Hasło: Ludzie starzy w: Encyklopedii socjologii
Druga połowa XX w. – pojawia się zainteresowanie badaniami nad starymi ludźmi. Przyczyną tej potrzeby jest sytuacja demograficzna – spadek liczby urodzeń, wydłużanie się długości życia człowieka, a w konsekwencji wzrost populacji ludzi starych.
Powstaje nowa gałąź wiedzy – gerontologia społeczna utożsamiana z socjologią starości.
Są teorie określające starość w kategoriach makrospołecznych i mikrospołecznych.
| Poziom makro | Poziom mikro |
|---|---|
Strukturalny funkcjonalizm: teoria wyłączania, teoria aktywności Punktem wyjścia przekonanie o determinującym wpływie norm i ról społecznych na tożsamość i zachowanie osoby starszej (Parsons). |
Teoria wymiany (Martin, Roberto, Scott, Blau, Dowd). Istnienie wymiany nieekwiwalentnej może doprowadzić do nierówności społecznej ludzi starych. Teoria naznaczania społecznego – podatność ludzi starych na mechanizm naznaczania społecznego; utrata ról społecznych oraz brak grup odniesienia. → Model społecznej rekonstrukcji (Kuypers, Bengtson) – możliwość interakcji między starszą osobą a otoczeniem. |
Teoria wyłączania (Cumming, Henry) – starzenie to proces ograniczenia interakcji między osobą starszą a innymi członkami społeczeństwa. Krytycy: Hochschild, Hardy, Palmore, Farnes, Piotrowski, Streib (proponuje termin “wyłączanie selektywne” – podkreślenie różnego stopnia nasilenia tego zjawiska). |
Bieg życia – samopoczucie jednostki i sposób postrzegania starości zależą od doświadczeń we wcześniejszych fazach życia. |
Teoria aktywności (Havighurst, Albrecht, Cavan) – aktywne przystosowywanie się do starości, podtrzymywanie wzorów i wartości charakterystycznych dla wieku średniego. Teoria kontynuacji (Peterson) przesadnie optymistyczną wizją starości. |
|
| Teoria stratyfikacji wieku (Riley, Johnson, Fonner) – podział społeczeństwa na grupy wieku. | |
| Teoria podkultury starości (Rose) bliska efektowi kohorty. | |
| Polityczna ekonomia starości (Estes, Walker, Townsend, Phillipson, Guillemard) – starość produktem polityki socjalnej, podziału pracy, różnic ekonomicznych i społecznych. Problemy ludzi starych należy badać w kontekście gospodarki światowej i w/w elementów. | |
| ‘”Ageizm” – uprzedzenia wobec osób starych, dyskryminacja oparta na kryterium wieku. |
Teoria modernizacji (Cowgil, Holmes) – modernizacja spowodowała obniżenie statusu ludzi starych w społeczeństwach uprzemysłowionych.
Pozytywnie myślący Rosenmayr – w warunkach postmodernizmu i wysokiego rozwoju technologicznego, następuje wzrost wartości ludzi starych i ich społeczno-kulturowego prestiżu.
Badania w Polsce mają charakter głównie deskryptywno-diagnostyczny, statyczny; dominuje w nich nachylenie socjalno-praktyczne.
Najczęściej badana jest:
problematyka rodzinna,
sytuacja ludzi starych na wsi,
wpływ transformacji ustrojowej na pozycję społeczną oraz jakość życia i zdrowia.
Nieśmiałe próby wprowadzenia na polski grunt perspektywy biegu życia, teorii wymiany społecznej, aktywności i wyłączania.
Starzenie się polskiego społeczeństwa.
W okresie powojennym procentowy udział starszego pokolenia w ogólnej liczbie ludności podwoił się.
Problemy ludzi starych – niedostatek, napięcia, trudności.
1-sza faza transformacji systemu – stopnienie oszczędności, pogorszenie się relacji przeciętnej emerytury do przeciętnej płacy.
Państwo chciałoby stopniowo wycofywać się ze swojej roli opiekuńczej – istnieje ryzyko pojawienia się „luki opiekuńczej”.
Konkurentami ludzi starych w dostępie do świadczeń socjalnych są: bezrobotni, bezdomni, ubodzy. Efektem jest ograniczenie usług opiekuńczych na rzecz osób starszych.
Ludzie starzy w b. wąskim stopniu uczestniczą w życiu społeczno-politycznym, są zorientowani na sprawy domowo-rodzinne i religijne. Przyczyną tej sytuacji są:
przemiany systemowe,
krytyka przeszłości, na którą przypadła większa część biografii ludzi starych,
rozpad instytucji, organizacji i związków, do których ludzie starzy przynależeli,
przywiązanie ludzi starych do tradycji,
uwarunkowania kulturowe,
zła kondycja zdrowotna.