„Moralność” - hasło z” Encyklopedii socjologii”
Historia socjologicznej refleksji nad moralnością
Od starożytności wielu autorów porusza kwestię moralności:
Platon uważa, że zasady moralne narzucane są słabszym przez silniejszych
Arystoteles
Polibiusz widzi w upadku moralności upadek mocarstw
Ibn Chaldun
Niccolo Machiavelli
Thomas Hobbes utożsamia prawa natury z prawami moralnymi
Adam Smith
Bernard Mandeville odróżnia indywidualne motywacje czynów od ich społecznych konsekwencji
Monteskiusz twierdzi, że moralność zdeterminowana jest przez zjawiska społeczne i przyrodnicze
Karol Marks uważa, że moralność należy do sfery świadomości społecznej
Karol Darwin uważa, że rozwój moralności polega na utrwaleniu się tych reguł, których przestrzeganie zwiększa szanse pomyślnej egzystencji
Twórcy socjologii moralności
Emile Durkheim
od 1898 roku wydawane jest pismo „L'Annee Sociologique”, w którym znajduje się rozdział poświęcony moralności
według niego moralność jest faktem społecznym
moralność powinna być przedmiotem badawczym przede wszystkim socjologii
różne społeczności i grupy mają różną moralność, taką, jakiej potrzebują do zaspokajania potrzeb zbiorowych i indywidualnych
reguły moralności są narzucane jednostkom w procesie socjalizacji
w ramach zasad moralnych powinny działać tzw. „rozproszone sankcje”, które mają postać karzącego potępienia przez opinię publiczną
Lucien Levy-Bruhl
podkreśla znaczenie praktyczne socjologii moralności - stworzenie naukowych podstaw „racjonalnego kunsztu moralnego”
Oprócz nich wpływ na rozwój socjologii moralności mieli również naukowcy ze szkoły durkheimowskiej: Marcel Mauss, Paul Fauconnet, Marcel Granet, Albert Bayet. Wydano liczne książki poruszające tę tematykę, m.in. „Morals in evolution” Leonarda Hobhouse'a, „The origin and development of moral ideas” Edwarda Westermarcka oraz “Etyka protestancka a duch kapitalizmu” Maxa Webera.
Spory o pojęcie moralności
Trudność w ścisłym zdefiniowaniu zjawisk moralnych wynika z faktu, że opisowe podejście w badaniach nad moralnością oznacza konieczność bycia obiektywnym i nie wartościowania, oraz że z moralnością nie są tak wyraźnie związane sformalizowane instytucje, jak na przykład w przypadku prawa.
Według Marii Ossowskiej, nie da się stworzyć ścisłej definicji moralności. Nie zgadza się z tym Ija Lazari-Pawłowska, według której da się dla konkretnych przedsięwzięć badawczych stworzyć ścisłe definicje oparte na konkretnych kryteriach.
Według Eugene Dupreel, czyny określane w kategoriach moralnych charakteryzują się dwiema cechami: są ofiarą wyrzeczeń oraz podporządkowaniem się regule obowiązującej w danej grupie społecznej.
Według George'a Gurvitcha, istota zjawisk moralnych dana jest w intuicyjnym doświadczeniu społecznym. Czyn moralny musi spełniać trzy warunki: działający podejmuje wysiłek godny bezinteresownej aprobaty, pojawiają się przeszkody, działający podejmuje walkę z tymi przeszkodami.
Studia nad moralnością - przegląd problematyki
Istnieje kilka głównym tematów poruszanych w ramach socjologii moralności:
geneza moralności traktowanej jako swoiste zjawisko kształtujące się w trakcie rozwoju społecznego
kulturowe zróżnicowanie moralności, zagadnienie podejmowane głównie przez antropologów kulturowych, łączy się ze sporem o uniwersalność norm moralnych
zróżnicowanie moralności w przekroju historycznym
zróżnicowanie moralności w społeczeństwie, w którym istnieją różne klasy, warstwy, grupy zawodowe itp. charakteryzujące się specyficznymi systemami wartości i norm
wpływ moralności na inne dziedziny życia - np. kapitalizm, system demokratyczny
funkcje społeczne w kategoriach teorii ogólnych - charakterystyczny jest tu spór o funkcjonalność norm moralnych
rozwój moralny jednostki
Istnieją cztery orientacje moralne wyróżnione ze względu na sposób ich uzasadniania:
prospołeczna - odwołanie się do cudzego dobra
godnościowa - odwołanie się do własnej godności
wzajemnościowa - odwołanie się do zasady „nie czyń drugiemu, co Tobie nie miłe”
tabuistyczna - odwołanie się do ogólnie przyjętych zasad, np. do Dekalogu
W miastach dominują orientacje prospołeczna i tabuistyczne, na wsi zaś - wzajemnościowa.
Moralność - są to przekonania i zachowania uznawane za moralne w danej grupie lub społeczeństwie
Etyka - to uporządkowane systemy aksjomatyczne
W praktyce oba terminy bywają używane zamiennie.