Układ nerwowy (UN) składa się z:

1. ośrodkowego (centralnego) - znajduje się w mózgu i rdzeniu kręgowym

• mózgowie:

• przodomózgowie

-kresomózgowie (są tu ośrodki: kojarzeniowe, ruchowe, wzroku, słuchu, mowy)

-międzymózgowie: podwzgórze, wzgórze, szyszynka

• śródmózgowie

-konary mózgu

-pokrywa śródmózgowia In. nakrywka

• tyłomózgowie

-mostek

-móżdżek (odp. Za koordynację ruchu)

-rdzeń przedłużony (opuszka)

• rdzeń kręgowy (odcinek szyjny 8 segmentów, piersiowy-12, lędźwiowy-5, krzyżowy-5, guziczny-1)

1. obwodowego UN

• nerwy czaszkowe i ich zwoje 12 par (głowa, szyja) : węchowy, wzrokowy, okoruchowy, bloczkowy, trójdzielny, odwodzący, twarzowy, statyczno -słuchowy, językowo- gardłowy, błędny, dodatkowy, podjęzykowy.

• nerwy rdzeniowe i ich zwoje 31 par (ściany tułowia, kończyny): 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny.

1. autonomicznego UN (niezależny od nas, unerwia mięśnie gładkie, m. sercowy, gruczoły)

• współczulny (pobudza), ośrodki współczulne leżą w odcinku piersiowym i lędźwiowym rdzenia kręgowego

• przywspółczulny (hamuje),

1. somatycznego UN (zależny od naszej woli, unerwia mięśnie poprzecznie prążkowane)

• część czuciowa

• część ruchowa

Zadaniem układu nerwowego jest nadzorowanie czynności narządów wewnętrznych żywego organizmu oraz umożliwianie mu kontaktów ze światem zewnętrznym. Układ nerwowy zbudowany jest z tkanki nerwowej (neurony) i z tzw. tkanki glejowej (glej), która stanowi tkankę podporową dla neuronów (istota szara).

Istota szara zbudowana z ciał komórek nerowywch i glejowych oraz istota biała zbudowana głównie z wypustek neuronów tworzących drogi nerwowe.

Mózgowie- otoczone jest 3 oponami łącznotkankowymi:

-twarda (zewnętrzna) – przylega do kości, nad nią znajdują się naczynia żylne

-pajęcza -środkowa, pełni rolę odżywczą, znajduje się pod oponą twardą

-miękka- zrośnięta bezpośrednio z rdzeniem kręgowym i mózgowiem, pokrywa tkankę nerwową, pod oponą miękką znajdują się naczynia tętnicze.

W obrębie mózgowia wyróżniamy komory:

-boczną,

-środkową(komora 3 mózgu),

-tylną (komora 4 mózgu) – znajdują się w niej ośrodek krążenia i oddechowy

Pomiędzy oponą miękką a pajęczą jest przestrzeń podpajęczykowa, która wypełniona jest płynem mózgowo-rdzeniowym.

Budowa mózgowia: dwie półkule które połączone są ze sobą ciałem modzelowatym (zbudowane z włókien nerwowych, które w 85% ulegają skrzyżowaniu).

Mózg podzielony jest:

-szczeliną poprzeczną i podłużną.

Budowa i funkcja mózgu:

Kresomózgowie, czyli mózg (półkule mózgu)- stanowi największą część mózgowia

• Na przekroju można wyróżnić dwie istoty:

• Szarą – na zewnątrz, tworzy ona korę mózgu (zbudowana jest z ciał komórek nerwowych)

• Białą - wewnątrz, zawiera jądra podkorowe kresomózgowia (zbudowana jest z włókien nerwowych - neurytów i dendrytów)

• Kora mózgowa (to zespół warstw komórek- 11), ma bardzo silnie pofałdowaną powierzchnię, posiada bruzdy i zagłębienia (zw. zakrętami), zbudowana jest z 3 części:

-część czuciowa, miejsce, do których dociera pobudzenie z narządów zmysłów,

- ruchowa, steruje czynnościami zależnymi od naszej woli,

-kojarzeniowa, pośredniczą pomiędzy tymi dwoma ośrodkami, sterują procesami myślenia i uczenia się, mową, cechami osobowości, pamięcią.

• Największa bruzda zwana jest szczeliną podłużną i dzieli mózg na dwie półkule

• Bruzda boczna i środkowa dzieli każdą z półkul na cztery płaty:

• Czołowy - ośrodki kojarzeniowe, ruchowe, pisania, intelekt

• Ciemieniowy - ośrodki czuciowe odbierające wrażenia dotyku, ciepła i chłodu

• Skroniowy - ośrodek słuchu i mowy

• Potyliczny - ośrodek wzroku

• W obrębie poszczególnych płatów znajdują się skupiska komórek nerwowych kierujące określonymi czynnościami zwane ośrodkami podkorowymi

Międzymózgowie -

• Pełni funkcję pośrednika przekazującego impulsy nerwowe do kory mózgowej

• Jest miejscem ośrodków takich jak:

*Podwzgórze - jest nadrzędnym narządem dla układu hormonalnego (część mózgowa, su teczkowa, lejkowa)

*Wzgórze - odpowiada za analizę i syntezę impulsów czuciowych, elementy istoty szarej

* nadwzgórze

*zawzgórze (jest elementem drogi przewodzenia bodźców wzrokowych i słuchowych)

*niskowzórze (reguluje napięcie mięśniowe, płynność i precyzję ruchów)

• Szyszynka- jest narządem międzymózgowia, której funkcja nie została do końca wyjaśniona. Szyszynka prawdopodobnie hamuje czynność gruczołów płciowych aż do okresu dojrzewania, ma także wpływ na dobową chronobiologię - na rytm dobowy (dzień-noc) człowieka.

Śródmózgowie -

• Przez nie przebiegają bardzo ważne drogi nerwowe

• Kontroluje napięcie mięśni i postawę ciała

• jest krótkim odcinkiem pnia mózgu utworzonym przez parzyste grube pasma istoty białej, zwane konarami mózgu, które biegną do półkul mózgu.

Móżdżek – znajduje się on na pniu mózgu (na części grzbietowej)

• odpowiedzialny jest za koordynację ruchu (funkcja)

• Zbudowany jest z dwóch półkul połączonych ze sobą tzw. robakiem mózgu

• Zewnątrz istota szara tworzy która korę móżdżku

• Wewnątrz w istocie białej skupiska szare tworzą jądra móżdżku

• Powierzchnia zewnętrzna półkul móżdżku pokryta jest licznymi szczelinami i zakrętami.

• Móżdżek łączy się z mostkiem trzema konarami móżdżku: dolny, środkowy, górny

kora móżdżku składa się z 3 warstw:

1. Zewnętrzna drobinowa

2. Warstwa zwojowa

3. Warstwa ziarnista

Rdzeń przedłużony -

• Przez niego przebiegają impulsy biegnące z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie

• W nim znajdują się ważne ośrodki nerwowe - oddechowy, naczyniowo-ruchowy, czynności serca, wymiotny, regulacji przemiany materii

• na zewnątrz jest istota biała, wewnątrz - szara.

Rdzeń kręgowy –

• Znajduje się w kanale kręgowym, ma długość około 45 cm

• Odchodzą od niego nerwy rdzeniowe, które wychodzą przez kanał kręgowy i otwory międzykręgowe

• Otoczony jest trzema oponami: twardówką, pajęczynówką, naczyniówka

• Między oponami powstaje płyn mózgowo - rdzeniowy, który pełni funkcję: amortyzującą, reguluje zmiany ciśnienia wewnątrz czaszki

• Zbudowany jest z istoty szarej położonej wewnątrz oraz otaczającej ja istoty białej

• Z rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych, są one w odcinkach: szyjny 8 par, piersiowy-12, lędźwiowy-5, krzyżowy-5, guziczny-1 = 31 par nerwów.

* Budowa rdzenia kręgowego:

-istota biała (jest skupiskiem aksonów)- obejmuje istotę szarą, jest na zewn.

-istota szara (jest skupiskiem neuronów- komórki nerwowe)- wewnątrz

-szczelina pośrodkowa przednia,

-bruzda pośrodkowa tylna,

-korzeń przedni (ruchowy),

-korzeń tylny (czuciowy)

-róg boczny, róg przedni (brzuszny), róg tylni (grzbietowy)

-pień (to nerwy ruchowe i czuciowe, włókna szare AUN)

-zwój rdzeniowy

-nerw rdzeniowy

-gałąź przednia (brzuszna)

-gałąź tylna (grzbietowa)

-kanałek centralny (w środku rdzenia kręgowego)

Korzenie tworzą pnie, z pnia biegną gałęzie (są to nerwy rdzeniowe)

NERWY CZASZKOWE: (prawie wszystkie jądra n. czaszkowych leżą w części mostku i rdzenia przedłużonego – w obszarze zwanym pniem mózgu. Nerwy czasz. dobrze współpracują z nerwami oprócz z błędnikiem).

1. węchowy, jest nerwem węchowym. Zakończenia jego włókien znajdują się w części węchowej jamy nosowej.

2. Wzrokowy, to nerw wzrokowy, przewodzi bodźce wzrokowe z siatkówki oka do ośrodka wzroku znajdującego się w płacie potylicznym.

3. Okoruchowy, unerwia mięsień dźwigacz powieki oraz prawie wszystkie mięśnie gałki ocznej (prosty górny, przyśrodkowy, dolny oraz skośny dolny).

4. Bloczkowy, unerwia tylko jeden mięsień gałki ocznej (skośny górny).

5. Trójdzielny, dzieli się na 3 gałęzie: nerw oczny, szczękowy i żuchwowy, unerwia m.in. spojówkę, błonę śluzową nosa, język, skórę twarzy oraz mięśnie żwacze.

6. Odwodzący, jest kolejnym nerwem gałkoruchowym zaopatrującym tylko jeden mięsień oka (prosty boczny).

7. Twarzowy, unerwia mięśnie mimiczne twarzy, mięśnie szyi, podniebienie i gardło, mięsień strzemiączkowy, ślinianki oraz smakowo język.

8. Statyczno-słuchowy, odpowiadającym za zachowania prawidłowej równowagi oraz odbiór bodźców słuchowych.

9. Językowo- gardłowy, zaopatruje śliniankę przyuszną, mięśnie podniebienia i gardła, smakowo i czuciowo nasadę języka.

10. Błędny, unerwia mięśnie podniebienia i gardła, mięśnie i błonę śluzową krtani oraz narządy wewnętrzne klatki piersiowej (serce, płuca) i jamy brzusznej (przewód pokarmowy).

11. Dodatkowy, zaopatruje mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy i czworoboczny (mięśnie szyi i karku).

12. Podjęzykowy, jest nerwem ruchowym języka.

Podział nerwów:

• Ruchowe - III okoruchowy, IV bloczkowy, VI odwodzący, XI dodatkowy, XII podjęzykowy

• Czuciowe - I węchowy, II wzrokowy, VIII statyczno-słuchowy

• Mieszane - V trójdzielny, VII twarzowy, IX językowo - gardłowy, X błędny

Każdy nerw jest nerwem mieszanym i posiada 3 rodzaje włókien:

1. Ruchowe

2. Czuciowe

3. Współczulne

NERWY RDZENIOWE (część somatyczna): 31 par nerwów rdzeniowych: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych, 1 guziczny

PIEŃ MÓZGU- jest to autostrada która łączy nasze ciało z mózgowiem. W skład niego wchodzą:

- rdzeń przedłużony

- most

- konary mózgu

- wzgórze

- podwzgórze

W pniu mózgu znajdują się liczne pierwotne ośrodki odpowiedzialne za utrzymanie funkcji życiowych tj.: ośrodek oddychania, regulujący pracę serca, regulujący ciśnienie tętnicze, Reg. temperaturę organizmu, o. r. metabolizm, przysadka będąca ważnym gruczołem dokrewnym, ośrodki odruchowe wzroku i słuchu, ośrodek integracji bodźców ruchowych i czuciowych, ośrodki nerwowe odp. Za żucie, kichanie, połykanie, wydzielanie potu itp.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

Częścią centralna AUN są jądra w mózgowiu i skupienia komórek nerwowych w rdzeniu kręgowym.

Częścią obwodową AUN są zwoje i nerwy.

Układ współczulny (sympatyczny – pobudza):

Składa się z połączonych ze sobą zwojów, które położone są po obu stronach kręgosłupa i tworzą tzw. pnie współczulne oraz sploty włókien nerwowych zlokalizowanych w innych narządach. Ze zwojów i splotów odchodzą nerwy współczulne unerwiające różne okolice ciała.

Układ przywspółczulny (parasympatyczny- hamuje):

Włókna nerwowe wychodzą z pnia mózgu. Większość z nich przebiega wspólnie z nerwem błędnym i dochodzi do płuc, serca, żołądka, jelit, wątroby. W układzie przywspółczulnym zwoje leżą w pobliżu unerwianych narządów lub w samych narządach.

Ośrodki części współczulnej są w istocie szarej, od VIII odcinaka szyjnego do III odcinka lędźwiow.

Przywspół. występują w śródmózgowiu, w rdzeniu przedłużonym i cz. Krzyżowej rdzenia kręgowego

Zasadnicze różnice między układem somatycznym i autonomicznym :

1. W układzie somatycznym neuryt komórki ruchowej leżącej w ośrodkowym układzie nerwowym, dociera bezpośrednio do efektora (mięśnia poprzecznie prążkowanego). Drogę eferentną stanowi jeden neuron.

2. W układzie autonomicznym neuryt komórki leżącej w ośrodkowym układzie nerwowym (zwany włóknem przedzwojowym) biegnie nie do efektora, a do komórki zwojowej, z którą ma synapsę. Dopiero neuryt tej komórki zwojowej (zwany włóknem pozazwojowym) dochodzi do efektora (mięśnia gładkiego lub gruczołu). Drogę eferentną stanowią co najmniej dwa neurony.

Włókna przedzwojowe są to neuryty komórek leżących w jądrach układu autonomicznego.

Włókna pozazwojowe są to neuryty komórek leżących w zwojach układu autonomicznego.

-WŁÓKNA AFERENTNE (doprowadzające) przenoszą sygnały sensoryczne (czuciowe)

ze skóry, mięsni szkieletowych, stawów, oczu, uszu, itp. do ośrodkowego układu nerwowego (OUN).

-WŁÓKNA EFERENTNE (odprowadzające) przenoszą sygnały motoryczne (ruchowe)

z ośrodkowego układu nerwowego (OUN) do mięsni szkieletowych.

Zwoje:

-zwoje przykręgowe, -przedkręgowe, -obwodowe, -trzewny

-odbytniczy dolny i górny, -kreskowy

-szyjny górny, środkowy i dolny, - szyjno-piersiowy,

• -piersiowe, lędźwiowe i krzyżowe

Splotem nerwowym nazywamy każde wymieszanie włókien nerwowych.

Wyróżniamy sploty :

- szyjny - gałęzie przednie nerwów rdzeniowych C₁ - C₄

- ramienny - gałęzie przednie nerwów rdzeniowych C₅ - Th₁

- lędźwiowy - gałęzie przednie nerwów rdzeniowych L₁ - L₃

- krzyżowy - gałęzie przednie nerwów rdzeniowych L₄ - Co₁

Nerwy które unerwiają całą kończynę górną:

- łokciowy (nerw zginaczy)

-pośrodkowy

-wskórnomięśniowy (kończy się na ramieniu, unerwia mięśnie i skórę tylną i przednią)

-promieniowy (zawija się na kości ramiennej, unerwia grupę prostowników)

Nerwy międzyżebrowe- 12 par, nie tworzą żadnych splotów, unerwiają ścianę klatki piersiowej (mięśnie żebrowe).

Istota szara zbudowana z ciał komórek nerwowych i glejowych oraz istota biała zbudowana głównie z wypustek neuronów tworzących drogi nerwowe.