Początki liberalizmu sięgają XVI i XVII w. Okres ten przypada na rozpad systemu feudalnego, konkurowanie klasy średniej z arystokracją ziemiańską o hegemonię polityczną. W XVIII w, ta ideologia liberalna była już dobrze rozwinięta, co było wyzwaniem dla arystokracji. Tendencje liberalne wywodziły się z epoki oświecenia co wywarło ogromny wpływ na myśl zachodnią. Jako pierwsi pojęcie ideologii sformułowali francuscy les philosophes, których stanowisko było negatywne co do monarchii absolutnej oraz dogmatów Kościoła, uważali że hamuje to postęp ludzkości. Idee filozofów zostały wprowadzone w czyn przez rewolucjonistów amerykańskich w 1776r, a trzynaście lat później przez francuskich. Po nie długim upływie czasu nastąpiła rewolucja przemysłowa która doprowadziła do przemian ekonomicznych na świecie. Dzięki nowym technologiom, pomnażano wszelakie dobra materialne, dzięki czemu nastała klasa kapitalistyczna która objęła prowadzenie w handlu.¹ Głównym pionierem liberalizmu był John Locke. Był angielskim filozofem, który wywarł duży wpływ na pedagogikę, przedstawiciel empiryzmu. Poszukiwał odpowiedzi na pytanie w jaki sposób rozum ludzki dochodzi do poznania i gdzie są granice tego poznania. Odrzucił zasadę idei wrodzonych, przyjął że umysł ludzki to tabula rasa (gładka, nie zapisana tablica), którą zapełnia doświadczenie zewnętrzne i wewnętrzne. Poglądy te spowodowały optymizm pedagogiczny, doniosłe dla dydaktyki, wykazały jak wielką rolę spełnia edukacja jako czynnik kształtujący ludzi. Swoje poglądy pedagogiczne przedstawił w swoim dziele, a w 1923 r w Anglii ukazało się zbiorowe wydanie pism.² Na ideologii liberalizmu oparł swoje dzieło „Dwa traktaty o rządzie”. Obecna w nich koncepcja systemu oraz to że człowiek posiada pewne niezbywalne prawa stanowi fundament liberalizmu. Z jego fundamentalnych zasad, rządzących ludzką zbiorowością dowodził iż „nikt nie powinien wyrządzać drugiemu szkód na życiu, zdrowiu, wolności czy majątku”. Twierdził iż każdy człowiek ma przyrodzone prawo do życia, wolności i własności. Kiedy natomiast te zasady i prawa zostają naruszane, ludzie jednoczą się w sprzeciwie łamaniu tych praw i wspólnie zawierają umowę społeczną w opozycji do ludzi naruszających i łamiących te prawa. Locke uważał że ludzie są wolni, równi i niezależni. Mówił że nikt nie może pozbawiać ich własnego mienia oraz podporządkowywać sobie kogoś pod władzę. Edukacja rodowitych arystokratów miała umożliwić pełnie przypisanych im ról politycznych. Przywódcy rodzili się, aby rządzić. Podwładni po to, aby poddać się ich rządom. Byli wychowani do bezwarunkowego posłuszeństwa na rozkazy i uległości. Z racji tego że każdy człowiek był z góry osadzony w którejś z tych dwóch funkcji, wychowanie było automatycznym procesem, a nie aktywnym uczestnictwie w rzeczywistości politycznej. Teoria rządów Locka była przeciwstawną dla wcześniejszej, postulowała o przeprowadzenie zmian w edukacji i polityce. Ów system miał na celu aby każdy człowiek mógł być wybrany do władzy. Władza wywodziła się od ludzi, na mocy umowy społecznej, gdzie jednocześnie rządzili i byli pod władzą rządów. Poprzez tą zmianę, zmieniła się też edukacja. Nie było już edukacji odpowiedniej dla każdej warstwy, przeciwnie była potrzebna wszystkim obywatelom, aby każdy miał szansę kandydować na stanowisko władzy. Wybór władzy oznaczał, że każdy ma prawo oddać swój głos i w ten sposób uczestniczyć w podjęciu decyzji obywateli co do wyboru władz. ³ W swoim dziele Locke, dowodził że celem rządu jest ochrona praw obywatelskich. Mówił że kiedy władza sprawowana ( wtedy Stuartowie) ogranicza swobodę obywatelską, naród ma prawo do sprzeciwienia się i poprzez ponowne zjednoczenie powołaniu nowego rządu. Thomas Jefferson, opracowując swoje dzieło „Deklaracja niepodległości” oskarżył brytyjskiego władcę o pogwałcenie umowy społecznej i odebranie naturalnych praw obywateli. Jefferson twierdził, że amerykanie mają prawo do nie posłuszeństwa monarchii angielskiej i powołać nowy rząd. Swoje stanowisko uzasadnił teorią praw naturalnych „wszyscy ludzie stworzeni są równymi, że Stwórca obdarzył ich pewnymi nienaruszalnymi prawami, że w skład tych spraw wchodzi życie, wolność i swoboda ubiegania się o szczęście.” Locke jak i Jefferson, uważali wolność za niezbywalne prawo każdego człowieka. Wolność oznaczała swobodę formułowania strategii, wybierania pomiędzy nimi oraz realizowaniu ich w działalnościach społecznych, politycznej, religijnej, gospodarczej, edukacyjnej i intelektualnej.⁴ Polityka i ustawodawstwo liberalne mają na celu ekonomiczną wolność jednostki, udostępniając swobodę konkurencji i nagromadzania majątku. Liberałowie angielscy i amerykańscy uważali, że w momencie narodzin człowiek jest albo dobry albo neutralny pod względem moralnym, ale na pewno nie zdeprawowany.⁵ Takie założenie pozwoliło na usunięcie ograniczeń narzucanych przez władzę i kościół. Opowiadanie się za tym porządkiem wiązało się z podstawowymi prawami człowieka do życia, wolności i własności. Uważali że należy uwolnić obywateli od absolutyzmu, dając im wolność słowa, druku i nauczania. Liberałowie wierzyli że wykształcony człowiek będzie dążył do osiągania osobistych celów ale także do utrzymania społecznego porządku. Poprzez taki układ władze mają szacunek do prawa zrzeszania się, swobody posiadania wiedzy ale także i wolności słowa, prasy i zebrań. Charakterystyczność potępi rozumu i skuteczność metod naukowych ma swoje następstwa w wychowaniu. Mówiąc o edukacji nieformalnej należy zapewnić społeczeństwu swobodę dostępu do informacji. Obywatele powinni mieć przywilej do wolności słowa i zebrań, dzięki czemu mieli prawo do wygłaszania swoich myśli i zdania bez obawy przed karą. John Stuart Mill twierdził, że wolność prasy, zebrań i wypowiedzi tworzy konkurencję idei. Chrześcijanie domagali się wykonywania praktyk religijnych, zagwarantowania wolności tworzenia i działania organizacji i klub o tematyce religijnej na terenie szkół. Formułując swoje koncepcje Locke jak i Jefferson, stawiali jednostkę ponad wszystko, twierdzili że każdy ustrój społeczno – polityczny to taki w którym każdy obywatel ma prawo de realizacji własnych dążeń, a państwo jak najmniej w to ingeruje. Bez wątpienia można zauważyć iż liberalizm kierował się pragnieniem zwiększenia wolności jednostki i umożliwieniu swobodnego rozwoju. Analizując przeszłe wydarzenia liberaliści definiują wolność jako wyzwolenie spod ucisku. Według Locke’a takie wartości jak „życie, wolność i własność”, to przyrodzone prawa które należy chronić przed rządami które ograniczałyby je. Liberaliści tacy jak John Stuart Mill, uważali że wolność to swoboda i otwarta wymiana idei. Wolność wypowiedzi, prasy i zgromadzenia oznaczała brak ograniczenia ze strony rządu i kościoła. W polityce edukacyjnej nacisk kładziony jest na tak zwaną wolność akademicką. Czyli swobodę nauczania i posiadania wiedzy. Od nauczycieli oczekiwało się, że będą korzystać z tej wolności z zaznaczeniem granic ich kompetencji i specjalności. Wolność akademicką można podzielić na trzy aspekty. Wolność pojmowana w sposób negatywny, jako brak odpowiednich środków przymusu, wolnością szkoły jako instytucji, wolnością jako warunkiem skuteczności metodologicznej.⁶ Pierwszy rodzaj wolności – wolność jako brak instytucjonalnych środków przymusu . Jedną z naczelnych zasad liberalizmu jest wolność akademicka, przyjęta następnie przez reformistów. Ma ona za zadanie chronić swobody nauczyciela i uczniów przed stosowaniem ucisku i przymusu ze strony reprezentantów władzy. Wolność akademicka, która stawia sobie za cel prawo co do swobody wypowiedzi czy informacji, oznacza zniesienie cenzury edukacyjnej która utrudniała dostęp do zdobywania i poszerzania swojej wiedzy. W instytucjach oświaty taki jak szkoła, wolność akademicka stanowi ochronę przed radą szkolną, dyrekcją która mogłaby ograniczać swobodę wypowiedzi własnego zdania i dociekań uczniów. Teoria liberalizmu nie tylko promuje wolność akademicką ale także wyznacza jej zakres granic. Nauczyciel ma za zadanie przekazywać wiedzę z specjalności którą się zajmuje. Przekroczenie takiej granicy, która przekracza zakres naszych kompetencji prowadzi do naruszenia prawa innego nauczyciela. Uczeń posiada prawo do nauki, nauczyciel może je naruszyć jeśli nie stworzy pewnego rodzaju swoistego klimatu do nauki podopiecznego. Uczniowie mogą łamać prawo nauczyciela poprzez zakłócenie im przebiegu lekcji, jak i pozostałym uczniom poprzez nie możność uczenia się. Kolejną wolnością jest wolność szkoły jako instytucji. W instytucjach szkolnych opartych na liberalizmie nie powinno podlegać upolitycznieniu. Nie mogą propagować idei głoszonych przez partie. Konieczna jest ochrona takiego rodzaju placówki oświatowej przed jakimkolwiek wpływem polityki ponieważ, w przypadku jej braku ogranicza się możliwość zdobywania wiedzy przez uczniów.⁷ Kolejnym aspektem jest wolność jako warunek skuteczności metodologicznej. Postulowanie wolności akademickiej, rozumianej jako wolność dociekań i wypowiedzi, ma wpływ na wiele aspektów edukacji. Oznacza to że uczniowie mają prawo do badania spraw dla nich kontrowersyjnych. Ta swoboda daje możliwość rozwiązywania przez uczniów problemów, a nauczycielom wprowadzanie metod naukowych do nauczania. Wolność akademicka charakteryzuje się również swobodą pracy badawczej oraz wykorzystaniem jej wyników na dalszych etapach kształcenia. W dziedzinie nauczania, uczenia się wolność dociekań, opiera się na założeniu że nie obowiązują żadne z góry przyjęte przekonania, których nie byłoby możliwości zmienić ani których nie można by było badać. Liberalizm jest ideologią, która zaważyła na myśli zachodu i ukształtowała instytucje. Stworzenie w ramach liberalizmu koncepcji człowieka oraz teorię na temat postępu nauki, które są aktualne do dziś. Koncepcja ta przesiąknęła amerykański system oświaty, podobnie jak to iż należy chronić swobody jednostki i jej prawo do prywatnej własności. Wolność w liberalnym znaczeniu przejawia się swobodą działań. Przedmiotem troski powinny być starania, aby stworzyć gwarancje prawne i polityczne dla zabezpieczenia przestrzeni wolności człowieka. W sferze życia społecznego, wolność wiąże się z wspomnianymi wyżej pochodnymi praw naturalnych, m.in. wolności wyznania, sumienia, przemieszczania się, z zastrzeżeniem, iż wolność jednych nie może naruszać wolności innych ludzi. Liberalizm rozwiązuje konflikty dotyczące zakresu wolności przez odwołanie do kryterium użyteczności. Teoria umowy społecznej zakłada swobodę wyrażania myśli, równą potencjalną racjonalność wszystkich jednostek i konieczność stworzenia sytuacji wolnej od lęku i nacisku podczas ustalania powszechnie obowiązujących zasad moralnych.

BIBLIOGRAFIA:

Gutek G, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003

Kunowski S, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993

Okoń W, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998

---

1. G. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003, s. 173- 174↩

2. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998, s. 213↩

3. G. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003, s. 177- 178↩

4. G. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003, s. 179↩

5. S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993, s. 117↩

6. S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993, s. 118↩

7. G. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk 2003, s. 194- 195↩