AMW (6) Projekty jednoczenia Europy w czasie II wojny światowej

1. Koncepcja Unii francusko-angielskiej

Opracowana przez Jeana Monnet i Arnolda Toynbee i przedstawiona przez W. Churchilla po agresji Niemiec na Francję w maju-czerwcu 1940 roku. Zawarta w dokumencie z 13 czerwca1940 roku pt. „Jedność anglo-francuska”. Przewidywano: wspólne organy rządowe, wspólne obywatelstwo, wspólny gabinet wojenny. Brytyjczycy chcieli tą drogą wzmocnić opór Francji w wojnie z Niemcami. Propozycja odrzucona przez rząd francuski, będący ówcześnie w stanie chaosu.

1. Projekt Churchilla.

Ogłoszony w programie BBC 21 marca 1941 roku. Najważniejsze jego elementy to:

- utworzenie Rady Europy, która miałaby być „strefą pośrednią” między USA a ZSRR, realizowałaby ona wspólną politykę, tworzyłaby wspólne siły zbrojne;

- utworzenie trybunału do rozstrzygania sporów;

- Radzie Europy podlegałyby federacje regionalne (dunajska, bałkańska, skandynawska, środkowoeuropejska).

1. Projekt ruchu paneuropejskiego w Nowym Jorku (tam w czasie wojny, na

uniwersytecie nowojorskim, mieściła się siedziba ruchu paneuropejskiego), ogłoszony 10.04.1944 roku i zatytułowany „Projekt konstytucji Stanów Zjednoczonych Europy”.

Przewidywał on utworzenie trzech wspólnych organów ponadpaństwowych:

- jako ciało ustawodawcze dwuizbowy Kongres: Izba Reprezentantów i Izba Państw. W pierwszym zasiadaliby delegaci państw zależnie od liczby mieszkańców, w drugim państwa powyżej 2,5 mln posiadały po 2 delegatów, zaś poniżej 2.5 mln po jednym delegacie.

- jako organ wykonawczy Rada Unii Europejskiej – złożona z siedmiu członków wybieranych co cztery lata i zaproponowanych przez państwa członkowskie;

- jako organ sądowniczy – Sąd Najwyższy.

Ponadto proponowano utworzenie w Europie strefy wolnego handlu i Unii celnej.

1. Unia celna Beneluksu

Emigracyjni politycy Belgii, Holandii i Luksemburga już pod koniec 1941 roku rozpoczęli starania o powołanie unii celnej. Unia taka pomiędzy Belgią i Luksemburgiem istniała już od 1921 roku. Starania te doprowadziły w 1943 roku do zawarcia tymczasowego układu walutowego, a w 1944 roku do układu tworzącego unię celną. Realizacja tego projektu odłożona została do czasu zakończenia okupacji niemieckiej.

1. Polskie plany integracji środkowoeuropejskiej.

Polscy działacze polityczni na uchodźstwie w Londynie nawiązywali w wizjach budowy porządku powojennego do koncepcji jagiellońskiej. Jej podstawową idea było tworzenie federacji Państw środkowej Europy pomiędzy Bałtykiem, Morzem Czarnym i Adriatykiem, co stanowiłoby barierę przeciw naporowi niemieckiemu na wschód i rozdzielałoby Niemcy od Rosji. Czołową rolę w tworzeniu tych planów odgrywał doradca gen. Sikorskiego Józef Retinger (bardzo ciekawa postać).

Pierwszym krokiem na drodze realizacji powyższej koncepcji była deklaracja w sprawie rozwijania konfederacji polsko-czechosłowackiej z listopada 1940 roku, w wyniku której powstał Komitet Koordynacyjny i komitety mieszane. W rezultacie ich działań 23 stycznia 1942 roku zawarto polsko-czechosłowacki układ w sprawie przyszłej konfederacji obu krajów, z możliwością rozszerzenia jej na inne państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Układ przewidywał:

- prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej, gospodarczej i wojskowej;

- utworzenie Unii celnej i walutowej;

- powołanie Zgromadzenia Związkowego (organ ustawodawczy), Naczelnej Rady Związku (organ wykonawczy) i Trybunału Związkowego (organ sądowniczy).

Projekt federacji polsko-czechosłowackiej nie powiódł się przede wszystkim z powodu różnic w widzeniu stosunków ze ZSRR. Nasiliło się to zwłaszcza po zerwaniu stosunków dyplomatycznych Rosji Sowieckiej z Polską w kwietniu 1943 roku. Polska stawała się dla Czechosłowacji, dążącej do dobrych stosunków ze ZSRR, balastem.

1. Projekt Związku Bałkańskiego

Projekt konfederacyjny rządów Jugosławii i Grecji, zatwierdzony przez podpisanie 15

stycznia 1942 grecko-jugosławiańskiego układu, który przewidywał:

- koordynację polityki zagranicznej;

- powołanie wspólnych organów międzyrządowych: Organu Politycznego, Organu Ekonomiczno-Finansowego, Stałego Organu Wojskowego i Stałego Biura;

- utworzenie Unii celnej i monetarnej.

Projekt ten upadł, podobnie jak w przypadku prób budowania federacji polsko-czechosłowackiej, z powodu kilku przyczyn: braku pozwolenia „wielkiej trójki”, antagonizmów sąsiedzkich, wzajemnej nieufności, zbyt szerokiego zakresu integracji, torpedowania go przez ZSRR.

1. Stanowiska „wielkiej trójki” w sprawie integracji Europejskiej

a/ USA

– prezydent Roosevelt nastawiony był niechętnie do idei integracji europejskiej;

- priorytetem były dla niego wymogi strategii wojennej, szczególnie na Pacyfiku. Dlatego też nie popierał dążeń, do których wrogo nastawiony byłby ZSRR. Dobrą współpracę z Rosją wyżej cenił, niż budowę jedności europejskiej, co do której Rosja była wrogo nastawiona;

- Roosevelt naiwnie wierzył, że sprawy europejskie wspólnie rozstrzygać będą W. Brytania i ZSRR;

- szczególna niechęć USA przejawiały wobec planów integracyjnych federalistów;

b/ ZSRR

- przeciwny europejskim projektom federacyjnym ogólnoeuropejskim, jak też regionalnym, które uważał za „reakcyjne” i antysowieckie;

- obłudnie głosił, iż decyzje w sprawach europejskich należy pozostawić narodom, a nie rządom emigracyjnym;

- wykluczał udział Rosji Sowieckiej w jakichkolwiek próbach budowania federacji ogólnoeuropejskiej;

- Po 1943 roku opowiadał się za podziałem sfer wpływów w Europie, przy czym wraz z przesuwaniem się frontu swe wpływy nakreślał coraz bardziej na zachód;

c/ W. Brytania

- początkowo liderował idei jedności Europejskiej;

- patronowała większości projektów integracyjnych, szczególnie dotyczących integracji środkowoeuropejsko-wschodniej i bałkańskiej;

- wraz z przesuwaniem się frontu na zachód i zmniejszającym się znaczenie w ramach „wielkiej trójki”, W. Brytania wycofywała swe poparcie dla federacji środkowoeuropejskich, dążąc tylko do utrzymania swych wpływów w Grecji.