Geografia ludności i osadnictwa, WYKŁAD I, 23.02.2011

p. 149, nr. Pokoju 8296325, pon. 14-16 i pt. 10:30-12

egzamin w formie testu (nie wszystkie pytania są zamknięte)

Literatura:

„Geografia ludności” - L. Kosiński; PWN

„Geografia ludności” - A. Jagielski; PWN

„Podstawy geografii ludności” - D. Jędrzejczyk; wydawnictwo Dialog

„Demografia” - J. Holcer; wydanie 2003r

Problemy geografii osadnictwa i ludności w Polsce” - E. Biderman

„Geografia gospodarcza świata” - Irena Fierla

„Geografia ekonomiczna świata” - Z. Dobosiewicz, T. Olszewski

Geografia ludności

g. gospodarcza g. antropogeniczna

| |

g. ekonomiczna

„Przedmiotem badań w zakresie geografii osadnictwa i ludności jest rozmieszczenie i struktura historycznie ukształtowanych, terytorialnych ugrupowań ludzkich (w zasadzie osiedli) oraz związanych z nimi urządzeń trwałych. Obok czł. oraz urządzeń trwałych (będących materialnym rezultatem społecznej działalności czł.) badaniami powinny być objęte formy wykorzystania, użytkowania tak urządzeń trwałych, jak i terenu, który zajmują, czyli innymi słowy ich funkcje” (Kazimierz Dziewoński, 1956)

„Natomiast zadaniem geogr. osadnictwa i ludności jest krytyczna ocena celowości i efektywności sieci i struktury osiedli (rozmieszczenia i struktury zarówno od strony ludności, jak i trwałych urządzeń osiedlowych) na tle racjonalnego wykorzystania możliwości konkretnego środowiska geogr. Z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb rozwijającego się społeczeństwa, a w szczególności z punktu widzenia realizacji zadań produkcyjnych i usługowych oraz podnoszenia stopu życiowej mieszkańców” (Dziewoński, 1956).

„Geografia przemysłu, rolnictwa, transportu nie da się (…) postawić w jednym szeregu z geogr. osadnictwa i zaludnienia, gdyż cecha wg, której dokonano podziały na branże produkcji, nie określa specyfiki geogr. osadnictwa i zaludnienia (…) Cały ten podział został dokonany pod kątem widzenia uwypuklenia na plan pierwszy czynników rządzących życiem gospodarczym (…) Przy szerszym ujęciu geogr. czł. podział ten powinien wyglądać nieco inaczej, trzy następujące równorzędne działy, rozłączne z punktu widzenia badań stanowią przedmiot badań geogr. czł.

1. Ludność

2. Osadnictwo

3. Produkcja

I te trzy działy powinny znaleźć równorzędną, własną pozycję, tak w podziale, jak i def. geografii człowieka, która dąży do ujęcia całości problematyki badawczej” (Kiełczewska-Zaleska, 1958)

Geografia ludności jako dyscyplina geograficzna

„Geogr. Ludności jest odrębną dyscypliną ekonomiczno geograficzną, która analizuje i interpretuje zmieniające się w czasie i przestrzeni zjawiska i procesy ludnościowe na pow. Ziemi. (…) Przedmiotem tak zdefiniowanej dyscypliny są zjawiska i procesy ludnościowe, przez które należy rozumieć rozmieszczenie, strukturę i dynamikę ludności” (Kosiński, 1967).

„Zadaniem geografii ludności jest wykrycie ogólnych prawidłowości rządzących zróżnicowaniem przestrzennym stosunków ludnościowych oraz krytyczna ocena istniejącej sytuacji z punktu widzenia potrzeb społecznych” (Kosiński, 1967).

Wg Jagielskiego: Rozróżnia się dwa zakresy gałęzi wiedzy geograficznej:

Węższy - możemy powiedzieć, że przedmiotem jest ludność jako zjawisko przestrzenne, a do głównych zadań badawczych należą opis, analiza i wyjaśnienie struktur, zachowania przestrzennych zbiorowości ludzkich jakiegokolwiek rodzaju i wielkości

Szerszy - przedmiotem geografii ludności jest ludność jako zjawisko przestrzenne ściśle związane z warunkami konkretnie istniejącej formacji społeczno - ekonomicznej, którego opis, analiza i wyjaśnienie opierają się na zasadach materializmu dialektycznego i historycznego.

„Węzłowym zagadnieniem poznawczym geografii ludności jest ludność, jako obiekt przestrzeni geograficznej, a ściślej mówiąc jako czasoprzestrzenny obiekt poznania geograficznego.

Koncepcja wyznacza pewne grupy problemów, które muszą być stale przedmiotem badań. Wyróżnić tu można przede wszystkim dwie grupy:

1. Problemy wiążące się z poznaniem właściwości samego obiektu, a więc cech strukturalnych i zmienności(dynamika) w czasie i przestrzeni badanej zbiorowości ludzkiej

2. Grupę, na którą składają się problemy relacji między ludnością, względnie jej własnościami, a innymi elementami czasoprzestrzeni geograficznej”

Ujęcie przedmiotu badań geograficznych ludności w literaturze geograficznej (Jagielski, 1977)

- kierunek chorologiczny (bądź ujęcie regionalne) - właściwości różnego rodzaju jednostek terytorialnych, wyodrębnione na podstawie kryterium fizyczno - geograficznego, lub administracyjnego

- k. środowiskowy(tzw. ujęcie ekologiczne) - głównym celem jest badanie relacji pomiędzy środowiskiem geograficznym, a społeczeństwem, oraz ich wzajemne przystosowanie się; czyli człowieka i środowiska

- k. analityczno-przestrzenny - uznaje za podstawowy przedmiot badania przestrzenne właściwości zbiorów ludzi: charakterystyka rozmieszczenia i struktur przestrzennych. Upowszechnienie w następstwie zastosowania metody ilościowej

- k. eklektyczny – reprezentuje autorów bez wyraźnego stanowiska metodologicznego, starających się wykorzystać ww. podejścia

Problematyka badawcza geografii ludności (Kosiński, 1967)

1. Problemy ogólnoteoretyczne

1. Założenia metodologiczne

2. Techniki oraz metody badań i przedstawienie wyników

3. Historia rozwoju dyscypliny

1. Rozmieszczenie ludności:

1. Rozmieszczenie i gęstość w powiązaniu z rozwojem ekumeny(układy strefowe)

2. Rozmieszczenie i gęstość w powiązaniu z układami osadniczymi

3. Syntetyczne miary rozmieszczenia ludności

1. Dynamika ludności:

1. Ruch naturalny: urodzenia, zgony, ich przyczyny, przyrost naturalny

2. Migracje

3. Ogólne zmiany ludności i wzajemne proporcje składników zmian

1. Struktura ludności:

1. Cechy fizyczne - struktura płci i wieku, struktura rasowa

2. Cechy społeczno - ekonomiczne - stan cywilny i rodzinny, wykształcenie, przynależność do kultur, grup wyznaniowych, struktura narodowościowa i językowa, przynależność do klas i grup społecznych, zawód i zatrudnienie, miejsce zamieszkania: miasto lub wieś

Związki geografii ludności z innymi naukami

DEMOGRAFIA - nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych danego terytorium.

Zajmuje się statystyczno-analitycznym opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem i oceną zmian wynikających z dotychczasowego przewidywanego ruchu naturalnego i wędrówkowego.

Przedmiotem wnikliwych studiów jest reprodukcja ludności, oraz poszczególne składniki ruchu naturalnego(urodzenia, zgony małżeństwa itp.), a także wpływ polityki ludnościowej i społeczno-gospodarczej na ruch naturalny, i powiązana ze strukturą społeczno-zawodową ludności.

Związki geografii ludności z innymi naukami

Do nauk których pojęcia, metody i wyniki badań maja szczególnie silne znaczenie do geografii ludności zalicza się: demografię, ekonomię, socjologie, etnografie, antropologię i statystykę.