1) Przedstaw podstawowe zasady, jakie wypracowała ergonomia dla potrzeb projektowania bloków informacyjnych i sterowniczych maszyn.

-dobór modalności sygnału
-odpowiednie rozmieszczenie urządzeń sygnalizacyjnych
- sygnalizacja ilościowa i jakościowa
- odpowiednie oświetlenie przyrządu sygnalizacyjnego
- kształt zgodny z funkcją i odpowiednie cechy i wymiary antropometryczne
- ich użycie nie powinno powodować dyskomfortu chwytu i ruchu
-materiał części chwytowej dostosowany do wym. higieniczny, przyjemny w dotyku o znacznej izolacyjności cieplnej
-elementy sterowania łatwo dostępne
- nie mogą przeszkadzać sobie nawzajem
- ich użycie nie może przekraczać możliwości użytkownika
-układ elementów przejrzysty
- urządzenia wymagające szybkiej reakcji jak najbliżej ręki
- odpowiednie opory nie za duże nie za małe
- urz. pełniące tą samą funkcję obok siebie
- urz. awaryjne w łatwo dostępnym miejscu
- stosować sterowanie ręczne gdy wymagana jest szybkość i dokładność
-kierunek ruchu urządzenia zgodny z kierunkiem ruchu maszyny jaki chcemy spowodować

2) Jakie procedury edukacyjne przygotowują człowieka do bezpiecznych zachowań sytuacyjnych w trudnych sytuacjach w pracy?

3) Analizując źródła błędów u człowieka związane z percepcją wzrokową należy wyróżnić istotną rolę podstawowych subsystemów uwagi. Wymień i omów ich rolę.

Wyróżnia się 3 funkcjonalno-anatomiczne subsystemy uwagi w percepcji wzrokowej:
1 subsystem zawiadujący procesami orientacyjnymi i śledzącymi,
2 subsystem detekcyjny sterujący rozpoznawaniem i przetwarzaniem informacji
3 subsystem odpowiedzialny za utrzymanie stanu czuwania i wzbudzenia faz z ogólną gotowością działania, jak i z czynnościami specyficznie ukierunkowanymi na cel.

Zakres funkcjonalny uwagi wzrokowej determinuje poziom jej koncentracji, zmniejsza sfery głębokości przetwarzania informacji zawartej w polu uwagi. Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie informacji. Z kolei zawężenia pola uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania. Jednym z zasadniczych czynników powodujących zawężenia pola uwagi jest wzrost wzbudzenia towarzyszący przeważnie sytuacjom trudnym i stresowym. Dochodzi wówczas do znacznego zawężenia pola uwagi, przy jednoczesnym wzroście efektywności i głębokości przetwarzania informacji zawartej w tak zawężonym polu. Stan taki określany jest mianem widzenia tunelowego.

Subsystemy uwagi orientacyjny i detekcyjny w wypadku percepcji wzrokowej są identyfikowane z uwagą związaną z peryferycznym i centralnym polem widzenia. Zakres centralnego obszaru widzenia, związany z detekcją sygnałów i rozpoznawaniem, może ulegać zawężeniu lub rozszerzeniu w zależności od wielu czynników, na przykład: złożoności percypowanego bodźca, doświadczeń, nawyków czy też poziomu wzbudzenia. Zakres funkcjonalny uwagi wzrokowej determinuje poziom jej koncentracji, zmienia sfery głębokości przetwarzania informacji zawartej w polu uwagi. Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie informacji. Z kolei zawężenie pola uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania.

Charakter sytuacji zadaniowo-bodźcowej powoduje, iż w funkcjonowaniu złożonego systemu uwagi może dochodzić do przewagi subsystemu orientacyjnego lub detekcyjnego. Przewaga funkcjonalna któregoś z tych subsystemów w warunkach dużej dynamiki zmian w polu percepcyjnym nieuchronnie prowadzi do błędów.

4) Wymień procesy myślenia, odbioru i magazynowania informacji w kontekście systemu autonomicznego człowieka.
Procesy myślenia:

- Aspekt operacyjny:
W tym aspekcie myślenie to ciąg pojęć. Pojęcia te wchodzą ze sobą w złożone relacje (powiązania). Myślenie umożliwia wyodrębnianie różnych cech danego pojęcia, zauważanie podobieństw pomiędzy różnymi pojęciami, abstrahowanie od cech różniących pojęcia, uogólnianie i uszczegółowianie, czego efektem jest też tworzenie nowych pojęć.
- Aspekt dynamiczny :
W tym aspekcie myślenie to proces, który wymaga odpowiedniego tempa i selektywności. Ta strona myślenia ma wiele wspólnego z uwagą.
- Aspekt motywacyjny:
Ta strona myślenia zajmuje się ukierunkowaniem tego procesu na konkretny cel.
Procesy odbioru:
wrażenia, konkretność- intuicja, globalność)
Procesy magazynowania informacji:
• zapamiętywanie – zapisywanie odbieranych informacji w doświadczeniu, może się ona odbywać samorzutnie lub w sposób zamierzony
• przechowywanie – prace, w toku których magazynuje się zapamiętany materiał
• przypominanie – proces aktualizacji śladów pamięciowych, czyli wydobywanie z magazynu pamięci przechowywanych w nim informacji

5) Wyjaśnij zjawiska psychiczne i czynniki sytuacyjne powodujące zwężenie pola uwagi, jako istotne źródło błędów u człowieka.

Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie informacji. Z kolei zawężenia pola uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania. Jednym z zasadniczych czynników powodujących zawężenia pola uwagi jest wzrost wzbudzenia towarzyszący przeważnie sytuacjom trudnym i stresowym. Dochodzi wówczas do znacznego zawężenia pola uwagi, przy jednoczesnym wzroście efektywności i głębokości przetwarzania informacji zawartej w tak zawężonym polu. Stan taki określany jest mianem widzenia tunelowego.

Czynniki wpływające na poziom zawężenia uwagi:
- poziom zmęczenia
- poziom motywacji

6) Przedstaw podstawowe warunki stosowania sygnalizacji wzrokowej i słuchowej w zależności od sytuacji.

Sygnalizacja wzrokowa gdy:
wiadomość jest długa, złożona, musi być wykorzystana później, dotyczy zdarzeń w przestrzeni, nie wymaga natychmiastowej reakcji, narząd słuchu jest przeciążony, otoczenie jest zbyt hałaśliwe, praca nie wymaga ciągłych zmian położenia obserwatora

Sygnalizacja słuchowa gdy:
wiadomość jest krótka, prosta, nie musi być wykorzystana później, dotyczy zdarzeń w czasie, wymaga natychmiastowej reakcji, narząd wzroku jest przeciążony, otoczenie nie sprzyja odbiorowi sygnałów wzrokowych, praca wymaga ciągłych zmian położenia obserwatora

7) Przy rozmieszczaniu oraz grupowaniu urządzeń i sterowniczych wykorzystuje się następujące zasady:

1. Zasada spełnianej funkcji – zgodnie z tą zasadą grupuje się razem urządzenia, których działanie jest podporządkowane jakiejś wspólnej funkcji nadrzędnej,
2. Zasada ważności – zasada ta polega na grupowaniu urządzeń zgodnie z ich znaczeniem dla danego działania, a więc najważniejsze urządzenia umieszcza się w najlepszym miejscu dla obserwacji,
3. Zasada optymalnego umiejscowienia – według tej zasady każde urządzenie powinno być tak umieszczone, aby znalazło się w położeniu możliwie najlepszym z punktu widzenia określonego kryterium
4. Zasada kolejności użycia – zgodnie z tą zasadą, umieszcza się możliwie blisko siebie te przyrządy, które często są używane bezpośrednio po sobie,
5. Zasada częstości użycia – realizacja tej zasady polega na umieszczaniu przyrządów używanych w miejscach o najlepszej widoczności.

8) Ogólne zasady dotyczące projektowania urządzeń sterowniczych.

Generalnie wszystkie elementy sterownicze powinny dawać łatwość i swobodę obsługiwania, łatwość identyfikacji, zgodność z pewnymi stereotypami zachowań ludzkich i reakcji, powinien minimalizować błędy operatora i powinny być łatwe w obsłudze.

• Urządzenia sterownicze powinny mieć kształt zgodny z ich funkją oraz z odpowiednimi cechami i wymiarami antropometrycznymi
• Ich użytkowanie nie może wywoływać uczucia niewygody chwytu i ruchu
• Materiał użyty do wykonania części chwytowej powinien być dostosowany do wymagań higienicznych, przyjemny w dotyku i o znacznej izolacyjności cieplnej
• Elementy sterowania powinny być łatwo dostępne we wszystkich położeniach
• Powinny znajdować się w optymalnym zasięgu ręki i nie powodować wymuszonej postawy operatora
• Powinny być tak rozmieszczone aby przy sterowaniu wzajemnie sobie nie przeszkadzały, nie powodowały zranienia operatora oraz uniemożliwiały przypadkowe załączenie sterowanego urządzenia
• Największa siła, szybkość i dokładność wymagana przy sterowaniu nie może przekraczać psychofizycznych możliwości obsługującego
• Układ elementów powinien być przejrzysty do tego stopnia aby w krytycznych warunkach prawidłowy ruch został wykonany automatycznie
• Urządzenia sterownicze wymagające szybkiej reakcji powinny być umieszczone jak najbliżej ręki
• Przy uruchamianiu elementów sterowania nie powinny występować nadmierne opory ale również nie mogą to być opory niezauważalne
• Urządzenia pełniące tę samą funkcję należy umieszczać obok siebie
• Urządzenia awaryjne powinny być umieszczone w widocznym i dostępnym miejscu
• Przy wyborze ręcznego elementu sterowania należy przede wszystkim stosować te, które umożliwiają ruch „w przód –w tył” następnie „w prawo - w lewo” ruch „w górę – w dół” ruch obrotowy
• Stosować urządzenia sterowane ręcznie, jeśli wymagana jest szybkość i dokładność
• Dla przenoszenia dużej siły stosować sterowanie nożne
• Urządzenia sterownicze powinny być łatwo rozpoznawalne
Kierunek ruchu urządzenia sterowniczego powinien być zgodny z kierunkiem ruchu maszyny jaki chcemy spowodować

9) Wyjaśnij sens parsimony i optymalizacji w badaniu ryzyka wypadkowego w pracy.
Do kalkulacji ryzyka uzywamy wymiarow jakosciowych i ilosciowych. Zasada optymalizacji i zasada parsimony maja tu zastsowanie polegajace na dobieraniu odpowiednich wymiarow ryzka, bez niepotrzebnego dodawania kolejnych, tak aby otrzymac jak najlepsza(optymalna) ocene ryzyka wypadkowego w pracy.

10) Model powstania wypadków i zdarzeń potencjalnie wypadkowych.

11) Opisz próbę Martineta opisującą przydatność człowieka do zróżnicowanych poziomów uciążliwości pracy.

Przydatność pracownika do zróżnicowanych poziomów uciążliwości pracy można określić próbą Martineta, polegającą na:

• pomiarze tętna spoczynkowego P1,
• wykonaniu 10 przysiadów w odstępach jednosekundowych,
• pomiarze tętna natychmiast po wykonaniu tych przysiadów P2,
• pomiarze tętna po upływie jednej minuty po zaprzestaniu wykonywania przysiadów P3.
• otrzymane wartości podstawiamy do wzoru na wskaźnik Ruffiera
Wr = (P1 +P2 +P3)-200 / 10
Po otrzymaniu wyniku umiejscawiamy badanego człowieka w odpowiedniej kategorii:
• 0 – zdolny do każdego wysiłku (bardzo dobry)
• 0-5 – zdolny do dużego wysiłku (dobry)
• 5-10 – zd. Do umiarkowanego wysiłku (dość dobry)
• 10-15 – zdolny do lekkiego wysiłku (dostateczny)
• 15-20 – niezdolny do pracy fizycznej (niedostateczny)

12) Opisz działanie ośrodka termoregulacji kontrolującego temperaturę ciała i sterującymi mechanizmami oddawania i uwalniania ciepła.

Na podstawie otrzymanych informacji ośrodek również w postaci impulsów nerwowych wysyła rozkazy do termoregulacyjnych narządów wykonawczych. W sytuacji gdy organizmowi grozi oziębienie naczynia skóry silnie się kurczą w następstwie czego przepływ krwi znacznie się zmniejsza. Krew przepływając wolno przez skórę ulega nadmiernemu odtlenieniu. Hemoglobina staje się błękitna a skóra sinieje.

Temperatura skóry obniża się co zmniejsza oddawane przez nią ciepło. Kurczą się mięśnie przywłośne, powoduje to chropowatość skóry, tzw. gęsia skórka oraz jeżenie się włosów na skórze. Polisada z włosów zwalnia przyskórny prąd konwekcyjny jednocześnie wzrasta wyzwalanie ciepła endogennego, szczególnie w mięśniach szkieletowych. Występuje w nich zjawisko zwane dreszczami polegające na asynchronicznych skurczach włókien mięśniowych. Mięśnie wyzwalają ciepło ale nie kurczą się jako całość. Zmienia się również zachowanie człowieka, np. kuli się, szuka schronienia przez zimnem, zakłada ciepłą odzież, itp.Jeśli w otoczeniu panuje wysoka temperatura lub działają tam źródła intensywnego promieniowania cieplnego naczynia skóry rozszerzają się i przepływ krowi przez nie wzrasta. Zwiększona zawartość wody w skórze zwiększa jej przewodnictwo cieplne jednocześnie zapewniając korzystne warunki dla procesu pocenia się. Rozpoczyna się wydzielanie potu, który parując ze skóry odbiera jej ciepło niezbędne do przekształcenia się w parę wodną.

Towarzyszą temu zmiany w zachowaniu się. Człowiek szuka cienia, zdejmuje odzież, zwalnia rytm pracy, itp.

13. Różnica między pracą fizyczną dynamiczną a pracą statyczną
Praca fizyczna dynamiczna

W celu zrozumienia istoty pracy fizycznej dynamicznej należy znać budowę i rodzaje mięśni oraz czynniki decydujące o ich sile.

Do kości przytwierdzonych jest ponad 500 mięśni szkieletowych, są one przyczepione do kości za pośrednictwem zwężających się, powrózkowatych zakończeń zwanych ścięgnami. W czasie ruchu mięsień kurczy się i pociąga kość. Kości i mięśnie tworzą jeden z głównych układów ciała – układ szkieletowo-mięśniowy.

Praca fizyczna dynamiczna jest definiowana jako praca wykonywana z przeważającym udziałem skurczów izotonicznych i krótkotrwałych skurczów izometrycznych.

Skurcz izotoniczny zachodzi wówczas, jeśli jeden z przyczepów mięśnia jest wolny i w wyniku pobudzenia następuje jego skracanie z maksymalną szybkością. Napięcie mięśni w tej sytuacji nie zmienia się. Skurcz izometryczny zachodzi wtedy, gdy obydwa przyczepy mięśni są unieruchamiane a opór przekracza wielkość siły maksymalnej skurczu co w efekcie powoduje w mięśniu pobudzonym wzrost napięcia. Natomiast jego długość nie zmienia się. Taki typ skurczów przeważa w czasie wysiłków statycznych.

Do oceny wydolności fizycznej organizmu służą różnego rodzaju testy. Najczęściej stosowane są:

-bezpośredni pomiar maksymalnego pobierania tlenu
-pośrednia ocena maksymalnego pobierania tlenu
-test chodzenia
-testy stosowane do tolerancji wysiłkowej
-testy stosowane w diagnostyce klinicznej

Praca statyczna – stwarza inny również bardzo istotny rodzaj aktywności mięśniowej. Jej istotą są skurcze izometryczne charakteryzujące się tym, że stan pobudzenia powoduje wzrost napięcia mięśni natomiast nie ulegają one skróceniu.

Rozwijana siła mięśniowa pozostaje w stanie równowagi z oporem zewnętrznym lub siłą ciężkości. Nie ma zatem efektów pracy w sensie mechanicznym jednak wzrost napięcia mięśnia (spowodowany jego izometrycznym skurczem) jest czynnym procesem fizjologicznym stanowiąc często duże obciążenie dla organizmu.
Podstawowa część obciążeń typu statycznego jest związana z napięciami posturalnymi odgrywającymi rolę w utrzymaniu pożądanej pozycji ciała.
Pełną relaksację mięśniową uzyskuje się zatem w pozycji leżącej lub częściowo półleżącej. W innych pozycjach ciała rozwijana siła napinających się mięśni oddziałuje na kościec zapewniając jego stabilizację wobec działania siły grawitacji.
Różnica między pracą fizyczną-dynamiczną a pracą fizyczną-statyczną, polega na tym, że w pracy fizyczno-dynamicznej, jest wykorzystywany przeważający udział skurczów izotonicznych i krótkotrwałych skurczów izometrycznych, natomiast w pracy fizyczno statycznej przeważają skurcze izometryczne

14) Przedstaw bilans dobowej całkowitej przemiany materii.

Przemiana materii – zwana metabolizmem jest to suma procesów chemicznych i towarzyszących im zmian energetycznych zachodzących w związku z pobieraniem pożywienia, jego trawieniu i wydalaniem.

Katabolizm – procesy rozpadu
Anabolizm – procesy syntezy
Między tymi procesami zachodzi równowaga – homeostaza
Dobowy wydatek energetyczny:
60-75% - podstawowa przemiana materii, sen, metabolizm podstawowy
15-30% - aktywność fizyczna, praca, sport i rekreacja
15% - swoiste , dynamiczne działanie pożywienia
Całkowita przemiana materii zależy od: masy ciała, składu ciała, od wieku, warunków klimatycznych, płci.

Obliczenie podstawowej przemiany materii:
1 kcal/1kg/1h – 70kg x 24h = 1680kcal
Ogólny wydatek energetyczny zależy od stopnia ciężkości pracy.
Dobowy rytm zmian temperatury
Ogólnie uznanym wskaźnikiem aktywności biologicznej człowieka jest krzywa dobowa temperatura wnętrza ciała wyrażająca dobowy rytm przemiany materii:

- najniższa temperatura na 2 godz. Przed przebudzeniem
- w godzinach rannych temperatura wzrasta
- temperatura dochodzi dom max. o 18-22 godzinie
- ok. 23 nasza temp. ponownie zaczyna się obniżać

15. Metody oceny wydatku energetycznego na stanowiskach pracy. Omów ich istotę.
WYDATEK ENERGETYCZNY – często jest stosowany jako energetyczne kryteria ciężkości pracy fizycznej. Do oceny ciężkości pracy wykorzystywana jest wielkość wydatku energetycznego w ciągu zmiany roboczej.
METODY POMIARU WYDATKU ENERGETYCZNEGO:
-kalorymetria bezpośrednia
-kalorymetria pośrednia
-chronometrażowa (tabelaryczna wg Lehmana)
-oceny na podstawie mechanicznego efektu pracy
-oceny na podstawie zmian fizjologicznych
-oceny uciążliwości wynikającej z wysiłków statycznych
-oceny uciążliwości związanej z monotypowością ruchów roboczych
-badanie „odnowy tętna”
METODY TABELARYCZNE
Przy braku możliwości wykonywania pomiaru wydatku energetycznego jedną z wymienionych wcześniej metod wartości te możemy określić za pomocą szacunkowej metody chronometrażowo-tabelarycznej, odczytując z tabeli wartość wydatku energetycznego dla typowych czynności.
METODY OCENY CIĘŻKOŚCI PRACY NA PODSTAWIE ZMIAN CZĘSTOŚCI SKURCZÓW SERCA (częstości tętna)
Każda praca fizyczna a dynamiczna szczególnie powoduje pobudzenie układu krążenia i oddechowego oraz mechanizmów termoregulacji. Jest to związane z pokryciem większego zapotrzebowania pracujących mięśni na tlen i substraty energetyczne pochodzące ze źródeł pozamięśniowych oraz stanowi efektywne usuwanie z mięśni produktów przemiany materii i nadmiarów wyprodukowanej energii, zapobiegając tym samym wzrostowi temperatury ciała. Analiza częstości skurczów serca podczas pracy jest parametrem często stosowanym do oceny ciężkości pracy.
Powyższa metoda ma zastosowanie jedynie w przypadku pracy dynamicznej z zaangażowaniem dużych grup mięśniowych.
Zależność między częstością skurczów serca i kosztem energetycznym prac może być opisana następującym wzorem:
M = 4,0 x HR – 225
M – koszt energetyczny pracy mierzony w watach; HR – częstość skurczów serca

METODY KALORYMETRYCZNE
metoda kalorymetrii bezpośredniej – wydatek energetyczny człowieka podczas wysiłku można ocenić na podstawie pomiaru ilości ciepła wytworzonego w organizmie metoda kalorymetrii bezpośredniej, wykonywanego w specjalnych komorach (laboratoriach) kalorymetrycznych
metoda kalorymetrii pośredniej – opiera się na zależności między ilością pobieranego przez organizm tlenu w jednostce czasu a ilością energii uwolnionej w procesach metabolicznych. Kalorymetria pośrednia jest szczególnie przydatna podczas wysiłków, w których przeważają procesy tlenowe (aerobowe).
Na podstawie zależności między wentylacją płuc a zużyciem tlenu można obliczyć przybliżoną wartość wydatku energetycznego posługując się równaniem Datta – Ramanathana.
E = 0,21 x VE (STPD)
VE (STPD) – wentylacja płuc w l/min, w warunkach STPD
STPD – objętość gazu suchego w temp. 0 st. C i ciśnienia atmosferycznego 101,3 KP
Aby wyliczyć wydatek energetyczny należy:
- przeprowadzić chronometraż czynności roboczych w ciągu zmiany roboczej wyodrębniając powtarzające się cykle czynności głównych, pomocniczych i przerw w pracy
- przeprowadzić pomiar wydatku energetycznego dla każdej czynności lub cyklu
- dokonać wyliczenia wydatku energetycznego netto dla poszczególnych czynności i cykli
- podsumować wartości wydatku energetycznego wszystkich cykli roboczych oraz przerw w celu uzyskania globalnej wartości na całą zmianę roboczą

16) Omów podstawowe determinanty obciążenia psychicznego człowieka.
Stan psychiczny ludzi jest zdeterminowany wieloma czynnikami w tym
biologicznymi (np. genetycznymi, płciowymi), indywidualnymi (np. doświadczeniami osobistymi), rodzinnymi i społecznymi (np. wsparcie społeczne) oraz ekonomicznymi i środowiskowymi (np. status społeczny i warunki życia).
1. dla zjawisk percepcyjnych istotna jest ilość napływających informacji, ich złożoność, zmienność, czy jednoznaczność,
2. gdy nie ma jednoznacznego przyporządkowania między sygnałem a reakcją, wysiłek psychiczny zależy od w a g i podjętych decyzji,
3. w procesach wykonawczych, mimo, że zależą one od wielkości wysiłku fizycznego, to może być też widoczny udział systemu nerwowego w przypadku złożoności wykonywanej czynności i jej stopniu identyfikacji.

17) Działaniem uwagi kierują mechanizmy fizjologiczne i psychiczne. Wskaż na te fizjologiczne.

Mechanizmy fizjologiczne uwagi:
-reakcja orientacyjna,
-indukcja ujemna,
-pobudzenie układu siatkowego,
-habituacja, dyshabituacja.

Reakcja orientacyjna powstaje w odpowiedzi na nowe, nieoczekiwane bodżce pojawiające się w otoczeniu. Ma ona ogromne znaczenie w procesie uczenia się.

Sens reakcji sprowadza się do zaostrzenia procesów spostrzegania wraz ze wzrostem napływu informacji i ujawnianiem nowych i - w pierwszym rzędzie - znaczących, ważnych bodźców. Za pomocą reakcji orientacyjnej następuje bardzo czułe rozróżnienie podniet, osiągane dzięki zmianom, jakie przy tym zachodzą w sposobie funkcjonowania percepcyjnych struktur mózgu. Powtórne oddziaływanie bodźca doprowadza do coraz pełniejszego jego poznawania i równocześnie do wygasania reakcji orientacyjnej. Tak więc, reakcja orientacyjna występuje w charakterze "informacyjnego regulatora", który włącza się z chwilą powstania nowej sytuacji. Takie działanie jest biologicznie celowe, ponieważ przygotowuje ono organizm do reakcji i zmiana sytuacji nie może go zaskoczyć, reakcja organizmu wyprzedza bowiem rozwój zdarzeń w otaczającym środowisku, sprzyjając tym samym jego wyładowaniu się i zaspokojeniu potrzeb. Reakcja orientacyjna określona przez Iwana Pawłowa jako "reakcja "co to jest"", była po raz pierwszy przedmiotem badań w jego laboratorium. W chwili obecnej znany już jest jej niewątpliwy wpływ na powstawanie odruchów warunkowch. W wyniku licznych badań na zwierzętach i ludziach wykazano, że procesowi wykształcania się odruchu warunkowego, opartego na zapisie w mózgu nowego doświadczenia, towarzyszy wyraźne ożywienie komponentów reakcji orientacyjnej, która, w miarę utrwalania się związku, wygasa, ale ożywia się ponownie przy każdej zmianie warunków doświadczenia.

Indukcja ujemna - pobudzenie w pewnej okolicy mózgowej powoduje hamowanie w okolicach sąsiednich (w skutek tego jednostka jest mniej wrażliwa na bodźce kierowane do tych okolic). Dzięki temu pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany, a nie rozlany.

Pobudzenie układu siatkowego - twór siatkowy pnia mózgu to układ jego aktywacji. Zaczyna się on w rdzeniu kręgowym i ciągnie przez cały pień mózgu (do międzymózgowia). Twór siatkowy pnia mózgu to przestrzenna sieć włókien rdzennych (najmocniej rozwinięta w grzbietowej części mostu i śródmózgowia), do którego płyną impulsy z całego organizmu.

Układ siatkowy można podzielić na dwie części zstępującą i wstępującą. Ta pierwsza kontroluje czynności odruchowe rdzenia kręgowego, napięcie mięśni szkieletowych oraz czynność ośrodków nerwowych krążenia i oddychania. Natomiast ta druga ma za zadanie sprawdzać czynność ośrodków tyłomózgowia, śródmózgowia i międzymózgowia, a także hamować czynność neuronów korowych i zmniejszanie dopływu impulsów do kresomózgowia. Impulsy układu siatkowego wstępują do kory mózgu, docierają do niej oraz zstępują do rdzenia kręgowego.

Całość układu siatkowego odpowiada za pobudzenie lub hamowanie kory mózgu i rdzenia kręgowego, przyczynia się do utrzymania świadomości i stanu czuwania, kontroluje czynność narządów czucia i napięcie mięśni szkieletowych, zwiększa wrażliwość receptorów, reguluje metabolizm oraz kieruje do ośrodków tylko ważne informacje.

Habituacja - (przywykanie) jest zjawiskiem neurologicznym występującym w układzie nerwowym w odpowiedzi na wielokrotne powtarzanie się tego samego bodźca nie niosącego żadnej istotnej informacji (obojętnego). Odpowiedź układu na kolejne bodźce jest wówczas coraz mniejsza.

Efekt ten można zaobserwować na przykładzie wszystkich zmysłów człowieka, na przykład:

• Zmysł dotyku: Należy się położyć bez ruchu, tak aby żadna część ciała, nie była do niczego, zbyt mocno przyciśnięta. Po kilkunastu minutach w bezruchu nie odczuwamy już żadnego dotyku, choć wciąż odczuwamy wrażenia temperatury (te receptory mają dłuższy czas habituacji).
• Zmysł słuchu: Czy byliście świadomi dźwięku komputera, zanim przeczytaliście to zdanie?
• Zmysł wzroku: Należy jak najdłużej wpatrywać się w jeden punkt bez mrugnięcia. W okolicy nie może być silnych źródeł światła (za bardzo męczą wzrok). Po pewnym czasie na siatkówce zostanie utrwalony negatywowy obraz tego, co widzimy. Obraz ten coraz bardziej nakłada się na obraz wpadający do oka, aż powstaje jednolita szarość. Dość trudno otrzymać ten efekt, gdyż oko szybko się męczy, a każde mrugnięcie zmienia bodźce oddziaływające na siatkówkę, przeszkadzając w uzyskaniu efektu habituacji. Ciekawy jest też efekt spojrzenia odrobinę w bok - obraz negatywowy nakłada się wówczas z pozytywowym wszędzie z wyjątkiem krawędzi jednolitych plam barwnych. Widzimy wówczas tylko te krawędzie - efekt uzyskiwany na ogół wyłącznie przy pomocy komputerowych filtrów do obróbki obrazów. Komórki oka bardzo szybko doznają habituacji, jednak efekt ten jest w dużej mierze kompensowany przez mimowolne ruchy oczu. Są to drobne ruchy oczu wokół punktu, na który patrzymy. Sprawia to, iż ostatni z opisanych powyżej eksperymentów jest najtrudniejszy do przeprowadzenia.

Dyshabituacja - powrót reakcji na bodziec bezwarunkowy, wygaszonej wcześniej wskutek wielokrotnego powtórzenia tego bodźca. Dyshabituacja może nastapić np. wskutek pojawienia się innego rodzaju bodźca w serii bodźców, dla którego wygaszenie nastąpiło.

18) Źródła stresu psychospołecznego w pracy.

Dużą rolę w procesie pracy odgrywa stopień angażowania systemu nerwowego człowieka. Istnieje granica jego możliwości. Na wielkość obciążenia tego systemu (zwanego psychicznym) mają wpływ rożne czynniki w zależności w jakim etapie procesu pracy się człowiek
znajduje. I tak:
1. dla zjawisk percepcyjnych istotna jest ilość napływających
informacji, ich złożoność, zmienność, czy jednoznaczność,
2. gdy nie ma jednoznacznego przyporządkowania między sygnałem a
reakcją, wysiłek psychiczny zależy od wagi podjętych decyzji,
3. w procesach wykonawczych, mimo, że zależą one od wielkości
wysiłku fizycznego, to może być też widoczny udział systemu nerwowego
w przypadku złożoności wykonywanej czynności i jej stopniu
identyfikacji.

Obciążenie psychiczne jest więc sumą wszystkich etapów pracy, a badania jego powinny być prowadzone zwłaszcza, gdy występuje: monotypia (powtarzające się czynności), monotonia (napływ tych samych informacji), czuwanie, konieczność podejmowania częstych i trudnych

decyzji lub precyzyjne czynności motoryczne. Prócz tego stres (jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań

zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi), zmęczenie psychiczne i

przesycenie psychiczne (nadmiar przyjmowanych informacji).

-nadmierne wymagania
-zbyt niskie wymagania
-ograniczenie kontroli w pracy
-niejasność roli zawodowej
-złe stosunki międzyludzkie i brak wsparcia społecznego
-przeszkody w rozwoju kariery zawodowej

19. Wskaż praktyczne znaczenie II prawa Yerkesa-Dodsona
II prawo Yerkesa-Dodsona mówi o tym, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonane nawet wtedy, gdy poziom pobudzenia emocjonalnego jest bardzo wysoki, wykonywania zadań trudnych jest szybko upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia.

Przykład. Gdy goni mnie potężny pies, będę szybciej uciekał niż wtedy, gdy goni mnie średni pies. Bieganie jest łatwym zadaniem, wysoki poziom pobudzenia podnosi wykonanie tego zadania. Gdy mam do rozwiązania zadanie matematyczne, z którym się wcześniej nie zetknąłem (trudne zadanie), to lepiej jeśli będę rozluźniony (niski poziom pobudzenia), stres szybko zmniejszy szanse na to, że dobrze je rozwiążę.

20) Przedstaw istotę podstawowych wskaźników niezawodności człowieka w układzie człowiek-maszyna.
niezawodność układu człowiek – maszyna = niezawodność człowieka * niezawodność maszyny

Układ człowiek maszyna nie jest hermetyczny i na jego sprawność ma wpływ szereg czynników, nie mających niekiedy bezpośredniego z nim związku. Czynnikami takimi są przede wszystkim warunki pracy, postawa pracownika przy pracy, a także rytm wykonywania samej pracy i struktura przerw wypoczynkowych.

Drugą zasadniczą grupę czynników, mających wpływ na działanie tego układu są warunki środowiska pracy, w których uwzględnia się takie elementy jak:

-oświetlenie stanowiska pracy;
-zapylenie;
-dopływ świeżego powietrza;
-temperaturę;
-promieniowanie;
-szereg innych czynników, mających wpływ na psychikę człowieka, jak i na przebieg procesów fizjologicznych.

Układ analizujący człowieka powinien być obciążony czterokrotnie mniej niż pełna jego przepustowość informacyjna, w świetle tych wywodów podejmowane są następujące wysiłki:

21) Przyczynowo-skutkowa zależność pomiędzy warunkami pracy, a bezpieczeństwem pracy.

Bezpieczeństwo i higiena pracy ma na celu zapewnienie pracownikowi takich warunków w jego środowisku pracy żeby wyeliminować do zera możliwość doznania jakiegokolwiek urazu ciała. W tym celu stosuje się jak najbardziej dogodne i dopasowane stanowiska pracy w których układ narzędzi i maszyn jest tak dopasowany żeby nie zagrażać zdrowiu i życiu pracownika. W tym celu stosuje się ściśle określoną pozycje na stanowisku, rozmieszczenie narzędzi i urządzeń, dba się o dobrą widoczność, wygląd i ułożenie wskaźników kontrolno pomiarowych, oznakowanie. Warunki pracy nie powinny sprawiać trudności pracownikowi podczas wykonywanej przez niego czynności ma to niezmiernie duże znaczenie dla bezpieczeństwa pracownika. Zmęczenie poszczególnych narządów takich jak słuch, wzrok lub kończyn mogą doprowadzić do przesilenia organizmu a co za tym idzie do wypadku. Złe warunki, złe narzędzia, niedopasowane maszyny mogą być przyczyną różnych obrażeń na stanowisku pracy czasami nawet ze skutkiem śmiertelnym. Dlatego chcąc unikną takiej sytuacji każdy pracodawca bądź kierownik zakładu powinien zadbać o to, aby wszystkie stanowiska pracy były zgodne z przepisami i normami BHP, Dlatego zależność między warunkami a bezpieczeństwem pracy jest tak dużą i ma ona szczególne znaczenie. Można powiedzieć ze nie ma skutku bez przyczyny, czyli każdy wypadek ma jakąś przyczynę.

22) Wyjaśnij istotę następujących pojęć: przemęczenie, znużenie, zmęczenie psychiczne.

• znużenie - czyli forma zmęczenia charakterystyczna dla stanu wyczerpania potencjału roboczego. Do odzyskania sił jest konieczny wypoczynek.
• przemęczenie - powstaje wskutek nakładania się stanów zmęczenia w warunkach niedostatecznego wypoczynku .Jest to zjawisko podobne do stanów chorobowych .Daje złe samopoczucie , przygnębienie zły wygląd ,łatwość zmęczenia , zaburzenia snu . Często towarzyszy mu wiele dolegliwości o charakterze niespecyficznym: bóle i zawroty głowy, zaburzenia czynnościowe układu oddechowego i krążenia, bezsenność itp. Stan chronicznego zmęczenia nie ustępuje w cyklu zwykłego, dobowego wypoczynku.
• zmęczenie psychiczne - znajdujące wyraz w rozluźnieniu uwagi, zahamowaniu dynamizmu człowieka oraz jego sprawności fizycznej i intelektualnej.

23. Wyjaśnij istotę następujących pojęć: zmęczenia odśrodkowe, zmęczenia obwodowe, zmęczenia przewlekłe:
Zmęczenie przewlekłe : nagromadzenie się skutków zmęczenia ostrego i podostrego, szczególnie przy pracach o źle zorganizowanych przerwach na odpoczynek. To zmęczenie niedostrzeżone i nie zlikwidowane dostatecznie wcześnie, może spowodować zmiany chorobowe, w drastycznych przypadkach zgon.
Zmęczenie ośrodkowe (ogólne) - polega na narastaniu uczucia ciężkości pracy i bólu mięśni, zmniejszeniu koncentracji, motywacji, uwagi, i sprawności psychomotorycznej.
OBJAWY
- zaburzenia spostrzegawczości
- zaburzenia pamięci oraz poziom aktywności umysłowej
- zaburzenia koordynacji ruchowej
- zaburzenia uwagi i koncentracji
Zmęczenie obwodowe (mięśniowe) - zmęczenie pracujących mięśni przejawiające się zmniejszeniem siły i szybkości ich skurczów aż do całkowitej utraty zdolności do pracy.
OBJAWY
- znużenie
- zmęczenie przewlekłe
- zmęczenie ostre
- wyczerpanie
- zmęczenie podostre