WYKŁAD I

1. Pojęcie i funkcjonowanie gospodarki żywnościowej

Gospodarka żywnościowa – całokształt zasobów i działalności prowadzonej w sferze produkcji żywności, podziału, obrotu i jej konsumpcji w danym kraju. Cel: zaspokojenie potrzeb społeczeństwa w zakresie wyżywienia

Zakres:

-działy, gałęzie, procesy wytwórcze w sferze materialnej (wytwarzanie żywności)

- infrastruktura gospodarcza

- infrastruktura społeczna

2. Gospodarka żywnościowa jest przedmiotem działania polityki wyżywienia

- łańcuch gospodarki żywnościowej

Pozyskiwanie surowców przetwórstwo spożywcze

Konsumpcja obrót wewnętrzny i zewnętrzny

3.Definicja Gospodarki żywnościowej wg. Kamińskiego (model produkcyjno-konsupcyjna)

-Harmonijna synteza ośmiu ogniw łańcucha żywnościowego

1. Produkcja rolna

2. skup

3. transport

4. przemysł spożywczy

5. rybołówstwo i przemysł rybny

6 przechowalnictwo

7. obrót żywnością (+ handel zagraniczny)

8. konsumpcja (+żywienie zbiorowe)

- Kryterium (Kamińskiego) : bezpośrednie powiązanie działalności z surowcami lub produktami żywnościowymi

4. Inne modele

- sensu largo

Gospodarka żywnościowa obejmuje 5 działów

1. Środki produkcji i usług (sfera przedprodukcyjna)

2. Produkcja surowców

3. Przetwórstwo rolno-spożywcze

4. Handel

5. Konsumpcja

5.Agrobiznes

- klasyczna definicja amerykańska (Davis i Goldberg)

System zintegrowania farmerów amerykańskich z jednostkami ich zaopatrzenia, przetwórstwa i dystrybucji żywności pozwalający ustanowić skuteczną kontrolę nad wszystkimi wzajemnie od siebie zależnymi ogniwami od farmera do supermarketu i konsumenta

- trudność z odniesieniem tej definicji do Polski

6.Powiązania integracyjne w gospodarce żywnościowej

a)poziome – w obrębie jednego ogniwa (rolnik

Ustawa z 2000r

Organizacje producentów rolnych

- spółdzielnie, stowarzyszenia, spółki i itp. utworzone przez rolników

- cel: wspólny zbyt produktów wytworzonych w gospodarstwie oraz

- podejmowanie wspólnych działań celem dopasowania rozmiarów i profilu produkcji i gospodarstw członków grupy do potrzeb rynku.

Korzyści z integracji poziomej

- -poprawa pozycji przetargowe = wzmocnienie konkurencyjności

- zmniejszenie kosztów działania

- wykorzystanie szans rynkowych

- lepsza oferta

-korzystniejsza marża

-rozszerzenie pola działania

- możliwość zaistnienia w powiązaniach pionowych

b) Integracja pionowa – między ogniwami w łańcuchach żywnościowych (rolnik –przetwórstwo-odbiorca)

- strategia polegająca na stopniowym przejmowaniu i kontrolowaniu jak największej liczby ogniw w łańcuchu produkcji – od wydobycia i przetworzenia surowców do sprzedaży produktów

- integracja pionowa stwarza warunki bezpieczniejszego funkcjonowania w stosunku do podmiotów nie powiązanych umowami

Zarówno integracja pozioma i pionowa dają możliwość korzystania z dotacji UE, kredytów,

6.SPOŻYCIE ŻYWNOŚCI NA POZIOMIE POPULACJI W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH

Metody uzyskania informacji o spożyciu żywności

1.Pośrednie

a)sprawozdawczość resortowa popyt

b) bilanse żywnościowe przeciętne spożycie brutto (poziom hurtu)

2.Bezpośrednie

a) badania budżetowe gospodarstw domowych spożycie brutto w różnych grupach ludności (na poziomie detalu)

b)specjalne programy badania wyłącznie spożycia żywności spożycie brutto w różnych grupach ludności (na poziomie detalu)

c)badania indywidualne

- wywiady, ankiety spożycie brutto na poziomie gospodarstwa domowego

- anlityczno-chemiczne (?) spożycie netto

Metoda bilansowa

Zasoby produktu do spożycia= produkcja krajowa + import + inne przychody ± saldo zasobów – eksport – zużycie na cele nie konsumpcyjne – straty

Kategoria spożycia w metodzie bilansowej:

- przeciętne spożycie brutto danego produktu na statystycznego mieszkańca w kg/osobę/rok

- podaż żywności w danym roku ( w hurcie)

- żywność dostępna do spożycia

- oferta spożycia

Zalety metody bilansowej

- analiza rozwoju i tendencji w konsumpcji żywności

-porównanie między krajami

- ukazuje brak równowagi między popytem a podażą

- ułatwia współpracę specjalistom z różnych dziedzin

- tanie źródło informacji

Wady metody bilansowej

- spożycie zawyżone brutto

- szacunkowy charakter bilansów

- brak różnych uwarunkować i aspektów konsumpcji co umożliwiają bezpośrednie źródła informacji

Bazy danych

- FAO

- eurostat

-GUS

WYKŁAD II

Ocena przeciętnego spożycia żywności w Polsce na tle UE

- wysokie spożycie zboża i ziemniaków

- średnie spożycie warzyw, mięsa, jaj, cukru, masła, tłuszczy zwierzęcych

- małe spożycie owoców, mleka, ryb i tłuszczy roślinnych

Metoda budżetowa (badania GUS)

Od 1993: 6 grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw i metoda rotacyjna miesięczna

1. Pracowników

2. Rolnicy

3. Pracowników użytkujących gospodarstwa rolne (wycofane w 2005r)

4. Emeryci i renciści

5. Pracujących na własny rachunek

6. Utrzymujący się z niezarobkowych źródeł

- dobór losowy metoda podwójnego losowania z rejonów zamieszkania metoda reprezentacyjna wyniki można uogólnić na wszystkie gospodarstwa (13.3 mln 2002r)

Inne kryteria klasyfikacji

-liczba osób w gospodarstwie

- kategoria miejscowości zamieszkania

- wysokość dochodu na osobę (grupy kwintalowe)

- tryb biologiczny gospodarstwa (rodzice + dzieci)

- niepełnosprawność

Spożycie żywności w metodzie budżetowej

1. Artykuły zakupione = zakupy

2. Pobrane z indywidualnego gospodarstwa /działka/ogródek = samo zaopatrzenie

3. Otrzymane nieodpłatnie = dary

Za spożytą przyjmuje się żywność pozyskaną przez gospodarstwo domowe

Dane nie obejmują żywności spożytej poza domem w gastronomi – tylko wartościowo

Zalety

- dane bliższe faktycznemu spożyciu żywności

- umożliwia wiele aspektów konsumowanej żywności

a)zróżnicowanie do cen

b) zróżnicowanie regionalne

c) sezonowość

d)samo zaopatrzenie

Przyczyny wykazywanego dużego poziomu spożycia w gospodarstwach emerytów i rencistów oraz rolników

- osoby spoza gospodarstwa

-najmniejszy udział w żywieniu poza domem

- żywienie zwierząt produktami pozyskanym dla ludzi

- mniej ekonomiczne żywienie w mikroskali

- większe straty

- samo zaopatrzenie

HANDEL DETALICZNY

1.Sprzedaż detaliczna

- centralny punkt marketingu

-definicja: wszystkie działania przy sprzedaży, wymianie i dostarczaniu dóbr lub usług ostatecznemu konsumentowi do użytku domowego, rodzinnego lub osobistego

- definicja UE (rozp 178/2002
Handel detaliczny oznacza obsługę i/lub przetwarzanie żywności i jej przechowywanie w punkcie dostaw dla konsumenta finalnego i określenie to obejmuje :

- terminale dystrybucji

-sklepy

-centra dystrybucji w supermarketach

-hurtownie

- gastronomia (catering, stołówki, restauracje)

GUS punkty sprzedaży detalicznej

- obiekty wielko powierzchniowe

- sklepy + apteki

-stałe punkty sprzedaży drobnodetalicznej + ruchome

- stacje paliw

Inne formy sprzedaży detalicznej

- sprzedaż wysyłkowa

-telesklepy

-automaty vendingowe

- e-sklepy

2.Udział przedsiębiorstw handlowych i gastronomicznych w Polsce w 2009roku

-przedsiębiorstw ogółem: 3 742 673

-3.2% hotele i gastronomia

- 30% handel detaliczny i hurtowy, naprawa samochodów

-62.4% handel detaliczny (670tys)

-25.3% handel hurtowy (271tys)

3.Struktura sprzedaży detalicznej (Polska 2009r)

583 mld zł – wydatki detal

3.6% gastronomia (21mld)

8.9% napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe (57mld)

26.1% żywność i napoje bezalkoholowe (168mld)

42.6% towary konsumpcyjne nieżywnościowe

4. Podmioty sektora detalicznego (Polska 2009r)

Sklepy ogółem:

- 372 tys sklepów w tym ok. 90% sklepy o powierzchni do 99m2

Sklepy z żywnością

- 130tys (1/3 ogółu)

- w tym ok. 20% stanowią sklepy specjalistyczne (np. mięsne, rybne, warzywniaki)

6.Sieć Wielkiej Dystrybucji (SWD)

Nowoczesne Kanały Dystrybucji (NKD)

-powierzchnie powyżej 400m2

- super markety do 2500m2

-hipermarkety powyżej 2500m2

-sklepy dyskontowe do 2500m2

- artykuły o najniższej rotacji, minimum usług dla klienta, „Just In time” – dostawy, ceny niższe o 15-30% od średnich cen rynkowych)

7.Struktura rynku sieci delikatesowych w Polsce 2007 r

- Alma 17%

- Piotr i Paweł 48%

- Bomi 23%

- pozostałe 12 %

- Stokrotka Premium 2%

8.Główne czynniki rozwoju NKD

a) koncentracja, konsolidacja i globalizacja

- Tesco przejmuje Leader Prime

- Carrefour przejmuje od grupy Ahold 178 supermarketów Albert i 15 hipermarketów Hypernova

- Real przejmuje Geant

b) Ustawa ograniczająca budowę wielopoziomowych sklepów

c) Ustawa wprowadzająca obowiązek respektowania dni świątecznych

d) Konkurencja wewnątrz sektora

e) Rozwój własnych marek detalicznych

Koncentracja

- tradycyjne sklepy stanowią 2/3 wartości sprzedaży detalicznej żywności

-1/3 hiper i supermarkety + dyskont

- proces koncentracji

a) szybki rozwój liderów rynku

b) seria większych i mniejszych przejęć

Konsolidacja

- grupa kapitałowa Bomi

a)PPH BOM S.A delikatesy

b) Reast S.A. supermarkety Premium

c) Rabat Pomorze S.A dystrybucja

- w połączonym podmiocie jest szybszy i bezpieczniejszy rozwój

Dywersyfikacja placówek (na przykładzie Carrfour)

Hipermarkety małe hipermarkety supermarkety/franczyzowe supermarkety (Carrfour Express) franczyzowe sklepy osiedlowe (Carrfour 5min)

9.Własna marka (private labels)

- linia produktów wyprodukowanych dla konkretnego dystrybutora i sprzedawanych pod jego logo

- idea i oferowanie wysokiej jakości za niską cenę

- posiadanie własnej marki redukuje koszt reklamy i pozwala na utrzymanie stałych cen w sklepach

- alternatywa – ekonomiczna dla marek producenta

WYKŁAD III

1.Uwarunkowania produkcji rolniczej i wyniki sektora rolniczego

Łańcuch gospodarstwa

Produkcja surowców (obrót wewnętrzny) przetwórstwo

Konsumpcja dystrybucja

Gospodarka światowa

Eksport-import

1. Czynniki produkcji rolniczej

1. Ziemia

- zasoby i ich wykorzystanie

- wskaźnik JRPP

- powierzchnia żywienia

-infrastruktura obszarowa gospodarstw

b) praca

c) kapitał – środki trwałe i środki obrotowe

3.Ziemia użytkowana rolnicza w Polsce zajmuje ok. 16 mln ha (ok. 52% powierzchni kraju)

- lasy (9.3 mln ha)

-pozostałe (16.6%)

- powierzchnia zasiewów w 2009 – 11.62 mln ha (gospodarstwa indywidualne 10.46mln ha)

4.Powierzchnia użytków rolych według ich przeznaczenia (tys ha) 2009

- użytki rolne 100% - 16 120tys

- grunty orne 12 114 (75 % trend spadkowy)

- sady 331 tys (2 % trend zwyżkowy)

- łąki 2 463 (15% trend spadkowy)

- pastwiska 717 (4% spadkowy)

- pozostałe (3% )

5.Wykorzystanie gruntów ornych (2009r)

Udział w powierzchni zasiewów

- zboża 74%

- ziemniaki 4.4%

- roślinny przemysłowe (burak, rzepak) 9%

- pastewne 8%

6.Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej JRPP

-wskaźnik JRPP stanowi syntetyczną ocenę czynników determinujących przydatność danego obszaru do produkcji rolniczej

-gleby

-klimat

-ukształtowanie terenu

-warunki wodne

Waloryzacja obejmuje także pewne elementy infrastruktury np. drogi, urządzenia, melioracje, nie bierze pod uwagę zanieczyszczenia środowiska

- wartości od 0-100

-Polska średnia 66

-jakość użytków w Polsce jest niższa niż w UE, duży udział gleb słabych i zakwaszonych (zmniejszona przydatków UR)

- udział gleb lekkich, charakterystycznych się duża piaszczystością (ok. 60%)

7.Powierzchnia żywieniowa

-powierzchnia użytków rolnych przypadająca na jednego mieszkańca (0.4ha/osobę)

8.Struktura agrarna (obszarowa) gospodarstw

-powyżej 1 ha użytków rolnych ok. 2mln

-średnia powierzchnia gospodarstw o powierzchni powyżej 1ha na UR (2009)

a) ogólna 9ha

b) użytki rolne 8 ha

-tzw atomizacja polskiego rolnictwa w porównaniu do krajów UE

- gospodarstwa towarowe powyżej 1 ha

9.Zbiory podstawowych zmiano płodów (2009 rok w mln ton)

-zboża ogółem 30mln ton

-pszenica 9.8

-żyto 3.7

-ziemniaki 9.7

-buraki cukrowe 10

-oleiste 2.5

10.Warzywa i owoce 2009r

-warzywa – 5.6 mln ton (cebula, marchew, kapusta)

- owoce 3.1 mln ton (jabłka, truskawki)

11.Pogłowie zwierząt gospodarstw w 2009r (w mln sztuk)

-trzoda chlewna 17.9

-bydło 5.5 w tym krowy 2.7

-owce 0.3

-drób 124 w tym kury 114

12. Produkcja surowców żywnościowych pochodzenia zwierzęcego w 2009

Mięso(tłuszcze,podroby,wpc) -3.6 mln ton

Mleko -12mln litrów

Mleczność 4455litrów/krowa/ rok

Jaja 10.8 mln sztuk

Nieśność kur 226szt/kurę/rok

WYKŁAD IV

Przemysł spożywczy w Polsce – opracować samemu wykład na który nikt nie przyszedł

WYKŁAD V

WSPÓLNA POLITYKA ROLNA PAŃSTW UE

1.Cele WPR traktat Rzymski (art39)

a)podnoszeni produktywności rolnictwa

-korzyści z przemysłu ciężkiego

-stopniowa chemizacja ziemi

b) zapewnienie ludności rolniczej godziwych warunków życia

c) stabilizacja rynków

d) zapewnienie zaopatrzenia w produkty rolne

e) umożliwienie konsumentom zakupu produktów rolnych po rozsądnych cenach

2.Struktua finansowa WPR

I filar –polityka rynkowo-cenowa

Cel: stabilizacja rynkowa

Podnoszenie produktywności

Utrzymanie odpowiedniego poziomu dochodów

Finansowanie: Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej, wydatki obligatoryjne z budżetu UE

II filar – rozwój wsi (polityka strukturalna)

Cel: wyrównanie poziomu rozwoju

Zapewnienie odpowiedniego poziomu życia

Metody: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

Finansowanie: EFRROW (współfinansowane z budżetów narodowych)

3.Zasady WPR

a)Jednolitość rynku

-single market-swoboda przepływu towarów, usług, kapitału, siły roboczej

-brak ograniczeń chroniących rynki narodowe

- wspólne ceny

-wspólne zasady konkurencji

-wspólne zasady handlu z krajami trzecimi

b) preferencja wspólnoty

-pierwszeństwo zbytu produktów wytworzonych w UE i ochrona rynku przed produktami z importu (ograniczona do 94?) protekcjonalizm rolny

c)solidarność finansowa

-wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w kosztach WPR

4.Rodzaje mechanizmów WPR

a)interwencja rynkowa

cel: podtrzymywanie cen rynkowych

efekt uboczy: ceny unijne wyższe od cen światowych

mechanizmy: - system cen

-zakup interwencyjny

-refundacje eksportowe (dopłaty)

-ograniczenia ilościowe

b)płatności obszarowe (bezpośrednie dopłaty)

cel: podtrzymywanie dochodów rolników nowe zasady wypłacania dopłat (2008/2009)

-oddzielnie od produkcji

-współzależność: uzależnienie wypłat od pełnionych przez gospodarstw standardów:

• Ochrona środowiska

• Bezpieczeństwo żywności

• Przepisy fitosanitarne i weterynaryjne

• Dobrostan zwierząt

• Kultura ziemi

c)modulacja : stopniowa redukcja PB dla większych gospodarstw i przesunięcie ich do II filaru WPR

d) dyscyplina finansowa

-nie wolno przekroczyć budżetu WPR

5.Priorytety WPR 2007-2013 rozwój wsi

Cel: Oś I – gospodarcza

Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych poprzez restrukturyzacje

Cel2: Oś II – środowiskowa

Poprawa stanu środowiska oraz krajobrazu przez racjonalną gospodarkę ziemią

Cel3: Oś III – oś społeczna

Poprawa warunków życia, promocja dywersyfikacji, działalności gospodarczej

Cel 4: oś IV – leader

Aktywizacja lokalnych społeczności w działaniu na rzecz swojego regionu

WPR pochłania ok. 50% budżetu UE wynoszącego ok. 125mln euro

6.Struktura finansowa WPR

-interwencja 56 122 mld 10.7%

- płatności bezpośrednie 36 878 70%

- ROW 9 658mld 18.4%

7.Rozdysponowanie budżetu WPR wg krajów (2006 r)

20% Francja

13% Hiszpania

13% Niemcy

11% Włochy

9% UK

Beneficjenci na osobę

-Grecja z rolnictwa 3.1% PKB

- Irlandia 0.9% PKB

8.Agencje interwencyjne w Polsce

ARR- Agencja Rynku Rolnego – filar I

ARiMR- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa – filar II

Zakres działania: administrowanie, kontrola, informacja

9.Wydatki WPR w Polsce

-2004-2006 7.2mld euro z budżetu UE z dofinansowaniem Polski = 10.2 mld euro

- 2007-2013 z budżetu UE ok. 28mld euro

EFGR: 14mld euro I filar WPR

Płatności bezpośrednie, wspólna organizacja rynku

EFRROW: 13.2 mld euro (17% kwoty dla wszystkich państw UE) – II filar WPR

Europejski Fundusz Rybacki 657 mln euro

Zapasy obecne: brak zapasów wołowiny, masła, ryżu, cukru

10. Propozycje WPR komisarz Boel

-wsparcie cenowe i płatności stopniowo likwidowane do 2020roku

-zmniejszenie subwencji eksportowych

-likwidacja kwot mlecznych w 2015r

-rolnictwo samo musi bronić się w konkurencji światowej

-zwiększenie finansowania ROW

- zapobieganie ociepleniu klimatu i efektowi cieplarnianemu

-ograniczenie interwencjonizmu i protekcjonizmu

11. Komisarz ds. Rolnictwa 2010-2014 Daian Golos (zastępca Jerzy Plewa)

Stanowisko – scenariusz WPR po 2013

-przeniesienie środków na rozwój terenów wiejskich

-zamiast dopłat i interwencyjnego skupu –innowacje, wiedza, społeczeństwo informacyjne

WYKŁAD VI

GASTRONOMIA

1.Gastronomia

-żywienie poza domem

-usługi żywieniowe

-HoReCa: Hotele Restauracje Kawiarnie

2.Definicja placówek gastronomicznych w statystyce GUS

- Zakłady i punkty gastronomiczne stałe i sezonowe, których przedmiotem działalności jest przygotowywanie oraz sprzedaż posiłków i napojów do spożycia na miejscu oraz na wynos

(sezonowe – działają dłużej niż 6 miesięcy w roku)

Segmenty usług gastronomicznych

-fast-food, bary, sprzedaż na wynos

-restauracje i kawiarnie

- puby

-gastronomia w obiektach handlowych

-gastronomia w obiektach sportowo-rekreacyjnych

-usługi gastronomiczne dla podróżnych

-gastronomia hotelowa

-punkty gastronomiczne

3.Funkcje gastronomi

a)produkcyjne

-produkcja potraw i napoi

b) usługowe

-sprzedaż posiłków i napoi

-sprzedaż towarów handlowych (papierosy, alkohol, soki etc)

c)świadczenie usług rozrywkowych

4.Liczba placówek w Polsce GUS w 2009r = 75.3 tys

-bary 33.5tys

-punkty gastronomiczne 30 tys

-restauracje 13.9 tys

-stołówki 5.4 tys

5.Przychody z gastronomi w 2008 roku – 20777mln

Przychody:- 64% produkcja gastronomiczna

- 33% towary handlowe

- 30% alkohol + tytoń

-2.8 % inne

6.Pozytywne zmiatany

-systematyczny wzrost liczby restauracji spadek barów i punktów gastronomicznych

-rosnący udział w produkcji gastronomicznej wskazuje na rozwój asortymentu potraw, wzrost spożycia w sektorze usług żywieniowych

7.Kierunki dalszego rozwoju

-niezagospodarowane niższe rynkowe np. kuchnie etniczne, wegetariańskie, prozdrowotne

-nienasycenie rynku : usługi Take awal, grab and go, dostawy do klienta

- rozwój gastronomi sieciowej w systemach franczyzowych, zwłaszcza centra handlowe i rozrywki, imprezy plenerowe, stacje paliw itp.

- rozwój usług cateringowych dla firm i klientów indywidualnych

-rozwój sektora żywienia dla jednorodnych grup konsumentów (szpitale, biura, ośrodki wypoczynkowe, szkoły, uczelnie

STREFA OBROTU RYNEK ROLNY

8.Rynek rolny – ogół transakcji kupna i sprzedaży między producentami rolnymi i pośrednikami/nabywcami oraz uwarunkowania ekonomiczne tych transakcji

-rynek pierwotny (producencki) – bierna postawa rolników brak rozeznania potrzeb i zachowań konsumentów

-wtórny – hurt, giełdy, aukcje

Rynek nabywcy orientacja rynkowa, strategie zbytu

9.Rynkowe kanały sprzedaży

-bezpośrednie konsumentowi

-pośrednikom

-firmy handlowe

-spółdzielnie

-bezpośrednie dla przetwórstwa

-kontrakty z przetwórstwem

-na rynku wtórnym

10.Rynek hurtowy- miejsce gdzie na odpowiednio wyposażonym i określonym terenie koncentruje się system hurtowni artykułów rolno-spożywczych oraz różnego rodzaju działań związanych z przechowywaniem, przetwarzaniem, pakowaniem, dystrybucją, handlem, kontrolą racjonalizacją. Transportem wraz z szeroką ofertą usług dla potrzeb operatorów na tych rynkach

Korzyści

- aktywne dopasowanie popytu i podaży

-zmiana asortymentu produkcyjnego u handlowcy

-standaryzacja towarów

-poprawa warunków sprzedaży

-zwiększanie konkurencyjności

-system informacji rynkowej

-stworzenie wiarygodnych podstaw do negocjacji cenowych

-wzrost przedsiębiorczości

-tworzenie miejsc pracy

-rozwój terenu na którym działa rynek

11.Inne formy rynku wtórnego

-giełda towarowa