osobowości. Platon uważał, że człowiek ma wiedzę wrodzoną.

W antropologii przedmiotem materialnym (metodologią) jest sam człowiek, w jego strukturze, w tym co go stanowi. Przedmiotem formalnym jest to czego chcemy się dowiedzieć o człowieczeństwie człowieka, co jest treścią istoty człowieka, badamy to co jest treścią jego funkcjonowania. Jako dział filozofii w antropologii szukamy odpowiedzi na pytanie że jest i czym jest coś, kim jest byt o nazwie człowiek. Inna będzie odpowiedz na te pytania z punktu widzenia filozofii a inna z punktu widzenia innych dziedzin wiedzy. Całościowo na pytanie kim jest człowiek odpowiada filozofia. Podstawą rozumienia człowieczeństwa człowieka nie może być światopogląd, prawo. Antropologia jest podstawą dla pedagogiki ponieważ mówimy o wychowaniu człowieka a jeżeli mówimy o wychowaniu człowieka to musimy wiedzieć na co wpływamy (elementy, zmysły, władze w człowieku). Świadomość człowieka przy jego wychowaniu jest bardzo ważna.

Problem człowieka w starożytności.

Początki filozofii to początki poszukiwania tego, co jest przyczyną tworzenia się rzeczywistości. Człowiek był na drugim miejscu. W V w.p.n.e. zastanawiano się nad strukturą człowieka ale pytano o to jak człowiek umie funkcjonować w relacji do rzeczywistości. Nie chodziło o odpowiedź na pytanie kim jest byt o nazwie człowiek ale ci i ile człowiek może. Dotyczy to poznania przez człowieka tego co go otacza. Przed Platonem i Arystotelesem istniała koncepcja relacji człowieka do. Przewija się to przez całą historię filozofii. Relacja sama w sobie nie istnieje. Koncepcja relacyjności stała się fundamentem odpowiedzi na pytanie kim jestem. Człowiek szuka odpowiedzi na pytanie jak funkcjonuje.

Koncepcje idealistyczne

Platon uważał, że człowiek ujawnia się wtedy gdy zaczyna myśleć. Myśl jest punktem wyjścia odpowiedzi na pytanie kim jest człowiek. To co myśli człowiek, co uważa stało się rozumieniem człowieczeństwa człowieka. To co wtórne stało się elementem wyjściowym, bo kultura jest czymś wtórnym w stosunku do człowieka.

Koncepcje realistyczne

Arystoteles uważał, że człowiek jest punktem wyjścia. Nie bada się tego jak człowiek funkcjonuje tylko to jaki jest. W historii filozofii są trzy ujęcia w których analizuje się strukturę bytu, także człowieka:

1. Monizm

2. Pluralizm

3. Dualizm

Ad1.

Monizm oznacza, że rzeczywistość jest jedynym elementem w tym znaczeniu, że nie możemy mówić że człowiek jest zbudowany z duszy i ciała tylko albo z duszy albo z ciała. W monizmie wyróżniamy monizm radykalny i umiarkowany. Monizm radykalny - wszystko co jest jest bytem a przeciwieństwem tego bytu jest niebyt. Świat nie ma początku ani końca. Nie istnieje żaden ruch, który powoduje zmianę z czegoś w coś. Wszystko jest i nie ulega zmianie. W monizmie umiarkowanym możemy wyróżnić dwa nurty: monizm umiarkowany niematerialistyczny i monizm umiarkowany materialistyczny. Monizm umiarkowany niematerialistyczny to monizm, w którym ujmuje się rzeczywistość jako zbudowaną z jednego elementu (monizm panteistyczny). Ujmuje się tu rzeczywistość i świat jako Boga - Bóg jest światem. Benedykt Spinoza był przedstawicielem monizmu, w którym uważało się, że świat zbudowany jest z myśli, myśl jest światem. Jerzy Wegal uważał, że świat jest niepoznawalny wprost, ponieważ tworzy się w czasie przez ewolucję myśli. Najpierw jest świat subiektywny, przekształca się w obiektywny aby stać się absolutnym. Absolut oznacza, że świat się wypełnił czyli stał się Bogiem. Nurt neapolitański - rozum, myśl jako funkcja, tworzy rzeczywistość.

Monizm umiarkowany materialistyczny oznacza, że świat zbudowany jest z materii, byty nie różnią się od siebie. Jest wielość bytów, które zbudowane są z tego samego elementu. Demokryt z Abwery uważał, że świat zbudowany jest z atomów, które łączą się i rozłączają i w ten sposób występuje rodzenie i śmierć. Współcześnie z koncepcji Demokryta skorzystał materializm ewolucyjny reprezentowany przez filozofię marksistowską. Oznacza to, że świat zbudowany jest z materii, której część ewoluuje. Staje się materią delikatną, subtelną - świadomość, rozum. Człowiek zbudowany jest z materii i ma w sobie część materii delikatnej.

Ad2

W pluralizmie mówi się o tym, że jest wielość bytów i że byty są zbudowane z więcej niż jednego elementu.

Ad3

Reprezentantem dualizmu był Kartezjusz. Formułował on rzeczywistość jako strukturę substancjalną. Byt zbudowany jest z dwóch substancji (substancji rozciągłej i myślenia). Są to substancje odrębne. Myśląca przynależy do bytu o nazwie człowiek natomiast zwierzęta zbudowane są tylko z z substancji rozciągłej. Substancja według Kartezjusza jest jednoelementowa.

Koncepcje człowieka w historii filozofii

Starożytność

W starożytności filozofowie rozważali problem człowieka pytając, kim jest człowiek. Odpowiedzi na to pytanie wiązały się z cechami człowieka. Najwięcej na ten temat mówili sofiści a wśród nich Sokrates. Określali oni jak człowiek powinien funkcjonować poprzez komunikację, dotyczy to poznania rzeczywistości. To co człowiek poznaje dla siebie niemożliwe jest do przekazania drugiemu człowiekowi- relatywizm poznawczy - każdy poznaje inaczej. Według sofistów człowiek jest miarą wszystkich rzeczy ustalając dla siebie właściwe postępowanie. Człowiek jest niepoznawalny. Poznajemy tylko to, co człowiek sobą reprezentuje. Nie poznajemy człowieka w sensie natury tylko kultury.

Według Platona człowieka nie można poznać gdyż rzeczywistość tu i teraz jest niepoznawalna. Zadaniem człowieka jest kierowanie się do świata idealnego. Poznanie jest działaniem na rzecz prawidłowego postępowania. Koncepcja Platona nazywa się funkcjonalistyczną koncepcją człowieka - funkcje postępowania decydują o człowieczeństwie człowieka. Platon wskazywał również na to co dusza robi po śmierci - albo k®ąży i czeka na nowe wcielenie lub wraca do świata nadksiężycowego.

Arystoteles uważał, że zależnie od przyczyn powstania bytu byt jest jaki jest. Wyróżnia następujące przyczyny powstania bytu: formalne, materialne, sprawcze, celowe (cel określa, jakim jest dany byt). Arystoteles strukturę człowieka rozumie w ten sposób, że człowiek posiada formę rozumną co wyróżnia człowieka od innych bytów. Dusza człowieka jest nieśmiertelna bo posiada intelektualność gdyż pochodzi ze świata nadksiężycowego. Arystoteles uważał, że dusza człowieka się staje tzn. najpierw jest dusza wegetatywna, później przechodzi w duszę zwierzęcą by potem stać się duszą ludzką.

Szkoły posokratejskie człowieka określały jako byt, który powinien dbać o postawę moralną. Mówiły o tym jak człowiek powinien postępować, wynikało to z oceny życia człowieka. Dbano o to by człowiek był wolnym. Epikurejczycy głosili hedonizm, czyli dążenie tylko do przyjemności. Wszystko co nieprzyjemne należy odrzucić, głównie cierpienie. Funkcjonuje tu relatywizm moralny, poznawczy.

Średniowiecze

Boecjusz uważał, że należy bez względu na sytuację społeczno - kulturalną przywrócić potomnym dorobek starożytności. Formułuje definicję człowieka czyli definicje osoby - osobą jest każdy byt idealnie istniejący posiadający intelektualność.

Średniowiecze zafascynowane religią chrześcijańską, objawieniem skupiło się na rozważaniu treści objawionych. Powstał problem, który nie dotyczył wprost samego człowieka ale relacji do Boga. Zastanawiano się co to znaczy zbawienie i racja do Boga, dlaczego człowiek nie może być zbawiony i czy posiada duszę nieśmiertelną. Całej prawdy o rzeczywistości należy szukać w tekstach objawionych, należy odrzucić wszystko to co człowiek zdobył na zasadzie rozumienia rzeczywistości.

Święty Augustyn uważał, że filozofia jest człowiekowi potrzebna gdyż wspomaga rozumienie treści objawionych. Nie na wszystkie pytanie może odpowiedzieć objawienie. Według św. Augustyna człowiek chce znać i rozumieć prawdę, którą może znaleźć szukając odpowiedzi na pytanie - czym jest prawda. Jest ona niezmienna i stała. Człowiek poszukuje prawdy doskonałej, tej która się nie zmienia. Tą prawdą jest Bóg a należy jej szukać w duszy. Dusza i ciało mają treść wspólną ale to dusza decyduje o funkcjonowaniu cielesności człowieka. Święty Augustyn zastanawiał się czy człowiek może mieć wolną wolę. Mówi, że to co człowiek chce i może jest zapisane w Bogu. Człowiek ma wolny wybór ale Bóg określa wcześniej, to co może wykonać. Nurt augustyński nazywa się woluntaryzmem, filozofia neapolitańska.

Koncepcje arabskie:

I koncepcja - koncepcja gdzie świat rozumiany jest jako świadomość. Człowiek rodząc się uzyskuje świadomość, która jest poszerzeniem koncepcji świata.

II koncepcja - człowiek zbudowany z formy i materii. Forma to braki w strukturze bytu różnicująca byty.

III koncepcja - człowiek jest formą i materią uzyskując istnienie, które jest przypadłością, gdy człowiek umrze to istnienie ginie.

IV koncepcja - funkcjonuje dzisiaj w nurcie takim jak tomizm i współczesny personalizm.

Personalizm - formułuje koncepcje człowieka i definicje osoby. Uważa się w nim, że osoba jest bytem rozumnym i realnie istniejącym. Personalizm bierze pod uwagę relację do Boga a głównym elementem tej relacji jest zagadnienie godności, które dotyczy stosunku człowieka do człowieka. W ujęciu tomistycznym godność przysługuje człowiekowi ze względu na postawę człowieka. Ze względu na to, że posiada rozumność godność jest czymś stałym w człowieku. W rozumieniu tym człowiek jest najwyżej postawiony wśród bytów. Godności, które człowiek uzyskuje w sensie społecznym są utracalne. Według Św. Tomasza człowiek to istnienie i istota. Istnienie jest aktem a istota możnością w strukturze człowieka. Najwyższą władzą w człowieku jest intelekt, który ma władzę nadrzędną nad innym,i władzami. Intelekt kieruje wolą człowieka.

3 rozumienia wolności:

1. Człowiek jest wolny.

2. Człowiek jest wolny do czegoś lub od czegoś.

3. Wolność jest cechą człowieka.

Metody określające strukturę człowieka:

1. Dialektyka - polega na porównywaniu czegoś z czymś, czyli szukaniu odpowiedzi na pytanie czym coś jest. Dialektykę poszerzył Sokrates

2. Hierarchia bytów - porównuje się człowieka do innego bytu, układa się hierarchię bytów

3. Metoda pofatyki - do pojęć, która stosowała dialektyka dołączono przedrostek „nie”, dało to odpowiedź na różnicę między bytami.

4. Metoda aksjologii - poprzez wartościowanie, porównywanie, metoda ta nie odpowiada na pytania tylko porównuje.

5. Metoda transcendentalna - mamy odpowiedź i badamy ją czy zgadza się z treścią.

6. Metoda możliwości - jest skutek i przyczyna. Skutek jest czymś realnym a przyczyna czymś myślnym. Przyczyna jest bardziej realna niż skutek. Mówimy, że coś jest bo było możliwe.

7. Metoda identyfikacji - określa się, co stanowi o danym bycie. Badamy kim jest człowiek.

---