Przygotowanie psychologiczne

Granice dorastania (adolescencji):

• okres 10/12 do 20/23 rok życia;

• wczesne dorastanie 10-16- rozwój biologiczny (pokwitanie)

• późne dorastanie 17-20/23- zakończenie etapu edukacji

• okres przejściowy, w którym dziecko pod względem fizycznym, umysłowym, emocjonalnym, zmienia się w dorosłego

• okres „burzy i naporu” (zmiana fizyczna i emocjonalna są bardzo gwałtowne)

• kulturowe rytuały „wypchnięcia”- odłączenie od rodziny; rytuały inicjacyjne; fizyczne okaleczenia, próby wytrzymałości, nabycie praw obywatelskich, odpowiedzialność karna.

Rozwój biologiczny:

• podwzgórze- przysadka- gonady

• wiek 7-8, podwzgórze symuluje przysadkę mózgową do produkcji hormonów gonadotropowych

• rozwój jąder i jajników (zwiększenie produkcji testosteronu 18x, estradiolu 8x)

• dodatkowe hormony: hormon wzrostu (przysadka), tyroksyna (tarczyca)

• skok pokwitaniowy (ok. 10 cm/rok)

• najszybciej rosną dłonie i stopy, potem ręce i nogi, najpóźniej przyrasta tułów

• przesunięcie środka ciężkości w górę

• 2 lata przewagi dziewcząt

Zmiany wyglądu fizycznego:

• twarze:

• rozrost szczęki (stałe zęby), uwydatnienie czoła

• mięśnie i tkanka tłuszczowa:

• szybki przyrost

• chłopcy 3x silniejsi od dziewcząt

• tłuszcz u dziewcząt rośnie (do 24% masy ciała) u dziewcząt maleje (do 14%)

• dojrzałość płciowa:

• pierwszorzędne cechy płciowe (narządy płciowe)

• drugorzędne cechy płciowe

• pierwsza miesiączka (12,5-13,5 r. ż)- akceleracja rozwojowa (przyśpieszenie)

Rozwój mózgu:

• zmiany struktury:

• maksymalny rozwój substancji szarej (dziewczęta 11,5 r.ż.; chł. 14 r.ż.)- następnie redukcja (niewykorzystane neurony i połączenia)

• plastyczność- stale aktywne połączenia zostają utrwalone, redukcja nieaktywnych, tworzenie bardziej złożonych połączeń, wyspecjalizowanie określonych obszarów mózgu

• rozwój istoty białej- mielinizacja neuronów (przyśpiesza prędkość przewodzenia impulsów nerwowych)

• zmiany funkcjonalne:

• zwiększenie równowagi między synapsami pobudzającymi a hamującymi

• dojrzewanie ośrodka mowy

• dojrzewanie obszarów odpowiedzialnych za wszystkie funkcje poznawcze: kontrola wykonawcza, uwaga, koordynacja motoryczna

• kora przedczołowa (aż do 25 r.ż.)- planowanie, odraczanie gratyfikacji, kontrola zachowania, dominacja ciała migdałowatego (emocje)

Wczesny i późny rozwój płciowy:

Wewnętrzny model „odpowiedniego” czasu dojrzewania:

• rozdźwięk między rzeczywistością, a modelem powoduje obniżenie samooceny

• 12-14 r.ż. (w kulturze amerykańskiej)

Wczesny rozwój płciowy

• chłopcy- zgodnie z modelem, pożądane zmiany wyglądu ciała, większa sprawność i siła fizyczna (wyższy status w grupie)

• dziewczęta- niezgodny z modelem, negatywny obraz ciała (zbyt grube), zachowania patologiczne, zbyt wczesna seksualność

Późny rozwój płciowy:

• chłopcy- niezgodnie z modelem, niski status w grupie (mniejsza sprawność i siła fizyczna)

• dziewczęta- niezgodnie z modelem, konsekwencje nie są tak silne jak u chłopców

Zachowania seksualne dorastających:

• potrzeba rozładowania napięcia

• silne pobudzenie seksualne u chłopców (również w sytuacjach aseksualnych) + duża łatwość rozładowywania= koncentracja na sferze seksu

• niedojrzałość zachowań seksualnych, nieuporządkowanie, niepohamowanie (podglądanie, masturbacja grupowa)

• potrzeba bliskości:

• dziewczęta- potrzeba silnej więzi emocjonalnej, wyrażana przez zachowania oznaczające czułość i bliskość (przymilanie, chodzenie za rękę, czułe rozmowy)

• związki uczuciowe (preintymne) charakteryzuje duża gwałtowność, mała trwałość i duża podatność na czynniki zakłócające

• dezintegracja seksualna

• obniżenie wieku inicjacji i związane z nim ambiwalentne uczucia (ciekawość, przyjemność zmysłowa, duma vs. Lęk przed konsekwencjami)

Kulturowe koncepcji aktywności fizycznej

1. zdjęcie tabu z seksualności (od 60tych lat XX w.)

• seksualność kobiet w kulturze masowej (reklamy, teledyski)

• rozwój przemysłu kosmetycznego

• ciało jako przedmiot oceny (głównie dziewczęta)

1. samouprzedmiotawienie ciała (Fredrickson i Roberts)

• przyjmowanie perspektywy obserwatora w ocenie własnej aktywności fizycznej (patrzenie na siebie z perspektywy osoby trzeciej)

• własne ciało staje się przedmiotem własnej ciągłej obserwacji i kontroli, skupienie na fizycznych komponentach a nie na fizycznych kompetencjach (siła, zdrowie, sprawność, energia)

• konsekwencje: wzrost poczucia wstydu, niepokoju, zmniejszona świadomość odczuć płynących z ciała, obniżenie efektywności i satysfakcji z działania (koncentracja uwagi na czymś innym- wyglądzie)

1. efekt Lolity- podkreślenie przez dziewczyny własnej seksualności: ubiór, gest, dwuznaczne wypowiedzi; czerpanie przyjemności z komplementów; cieszenie się zainteresowaniem; podwyższenie samooceny)

Identyfikacja płciowa:

• płeć biologiczna

• płeć psychologiczna

• osoby określone płciowo- zgodność płci biologicznej i psychologicznej

• osoby androgyniczne- podobny stopień nasilenia cech psychologicznych męskich i żeńskich, niezależne od płci biologicznej

• osoby nieokreślone płciowo- brak wyraźnych cech kobiecych i męskich

Stereotypy płciowe służące samoidentyfikacji:

• osobowość (kobieta: w relacjach ciepła, troskliwa) (mężczyzna: w zadaniach: aktywny, niezależny)

• role społeczne, obszary odpowiedzialności (opieka nad dziećmi vs. Finansowe utrzymanie rodziny)

• wygląd zewnętrzny

• wykonywany zawód

Identyfikacja płciowa nastolatków:

• wzrost odsetka młodych deklarujących się jako androgyniczne (głównie dziewcząt na poziomie liceum, chłopcy przeważnie identyfikują się z własną płcią)

• konsekwencje stereotypów płci:

• u dziewczyn krytykowana jest większa pewność siebie i podkreślanie swej autonomii

• złe oceny: surowiej oceniane są uczennice (przypisywane im są deficyty zdolności, podczas gdy chłopcom lenistwo)

• „męski protest”- ucieczka dziewcząt od roli kobiecej

• próba przyciągnięcia chłopców w typowych dla nich rolach

Rozwój poznawczy:

• rozwój złożonych zdolności psychicznych związanych z przetwarzaniem informacji:

• spostrzeganie

• myślenie, rozumowanie, wnioskowanie (operacje logiczne)

• świadomość i samoświadomość

• podejmowanie decyzji

• uwaga

• pamięć

• indywidualizacja rozwoju

Rozwój myślenia wg. Jeana Piageta:

Faza operacji konkretnych:

• ramy czasowe: od 6-10/11 r. ż

• cechy myślenia opartego na operacjach konkretnych

• logika indukcyjna: zdolność określania zasad ogólnych na podstawie własnych doświadczeń

• oparcie na materiale konkretnym

• niezdolność do operowania na ideach, sytuacjach potencjalnie możliwych czy hipotetycznych

• jednoczesne uwzględnienie tylko pojedynczych czynników w rozumowaniu (rozpatrywanie każdego z nich osobno)

Faza operacji formalnych:

• cechy myślenia opartego na operacjach formalnych

• ramy czasowe: od 13 do 15 r. ż., u części nawet po 25 r. ż.

• okres preformalny: operacje konkretne z sytuacjami wykorzystania operacji formalnych

• myślenie uwolnione od bezpośredniego doświadczenia, operacje logiczne na abstrakcyjnych treściach

• rozumowanie naukowe: budowanie i sprawdzanie hipotez, rozumienie przyczynowości

• operowanie logiką argumentów niezależnie od ich treści (rozróżnienie między wnioskami prawdziwymi empirycznie i poprawnymi logicznie)

• jednoczesne uwzględnienie tylko pojedynczych czynników w rozumowaniu (każdy osobno)

• pojawienie się myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego (dotyczy tego, co nie jest bezpośrednio poznawalne)- stawianie hipotez w oparciu o przesłanki (a nie dowody)

• rozwój zdolności myślenia indukcyjnego: równoczesne uwzględnienie wielu zmiennych (rozumowanie kombinatoryczne) zdolność do określania efektów działania jednej zmiennej, wszystkich zmiennych lub kombinacji grupy zmiennych

• wpływ współczesnego środowiska na rozwój operacji formalnych

• konsumpcjonizm, krótkie „życie” produktów, uzależnienie poczucia własne wartości od posiadania

• przebywanie w świecie wiedzy i nauki, fascynacja przedmiotami ścisłymi, również fantastyką, grami strategicznymi- strefa idei, myślenie formalne

Myślenie relatywistyczne

• absolutyzm logiczny- przekonanie, że logicznego myślenia musi doprowadzić do prawidłowych wniosków, a to, co z niego nie wynika musi być błędne

• założenie, że prawdziwość i sztuczność sądów wynika z poprawności logicznej, nie uwzględnianie tego, że wnioski mogą opierać się na nieprawdziwych przesłankach

• skutek: poszukiwanie jednego prawa absolutnie prawdziwego

• uogólniony kartezjański niepokój- podważanie postaw dotychczasowego myślenia o wiedzy i o świecie

• dostrzeganie sprzeczności w sądach autorytetów, nie ma absolutnej prawdy

• skutek: subiektywny relatywizm vs. dogmatyzm

• kontekstualny relatywizm- poprawne rozumowanie uwzględniające subiektywny punkt, który należy zweryfikować odnosząc go do rzeczywistości

Uwaga i pamięć:

• spostrzeganie (percepcja)- spostrzeżenia adolescentów są bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane (najwyższa w ciągu życia wrażliwość zmysłowa)

• procesy uwagowe- rozwija się uwaga dowolna (świadome skupienie uwagi przez przedmiot na konkretnym obiekcie i utrzymanie jej na nim przez dłużysz czas)

• procesy pamięciowe:

• rozwój pamięci dowolnej oraz logicznej (pamięć pojęć i terminów abstrakcyjnych)

• zwiększenie pojemności pamięci operacyjnej (roboczej)

• zwiększenie sprawności zapamiętywania (stosowanie technik pamięciowych)

• metapamięć (wiedza o zawartości własnej pamięci)

Rozwój językowy:

• wzrost zasobu słownictwa i jego treści

• SP 3000-10000 słów

• poszerzenie odcieni znaczeniowej słów

• rozumienie struktury gramatycznej języka

• stosowanie i różnicowanie różnych form gramatycznych: mowa bierna, tryb warunkowy, przypuszczający

• rozwój kultury językowej (ustnej i pisanej)

• różnica mowy potocznej i naukowej

• używanie słów w znaczeniu dosłownym i potocznym

• używanie metafor, ironii i sarkazmu

Egocentryzm młodzieńczy

• monitoring kognitywny

• zdolność obserwowania i analizowania aktywności własnego umysłu

• podstawa tworzenia koncepcji samego siebie

• egocentryzm młodzieńczy

• skupienie się na samym sobie wynikające z niemożności odróżnienia myślenia związanego ze sobą od myślenia odnoszącego się od innych

• wymagania publiczności- stwarzanie w umyśle obrazu innych myślących o nastolatku dokładnie to, co on sam o sobie myśli

• prezentacja siebie przed wyimaginowaną publicznością

• decentracja, czyli odwrót od egocentryzmu (późna adolescencja)

Emocjonalność nastolatków:

• nasilone odczuwanie wszystkich emocji

• przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi

• stany depresyjne, smutek, lęk, poczucie winy, poczucie wstydu, niechęć i wrogość do siebie i innych

• różnice płciowe:

• dziewczęta (silniej: wstyd, wina, smutek, wrogość- w kontekście stosunków międzyludzkich, bardziej podatne na zranienie)

• chłopcy (słabiej: pogarda i uczucia negatywne)

• przyczyny: zmiany w obrazie własnego ciała, spadek samooceny, niska popularność wśród rówieśników, niepowodzenia szkolne, problemy rodzinne)

Lęk dorastających:

• lęk związany z szybkimi zmianami fizycznymi: problemy zdrowotne (11% cierpi na choroby przewlekłe, 32% na sporadyczne i sytuacyjne problemy zdrowotne)

• wzrost odsetka oceniających swe zdrowie negatywnie (od 12% w grupie 11-latków do 31% w gr. 18-latków)

• niezgodność między oceną własnego zdrowia a samopoczuciem psychicznym

• lęk związany z brakiem samowystarczalności:

• próby uniezależnienia się od rodziców – bunt młodzieńczy

• reaktancja- przestrzeganie wewnętrznego zakazu lub nakazu jako ograniczenia wolności osobistej + dążenie do odzyskania wolności przez intencjonalne działanie na przekór nakazowi (zakazowi)

• efekt Romea i Julii (młody człowiek nawiązuje relacje z osobą, której nie akceptują rodzice/ nauczyciele- ta jeszcze bardziej się angażuje

• lęk społeczny: lęk przed oceną (egocentryzm młodzieńczy); nieśmiałość

Ambiwalencja uczuciowa:

Przechodzenie w krótkim czasie od smutku, lęku, bezsilności i gniewu do entuzjazmu i optymizmu, pewności siebie (labilność); źródła:

• potrzeba opanowania niepewności związanej z przemianami rozwojowymi

Przeżywanie sprzecznych uczuć wobec tego samego obiektu w tym samym czasie:

• uwarunkowanie zdolnościami poznawczymi: jednoczesne odzwierciedlenie dodatnich i ujemnych cech jednostki i jego konsekwencja: przeżywanie przeciwstawnych emocji (smutek-radość; nadzieja-beznadzieja)

• wraz z poziomem rozwoju poznawczego osłabia się ujemna zależność między odczuwaniem emocji pozytywnych i negatywnych

Rozwój kompetencji emocjonalnych:

1. regulowanie intensywności emocji (skłonność do przeżywania emocji ekstremalnych)

2. dostosowanie środków wyrazu do szybko zmieniających się (labilnych) emocji

3. samodzielne wyciszanie się

4. rozumienie konsekwencji społecznych związanych z otwartym wyrażaniem emocji lub ich ukrywaniu

5. wykorzystywanie myślenia symbolicznego do przekształcania emocji negatywnych w mniej awersyjne

6. odróżnienie uczuć od faktów, które je powodują

7. podtrzymywanie związków z innymi mimo silnych emocji negatywnych

8. opanowanie umiejętności doświadczania i wyrażania empatii

9. wykorzystanie zdolności poznawczych do lepszego rozumienia natury i źródeł emocji

Rozwój empatii:

Zmiany poznawcze: wzrost świadomości innych ludzi jako posiadających własną historię życia, ustaloną przeszłość, charakterystyczne dla siebie (względnie stałe) cechy osobowości i doświadczenia.

Wczuwanie się w niedolę i cierpienie innych, nawet gdy nie istnieje bezpośredni nacisk sytuacyjny (nie jesteśmy naocznymi świadkami).

Wzmocnienie społecznej wrażliwości i zachowań prospołecznych

Empatia uczuć negatywnych (smutek, strata, strach)- również obcy

Empatia uczuć pozytywnych (zadowolenie, duma)- głównie bliscy

Związek z wartościami i uczuciami wyższymi, wartości podstawowe:

• prawda

• dobro (bezinteresowność, odwaga) i altruizm

• wartości religijne (sens życia) i społeczno-polityczne (tolerancja, sprawiedliwość)

Samoocena dorastających:

Samoocena globalna:

• uogólniona ocena całego Ja na wymiarze pozytywnym- negatywnym (postawa wobec samego siebie)

• spadek we własnej adolescencji

Samoocena parcjalna:

• odpowiada różnym obszarom aktywności życiowej

• młodsi dorastający oceniają się w sposób dychotomiczny (dobry-zły), starsi oceniają się używając kontinuum cechy (od bardzo dobrze do bardzo źle)

• wraz z wiekiem obszary samooceny stają się bardziej szczegółowe

• różnice płciowe: chłopcy- wygląd i sprawność fizyczna, dziewczęta- bliskie związki, relacje

Depresja młodzieńcza:

• nastrój depresyjny (depresja jako symptom)

• smutek, przygnębienie

• zespół depresyjno-lękowy (depresja jako syndrom)

• objawy afaktywne: drażliwość, lęk

• objawy wegetatywne: zaburzenia snu, łaknienia, nadwrażliwość

• objawy poznawcze: podejrzliwość

• objawy behawioralne

• objawy motywacyjne: spadek zainteresowań, anhedonia- brak satysfakcji, wycofanie z kontaktu

• depresja jako zaburzenie

kryteria diagnostyczne Weinberga:

• obniżony nastrój

• deprecjonowanie siebie

• zaburzenia odżywiania

• zaburzenia snu

• pogorszenie wyników w nauce

• zachowania agresywne

• ograniczenie kontaktów

• dolegliwości somatyczne

• utrata energii

• zmiana postawy wobec szkoły

Symptomy depresji często interpretowane sa jako brak wrażliwości, „niewłaściwe” zachowanie się.

Dlaczego depresja:

• model „podatność-stres”

• źródła stresu: zmiany biologiczne; strefa szkolno-zawodowa, strefa egzystencjalna, strefa towarzyska i rodzinna

• kontekst ekonomiczny (potrzeba podejmowania ważnych wyborów + zagrażający rynek pracy)

• kontekst społeczno-kulturowy (zbyt dużo możliwości wyboru + brak przystosowania do wyboru, zapaść aksjologiczna- brak kryteriów wartościowania); spadek wartości edukacji

• model „poznawcza podatność na depresję-stres”

• wyolbrzymianie skutków negatywnych wydarzeń, przypisywanie sobie negatywnych cech jako ich konsekwencji, nadmierna koncentracja na objawach, depresogenny styl atrybucji

Czym jest tożsamość?

• Definicja Marcii- tożsamość indywidualna jest strukturą Ja, czyli wewnętrznej, dynamiczną organizacją potrzeb, dążeń, możliwości, nadziei i wierzeń związanych z sobą i własnym życiem oraz indywidualną historią człowieka

• Tożsamość kształtowana jest od momentu wyodrębnienia się Ja podmiotu (moment zdania sobie sprawy, że jesteśmy czymś innym niż nasze otoczenie- posiadamy indywidualne cechy i potrzeby)

3 kluczowe płaszczyzny kształtowania tożsamości:

1. Orientacja seksualna

2. Postawa ideologiczna

3. Ukierunkowanie zawodowe

Specyfika adolescencji:

• Dorastanie jako kluczowy okres kształtowania się dojrzałej tożsamości, powody:

• niezbędne zdolności poznawcze

• rozwój moralności (od obowiązku do samodzielnie przyswajanych zdolności)

• koncentracja na własnej, niepowtarzalnej historii, zdolnościach i celach

2 procesy kształtujące tożsamość:

1. eksploracja (kryzys)

• proces pogłębiania samoświadomości drogą sprawdzania alternatywnych rozwiązań

• prowadzi często do subiektywnego dyskomfortu (kryzysu)

1. zaangażowanie

• osobiście formułowane plany, cele

Tożsamość dyfuzyjna

• brak zaangażowania w podstawowych obszarach aktywności życiowej niezależnie od podjętej lub nie eksploracji (obecność kryzysu)

• przejawy u dorastających:

• zaabsorbowanie własnym wyglądem i kształtowanie w oparciu o niego tożsamości płciowej i grupowej

• brak tożsamości ideologicznej i/lub szkolno-zawodowej

• wpływ środowiska:

• dyfuzyjne postawy rodziców lub brak oddziaływań mających przygotować dzieci do większej samodzielności

• konsekwencje:

• niska samoocena, autonomia, nieśmiałość, konformizm

Tożsamość lustrzana

• zaangażowanie w realizację celów ideologicznych i zawodowych, które zostały jednak w większym stopniu wytyczone przez rodziców , niż stanowią rezultat własnej eksploracji podmiotu

• nieprawdziwa (zawodnicza) oparta na j JA publicznym a nie JA prywatnym

• przejawy u dorastających:

• rodzice są w dalszym ciągu niepodważalnym autorytetem, wyznaczają model życia

• zaangażowanie się w „nie swoją” ścieżkę życiową

• konsekwencje:

• wysoki konformizm, autorytaryzm (podporządkowanie autorytetom), uprzedzenia rasowe i homofobia, zamknięcie na nowe doświadczenia, zewnętrzne umiejscowienie kontroli

Tożsamość moratoryjna

• aktywna eksploracja, eksperymentowanie z własnym życiem, zmaganie z problemami natury ideologicznej oraz szkolno- zawodowej (eksploracja i kryzys, bez zaangażowania)

• przejawy:

• kryzys jako poczucie dyskomfortu (niepokój i lęk0, świadomość, że jest się w przełomowym momencie swojego życia

• reorganizowanie dotychczasowych identyfikacji i weryfikacja „starego” systemu wartości i przekonań, eksperymentowanie

• podejmowanie czynności ryzykowanych, eksperymentowanie z używkami

• odsuwanie podejmowania wiążących decyzji w bliżej nieokreśloną przyszłość

• konsekwencje:

• wysoki poziom lęku, sceptycyzm w stosunku do otrzymanej wiedzy

Tożsamość dojrzała

• aktywne zaangażowanie po eksploracji, po kryzysie realizowanie celów ideologicznych i szkolno-zawodowych

• przejawy:

• podjęcie ostatecznej decyzji w danym obszarze po okresie samodzielnych poszukiwań

• nie we wszystkich strefach tożsamość dojrzała osiągana jest w tym samym czasie

• wpływy środowiska:

• decyzje życiowe są bardziej stabilne, jeżeli okres moratorium nie został skrócony ze względu na nieprzewidziane czynniki (np. niespodziewana ciąża, konieczność wczesnego podjęcia pracy zawodowej)

• konsekwencje:

• wyższy poziom motywacji osiągnięć, sumienności i ekstrawersji, mniejszy wstyd

Bunt młodzieńczy i tożsamość negatywna:

• bunt młodzieńczy- wyraźna potrzeba sprzeciwiania się wszystkim stanom rzeczy, które jednostka postrzega jako ograniczające lub niezgodne z jej przekonaniami

• funkcje bunty:

• ekspresywna (osiąganie autonomii)

• obronna (podtrzymywanie spójnej tożsamości)

• kreatywna (budowanie osobowej odrębności)

• odwetowa (wyrażanie niezadowolenia z niewystarczającej oferty społecznej i patologicznych relacji interpersonalnych)

• tożsamość negatywna- identyfikacja z wartościami i modelem życia społecznego nieakceptowanym; formy.

• tożsamość kryminalna lub antyspołeczna

• identyfikacja z grupą bardzo różną od najbliższego otoczenia społecznego

Poziom konwencjonalny:

• system społeczny musi opierać się na prawach i przepisach, jednak kieruje się standardami należącym do innych (ok. 13-16 r. ż.)

• stadium 3: orientacja dobrego chłopca/dziewczyny:

• aprobata społeczna cenione są standardy społecznie akceptowane

• zachowanie jest dobre/złe ze względu na intencje przedmiotu

• rozwiązywanie dylematu: Heinz powinien ukraść, bo dobrzy mężowie dbają o swoje żony

• stadium 4: orientacja prawa i porządku

• reguły społeczne muszą być przestrzegane

• standardy zewnętrzne są ważniejsze od motywów wewnętrznych

Rygoryzm moralny:

• ujmowanie powinności jako bezwzględnych, od których nie wolno odstępować (forma dziecięca a forma dojrzała)

• dynamika: najwyższy poziom 7-11 r. ż. , minimalny około 20 r. ż.

• rygoryzm dziecięcy- wynika z niedojrzałości poznawczej, motywacji egocentrycznej i surowego treningu wychowawczego, ma niewielki wpływ na rzeczywiste zachowanie

Poziom postkonwencjonalny I

• moralność uwewnętrzniona, nie oparta o cudze standardy, niezależna od autorytetu osoby lub grupy (ok. 16-20 r. ż.)

• stadium 5: orientacja umowy społecznej i legalizmu- ujmowanie zasad moralnych jako umowy społecznej

• wartości prawa są względne a standardy zróżnicowane

• reguły są ważne dla społeczeństwa ale mogą zostać zmienione

Poziom postkonwencjonalny II:

• stadium 6: orientacja uniwersalnych zasad sumienia

• samodzielne poszukiwanie reguł zgodnych z logicznym rozumowaniem

• gdy prawo wchodzi z nami w konflikt- ignorujemy prawo

• stadium najwyższe: uniwersalne zasady sumienia (rzadko osiągalne, warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym jest myślenie formalne)

Relatywizm moralny:

• relatywizm niedojrzały (dziecięcy)- zróżnicowanie ocen etycznych w zależności od tego, czy ich kontekst „służy” interesom jednostki oceniającej zachowanie (moralność Kalego)

• zadawanie sobie sprawy, że inni ludzie mają własne interesy i potrzeby

• relatywizm dojrzały (etyczny)- pogląd, że istnieje wiele systemów wartości i żaden z nich nie jest systemem absolutnie najlepszym

• człowiek ma prawo do własne koncepcji moralności, o ile ne narusza praw innych osób

• różne kultury są uprawnione do stosowania różnych systemów etycznych

• charakterystyczne dla 5 stadium

Sądy moralne a sądy społeczne:

• sądy moralne- oparte na osobistych przekonaniach dotyczących indywidualnych prawd, krzywd

• ocenianie zachowania ze względu na to, jakie przynosi skutki dla dobrostanu przedmiotu

• rozumienie konsekwencji własnego działania dla innych

• sądy społeczne (konwencjonalne)- oparte na społecznie wypracowanych przekonaniach

• powoduje upodobnienie się zachowań społecznych różnych ludzi w danym kręgu kulturowym

• rozumienie, że reguły społeczne są kwestią umowy zbiorowej i mogą się zmieniać w zależności od okoliczności

Dynamika rozwoju moralnego:

• przejście spod wpływu dorosłych pod wpływ rówieśników

• tworzenie relacji i reguł współżycia z rówieśnikami powoduje przyjrzenie się rodzicom i relacjom z nimi pod kątem respektowania reguł

• autorytet rodziców przestaje być niepowtarzalny, postrzeganie siebie jako równego partnera w relacji

• rewizja sądów społecznych- podważanie wielu dotychczasowych reguł przyjmowanych bezrefleksyjne, pod wpływem autorytetów

• potrzeba posiadania własnego uzasadnienia

• rozróżnianie między społeczną konwencją a zasadą moralną

Relacje społeczne:

• zmiana relacji z rodzicami („odpępowienie”)

• dorastający zaczyna się uważać za równego dorosłym i oceniać ich przez pryzmat równości i całkowitej wzajemności

• potrzeba autonomii i wolności- prawo do kontroli swojego życia

• poszerzenie granic prywatności

• prawo do kontroli nad własnym ciałem (ubiór, fryzura)

• potrzeba samodzielności i samowystarczalności

• samodzielność i niezależność postrzegana totalnie utopijne

• młodzież nie zdaje sobie sprawy, że całkowita niezależność jest nierealna

• bunt wywołany przez utopijną ideę wolności wzmacniania u młodzieży pewności siebie, choć prowadzi donikąd

Rodzaje autonomii:

1. a. emocjonalna- prawo do prywatności i zachowania tajemnicy życia osobistego i osobistych przeżyć

• potrzeba prywatnej przestrzeni życiowej

• pisanie pamiętników

1. a. ekonomiczna- prawo do nieskrępowanego decydowania o sobie i swoim życiu, organizowanie czasu, przestrzeni i przedmiotów uznawanych za własne; niezależność finansowa

• potrzeba własnych środków ekonomicznych (szukanie pracy dorywczej)

• chęć wyprowadzenia się z domu i życia „na własny rachunek”

Delegowanie autorytetu:

• stopniowe zwiększenie udziału młodzieży w ich podmiotowych decyzjach przy jednoczesnym utrzymaniu prawa opiekunów do kontroli tych obszarów, w których liczy się doświadczenie życiowe

• kontrola młodzieży:

• kontakt z rówieśnikami

• ubiór

• sposób spędzania wolnego czasu

• kontrola rodziców:

• moralność

• zasady funkcjonowania społecznego

• edukacja

Konflikt pokoleń:

• pokolenie- grupa osób należących do danego kręgu kulturowego, które ze względu na wspólną sytuację społeczno- historyczną wykazują podobieństwo postaw, motywacji, nastawień i systemu wartości

• pokolenia różnią się od siebie specyficznymi cechami

• wartości, normy postępowania, wzorce zachowań

• język

• ubiór, zestaw znaków i symboli

• konsekwencje: wpływ na podstawowe formy aktywności

• konflikt pokoleń- zderzenie dwóch wizji świata, z których jedna została już zweryfikowana, a druga pozostaje hipotetyczna

Obszary konfliktowe rodzice-dzieci:

• nieokreślony status dorastających- już nie dzieci a jeszcze nie dorośli

• sprzeczności będące źródłem konfliktów

• potrzeba kontroli x potrzeba swobody

• poświęcanie czasu na naukę x poświęcanie czasu na inne aktywności

• odpowiedzialność rodziców za dzieci x dzielenie się nią z dorastającymi

• postawa rodziców

• uznawanie (lub nie) autonomii dorastających

• niepewność co do odpowiedzialności dzieci za własne czyny

• obawa przed negatywnym wpływem rówieśników

• skutek: postepowanie niekonsekwentne z tendencją do ograniczania autonomii, źródło konfliktów

Zmiany rozwojowe nasilające konflikty:

• egocentryzm młodzieńczy

• rozwój zdolności poznawczych

• labilność emocjonalna

• dorosły wygląd zewnętrzny

• radykalizm i rozwojowa nietolerancja

• wzrost samoświadomości i skłonności autonomicznych

• rozwój relacji społecznych (szukanie autorytetów poza rodziną, konformizm wobec rówieśników, budowa intymnych relacji z rówieśnikami)

ZNACZENIE RÓWIEŚNIKÓW DLA ROZWOJU

Strefy oddziaływania:

• dorośli- poszerzanie wiedzy o świecie, umiejętności

• rówieśnicy- kształtowanie sfery motywacji

Rola w kształtowaniu dojrzałej osobowości:

• dorośli- socjalizacja (uwewnętrznianie norm)

• rówieśnicy- indywidualizacja (własna refleksja jaki jestem, czym się odróżniam, samodzielnie decyduję)

Wzrost znaczenia rówieśników jako rezultat zmian historycznych

• odejście od kultywowania wielopokoleniowej tradycji i istotnej roli starszego pokolenia

• rówieśnicy jako grupa szybciej reagująca na zmiany cywilizacyjne (bardziej wiarygodne źródło informacji dotyczących zachowania)

Funkcje grupy rówieśniczej I

• zastępowanie rodziny- w grupie rówieśniczej dorastający czuje się bezpiecznie, ma określony status

• stabilizacja osobowości- w okresie gwałtownych zmian Grupa wpływa stabilizująco na osobowości jej członków

• wzbudzanie poczucia własnej wartości- przyjęcie do grupy staje się źródłem pewności siebie i poczucia bycia kimś ważnym, wartościowym

• określenie standardów zachowania- w grupie powstają normy zachowań, wypróbowywane są nowe role społeczne formy

Funkcje grupy rówieśniczej II

• zapewnianie bezpieczeństwa wynikającego z liczebności

• poczucie bezpieczeństwa (również fizycznego) w relacjach z innymi rówieśnikami (gr. rówieśnicza stwarza „koalicję)

• grupa do pewnego stopnia chroni przed przymusem ze strony domeny „skoro inni mogą to ja też…”

• kształtowanie tożsamości ideologicznej- poszukiwanie wśród rówieśników , ludzi i idei godnych zaufania

Funkcje grupy rówieśniczej III

• stwarzanie warunków do przyjęcia wzorów i ich naśladowania- czasem grupa rówieśnicza dostarcza jedynych wzorów (dla młodzieży z niższych warstw społecznych rodzice często nie są wzorami)

• kształtowanie orientacji edukacyjno-zawodowej- grupa jest nośnikiem wzorców i trendów kulturowych związanych z wchodzeniem w konkretne role zawodowe wydłużeniem czasu edukacji na wyższym poziomie, swoistego stosunku do pracy

• identyfikacja seksualna- rówieśnicy są źródłem wiedzy na temat seksu, aktywnie uczestniczą w uczeniu się

Ewaluacja związków rówieśniczych

1. faza antagonizmu płci- wzajemna niechęc do siebie płci odmiennej, silniej u chłopców

• kryje budzące się, nie pozbawione niepokoju zainteresowanie płcią przeciwną

• u chłopców potwierdzenie własne wartości w sytuacji przejściowej przewagi intelektualnej

1. faza par- bliskie kontakty i przyjaźnie dzieci tej samej płci

• często towarzysz tajemnicza obrzędowość

1. faza klik- małe, blisko zżyte ze sobą grupy, początkowo tej samej płci, potem heteroseksualne

• ten sam wiek, zbliżone zainteresowania, pochodzenie z podobnego środowiska społecznego

• kontakty z innymi kilkami są sporadyczne

1. faza grup- liczniejsze od klik, kontakty między członkami oparte o wspólne zainteresowania , orientacje zawodowe, wyobrażenia, ideały czy oczekiwania wobec przyszłego życia

• powstają z klik, członkowie klik o wysokim statusie nawiązują indywidualne kontakty z członkami innych klik, zmiana norm, można przynależność do kilku klik, powstaje luźniejsza grupa „ponad kilkami”

• grupy posiadają zwykle jakąś etykietę, pozwalająca na odróżnienie jej od innych grup, np. „normalsi”

• z czasem potrzeba przynależności do grupy słabnie, wyodrębniają się w niej pary przyjaciół

1. związki przyjaźni- obejmują zwykle jednego lub dwoje bliskich przyjaciół, z którymi kontakty są intensywne oparte na lojalności i zaufaniu

Przyjaźnie dorastających

• początkowo stabilność przyjaźni jest niska, trwałość wzrasta wraz z wiekiem i rozwojem zdolności poznawczych (empatia poznawcza) i kompetencji społecznych (rozwiązywanie sytuacji konfliktowych)

• ogólne prawidłowości dotyczące pierwszych przyjaźni:

• przyjaciele są dobierani ze względu na podobieństwo do Ja

• w przyjaźni obowiązuje równość i wzajemność

• przyjaciele przeważnie tej samej płci (w krajach wieloetnicznych- rasy)

• przyjaźń między dziewczętami jest bardziej intymna niż między chłopcami

• przyjaźń dziewcząt- konwersacje jako sposób nawiązania i utrzymania bliskości, dotyczy spraw osobistych, na co poświęca się większość wspólnego czasu, większe odsłonięcie Ja

• przyjaźń chłopców- rozmowa jako sposób wyrażania opinii oraz własnych kompetencji, wolny czas poświęcony głownie na wspólne aktywności.

Związki preintymne

• w początkowej fazie dorastania, duża gwałtowność uczuć, nietrwałość i podatność na czynniki zakłócające

• miłość szczenięca- ważniejszy jest sam fakt zakochania i bycia wybranym niż rzeczywista bliskość z obiektem miłości, wczesne miłości

• dziewczęta: starsi chłopcy, przyjaciółki, idole

• chłopcy: dziewczęta w podobnym do nich wieku

• uczucie przejawia się adoracją (uwielbieniem, oddaniem) oraz zakochaniem (bezustanne myślenie o drugiej osobie, poszukiwanie kontaktu, spędzanie czasu) przy jednoczesnej niepewności czy związek przetrwa

• brak potrzeby bliskości fizycznej

• miłość cielęca- w centrum zainteresowania zarówno doświadczane uczucie jak i partner

• miłość romantyczna- uświadomienie sobie, że uczucie nie rozwiązuje wszystkich problemów i że istnieje rozbieżność między idealną wizją partnera i relacji z nim a rzeczywistością

• licealiści mniej przychylnie spostrzegają swojego partnera, niż młodzi dorośli, powody:

• miłość młodzieńcza jest bardziej egocentryczna, wymagająca

• akceptacja partnera jest często zaniżona wygórowanymi oczekiwaniami oraz brakiem realistycznej oceny jego cech

• mniejsza skłonności do poświęceń i troski o partnera

• poświęcenie się na rzecz partnera wiąże się z obawą przed stratą własnego Ja

• postrzeganie mniejszej możliwości rozwoju osobistego

• wyżej cenione są sympatyczne relacje (miłe spędzanie wolnego czasu, a mniej stabilizacja, bezpieczeństwo, zrozumienie, tolerancja.