I Omów rolę Europy w świecie przed i po odkryciach geograficznych

Przed odkryciami:

- W Europie rozgrywają się wojny religijne.

- Turcy zajmują Bałkany, Konstantynopol, Azję Mniejszą i północną Afrykę.

- Małżeństwo Ferdynanda Aragońskiego z Izabelą Kastylijską kończy podział dzielnicowy i tworzy jedno państwo - Hiszpanię, przez co z półwyspu zostali wygonieni Maurzy.

- W 1491 roku pada największa twierdza Maurów - Grenada (walki z Maurami nazywano rekonkwistą).

- Państwa europejskie starają się znaleźć sojuszników do walki z Islamem, którego przedstawiciele (głównie Turcy) zagrażają poważnie południowo-wschodnim państwom Europy. W tym celu powstają dwie koncepcje: I - Założenie Królestwa Św. Jana i współpraca z państwami chrześcijańskimi w Afryce. II - Nadzieje na współpracę z Chinami miał Marco Polo, jednakże okazały się one za bardzo nierealne. Głównie przez to, że Chińczycy zażądali, by papież przyjechał do Chin w celach rozmów pokojowych, nie zamierzali wysyłać swojego zwierzchnika, jak tego oczekiwała Europa.

- Zaczęto myśleć o znalezieniu nowych dróg handlowych, które omijałyby tereny zajęte przez Turków, często zagrożone walkami. Poza tym kupcy chcieli nawiązać bezpośredni kontakt z krajami Dalekiego Wschodu i z Indiami, unikając w ten sposób kosztownego pośrednictwa.

- W XV wieku upadają wielkie potęgi gospodarcze Włoch - Genua i Wenecja, przez co kryzys przeżywa także handel na Morzu Śródziemnym.

- Handel zaczyna rozkwitać na wybrzeżach Hiszpanii i Portugalii. Opłacalny do tej pory handel ze Wschodem został zatamowany przez Turków, którzy zajęli granice pomiędzy Europą a cywilizacjami wschodnimi. Jedyną granicą dostępną dla Europejczyków są wysokie i niebezpieczne góry Ural, których jednak nie próbują przejść.

- Większość szlaków handlowych przeżywa swoje gorsze czasy. Wzrosło również w Europie zapotrzebowanie na cenne kruszce takie jak złoto czy srebro - potrzebnych przede wszystkim do bicia monet - oraz na towary sprowadzane z Azji, głównie z Indii i Chin. Były to między innymi: przyprawy korzenne (gałka muszkatołowa, cynamon, imbir, pieprz, goździki), owoce (morele, rodzynki), cukier z trzciny cukrowej, barwniki, pachnidła (balsam, aloes), tkaniny bawełniane czy jedwabne

- Brak dostatecznej ilości metali szlachetnych stał się poważnym problemem gospodarki europejskiej u progu ery nowożytnej.

- Handel tymi towarami luksusowymi przez długi czas opłacał się, mimo że pośredniczący w nim kupcy arabscy również dobrze na tym zarabiali. Wszystkie te wysokie koszty opłacał bogaty odbiorca europejski. Europa również importowała z krajów wschodnich pewne towary, przy czym płacono za nie kupcom arabskim głównie metalami szlachetnymi. Znaczny ich odpływ na Wschód przyczynił się w poważnym stopniu do powiększenia ich deficytu w Europie.

- Handel śródziemnomorski, rozwijający się głównie od czasu wypraw krzyżowych, zaczął w XV w. przeżywać swój wyraźny kryzys. Liczba pośredników stale się powiększała, ceny sprowadzanych ze Wschodu towarów nieustannie szły w górę. Również i wydarzenia polityczne na Bliskim Wschodzie, a mianowicie mocne usadowienie się Turków Osmańskich w Azji Mniejszej, były czynnikiem wybitnie niesprzyjającym rozwojowi handlu Europy ze Wschodem. W przeciwieństwie bowiem do Arabów, partnerów Europejczyków, Turcy rzekomo zdecydowanie wrogo odnosili się do handlu śródziemnomorskiego i zwalczali go w sposób bezwzględny. Ich pozycja stała się szczególnie silna po upadku Konstantynopola (1453). Miary dopełniały częste napady na statki europejskie, dokonywane przez coraz liczniejszych na Morzu Śródziemnym korsarzy.

Po odkryciach

-Posiadanie kolonii oznaczało nie tylko realne wzbogacenie się państwa, które je założyło, ale również wzrost jego prestiżu na arenie międzynarodowej. Wzrastał więc naturalnie prestiż władców, a tym samym umacniała się ich pozycja we własnym państwie. Monarchom kolonie dawały przede wszystkim niezależność finansową od wpływowych przedstawicieli swego społeczeństwa. Ten wzrost pozycji władców otworzył drogę dla istotnych przemian ustrojowych w Europie. Kiedy bowiem pozycja stanów społecznych wobec monarchy znacznie osłabła powstały dobre warunki dla powstania monarchii absolutnych. Pierwsze kroki ku temu uczyniono w Hiszpanii i Francj

Dowodem na to, jak wielkie znaczenie dla państw europejskich miały ich zamorskie posiadłości dowodzi układ Hiszpanii z Portugalią. Już bowiem w 1494 r. doszło do podziału wpływów w Europie pomiędzy głównych uczestników ruchu kolonialnego - Hiszpanię oraz Portugalię. 7 czerwca tego roku państwa te pod patronatem papieża Aleksandra II zawarły traktat w Tordesillas, który ustalił jako granicę wpływów obu stron układu południk 48° długości geograficznej. Każde państwo mogło w swojej strefie prowadzić niezależną politykę podbojów według swego uznania. Niedługo później zmodyfikowano te granicę na południk 133° długości geograficznej wschodniej (12 kwietnia 1529r., Saragossa). Podział pozaeuropejskich lądów wyglądał zatem następująco: w strefie Portugalii znalazły się Afryka, Brazylia, Ocean Indyjski i Ocean Atlantycki; w strefie hiszpańskiej obie Ameryki i Ocean Spokojny.

- Portugalia, Holandia, Hiszpania, Anglia, Francja zdystansowało inne państwa Starego Kontynentu. Ich udział w wielkich odkryciach przyczynił się bowiem do wzrostu ich pozycji gospodarczej, a co za tym idzie także politycznej, w Europie i na arenie międzynarodowej. Państwa te w szybkim czasie osiągnęły status potęg kolonialnych i stworzyły swe zamorskie imperia, które na długi czas zapewniły im dominację w Europie.

- W wyniku odkrycia nowych ziem zmniejszyło się znaczenie handlu z Bliskim Wschodem, ale rozszerzył się zasięg wymiany handlowej. Zwiększeniu uległa również masa towarów stanowiących przedmiot wymiany. Dużą rolę zaczął odgrywać prowadzący przez Ocean Atlantycki szlak handlowy między Europą a Ameryką, a także droga morska do Indii wokół Afryki oraz handel bałtycki. Rozwojowi handlu sprzyjało zwiększenie ilości pieniędzy bitych z przywożonego z Ameryki srebra i złota.

II Odkrycia geograficzne a gospodarka Europy

- Zdobycie i zasiedlenie nowych terytoriów wiązało się z odkryciem nowych gatunków roślin. Dzięki odkryciom geograficznym zmieniło się znacznie menu Europejczyków. Przede wszystkim w kuchni pojawiły się ziemniaki, kukurydza, pomidory, fasola, papryka. Popularne i poszukiwane na dworach europejskich stały się wschodnie przyprawy tj. pieprz, cynamon, wanilia. Zaczęto z większą ufnością spoglądać w stronę owoców południowych, przypraw korzennych, kawy i herbaty, do której słodzenia zaczęto częściej używać cukru produkowanego z uprawianych w Ameryce trzcin cukrowych. W hodowli pojawiły się nowe gatunki zwierząt.

- Z koloni do Europy zaczęło napływać masowo złoto i srebro. Wybijane z nich monety rozprowadzono drogą wymiany w całej Europie. Jego ilości były tak duże, że jego wartość zmalała. W połowie XVI wieku w koloniach wydobywano pięć razy więcej metali szlachetnych niż w Europie przed podbojem Ameryki, ogólna zaś liczba monety będącej w obiegu wzrosła niemal czterokrotnie. Ten napływ taniego złota do Europy spowodował gwałtowny spadek siły nabywczej pieniądza i przyczynił się o ogromnego wzrostu cen. Ceny żywności wzrosły wyżej niż ceny produktów rzemieślniczych. W mieście w skutek wzrostu cen ucierpiała warstwa najniższa utrzymująca się z tych samy stawek roboczych, bogaciła się zaś burżuazja. Ten nierównomierny wzrost cen różnych rodzajów towarów był charakterystyczną cechą zjawiska ekonomicznego nazwanego rewolucja cenowa.

- Istniejący jeszcze w średniowieczu system nakładczy w produkcji umocnił się. System nakładczy sprzyjał wzrostowi popytu na określone towaru i obiegowi pieniądza. Rosły tym samym dochody władców czerpane z nakładanych podatków. Rozwój tego systemu spowodował rozwój specjalizacji i podział produkcji między rzemieślników i chałupników.

- Zachwiane relacje między cenami artykułów żywnościowych i wyrobów rzemieślniczych spowodowały wzrost opłacalności produkcji zboża i hodowli.

- Zmienił się kierunek dróg handlowych. Zrezygnowano z morza śródziemnego, które tym samym straciło większe znaczenie i Azji Mniejszej, która była nie opłacalna jako pośrednik ze względu na duże cła i utrudnienia Tureckie. Przerzucona szlak handlowy na Atlantyk, co spowodowało upadek znaczenia miast włoskich ( Wenecji, Genui) a przyczyniło się do rozwoju portów leżących nad Atlantykiem ( Amsterdamu, Londynu) a w szczególności Antwerpi.

- Antwerpia stała się najbogatszym miastem Europy. Prowadzono na jej terenie handel towarami kolonialnymi głównie korzeniami i innymi przyprawam

- Utworzone kolonie były dodatkowym rynkiem zbytu dla produktów Europejskich. Do koloni były wysyłane różnego rodzaju produkty nabywane przez ludność która tam wyemigrowała z niewielkim dorobkiem.

- Europa ekonomicznie dzieliła się na kraje na zachód od Łaby i na kraje leżące na terenach wschodnich od łaby nie mające przeważnie dostępu do oceanu atlantyckiego. Z tego powodu kraje Europy wschodniej nie brały udziału w odkryciach geograficznych i kolonizacji, natomiast kraje zachodzenie doskonale się rozwijały w tym kierunku i nabywały nowe posiadłości

III Religijny podział Europy: prawosławie, protestantyzm, katolicyzm

IV Rola wielkiej rewolucji francuskiej w przekształceniach Europy

- Rok 1789 na trwałe zmienił oblicze Francji i Europy. W wyniku wielkiej rewolucji został obalony dotychczasowy ład społeczny i polityczny. Wydarzenie to stało się symbolem walki o "Wolność, równość, braterstwo".

Skutki dla Francji, jak i w późniejszym czasie dla innych państw:

- likwidacja feudalizmu

- zapewnienie chłopom własnej ziemi

- początki kapitalizmu

- równośc wobec prawa, wolnośc osobista, słowa, wzrost aktywności i świadomości społoeczeństwa, rola prasy i propagandy, nowe drogi awansu społecznego.

- W społeczeństwie nastąpiły największe zmiany, które wywarły wpływ na całą Europę.

- Samo społeczeństwo radykalnie zmieniło swoje poglądy – patriotyzm stał się cechą chwaloną i szybko nabywaną, przez co zrodził świadomość obywatelską. Również szlachta, która do tej pory była wręcz „nietykalna”, uległa gwałtownym przemianom

- Idee Wielkiej Rewolucji Francuskiej przyspieszyły proces „unowocześniania” Europy

V Napoleońska koncepcja zjednoczonej Europy

Cesarstwo Napoleona było przejawem podejścia autorytarnego w procesie jednoczenia się Europy. Podporządkowując sobie niemal całą Europę, Napoleon, przenosząc doświadczenia francuskie w zakresie zarządzania krajem, tworzył podwaliny pod nowoczesną administrację europejską. Kodeksem cywilnym cesarz rozpoczął proces unifikacji Europy w obszarze tej gałęzi prawa. Miało to niezwykle inspirujące i kierunkowe działanie, znajdując swój wyraz w funkcjonowaniu Rady Europy.

Wpływ Napoleona na Europę był zarazem destrukcyjny jak i twórczy. Niszcząc liczne europejskie przejawy partykularyzmu otwierał drogę ku jedności.

Posunięcia praktyczne nie zawsze dyktowane chęcią zjednoczenia Europy, realizowane najczęściej drogą podboju

Krwawe i stosunkowo krótkie zjednoczenie Europy narzuciła na przełomie XVIII i XIX wieku Francja, a dokładnie Napoleon Bonaparte, którego działania zbrojne "zjednoczyły" kontynent od Francji po Polskę, od Hiszpanii po Holandię i Szwecję. Upraszczając można powiedzieć, że imperium Napoleona rozciągało się od Madrytu po Moskwę. Kres okresu napoleońskiego zapoczątkowała klęska w wojnie z Rosją od 1812 roku, oraz postanowienia Kongresu wojny Napoleona prowadzone były według zasady "hegemonii" znanej od tysiącleci i wg niej zmierzał Napoleon Bonaparte do utworzenia Europy jednolitej, narodowo- liberalnej. Pomimo ostatecznej klęski, armie napoleońskie przyniosły do Europy postępowe dokonania rewolucji francuskiej, umożliwiając stopniowe przechodzenie do liberalizmu i kapitalizmu niwecząc ostatecznie porządek feudalno- absolutystyczny

Jest to UNITARNO-AUTORYTARNY MODEL INTEGRACJI

VI Kongres Wiedeński a Europa

Konferencja międzynarodowa przedstawicieli 16 największych państw europejskich, trwająca od września 1814 r. do 9 czerwca 1815 r. w Wiedniu,

- Zgodnie z zasadą restauracji przywrócono monarchie obalone przez Napoleona i w wyniku Rewolucji Francuskiej. We Francji tron objął Ludwik XVIII Burbon, brat straconego na gilotynie Ludwika XVI.

Kongres Wiedeński podjął też szereg decyzji terytorialnych. Między innymi utworzono Związek Niemiecki pod przewodnictwem Austrii. Połączono obszar Holandii i Belgii w Królestwo Niderlandów. Odtworzono Państwo Kościelne. Norwegia przeszła pod panowanie szwedzkie, Rosja otrzymała Finlandię i Besarabię (Mołdawię). Zmian terytorialnych dokonano także w koloniach, głównie na korzyść Wielkiej Brytanii.

- Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego dotyczyły też terenów Polski, znajdującej się pod rozbiorami. Na nowo określono granice Prus, Austrii i Rosji - między innymi poprzez to Warszawa znalazła się w granicach zaboru rosyjskiego jako stolica powołanego Królestwa Polskiego w unii personalnej z Rosją. W zaborze pruskim powołano Wielkie Księstwo Poznańskie obejmujące obszar od Poznania po Toruń. Jako, że Kraków znalazł się niemal na styku granic Prus, Rosji i Austrii, wyodrębniono Rzeczpospolitą Krakowską, osobny twór pod patronatem wszystkich trzech zaborców.

- Nowy ład międzynarodowy określony przez Kongres Wiedeński i strzeżony przez Święte Przymierze przyczynił się do utrwalenia stanu rzeczy w Europie i uniemożliwił na dziesięciolecia wszelki wysiłek na rzecz przywrócenia państwowości polskiej, dlatego też czasem Kongres Wiedeński nazywany jest IV rozbiorem Polski. Niemniej, na Kongresie Wiedeńskim obecni byli też Polacy, w tym książę Adam Jerzy Czartoryski jako delegat Rosji.

- Koncepcja równowagi sił zaś zakładała, że niedopuszczalne jest, aby którekolwiek z państw Europy przewyższało siłą inne państwa, potencjalnie zagrażając ich interesom. W przypadku, gdyby zaistniała sytuacja nierównowagi, pozostałe państwa europejskie miałyby prawo podjąć interwencję, w tym zbrojną, na rzecz przywrócenia kontynentalnej równowagi.

- Pokonaną Francję objęto kontrybucją, mającą być zadośćuczynieniem za wywołanie wojny. Kwotę 700 mln franków Francją spłaciła w trzy lata.

- Kongres Wiedeński przyczynił się do kodyfikacji zasad nowożytnej dyplomacji. Obrane zasady protokołu dyplomatycznego obowiązywały do końca pierwszej wojny światowej. Podpisano też deklarację znoszącą handel niewolnikami z udziałem państw europejskich.

- Szwajcarii zapewniono wieczystą neutralność (zasada ta obowiązuje do dziś).

- Zmiany w państwach niemieckich posunęło się za daleko, by możliwe było odrodzenie Świętego Cesarstwa Rzymskiego, utworzono więc składający się z 38 państw Związek Niemiecki, w którym znalazły się między innymi Prusy i Austria. Dawne Niderlandy Austriackie (obecnie Belgia) oddane zostały Holandii.

- Austria uzyskała hojną rekompensatę w postaci obszarów w północnych Włoszech oraz dominującej pozycji na całym Półwyspie Apenińskim. Norwegia przeszła spod rządów Danii pod kuratelę szwedzką.

- Powstała za czasów Napoleona namiastka państwa polskiego - Księstwo Warszawskie - podzielona została między Rosję (założono na tym terytorium Królestwo Polskie rządzone przez cara), Prusy (w Wielkopolsce powstało Wielkie Księstwo Poznańskie) i Austrię (zagarnęła okrąg tarnopolski). Kraków stał się wolnym miastem pod "patronatem" trojga zaborców.

VII Rola Świętego Przymierza w Europie, pierwsza połowa XIX wieku

W skład Świętego Przymierza weszły wszystkie państwa europejskie oprócz trzech: Wielkiej Brytanii (która jednak była faktycznym członkiem organizacji), Państwa Kościelnego (wspierającego) i Turcji. Główną rolę odgrywało jednak 5 wielkich mocarstw: Rosja, Prusy, Austria, Francja i Wielka Brytania. Inicjatywa powołania organizacji wyszła od cara Aleksandra I, który natchnięty nią został przez pietystkę, baronową Barbarę von Krüdener. Baronowa

- Głównym celem organizacji było zapewnienie pokoju na świecie i oparcie zewnętrznej i wewnętrznej polityki państw o zasady chrześcijańskie.

- Nową Europę budowano w oparciu o zasady legitymizmu, restauracji i równowagi sił. Zastosowano również po raz pierwszy zasadę zbiorowej odpowiedzialności państw za ład europejski.

- Za głównego wroga, wichrzyciela europejskiego ładu, uznano idee rewolucyjne i postanowiono je zwalczać.

Święte Przymierze nie było tylko fasadą. Zorganizowano kilka kongresów międzynarodowych, dwa z nich przyniosły ważne skutki polityczne.

- Jednym z nich była zgoda państw na interwencję Austrii w Królestwie Obojga Sycylii (Lubljana 1821),

- Drugim delegowanie Francji od interwencji zbrojnej w Hiszpanii (Werona 1822), celem obalenia monarchii konstytucyjnej powstałej tam w 1820r. Obie interwencje były skuteczne.

Wkrótce też natąpił zmierzch skuteczności Świętego Przymierza. Wiązało się to z brytyjskim sprzeciwem wobec interwencji w Ameryce Łacińskiej, oraz ze śmiercią pomysłodawcy organizacji, cara Aleksandra I (1825). Niemniej podaje się, iż Przymierze działało do początku lat 30-ych. Jego ostatnią skuteczną akcją polityczną na większą skalę była rozstrzygająca interwencja wojsk rosyjskich w rewolucji węgierskiej w czasie Wiosny Ludów.

VIII Zjednoczenie się państw europejskich – Włochy, Niemcy

ZJEDNOCZENIE WŁOCH

Od 04.03.1848r. Królestwo Sardynii było jedyną monarchią konstytucyjną na ziemiach włoskich. Burżuazja uważała zjednoczenie ze niezbędny warunek dalszego ich rozwoju gospodarczego. Camillo Cavour, który w 1852r. został premierem, uznał plan zjednoczenia Włoch za realny.

W czasie wojny krymskiej Sardynia przyłączyła się do koalicji antyrosyjskiej i rozpoczęła politykę zbliżenia z Francją. W 1858r. doszło do tajnego spotkania sardyńskiego premiera z cesarzem Francji w Plombieres. Obaj politycy uznali, że w razie konfliktu Piemontu z Austrią, Francja poprze Włochów w zamian za Niceę i Sabaudię. Austria, zaniepokojona sardyńskimi przygotowaniami do wojny, zażądała zaprzestania zbrojeń, ale Włosi odrzucili ultimatum, wobec czego w kwietniu Austria wypowiedziała im wojnę. Dowodzone przez Napoleona III wojska francuskie i sardyńskie pokonały Austriaków w bitwach pod Magentą i Solferino w 1859r. Obszar północnych Włoch został uwolniony od Austriaków. Straty w bitwie pod Solferino były ogromne, dlatego Szwajcar Jean Henri Dunant zorganizował Czerwony Krzyż. W 1864r. w Genewie została podpisana Konwencja

Na wieść o klęskach Austrii w Parmie, Modenie, Toskanii i Państwie Kościelnym, wybuchły powstania na rzecz przyłączenia do Piemontu. Na te tereny wkroczyła też armia sardyńska, a Napoleon III zawarł rozejm z Austrią w Villafranca, na mocy którego Austria odstąpiła Francji Lombardię. Francuzi otrzymali też Niceę i Sabaudię. Cavour podał się do dymisji. Kiedy Napoleon III zgodził się na wydanie plebiscytów dotyczących dalszych losów ziem włoskich, w 1860r. nagle wybuchła w Królestwie Obojga Sycylii rewolucja.

Giuseppe Garibaldi zorganizował zbrojną wyprawę 1200 ochotników (czerwone koszule) na Sycylię, gdzie dążono do obalenia rządów Franciszka II Burbona. Wyprawa ta zakończyła się sukcesem, później Garibaldi opanował Sycylię i południowe Włochy. Gdy wojska Wiktora Emanuela wkroczyły do Królestwo Obojga Sycylii, Garibaldi podporządkował się królowi. Ostatecznie zdecydowano o przyłączeniu tego Królestwa do Sardynii.

W marcu 1861r. parlament włoski ogłosił powstanie zjednoczonego Królestwa Włoskiego ze stolicą w Turynie. W 1865r. stolicę przeniesiono do Florencji. Rok później państwo włoskie przyłączyło Wenecję, a Rzym zajęło w 1870r., po likwidacji Państwa Kościelnego. Kościelnego 1871r. Rzym stał się nową stolicą Włoch.

Po zjednoczeniu Włochy pozostały monarchią konstytucyjną, władzę ustawodawczą sprawował 2-izbowy parlament. Włochy po zjednoczeniu borykały się z problemami, np. niesprawną administracją czy różnicami w rozwoju gospodarczym między bogatą północą a biednym południem.

ZJEDNOCZENIE NIEMIEC

Na czele Związku Niemieckiego stała Austria, ale jej pozycja słabła, do tego Prusy chciały zjednoczenia Niemiec pod swym przewodnictwem. W 1834r. utworzono Związek Celny. W 1859r. wprowadzono jednolitą monetę pruską, co umocniło pozycję Prus. Burżuazja domagała się obalenia niemieckich granic politycznych i gospodarczych.

W 1861r. królem Prus został Wilhelm I. Zreorganizował on wojsko, zwiększył liczebność armii, a rok później powołał na stanowisko kanclerza Ottona von Bismarcka. Ograniczył on rolę opozycji, wzmocnił siłę zbrojną Prus, prowadził aktywną politykę zagraniczną. Zyskał też przychylność Rosji, zawierając z nią w lutym 1863r. konwencję Alvenslebena, na mocy której wojska rosyjskie zyskały prawo do ścigania polskich powstańców na terytorium pruskim.

Kolejnym celem Bismarcka było ograniczenie wpływów Austrii w Związku Niemieckim. W 1864r. nagle wybuchł konflikt duńsko-niemiecki o księstwa Szlezwik i Holsztyn. Kiedy Duńczycy ogłosili inkorporację księstw, Austria i Prusy wystąpiły solidarnie, wypowiadając Danii wojnę. Po jej pokonaniu wybuchł spór o zdobyte terytoria.

Armią pruską kierował Helmuth von Moltke. Bismarck obiecał nie sprzeciwiać się próbom przyłączenia przez Francję Belgii, a także zawarł z Włochami sojusz, godząc się na odstąpienie im Wenecji po pokonaniu Austrii. Działania wojenne w 1866r. rozstrzygnęły się pod Sadową, gdzie Austria poniosła klęskę. Na mocy pokoju w Pradze w tym samym roku Austria zrzekła się praw do Szlezwika i Holsztynu na rzecz Prus oraz wystąpić ze Związku Niemieckiego, który jednocześnie rozwiązano. Wenecję oddano Włochom.

Do Niemczech przyłączono Hanower i część Hesji, a w 1867r. utworzono pod przewodnictwem pruskim Związek Północnoniemiecki (w miejsce Związku Niemieckiego). Teraz Bismarck dążył do konfliktu prusko-francuskiego, by na polu bitwy dokończyć dzieło zjednoczenia Niemiec.

Po klęsce Austrii przeprowadzono w niej reformy wewnętrzne i powstały w 1867r. Austro-Węgry.

Do ostrego sporu Prus z Francją doszło w 1870r., gdy Francja sprzeciwiła się temu, by na tronie hiszpańskim zasiadł pruski książę Leopold von Hohenzollern. Wilhelm I przystał do żądania Francji, o czym telegraficznie powiadomił Bismarcka. Ten jednak chciał wojny i depeszę emską przekształcił w obraźliwą dla Francji, dlatego w 1870r. Francja wypowiedziała Prusom wojnę. Do decydującej bitwy doszło 01.09.1870r. pod Sedanem, gdzie armia francuska skapitulowała, a Napoleon III dostał się do niewoli. 18.01.1871r. w Wersalu dokonano zjednoczenia Niemiec, koronę cesarską ofiarowano Wilhelmowi I i powstała II Rzesza Niemiecka. Na mocy pokoju we Frankfurcie nad Menem 10.05.1871r. Francja straciła Alzację i Lotaryngię, a także zobowiązała się do zapłacenia odszkodowania w wysokości 5 mld franków w złocie.

IX Kolonializm brytyjsko-francuski a pozycja Europy

Interesy angielskie i francuskie związane z ekspansją kolonialną krzyżowały się na trzech kontynentach: Azji, Afryce i Ameryce Północnej. Należy zauważyć, że antagonizm między tymi państwami był jednym z nielicznych stałych czynników w bardzo niestabilnej polityce europejskiej w XVIII wieku. W ciągu tego stulecia zaznaczyła się rosnąca przewaga Anglii. Już z wojny sukcesyjnej hiszpańskiej wyniosła ona duże korzyści, ponieważ nie tylko doprowadziła do zachowania równowagi państw na kontynencie, ale zajmując Gibraltar i Minorkę wzmacniała także swą pozycję morską w zachodniej części Morza Śródziemnego, a poza tym uzyskała część kolonii francuskich.

Głównym terenem rywalizacji obu koron w Azji były Indie, które na początku XVIII wieku stały się obiektem stosunkowo łatwej penetracji z zewnątrz. Anglicy i Francuzi wykorzystali tam upadek państwa Wielkiego Mogoła, które jeszcze sto lat wcześniej było silnym organizmem gospodarczym i politycznym. Była to feudalna monarchia despotyczna, rządzona przez Wielkiego Mogoła, opierającego się na pochodzącej z mongolskich najeźdźców arystokracji. Do jej kryzysu przyczyniły się w dużej mierze konflikty między dążącymi do zrzucenia obcego władztwa podbitymi ludami wyznającymi hinduizm a muzułmańską arystokracją, która chciała wzmocnić swą rolę gospodarczą i polityczną. Państwo rozpadło się na wiele, często drobnych, organizmów politycznych. Korzystając z tej sytuacji, w myśl zasady divide et impera, Europejczycy - przede wszystkim Anglicy i Francuzi - rozpoczęli penetrację Półwyspu Indyjskiego. W celu utrzymania i rozwoju handlu powstawały umocnione faktorie: Anglików na obu wybrzeżach - wschodnim (Kalkuta, Madras) i zachodnim (Bombaj), Francuzów na wschodzie Indii (Pondichery). Na początku drugiej połowy XVIII wieku angielskie sukcesy militarne spowodowały jednak, że Francuzi zostali z tych terenów wyparci i wyeliminowani z handlu wschodniego. Podstawowym instrumentem angielskich wpływów w Indiach była aktywność Kompanii Wschodnioindyjskiej. Za kluczowy moment zwiększenia się jej wpływów i posiadłości, oznaczający zarazem powstanie imperium brytyjskiego w Indiach, uważa się opanowanie przez Anglików Bengalu po zwycięskiej bitwie pod Plassey w 1757 roku (z woj-skiem nawaba tej prowincji); data ta uznawana jest za jedną z najważniejszych w dziejach kolonializmu (E. Rostworowski). Indie przekształcały się w subkontynent zależny od brytyjskiej korony.

Nie rozwinęły się natomiast kontakty handlowe między Europejczykami a Chinami i Japonią. Oba państwa broniły dostępu do siebie, a panująca w połowie XVIII wieku w Chinach dynastia mandżurska praktycznie izolowała ten olbrzymi kraj od kontaktów ze światem zewnętrznym. Mimo stagnacji w państwie, Chińczycy uznawali swą kulturę i cywilizację za niedościgły wzorzec, nieosiągalny dla Europejczyków, którzy nie są w stanie go przejąć, sami natomiast nie mieli zamiaru niczego przejmować od obcych, uważając Państwo Środka za centrum świata. Mamy tu do czynienia ze znamiennym zjawiskiem relatywności oceny innych z własnej perspektywy, która jest przyczynkiem do dyskusji o europocentryzmie. Dodajmy, że również Japonia od XVII wieku pozostawała w izolacji, chociaż jej kontakty z Europą (via Filipiny i Tajwan) nie zanikły.

W Afryce rywalizacja angielsko-francuska toczyła się głównie na zachodnim wybrzeżu i przejawiała się długotrwałymi nieraz konfliktami zbrojnymi (na przykład o Gambię). Dopiero w drugiej połowie XVIII stulecia sytuacja ustabilizowała się. Anglicy zyskali między innymi Złote Wybrzeże (obecna Ghana) i Gambię, Francuzi - Senegal. Ci pierwsi ciągnęli wielkie zyski z handlu czarnymi niewolnikami, wysyłanymi z Afryki, głównie z terenów nad Zatoką Gwinejską, do pracy w koloniach w obu Amerykach. Biali kupowali ich od miejscowych władców, przede wszystkim za rum, ale też za tytoń, perkal i różne małowartościowe przedmioty.

W końcu XVIII wieku terenem angielskiego osadnictwa stała się Australia, gdzie początkowo zsyłani byli przestępcy kryminalni i polityczni. Tubylcy (aborygeni) wypierani byli z żyznych ziem do środkowej, pustynnej części kontynentu.

Eksploracji Ameryki Północnej

Jej konsekwencją były podboje kolonialne Anglii i Francji, które - tak jak i na innych terenach - prowadziły do wojen o wzajemne zdobycze toczonych na lądzie i na morzu, w Europie i w koloniach. Trzeba tylko stwierdzić, że próby kompromisowych porozumień (pokój akwizgrański, 1748) nie rozwiązywały nabrzmiałych konfliktów. W Ameryce Północnej właściwie cały czas trwała wojna kolonistów angielskich i francuskich oraz prowadzona różnymi środkami walka między kompaniami handlowymi. I tu ludność tubylcza - plemiona indiańskie - była wypierana i eksterminowana, ale też włączana do tych starć.

X Kolonializm hiszpański i holenderski a Europa

Holandia

Na początku XVII wieku przodujące miejsce Hiszpanii i Portugalii w światowym handlu morskim przejęła Holandia, dysponująca największą flotą w Europie. Już w końcu poprzedniego stulecia kupcy holenderscy docierali do Azji (Indie, Jawa), w ciągu XVII wieku ekspansję w tym kierunku bardzo wzmocnili, rozszerzyli swe posiadłości, wypierając stamtąd stopniowo Portugalczyków. Opanowali korzenne Moluki oraz Cejlon. Nie bez znaczenia była tu aktywność, powstałej na początku tego stulecia, holenderskiej Zjednoczonej Kompanii Wschodnioindyjskiej, która w ciągu kilku dziesięcioleci stała się najznaczniejszą europejską potęgą morską w całej Azji. Holendrzy uzyskali od Japonii (jedyni oprócz Chińczyków) prawo handlu w porcie Nagasaki. W połowie stulecia Portugalczycy stracili też na ich rzecz południowy przylądek Afryki, gdzie Holendrzy założyli swą kolonię z ważną przystanią handlową (Kapsztad). W tym samym czasie byli już także obecni na zachodzie, za Wielką Wodą, gdzie usadowili się na kilku wyspach Karaibów, a dalej na południe - w Gujanie. Już wcześniej na wschodnich wybrzeżach Ameryki Północnej założyli Nową Holandię z miastem Nowy Amsterdam (1626, późniejszy Nowy Jork).

Ekspansja handlowa i kolonialna Holendrów najbardziej uderzała w interesy angielskie i w drugiej połowie XVII wieku doprowadziła do trzech kolejnych wojen między tymi państwami. Pierwszą z nich (1652-1654) wywołało wprowadzenie przez Cromwella w 1651 roku Aktu Nawigacyjnego, który zakazywał przywozu do Anglii towarów na obcych statkach, a więc wyłączał holenderskie pośrednictwo w handlu morskim i dawał w nim przewagę Anglii. W jej ostatecznym skutku Holandia musiała uznać postanowienia Aktu. Druga wojna (1664/65-1667) doprowadziła do wycofania się Holendrów z Ameryki Północnej, ale statki holenderskie zyskały prawo przewożenia towarów południowoniderlandzkich i niemieckich do Anglii. Wojna trzecia, w której Anglia stała po stronie Francji (1672-1674), zmusiła w konsekwencji Republikę do oddania koronie Burbonów Senegalu i Gujany (1678).

W końcu stulecia niewątpliwa była preponderancja Holendrów na Malajach - powstały Indie Holenderskie.

Okres największej ekspansji holenderskiej dobiegał jednak końca. Równocześnie od schyłku XVII stulecia zaczął gwałtownie narastać konflikt francusko-angielski na kontynencie europejskim, który łączył się ściśle z rywalizacją obu tych państw o kolonie.

Hiszpania

W XVI w. cały Nowy Świat, z wyjątkiem portugalskiej Brazylii, był domeną Hiszpanii. Kolonizacja była prowadzona w nieustannych zaciekłych walkach z Indianami. Odbywało się to poprzez straszliwy terror i rozlew krwi. Charakter kolonizacji, a właściwie podboju Nowego Świata determinowały dwa czynniki: ściśle określony kierunek ekspansji nastawionej na całkowite i trwałe opanowanie olbrzymiego kontynentu i nieunikniony w tej sytuacji zdecydowany opór Indian. Hiszpanie, dysponując olbrzymią przewagą technologiczną, nie omieszkali jednak używać innych metod walki, wykorzystując antagonizmy miedzy rozlicznymi plemionami indiańskimi, zawierając przymierza z jednymi przeciw drugim. Do wyniszczenia Indian w zdecydowany sposób przyczyniły się choroby przywleczone z Europy oraz alkohol. Podbój więc hiszpański odbywał się bez większych zakłóceń. Objął on tereny od Meksyku aż do Patagonii.

Wkrótce rozpoczęto organizację kolonii. Posiadłości w Ameryce Środkowej objęło powstałe 1535 r. Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii, natomiast w Ameryce Południowej powstałe Wicekrólestwo Peru. Dzieliły się one na prowincje, w których organami władzy wicekróla były tzw. audiencas. Pierwotnie posiadały one kompetencje sądowe. Administracja miejska sprawowana buła przez tzw. cabildo. Hiszpanie nie zlikwidowali organizacji plemiennej tych Indian, którzy nie zostali wytępieni przez konkwistę i nie mieszkali na terenach kolonizowanych. Bardzo szybko rosły wpływy Kościoła Katolickiego. W ścisłym związku z rosnącym wpływem Kościoła powstały dwa uniwersytety, najpierw w Limie w 1551 r., następnie zaś w Meksyku w 1553 r. Stanowiły one centrum chrześcijańskiej ideologii propagandy. Oba wicekrólestwa podlegały utworzonej w 1524 r. Radzie Indii. Miała ona kompetencje zarówno administracyjne, jak i sądownicze. Sprawy zaś gospodarcze podlegały nadzorowi urzędującego w Sewilli, następnie zaś w Kadyksie, tzw. Domu Transakcji ( Casa de Contracion ). Coraz większą niezależność wicekrólów od rządu centralnego, spowodowana olbrzymimi odległościami kolonii od metropolii, ograniczano np. poprzez ich 5-letnią kadencję.

XI Rola I wojny światowej w deprecjacji Europy

XII Mitteleeuropa

Mitteleuropa - termin o znaczeniu geograficznym (Europa Środkowa) oraz politycznym - doktryna w niemieckiej polityce zagranicznej głosząca konieczność stworzenia federacji państw Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej pod przywództwem Niemiec. Koncepcja ta pojawiła się już na początku XIX wieku. Jednak właściwym twórcą doktryny był C. Frantz, który w drodze pseudonaukowych argumentów uzasadniał konieczność powstania federacji państw tej części Europy pod przywództwem Prus i Austro-Węgier. Przed I wojną światową i w jej trakcie doktryna Frantza, z pewnymi modyfikacjami wyłożonymi przez F. Neumanna w pracy Mitteleuropa (1915), stała się częścią imperialnej polityki cesarstwa niemieckiego (II Rzeszy), zmierzającej do integracji Europy Środkowej pod dominacją Niemiec. W polityce tej chodziło o wyeliminowanie z tych obszarów wpływów peryferycznych mocarstw europejskich - Francji, Rosji i W. Brytanii.

Z wyjątkiem wybrzeży Bałtyku, Adriatyku i Morza Czarnego, jak i bariery górskiej Alp, nie ma granic naturalnych z innymi europejskimi obszarami geopolitycznymi. Dlatego też próbowano poszukiwać jej odrębności na płaszczyźnie nie tyle przyrodniczej, co mitologicznej - było to posłannictwo Niemiec wobec narodów tej części Europy.

Polityczny program będący celem wojennym Niemiec podczas I wojny światowej, zakładający dominację Cesarstwa Niemieckiego nad Europą Środkową i jej całkowitą eksploatację przez Niemcy, aneksję terytoriów zamieszkanych w większości przez ludność nieniemiecką oraz ich germanizację.

XIII Kongres Wersalski a Europa.

Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego, Romana Dmowskiego oraz Władysława Grabskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego. Traktat ustalał wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadzał nowy ład polityczny.

Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:

- 10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye

- 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly

- 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon

- 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sevres

Traktat Wersalski i nowy ład w Europie

1 - Postanowienia traktatu wersalskiego w sprawiee Niemiec

- Niemcy mają nowa nazwe: republika Weimarska.

- Niemcy zostału zmuszone do rezygnacji z lotnistwa wojskowego, czołgów i marynarki wojennej.

- Ich armia mogła liczyc najwyżej 100 tys, zołnierzy zawodowych.

- Francja odzyskała Alzację i Lotarynię.

- Zagłebie Saary zostało przekazane na 15 lat pod kontrolę nowo powstałej organizacji -miedzynarodowej ligi Narodów.

- Niemcy utraciły swoje kolonie w Afryce i Azji.

- Oprócz tego Republika Weimarska miała zapłacić zwycięzcom ogromne odszkodowanie za rozpoczecie wyjny.

2. Postanowienia traktatu Wersalskiego w sprawie polski

Na podstawie Traktatu Wersalskiego wytyczono granice polsko-niemieckie. Polska i Niemcy toczyły spór o Gdansk. Ostatecznie przekształcono go w wolne miasto.

3. Nowe panstwa powstałe po 1 wojnie światowej

Austria, Czechosłowacja, Królewstwo Węgier, Królewstwo Serbów, Chowatów i Słoweńców (SHS), Polska, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia

4. Powstanie Ligi Narodów

Zachowaniem pokoju i nienaruszalności granic miała zajmowac się utworzona Liga Narodów. Skutecznośc tej organizacji była jednak niewielka.

XIV Wielki kryzys ekonomiczny a Europa

Wielki kryzys, określany też mianem wielkiej depresji – najprawdopodobniej największy kryzys gospodarczy w XX wieku, który, według większości historyków, miał miejsce w latach 1929-1933 i objął, zgodnie z opinią większości ekspertów, praktycznie wszystkie kraje (oprócz ZSRR) oraz praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki.

Kryzys rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych, po tzw. czarnym czwartku (a według niektórych źródeł już kilka miesięcy wcześniej), czyli po tzw. panice na giełdzie nowojorskiej na Wall Street 24 października 1929, kiedy to, zgodnie z zachowanymi informacjami, gwałtownie spadły ceny praktycznie wszystkich akcji, pociągając za sobą łańcuch bankructw i zadłużenia, które rozprzestrzeniły się stopniowo na prawie wszystkie kraje (oprócz wspomnianego ZSRR).

We wszystkich państwach rządy musiały walczyć z depresja za pomocą różnych nadzwyczajnych metod, ale wszędzie opierały się na tych samych zasadach, czyli ingerencji państwa w funkcjonowanie gospodarki, odgórnego ograniczenia produkcji i importu, zachęcania producentów do eksportu. Wobec ogromnych rozmiarów bezrobocia i nędzy wprowadzano szeroką pomoc socjalną, przeważnie jednak niewystarczającą.

Dramatycznie wyglądała sytuacja w krajach, w których przeważała ludność wiejska w Europie Środkowej, gdzie załamanie cen artykułów rolnych trwało do 1935r. Niekorzystną sytuację rolników stwarzało zjawisko tzw. Nożyc cen, które dotkliwie uderzało w producentów rolnych. Zjawisko to polegało na tym, że za tą samą ilość danych produktów innych można było z biegiem czasu kupić coraz mniej.

Kryzys w latach 1929-1933 objął swym zasięgiem również handle międzynarodowy. Polityka wszystkich państw była tak prowadzona aby ograniczyć import i zwiększyć eksport, w celu pozbycia się zapasów towarów. W konsekwencji tych działań nastąpił olbrzymi spadek obrotów handlu zagranicznego. Kraje przemysłowe w celu ożywienia eksportu zaczęły sprzedawać towary za granicą poniżej cen światowych, a wszelkie straty z tego tytułu zaczęto rekompensować dotacjami ze skarbu państwa. Stosowanie takiej polityki doprowadziło do wprowadzenia ceł na towary importowane /Wielka Brytania wprowadziła 50% cło w 1931r na towary których import był za wysoki

Kryzys dotknął także wielkie trusty: zbankrutował na przykład trust zapałczany, w USA załamał się trust elektryczny braci Insull, w Anglii towarzystwo żeglugowe Royal Mail, we Francji ogłoszono niewypłacalność Citroena. W USA liczba bankructw osiągnęła 28,3 %, w Niemczech 13,7%, w Japonii 4,3%. Upadek małych i średnich przedsiębiorstw spowodował wzrost tendencji monopolizacji produkcji, w czym widziano środek do ochrony przed bankructwem

Bezpośrednim skutkiem spadku produkcji był wzrost bezrobocia

Według szacunków na początku 1926 roku bezrobocie w 48 najbardziej uprzemysłowionych krajach, wynosiło 14 milionów osób, by w 1932 roku osiągnąć 48,1 miliona. Najwięcej bezrobotnych w roku tak zwanego dna kryzysu było w Stanach Zjednoczonych ok. 12 – 15 mln osób, w Niemczech ok. 5,5 mln, w Wielkiej Brytanii ok. 2,7 mln, a na przykład w Polsce ok.1 mln osób. Są to dane zaniżone i nie oddają w pełni obrazu tego zjawiska. Zastraszająco wyglądały warunki życia bezrobotnych. W niewielu krajach istniało ubezpieczenie na wypadek utraty pracy.

XV Komitern a Europa

XVI Europa a Stalin i Hitler

Stalin – KRÓTKI OPIS

Podporządkował sobie całą politykę przygotowaniom do konfliktu światowego, czemu służyła zarówno przebudowa gospodarki i stosunków społecznych, system terroru wewnętrznego jak i wszędobylska propaganda. W dziedzinie gospodarki bezwzględnie prowadził kolektywizację rolnictwa. Stalin patronował kolektywizacji rolnictwa, industrializacji kraju, wielkim czystkom politycznym, represjom wobec własnego społeczeństwa i narodów uzależnionych oraz systemowi gułagów; odpowiedzialny za fizyczne wyniszczenie opozycji wewnętrznej, zagładę własnej kadry oficerskiej w przededniu wojny z Hitlerem, zamordowanie polskich jeńców wojennych.

Dalsza ,,kariera” Stalina była oparta na powiększaniu ZSRR o inne państwa. Najpierw zajął połowę polski w 1939 roku. Później w latach 1939-1941 nakazał wojskom wkroczyć do Litwy, Łotwy i Estonii, a następnie wydał rozkaz zaatakowania Finlandii. Po dużych stratach ZSRR zajęło tylko cześć Finlandii. Jednak Stalin nie cenił swoich żołnierzy. Uważał że ma ich bardzo dużo(Armia czerwona liczyła ok. 5(milionów żołnierzy) i że tylko głupie mógłby porwać się na tak ogromną armię. Jak bardzo się pomylił mogą wskazywać straty, jakie ponosiła liczna lecz niewyszkolona Armia Czerwona w konfrontacji z niemieckim Wehrmachtem. Lekceważenie meldunków wywiadu o przygotowaniach Niemiec do wojny kosztowało ZSRR bardzo dużą daninę krwi. Jednak Stalin podczas wojny ujawnił swój talent wojskowy i przejął dowodzenie jako Ludowy Komisarz Obrony w 1941 roku. Stalin oprócz talentu militarnego posiadał też bardzo duży talent dyplomatyczny. Ujawnił to już podczas sojuszu z Niemcami(pakt Ribbentop-Mołotow)

Hitler – KRÓTKI OPIS

W sierpniu 1934 roku po śmierci Paula Hindenburga, Hitler objął urząd prezydencki, co w połączeniu z urzędem kanclerza dawało mu nieograniczoną władzę dyktatora. Bardzo szybko przy współpracy Rudolfa Hessa, Heinricha Himmlera i Hermana Gringa utworzył aparat terroru i prześladowania przeciwników politycznych. W marcu 1933 roku, a więc dwa miesiące po przejęciu władzy utworzył pierwszy obóz koncentracyjny. Hitler konsekwentnie zmierzał do realizacji głównego celu: stworzenia przestrzeni życiowej dla narodu niemieckiego. W jego planach miał on liczyć 250 mln ludzi. W marcu odrzucił „dyktat wersalski” - jak określał traktat wersalski. Odrzucił też wszelkie ograniczenia dotyczące rozwoju niemieckich sił zbrojnych. W 1938 utworzył Oberkommando der Wehrmacht – Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych. Podlegało ono jemu jako naczelnemu dowódcy. Przekonany o słabości mocarstw zachodnich, przystąpił do realizowania polityki ekspansji. W 1938 roku niemieckie siły zbrojne przystąpiły do planu „Otto”. Wkroczyły one do Austrii. Hitler zagarnął ten kraj dokonując przyłączenie go Rzeszy(tzw. Anschluss). W 1938 roku dzięki polityce ustępstw wobec Hitlera, która stosował wobec Niemiec Neville Chamberlain, zostaje przyłączony tzw. Sudetland. W marcu 1938 łamiąc postanowienia traktatu monachijskiego Wehrmacht zajmuje całą Czechosłowację. 3 kwietnia Hitler wydaje rozkaz przygotowania planów podboju Polski.

Hitler oraz Stalin ogólna charakterystyka na tle Europy

Z aktów rządu brytyjskiego wiadomo, że podczas rokowań militarnych latem 1939 roku, w których Anglia i Francja starała się o uzyskanie wsparcia radzieckiego dla zagrożonej przez Hitlera Polski, Stalin sygnalizował militarne wsparcie tych planów, jednak tylko pod warunkiem, że pozwoli się mu na przemarsz przez tereny Polski i Rumunii nawet bez zgody rządów tych państw. Londyn i Paryż przejrzeli jednak zamiary Stalina i nie chcieli do tego dopuścić. Dlatego też Stalin zerwał 19 sierpnia rokowania i następnego dnia kazał przekazać Hitlerowi propozycję paktu o nieagresji wraz z żądaniem dodatkowego tajnego protokołu o interesujących sprawach. Protokół ten zawierał plan Stalina o aneksji wschodnich terenów Polski, państw nadbałtyckich i Mołdawii. Stalin żądał wyrażenia przez Hitlera akceptacji tego protokołu, która była warunkiem zawarcia paktu o nieagresji. Hitler zgodził się na te warunki i przez to zdobył partnera do prowadzenia wojny przeciwko Polsce. 17 września, gdy toczyły się jeszcze walki polsko-niemieckie, wojska sowieckie wmaszerowały pod pretekstem ochrony ludności ukraińskiej i białoruskiej na tereny wschodniej Polski i w ten sposób Stalin zabrał swoją część zdobyczy wojennej. 200 tys. polskich żołnierzy wzięto do radzieckiej niewoli. 30 października 1939 Stalin zaatakował też Finlandię. Rozpowszechniana opinia, że Stalin potrzebował związku z Hitlerem, aby móc przygotować się do wojny z nim, nie jest wiarygodna. Dla Stalina nie było nic łatwiejszego, jak zbudować wspólnie z Francją i Anglią koalicję zagrażającą Hitlerowi i wspierającą Polskę. W kolejnym okresie Hitler rozpoznał, że nie posiadał więcej czasu. Po zajęciu Francji i niepowodzeniu się prób Hitlera (jesienią 1940 roku) załamania oporu Anglii, uwidoczniła się na zachodzie sylwetka potęgi USA, a radzieckiemu wspólnikowi ze wschodu też nie można było zawierzać. Hitler nie był zdecydowany, z którym przeciwnikiem powinien rozpocząć kolejną walkę, z Anglią czy Związkiem Radzieckim. Począłwszy od lata 1940 roku szab generalny zaczął opracowywać plany operacyjne na obie możliwości. Plan "Barbarossa" przeciwko Związkowi Radzieckimu i plan "Seelöwe" przeciwko Anglii. Realizację planu "Seelöwe" planowano najpierw na jesień 1940 roku, a w połowie października 1940 odroczono go na wiosnę. Po podpisaniu niemiecko-sowieckiego paktu o nieagresji w dniu 23 sierpnia 1939 roku, Stalin wielokrotnie w ultymatywnej formie wypowiadał nowe żądania i podejmował kroki, które nie były przewidziane w jego porozumieniu z Hitlerem. Jako przykład przytoczyć można zajęcie państw nadbałtyckich w roku 1940, jak również żądania przyłączenia Mołdawii. Punktem kulminacyjnym tych terytorialnych i hegemonistycznych poczynań Stalina stanowiła wizyta sowjeckiego ministra spraw zagranicznych, Mołotowa, 12 października 1940 roku w Berlinie. Mołotow prowokacyjnie mówił wtedy o tym, że porozumienie niemiecko-sowieckie z sierpnia 1939 roku odnosiło się tylko do odpowiedniego etapu stosunków międzypaństwowych. Z sowjeckiego punktu widzenia konieczne stało się podjęcie nowych uzgodnień w znaczeniu terytorialnym i hegemonistycznym. Te nowe żądania sowieckie wychodziły poza obręb porozumienia Hitler-Stalin i Mołotow nie okazywał gotowości akceptacji kompromisów. Stalin stawiał dalsze żądania w stosunku do Finlandii, cieśnin duńskich i tureckich, Rumunii i Bułgarii. Hitler rozpoznał w tym czasie, że musi wybrać pomiędzy walką lub poddaniem się, jako że w przyszłości należało się spodziewać kolejnych i dalej idących żądań Stalina. Tak więc w październiku 1940 roku Hitler doszedł do przekonania, że nie zdoła dłużej odroczyć wojny ze Związkiem Radzieckim. Pod wrażeniem nieudanej próby wpłynięcia na osłabienie stanowiska Mołotowa, Hitler podjął 26 października decyzję forsowania przygotowań do przeprowadzenia planu "Barbarossa", która była wynikiem politycznej kalkulacji i elementem prowadzonej polityki mocarstwowej, opartej o analizę wynikłej sytuacji. W tym czasie również Stalin doszedł do przekonania, że wojna z Hitlerem nie jest do uniknięcia.

Obaj dyktatorzy byli już wcześniej tego zdania, tzn. jeszcze przed zawarciem paktu o nieagresji, który w istocie rzeczy był tylko próbą zyskania na czasie. Pomimo tego, że Stalin całkowicie wywiązywał się z zobowiązań paktu o dostawie surowców, prowadził podobnie jak Hitler od końca 1940 roku przygotowania do wojny z Niemcami, zanim doszły do niego wiadomości o podejrzanych ruchach wojsk niemieckich. Strona sowiecka rozpoczęła w styczniu 1941 roku rozważania strategiczne dotyczące ataku na opanowane przez wojska hitlerowskie tereny Europy. W połowie maja Stalin rozpoczął systematyczne przegrupowania wojsk, które planował zakończyć w pierwszym tygodniu lipca. Niemiecki najazd wyprzedził więc tylko o kilka tygodni napad sowiecki. Znajdujące się w stanie przegrupowania i przygotowujące się do ataku wojska sowieckie, stały się łatwym łupem Hitlera, co pozwala zrozumieć ogromne sukcesy militarne Wehrmachtu osiągnięte na początku wojny. Stronie sowieckiej nie udało się wystarczająco szybko przegrupować Armii Czerwonej do formacji obronnej, która zresztą nie była wogóle wcześniej brana przez Stalina pod uwagę.

XVII Karta Atlantycka o przyszłości narodów Europy

Karta Atlantycka - ośmiopunktowa deklaracja podpisana 14 sierpnia 1941 roku przez Winstona Churchilla i Franklina Delano Roosevelta na pokładzie okrętu HMS Prince of Wales kotwiczącego u wybrzeży Nowej Fundlandii na Oceanie Atlantyckim. Określała cele polityki Wielkiej Brytanii i USA w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu oraz zasady powojennych stosunków międzynarodowych.

24 września 1941 roku na konferencji międzynarodowej w Londynie podpisana przez członków koalicji antyhitlerowskiej, m.in. ZSRR, Australię, emigracyjne rządy Polski, Francji, Belgii, Czechosłowacji, Luksemburga, Niderlandów, Norwegii, Grecji oraz przez Indie Brytyjskie, Jugosławię, Kanadę, Związek Południowej Afryki).

Do Karty odwoływała się Deklaracja Narodów Zjednoczonych. Niektóre zapisy Karty (pierwszy, drugi, trzeci, czwarty i ósmy) nigdy nie zostały przez sprzymierzonych zrealizowane. Sygnatariuszem, który dążył do ekspansji zarówno terytorialnej jak i polityczno-gospodarczej był Związek Sowiecki. Zmiany terytorialne, które zaszły bez zgody państwa, którego dotyczyły to cesje terytorialne Finlandii, Polski, Rumunii, Czechosłowacji i Japonii na rzecz Związku Sowieckiego, a także Niemiec na rzecz Polski. Punkt czwarty został pogwałcony w przypadku nieprzywrócenia niepodległości Estonii, Łotwy, Litwy, a także wszystkich państw, które stały się sowieckimi satelitami. Nie nastąpiło po wojnie deklarowane rozbrojenie, bądź ograniczenie zbrojeń. Doszło też do licznych interwencji zbrojnych zarówno USA jak i Związku Sowieckiego

Postanowienia Karty Atlantyckiej

W karcie Atlantyckiej prezydent Stanów Zjednoczonych i premier Wielkiej Brytanii ustanowili "pewne wspólne zasady w polityce państwowej" swych krajów, "na których opierają nadzieje na lepsza przyszłość dla całego świata". Zasad tych było osiem:

1 - sygnatariusze nie dążą do zysków terytorialnych lub jakichkolwiek innych;

2- sygnatariusze nie życzą sobie zmian terytorialnych, które nie zgadzałyby się z wolno wypowiedzianymi życzeniami narodów, których te zmiany dotyczą;

3- sygnatariusze uznają prawo wszystkich narodów do wyboru formy własnego rządu; pragną przywrócenia niepodległości i niezależnych rządów w tych wszystkich państwach, które zostały pozbawione swej niepodległości;

4- sygnatariusze bęą się starali o to, aby wszystkie państwa, wielki i małe, zwycięski czy zwyciężone, miły dostęp na równych zasadach do światowego handlu i surowców, niezbędnych dla ich rozwoju ekonomicznego;

5- sygnatariusze dążą do ustalenia jak najdalej idącej współpracy pomiędzy wszystkimi narodami na polu gospodarczym, by zapewnić wszystkim polepszenie warunków pracy, rozwój ekonomiczny oraz dobre warunki społeczne;

6- ygnatariusze chcieliby, po ostatecznym pokonaniu tyranii hitlerowskiej, widzieć taki pokój, który by zapewnił wszystkim narodom warunki bezpiecznego życia wewnątrz swoich granic i dawał pewność, że wszyscy mieszkańcy wszystkich krajów bęą mogli prowadzić zycie wolne od lęku i nędzy;

7- na zasadzie takiego pokoju, morza i oceany będą otwarte dla wszystkich;

8- sygnatariusze wierzą, że wszystkie narody świata, zarówno ze względów praktycznych, jak i zasad moralnych, będą się musiały zgodzić na wyrzeczenie się metody przemocy.

XVIII Teheran, Jałta a przyszłość Europy

KONFERENCJA W TEHERANIE 28.11 – 1.12.1943 r.

Państwa które wzięły udział w konferencji:

I - USA

II - Wielka Brytania

III - ZSRR

Konferencja nie miała ustalonego przebiegu obrad i dlatego każda delegacja wnosiła sprawy które uważała za najważniejsze.

1. PLANY DALSZEGO PROWADZENIA WOJNY

- Utworzenie drugiego frontu na zachodzie Europy

- Sforsowanie Kanału La Manche

Churchill → uznał, że operacja „Overlord” się nie powiedzie bo nie ma odpowiednich okrętów, dlatego lepiej przesunąć ją w czasie. Należy wzmocnić operacje na Morzu Śródziemnym i rozważyć inwazję na Bałkany.

Stalin → chciał uznania operacji „Overlord” za podstawę wszystkich operacji w 1944 r. w zachodniej Europie, którą należało uzupełnić desantami z południowej Francji.

Roosvelt → zgadzał się ze Stalinem

2. PRZYSZŁOŚĆ NIEMIEC ( poglądy na ten temat Roosvelta, Churchilla oraz Stalina)

I - Roosvelt chciał podziału Niemiec na 5 państw:

1 - Prusy

2 - Hanower i północno- zachodnie okręgi Niemiec

3 - Saksonia i okręg Lipska

4 - Prowincja heska, Darmstadt, Kassel i okręgi położone na południe od Renu z Westfalią

5 - Badenia, Bawaria i Wirtembergia

Z terenu Niemiec należy wyłączyć:

1 - Kanał Kiloński

2 - Hamburg i oddać je pod zarząd Narodów Zjednoczonych lub 4 mocarstw

Okręgi Ruhry i Saary pod zarząd NZ lub powiernictwo całej Europy

II - Churchill uważał, że Niemcy należy podzielić na dwie części:

1 - Prusy

2 - Federacja Dunajska złożona z południowych prowincji Niemiec

III - Stalin był przeciwny rozdrobnieniu Niemiec

3. SPRAWA POLSKI

Churchill podkreślał znaczenie Polski dla sojuszu aliantów. Stalin natomiast 25.04.1943 r. zerwał stosunki dyplomatyczne z Polską z uwagi na to, że Polacy chcieli zbadania zbrodni Katyńskiej.

Postanowienia dotyczące Polski:

1 - państwo między linią Odry a linią Curzona

2 - Prusy Wschodnie i prowincja opolska do Polski

4. KONCEPCJA NOWEJ ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ

Roosvelt uważał, że nowa organizacja powinna się opierać na zasadach Narodów Zjednoczonych i składać się z 35-50 członków, brak stałej siedziby, jej obrady w różnych miejscach. Miała mieć 3 organy:

1 - Zgromadzenie ogólne wszystkich członków

2 - Komitet wykonawczy

3 - Komitet policyjny

KONFERENCJA JAŁTAŃSKA 4-11.02.1945 r.

Państwa , które brały udział w konferencji :

I - USA

II – Wielka Brytania

III - ZSRR

I- NA PIERWSZYM SPOTKANIU DOKONANO PRZEGLĄDU FRONTÓW EUROPEJSKICH

II- 05.02.1945 R. POŚWIĘCONO TYLKO SPRAWIE NIEMIEC, STALIN CHCIAŁ ROZSTRZYGNIĘCIA CZY MAJĄ BYĆ podzielone czy nie.

- Roosvelt stwierdził, że należy przedstawić Niemcom warunki kapitulacji oraz oświadczyć, iż będą rozczłonkowane.

- Churchill oddzielenie Prus (źródło zła) od Niemiec. Chciał utworzenia drugiego państwa na południu Niemiec ze stolicą w Wiedniu

- ustalono, że 3 przywódcy postanowili wymusić kapitulację Niemiec i że warunki zostaną ujawnione po kapitulacji

- Francja tez powinna posiadać swoją strefę okupacyjną utworzoną ze strefy amerykańskiej i brytyjskiej

- administracja i kontrola Niemiec za pośrednictwem Sojuszniczej Komisji Kontroli → członkowie to dowódcy 3 mocarstw z siedzibą w Bernie

- Francja miała być 4 zaproszonym członkiem w SKK

- niezłomny zamiar → polityka zniszczenia niemieckiego militaryzmu i narodowego socjalizmu

- reparacje → Roosvelt wyraził jasno iż nie potrzebuje ani maszyn ani niemieckiej siły roboczej, ale ZSRR uznało że im się należy

- plan Majskiego → rozbrojenie Niemiec + konfiskata 80%urządzeń przemysłu ciężkiego

- ustalenie ścisłej kontroli amerykańsko- brytyjsko –radzieckiej gospodarki niemieckiej również po spłaceni reparacji

- przyznanie ZSRR w postaci konfiskat rocznych dostaw nie niższych niż 10 mld $

- Churchill apelował aby nie potraktować Niemiec zbyt surowo, aby nie doprowadzić do nędzy narodu

Ustalono iż Niemcy będą płacić odszkodowanie w 3 formach:

1- jednorazowa konfiskata przeprowadzona w ciągu 2 lat od kapitulacji Niemiec

2 - rocznych dostaw towarów produkcji bieżącej

3 - wykorzystanie pracy niemieckiej

- powołano Międzysojuszniczą Komisję ds. Odszkodowań miała się kierować założeniem iż ogólna suma powinna wynosić 20 mld $ z tego 50% do ZSRR

III - 6.02.1945 KWESTIA MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI BEZPIECZEŃSTWA

Roosvelt chciał przyjąć zasadę pokoju na co najmniej 50 lat

Koncentrowano się na sprawach:

1 - każdy członek Rady Bezpieczeństwa będzie miał jeden głos

2 - uchwały RB podejmowane większością 7 głosów

3 - konferencja założycielska odbędzie się 25.04.1945 r. w San Francisco

4 - Białoruś i Ukraina miały zostać dopuszczone do udziału w konferencji założycielskiej

IV - SPRAWA POLSKA

1 - Roosvelt był za linią Curzona Churchill też z tym, że Lwów chciał włączyć do ZSRR – ułatwiło to sprawę Stalinowi.

2 - Autorami linii Curzona są : Curzon, Clenencean i amerykanie uczestniczący w konferencji paryskiej w 1919 r.

3 - Stalin krytykował rząd polski w Londynie a chwalił Tymczasowy Rząd lubelsko – warszawski z kolei Churchill, uważał iż ten rząd nie reprezentuje nawet 1/3 Polaków. Ustalono, że

4 - Tymczasowy Rząd w Polsce powinien być zreorganizowany przez włączenie przywódców demokratycznych z Polski i za granicy

5 - Nowy rząd miał uzyskać nazwę Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, aby doprowadzić do jego ukonstytuowania powołano komisję złożoną z przedstawicieli 3 mocarstw:

- Mołotow

- William Averall Harriman

- Archibald John Clark Kerr

6 - Nowy rząd miał obowiązek przeprowadzenia wolnych wyborów

7 - Wschodnia granica Polski wzdłuż linii Curzona + znaczny przyrost terytorium na północy i zachodzie

V - INNE POSTANOWIENIA

1 - ogłoszenie Deklaracji o wyzwolonej Europie

2 - wierność zasadą Karty Atlantyckiej

3 - porozumienie w sprawie dalekiego wschodu – ZSRR miało wypowiedzieć wojnę Japonii 2-3 m-ce po kapitulacji Niemiec w zamian za to miało mieć:

4 - utrzymany status quo w Mongolii Zewnętrznej (za zgodą Czang Kaj –szega)

5 - południowa część Sachalina do ZSRR

6 - port Dairen umiędzynarodowiony (za zgodą Czang Kaj –szega)

7 - kolej żelazna wschodniochińska i południowomandżurska wspólnie eksploatowane prze Chiny i ZSRR (za zgodą Czang Kaj –szega)

8 - wyspy Kurylskie do ZSRR

XIX Konferencja w Poczdamie a dwubiegunowy podział świata

1945 zapoczątkował dwubiegunowy podział świata. Doszło do „zimnej wojny”, która polegała na rywalizacji dwuCH mocarstw (socjalistycznego ZSRR i kapitalistycznego USA, wraz z państwami przynależnymi) w sferze gospodarczej, politycznej i militarnej. Trzecią drogę rozwoju obrały państwa Azji i Afryki, które niegdyś były koloniami państw europejskich, po odzyskaniu niepodległości zapoczątkowały swoją własną drogę rozwoju.

Poczdamska konferencja 17 lipca-2 sierpnia 1945, konferencja z udziałem przywódców mocarstw sojuszniczych w II wojnie światowej, tzw. Wielkiej Trójki, w składzie:

USA - H. Truman, Wielka Brytania - W.L.S. Churchill (od 28 lipca C. Attlee), ZSRR - J.W. Stalin.

Celem konferencji było ustalenie trybu likwidacji skutków II wojny światowej, losów Niemiec, opracowanie traktatów pokojowych i zasad organizacji powojennego świata. Konferencja poczdamska uzgodniła podział Berlina na 4 sektory okupacyjne: amerykański, brytyjski, francuski, radziecki. Określono cele okupacji Niemiec nazywając je skrótowo mianem "czterech d": demilitaryzacji, denazyfikacji, demokratyzacji, dekartelizacji.

Konferencja poczdamska ustaliła ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich, przyjęła radziecki program w kwestiach wschodnich granic Niemiec.

Po konsultacji z delegacją polską w składzie: B. Bierut, S. Grabski, S. Mikołajczyk, E. Osóbka-Morawski, M. Rola-Żymierski, W. Rzymowski, wytyczono zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. Obok Szczecina Polsce przyznano Gdańsk i południowo-zachodnią część Prus Wschodnich, pozostałą część z Królewcem przyznano ZSRR. Podjęto decyzje w sprawie wysiedlenia Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier

Postanowienia konferencji poczdamskiej stały się podstawą powojennego układu sił na kontynencie i podziału Europy na dwa rywalizujące ze sobą bloki. Osobna deklaracja, wydana 25 lipca przez delegacje USA, Chin i Wielkiej Brytanii, wzywała Japonię do bezwzględnej kapitulacji i ustalała zasady jej demokratyzacji i demilitaryzacji.

XX Wielka Karta Pokoju

Akt końcowy KBWE, zwany Wielką Kartą Pokoju, to dokument przyjęty na zakończenie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie dnia pierwszego sierpnia 1975 w Helsinkach. Podpisany przez wszystkie, z wyjątkiem Albanii, państwa europejskie (33) oraz Stany Zjednoczone i Kanadę. Łącznie 35 sygnatariuszy. Nie był umową w rozumieniu prawa traktatowego, stanowił uroczystą deklarację intencji o znaczeniu politycznym i moralnym, wyrażał wolę współdziałania państw w podzielonej na dwa ideologiczne bloki Europie.

Był to pierwszy przypadek w czasie zimnej wojny, gdy na tak wysokim szczeblu państwa obu bloków zdecydowały się przyjąć wspólne zasady postępowania w stosunkach międzynarodowych.

Regulował zasady pokojowego współistnienia państw o odmiennych ustrojach politycznych. Za podstawowe zasady stosunków międzypaństwowych uznano: równość wszystkich państw, wyrzeczenie się użycia siły, nienaruszalność granic, integralność terytorialną, pokojowe rozwiązywanie konfliktów, nieingerencję w sprawy wewnętrzne innych państw, respektowanie praw człowieka i podstawowych swobód obywatelskich, prawo narodów do samookreślenia, dążenie do współpracy w sferze gospodarczej w celu zabezpieczenia podstawowych potrzeb ludności.

ZSRR i kraje komunistyczne Europy złożyły podpisy pod dokumentem, ale nigdy nie stosowały się do wspólnych postanowień i chciały ograniczyć proces współpracy tylko do spraw rozbrojenia. Podstawowe prawa człowieka były w tych krajach łamane systematycznie, dlatego powstawały organizacje społeczne, które kontrolowały, w jaki sposób rządy traktują zobowiązania podjęte w Helsinkach

W Karcie wyroznia się następujące koszyki:

Koszyk I - Za kluczową część koszyka I uważa się katalog zasad obowiązujących w stosunkach międzynarodowych, na które składały się:

1 - suwerenna równość;

2 - powstrzymanie się od groźby użycia siły i jej użycia;

3 - nienaruszalność granic;

4 - integralność terytorialna państw;

5 - pokojowe rozstrzyganie sporów;

6 - nieingerencja w sprawy wewnętrzne;

7 - poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności;

8 - równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia;

9 - współpraca między państwami;

10 - wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.

Koszyk II - Współpraca w dziedzinie gospodarczej, naukowej i technicznej oraz środowiska naturalnego - obejmował zagadnienia z zakresu wymiany handlowej, współpracy gospodarczej oraz naukowo-technicznej.

Koszyk III - Współpraca w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach pokrewnych - odniesiono się do zagadnień związanych z kontaktami międzyludzkimi, informacją i współpracą w dziedzinie kultury oraz edukacji.

1 - kontaktów między ludźmi – poszerzenia zakresu ich swobody;

2 - informacji – poprawy stanu jej rozpowszechniania i wymiany;

3 - współpracy i wymiany w dziedzinie kultury oraz oświaty.

Koszyk IV - stanowił zapowiedź kontynuacji procesu KBWE

XI Upadek światowego systemu socjalistycznego a Europa

Rozpad systemu komunistycznego w Europie w 1989 roku.

W drugiej połowie 1989 roku doszło w krajach Europy Środkowej i Wschodniej do wydarzeń, które zadecydowały o rozpadzie dotychczasowego systemu komunistycznego w tej części kontynentu. Państwa znajdujące się w sferze wpływów ZSRR, uzyskały niepodległość. Okres ten został nazwany w historii "Jesienią ludów".

Czechosłowacja:

W dniach od 17-19 listopada 1989 roku zorganizowano antykomunistyczną demonstrację w Pradze. Protestujących próbowano spacyfikować za pomocą sił porządkowych. Aresztowanie 150 demonstrantów było przyczyną dalszych protestów. Spowodowało to utworzenie Forum Obywatelskiego, na czele którego stał Václav Havel. W końcu pod wpływem nasilających się demonstracji ustąpiono. Ster rządów przeszedł w ręce opozycjonistów. Wydarzenia, które rozegrały się w Czechosłowacji zostały nazwane "aksamitną rewolucją", ze względu na spokojny i nie przynoszący ofiar sposób przejęcia władzy przez opozycję i obalenie ustroju komunistycznego.

Węgry:

Tutaj przemiany nastąpiły nie w wyniku rewolucji, ale spokojnie. Sprzyjały temu liberalne stosunku polityczne, brak silnej, zorganizowanej opozycji, dość dobra sytuacja gospodarcza. Reformy w kierunku demokratycznym były przeprowadzane przez komunistów zasiadających w kierownictwie Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (WSPR). W związku z wprowadzonymi zmianami w 1988 roku został usunięty z funkcji sekretarza generalnego Jánós Kádár. Tworzono partie opozycyjne takie jak m. in. Węgierskie Forum Demokratyczne, Związek Wolnych Demokratów. Od 13.05. - 18.09.1989 roku przeprowadzono rozmowy między przedstawicielami władz, a reprezentantami różnych odłamów opozycji.

Bułgaria:

Była państwem, w którym do 1989 roku występowały silne wpływy Związku Radzieckiego. Nie istniała silna opozycja antykomunistyczna, nie było wśród społeczeństwa nastawienia przeciw Rosji. Dopiero w listopadzie 1989 roku w Bułgarskiej Partii Komunistycznej (BPK) wybuchł bunt, w wyniku czego został obalony Żiwkow, a partia została przemianowana na Bułgarska Partię Socjalistyczną. Prezydentem Bułgarii został Peter Mładenow, premierem Andrej Łukianow. Pomimo braku silnej opozycji, utworzono Unię Sił Demokratycznych na czele z Żeliu Żelewem. Mniejszość turecka zorganizowała Ruch na Rzecz Swobód. Z powodu trudnej sytuacji gospodarczej utworzono koalicyjny rząd Dymitra Popowa.

Rumunia:

Tutaj sytuacja była o wiele trudniejsza. Do jesieni 1989 roku panowała tu dyktatura i system policyjny. 22 grudnia 1989 roku dyktator Rumunii, Nicolae Ceauşescu, zwołał w Timisoarze w Siedmiogrodzie wiec demonstracyjny. Okazał się on dla niego porażką, doszło do wybuchu walk organizowanych przez opozycję. Został wprowadzony stan wyjątkowy. 25 grudnia doszło do buntu wojska, które schwytało i aresztowało dyktatora i jego żonę. Zostali oni skazani na śmierć przez rozstrzelanie, a wyrok wykonano 25 grudnia. Rządy zostały przejęte przez Front Ocalenia Narodowego na czele z Jonem Iliescu (pierwszy z dotychczasowych sekretarzy KC KP Rumunii). Został on prezydentem Rumunii.

Jugosławia:

Tutaj wydarzenia "jesieni ludów" były najbardziej gwałtowne. Było to związane z tarciami wewnętrznymi pomiędzy odmiennymi kulturalnie i religijnie narodami mieszkającymi na terenie tego państwa. Na tym tle nasilały się dążenia odśrodkowe i narastały spory wyznaniowe między ludnością prawosławną, katolicką i muzułmańską. 25 czerwca 1991 roku z federacji wystąpiły Słowenia i Chorwacja ogłaszając utworzenie samodzielnych państw. Serbowie, którzy zamieszkiwali tereny tych państw żądali przyłączenia ich do niezależnej Serbii. Liczono na poparcie Rosji (Serbska Republika utworzona została w 1992 roku). Na tym tle rozgorzały wewnętrzne walki, które przyniosły wiele ofiar śmiertelnych i zniszczenia.

Albania:

Następcą dyktatora Albanii Envera Hodży był Ramiz Alia. W 1990 roku przeprowadził szereg reform:

1 - reforma systemu politycznego w kierunku demokratyzacji,

2 - wprowadził nową demokratyczną ordynację wyborczą,

3 - wprowadził system wielopartyjny.

Doszło do przekształcenia Albańskiej Partii Pracy w Albańską Partię Socjalistyczną.

NRD:

NRD do 1989 roku pełniła rolę frontowego państwa obozu socjalistycznego. Węgrzy otwarli swoją granicę państwową z Austrią w sierpniu 1989 roku, pomagając w ucieczce na Zachód obywatelom NRD. W Lipsku oraz w wielu innych miastach tego kraju organizowano w październiku 1989 roku spontaniczne demonstracje na rzecz demokratyzacji NRD i zjednoczenia RFN. Powstały partie i inne organizacje związane z opozycją antykomunistyczną. Wobec sytuacji jaka wytworzyła się w kraju Honecker zrezygnował ze stanowiska I sekretarza KC SED (Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności) oraz przewodniczącego Rady Państwa. W następnej kolejności rozwiązał się rząd, a nowy powołano 7 listopada 1989 roku z Hansem Modrowem na czele. 9 listopada 1989 roku zapadła decyzja o otworzeniu granic państwa. Został obalony mur berliński. SED została przekształcona w Partię Demokratycznego Socjalizmu na czele z Egonem Krenzem. Odtąd nie posiadała już w swym ręku pełni władzy. Rząd i kierownictwo PDS pracowało nad planem zjednoczenia Niemiec. Chcieli stworzyć federację obu państw, RFN i NRD.

Ich koncepcja została poparta przez ZSRR. Kanclerz RFN Helmut Kohl, porozumiewając się w tej sprawie z prezydentem USA, Bushem, przedstawił swój plan organicznego zjednoczenia niemieckiego narodu.

ZSRR:

Sytuacja, która wytworzyła się w obozie państw komunistycznych oraz bardzo zła sytuacja gospodarcza, doprowadziły do rozpadu Związku Radzieckiego. Wyścig zbrojeń został w latach 80-tych wygrany przez USA w wyniku wprowadzenia przez amerykański rząd tzw. doktryny Raegana. W celu przeprowadzenia demokratyzacji komunistycznego ustroju ZSRR prowadzono politykę tzw. pierestrojki, uskornienia i głasnostii. Nie przyniosły one jednak pożądanych skutków. Doprowadziło to do upadku i rozpadu ZSRR, kolosu na glinianych nogach (1991).

Polska:

W wyniku obrad "okrągłego stołu" w 1989 roku doszło do kompromisu między komunistycznymi dążeniami obozu rządzącego, a opozycją. Porozumiewano się co do następujących spraw:

I - Przyszły ustrój polityczny powinien opierać się na:

1 - zasadzie suwerenności narodu,

2 - pluralizmie politycznym,

3 - demokratycznym trybie powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej,

4 - niezawisłości sądów,

5 - silnym pełnią praw i swobodnie wybranym samorządzie terytorialnym,

6 - w zakresie ordynacji wyborczej do izb parlamentarnych zniesiono procedury eliminacji kandydatów na innej zasadzie niż w wyniku wyborów,

7 - przywrócono drugą izbę parlamentarną - Senat oraz Prezydenta,

8 - prezydent miał wybierać bezwzględną większością głosów Sejm i Senat, które tworzyły razem Zgromadzenie Narodowe.

Struktura władzy państwowej została w ten sposób zmieniona w znaczący sposób. Dotychczasową politykę policyjnego monologu przekształcono w dialog polityczny.

XXII Europa a świat obecny