Mikroekonomia

_____________________________________________________________

Katedra Gospodarki Światowej

i Integracji Europejskiej

dr Agnieszka Drzymała

[e-mail]

_____________________________________________________________

Ekonomia to nauka o procesach gospodarczych, która wykrywa i opisuje prawidłowości rządzące tymi procesami.

Prawidłowości te to prawa ekonomiczne.

Procesy gospodarcze to procesy:

- produkcji

- wymiany

- podziału

- konsumpcji środków zaspokajających ludzkie potrzeby

_____________________________________________________________

Ekonomia to nauka badająca, w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby, będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

Przy nieograniczonych potrzebach ważne jest, aby dana gospodarka robiła jak najlepszy użytek ze swoich ograniczonych zasobów.

____________________________________________________________

W procesach gospodarowania korzysta się z zasobów, które są ograniczone:

1. ludzkich (ludzie + wiedza + umiejętności + doświadczenie)

2. naturalnych (ziemia + woda + bogactwa naturalne + powietrze)

3. zasobów będących wynikiem wcześniejszej działalności człowieka (narzędzia, maszyny, budynki, środki transportu, środki finansowe)

Ilości tych zasobów są ograniczone, zatem powinno się korzystać z nich efektywnie.

_____________________________________________________________

Gospodarka wytwarza efektywnie - gdy nie można zwiększyć ekonomicznego dobrobytu jednostki, nie pogarszając sytuacji kogoś innego.

_________________________________________________________________

Ekonomia pełni funkcje:

1. poznawczą:

- dostarcza wiedzy o kategoriach,

- o rządzących nimi prawidłowościach,

- o ich przyczynach i skutkach

2) aplikacyjną

Ustalenia ekonomii powodują sformułowanie wniosków i wskazówek dla podmiotów gospodarczych

________________________________________________________________

Podmioty gospodarcze to:

- gospodarstwa domowe

- przedsiębiorstwa

- państwo

_____________________________________________________________

W ekonomii wyodrębnia się dwa główne działy: Mikroekonomię i Makroekonomię.

Mikroekonomia – bada poszczególne elementy gospodarki: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory gospodarki, rynki określonych produktów, rynki określonych usług. Analizuje ona sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców.

Makroekonomia – bada gospodarkę jako całość, bada wielkości agregatowe dotyczące całej gospodarki: PKB, bezrobocie, handel, inflację, itd.

________________________________________________________________

Potrzeby ludzkie:

1. biologiczne – podstawowe (spanie, jedzenie, picie, mycie się, potrzeby fizjologiczne)

2. materialne (telewizor, komputer, samochód, mieszkanie, łóżko, meble)

3. wyższego rzędu – komunikacja z innymi, zdobywanie wiedzy, nauka, bezpieczeństwo, kultura (teatr, kino, filharmonia) realizowanie celów, odpoczynek, rekreacja, dbanie o zdrowie

______________________________________________________________

Środki zaspokajania ludzkich potrzeb dzielimy na :

1. materialne – (tzw. dobra) obejmują naturalne zasoby przyrody i rzeczy będące wynikiem działalności człowieka

2. niematerialne – przekazywanie wiedzy, przekazywanie informacji, porady lekarskie, porady prawne

_______________________________________________________________

Produkcja to działalność ludzka, która polega na wytwarzaniu ludzkich środków niezbędnych do zaspokajania ludzkich potrzeb.

Produkty to dobra i usługo otrzymywane w wyniku produkcji.

Dobra wolne dostępne są bez procesu produkcji np. powietrze

_______________________________________________________________

Czynniki produkcji:

1. praca – świadome i celowe czynności człowieka oddziałujące na przyrodę i zmieniające ją (ludzie wraz z ich umiejętnościami i doświadczeniem)

2. ziemia – dary natury, zasoby naturalne ( ziemia = ziemia uprawna = grunty pod zabudowę = tereny rekreacyjne + bogactwa naturalne zawarte w ziemi + to co rośnie na ziemi np. las + znajduje się na niej np. rzeka)

3. kapitał - obejmuje potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej: wstępnie przetworzone surowce, półfabrykanty, budynki, maszyny, urządzenia, środki transportu, surowce oraz środki finansowe: środki pieniężne = pieniądze, papiery wartościowe (czyli akcje i obligacje)

________________________________________________________________

Technologia produkcji wyznacza ilości i rodzaj czynników produkcji koniecznych do wyprodukowania danego produktu, wyznacza również proporcje, w jakich te czynniki produkcji powinny być ze sobą połączone.

________________________________________________________________

Gospodarstwo domowe – najmniejsza komórka społeczna, najczęściej rodzina (ale niekoniecznie), która gromadzi dochody i wydaje je.

Funkcje gospodarstwa domowego:

1. konsumpcyjna - decyduje na jakie cele przeznaczyć dochody i swoje nagromadzone oszczędności, rozdysponowuje je wedle swojego uznania. Gospodarstwo nie musi.

2. produkcyjna – decyduje jak zdobywać dochody ( np. praca najemna, prowadzenie działalności gospodarczej na własny rachunek, procent z lokat w banku)

________________________________________________________________

Przedsiębiorstwo

Przedsiębiorstwa dzielimy na jedno i wieloosobowe. Dysponuje ono określonymi środkami ( np. budynkiem, samochodem, pieniędzmi, urządzeniami), które są niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług. Działalność nastawiona jest na uzyskanie jak największego dochodu.

Jakie są przykłady przedsiębiorstw?

Państwo – struktura administracyjna danego społeczeństwa zamieszkującego dane terytorium.

Państwo dysponuje władzą:

- ustawodawczą

- wykonawczą

- sądowniczą

_____________________________________________________________

Własność – w sensie ekonomicznym - oznacza możliwość decydowania o sposobie wykorzystania czynników produkcji i rezultatów działalności gospodarczej.

Własność:

1. prywatna :

- indywidualna ( uprawnienia własnościowe realizują osoby fizyczne, indywidualne)

- zbiorowa

- międzynarodowa

2) publiczna :

- państwowa – uprawnienia własnościowe realizują instytucje publiczne (ministerstwa) przez swoich przedstawicieli (urzędników)

- komunalna (municypalna)

3) własność spółdzielcza

______________________________________________________________

Powszechnie uważa się, że własność publiczna nie tworzy takich warunków do racjonalnej działalności jak własność prywatna. W przedsiębiorstwach państwowych nie ma grup zainteresowanych zyskiem, tylko płacami i premiami (a jest to element kosztów).

__________________________________________________________

Gospodarkę dzielimy na:

1. towarową – gdy produkcja z góry przeznaczona jest na sprzedaż

2. towarowo – pieniężną – gdy produkowane towary sprzedawane i kupowane są za pieniądze

3. naturalna – gdy produkcja, towary przeznaczane są na zaspokojenie potrzeb własnych wytwórców

________________________________________________________________

Gospodarkę określamy jako:

1. rynkową – regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek (mechanizm rynkowy)

2. nakazową – regulatorem procesów gospodarczych są nakazy, zakazy, dyrektywy wydawane przez biurokrację państwową. (Ten typ gospodarki nazywany był systemem nakazowo – rozdzielczym lub gospodarką centralnie planowaną).

________________________________________________________________

System rynkowy:

1. Pierwszy element (spontaniczny sposób koordynacji działalności podmiotów gospodarczych). Inaczej mówimy rynkowy mechanizm alokacji zasobów gospodarczych. Dokładnie kwestie gospodarcze są rozwiązywane przez anonimowych uczestników życia gospodarczego: konsumentów, producentów. O wszystkim decydują spontaniczne procesy będące rezultatem interakcji kupujących i sprzedających. W tym systemie relacje między produkcją a potrzebami są kształtowane przez zachowania konsumentów i producentów.

Istotne są tu 2 pytania:

- co produkować w takim systemie?

- jaki mechanizm rozstrzyga co produkować?

Dobra wytwarzane są na podstawie sygnałów płynących od konsumenta. Wyższa cena dobra A w porównianiu z ceną dobra B oznacza, że w konsekwencji producent będzie wytwarzał dobro A.

1. Drugi element – dominuje własność prywatna, dlatego, że wiąże się z dużą swobodą decydowania o sposobie wykorzystania czynników produkcji, a to z kolei tworzy mechanizm samoczynnego rozstrzygania podstawowych problemów ekonomicznych.

________________________________________________________________

System gospodarki centralnie planowanej:

1. Pierwszy element – (urzędnicy, politycy) decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać. Plan centralny zawierał szczegółowe zadania dla poszczególnych przedsiębiorstw (każde przedsiębiorstwo miało swoje zadanie produkcyjne). Odpowiednio do zadań produkcyjnych ustalane były przydziały niezbędnych czynników produkcji.

2. Drugi element – własność publiczna wiąże się z małą swobodą decydowania o sposobie wykorzystania czynników produkcji, dlatego tworzy mechanizm planowego rozstrzygania problemów ekonomicznych.

_______________________________________________________________

Systemy gospodarcze – podsumowanie

1. Gospodarka rynkowa :

- mechanizm koordynacji działalności jednostek gospodarczych spontaniczny (jednostki na podstawie uzyskanych informacji, np. cen samoczynnie dostosowuja swoje działania do potrzeb innych)

- dominuje prywatna własność czynników produkcji

2) Gospodarka centralnie planowana:

- mechanizm koordynacji działalności jednostek gospodarczych planowy (plan określa zadania dla poszczególnych jednostek, w taki sposób by nawzajem zaspokajały one swoje potrzeby)

- dominuje publiczna własność czynników produkcji

________________________________________________________________

PRAKSEOLOGIA – to nauka zajmująca się problemami racjonalnego działania.

Zasada racjonalnego gospodarowania określa dokonywanie wyborów najbardziej korzystnych (optymalnych) rozwiązań w procesie gospodarownia.

Zasadę formułuje się w 2 wariantach:

1. należy dokonać takiego wyboru, aby przy danym nakładzie środków osiągnąć największy efekt

2. należy dokonać takiego wyboru, aby dany efekt osiągnąć przy użyciu najmniejszego nakładu środków

Proszę podać przykłady na każdy wariant?

________________________________________________________________

Zasada racjonalnego gospodarowania polega na dążeniu do uzyskania najkorzystniejszej relacji między nakładami a efektami ( rozumiana albo jaka zasada największego efektu, albo jaka zasada najmniejszego nakładu).

______________________________________________________________

Ekonomiczna efektywność gospodarowania określana jest przez porównanie uzyskiwanych z działalności gospodarczej efektów do ponoszonych na nią nakładów lub nakładów do efektów.

efekty/nakłady = stosunek jest najwyższy

nakłady/efekty = stosunek jest najniższy

______________________________________________________________

Rachunek ekonomiczny to rachunek w którym dąży się do wyboru ekonomicznie najlepszego, najbardziej efektywnych wariantów decyzji, porównując uzyskiwane z działalności gospodarczej efekty (np. dochody) z ponoszonymi nakładami (np. wydatkami).

Porównujemy efekty i nakłady w celu wybrania możliwie najlepszych wariantów decyzji.

________________________________________________________________

Aby posługiwać się rachunkiem ekonomicznym należy spełnić 3 warunki:

1. efekty działalności gospodarczej i ponoszone nakłądy muszą byż mierzalne (wymierne, czyli musi określać jednostka miary)

2. nakłady i efekty musza być wyrażone w takich samych jednostkach miary

3. trzeba dysponować możliwie jednoznacznym kryterium wyboru

_______________________________________________________________

Granica możliwości produkcyjnych

Dobra konsumpcyjne są przeznaczone na bieżącą konsumpcję, np. chleb, woda mineralna, jabłka.

Dobra inwestycyjne przeznaczone są na powiększenie zdolności wytwórczych gospodarki. Wykorzystywane są do produkcji dóbr konsumpcyjnych w przyszłości, np. maszyny, urządzenia.

Przy danych zasobach, danym poziomie techniki i organizacji oraz danych umiejętnościach ludzi zawsze istnieje problem wyboru – jakie dobra wytwarzać i w jakich ilościach w danej gospodarce.

________________________________________________________________

Przykład:

1. Zakładamy, że gospodarka może wytwarzać tylko dwa dobra:

- konsumpcyjne – tkanina

- inwestycyjne – maszyna do produkcji tkanin

2. Wszystkie zasoby gospodarki można skierować do:

- tylko do produkcji tkaniny (skrajny wariant)

- tylko do produkcji maszyn (skrajny wariant)

- zasoby gospodarki można podzielić między te dobra (osiągane są różne poziomy produkcji ponieważ można produkować obydwa te dobra równocześnie).

______________________________________________________________

Na osi pionowej oznaczamy produkcję materiału zaś na osi poziomej produkcję maszyn.

Punkt T oznacza mniejszą produkcję tkaniny i maszyn – niepełne wykorzystanie zasobów gospodarczych.

Punkt K jest nieosiągalny, aby osiągnąć ten punkt gospodarka musiałaby posiadać większe zasoby oraz wiedzę i technikę na wyższym poziomie.

________________________________________________________________

Krzywa transformacji :

inaczej krzywa możliwości produkcyjnych,

jest zbiorem punktów ilustrujących różne kombinacje (struktury) wytwarzanych dóbr, przy założeniu pełnego wykorzystania czynników produkcji i danej technologii.

_______________________________________________________________

Kształt krzywej transformacji:

Rosnący koszt alternatywny – ilość jednego dobra,z której trzeba zrezygnować, aby uzyskać dodatkową jednostkę drugiego dobra.

Warianty ekonomiczne efektywne są to warianty konkurencyjne wobec siebie. Mniejsza ilość tkaniny (dobra konsumpcyjne) jest równoważona większą ilością maszyn (dobra inwestycyjnego). Znajdując się na granicy możliwości wytwórczych gospodarka wykorzystuje w pełni swoje zasoby.

______________________________________________________________

Na przesunięcie w górę krzywej transformacji ma wpływ:

1. postęp technologiczny

2. zwiększenie zasobów czynników produkcji

_______________________________________________________________

RYNEK

Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają.

Rozróżniamy kryteria według:

1. przedmiotu obrotu (rynek dóbr i usług konsumpcyjnych oraz rynek czynników produkcji: pracy, ziemi, kapitału)

2. zasięgu geograficznego (rynki lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe i światowy)

3. w zależności od sytuacji gospodarczej rozróżniamy rynek:

- sprzedawcy (długotrwała przewaga popytu nad podażą)

- nabywcy (przewaga podaży nad popytem)

4) od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji:

- rynek homogeniczny (jednorodny np. rynek pszenicy, rynek ropy naftowej)

- rynek heterogeniczny ( np. rynek pracy – zawiera wiele rynków – praca wymagającą różnych klasyfikacji, umiejętności, różne zawody)

5) od stopnia wyrównywania się cen (rynek doskonały i niedoskonały)

Cechy rynku doskonałego:

1. rozproszenie po stronie popytu i podaży ( jest wielu nabywców i wielu oferujących dobra producentów, zatem żaden z podmiotów nie może wpływać na kształtowanie się cen, cena pochodzi z zewnątrz czyli z rynku i jest dla podmiotów pewnym parametrem)

2. brak barier wejścia na rynek (i wyjścia z niego) zatem wszystkie zasoby są w pełni mobilne i istnieje łatwośćzmiany zastosowania zasobów

3. przejrzystość ( sprzedający i kupujący dysponują pełnymi informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji, w tym zwłaszcza o cenach)

4. jednorodność dóbr i usług (dobra o tym samym przeznaczeniu mają jednakowe cechy fizyczne) i są postrzegane przez nabywców jako jednakowe, niezależnie jaki producent je wytworzył.

Cechy rynku (niedoskonałego) monopolistycznego:

1. przedsiębiorstwa mają wyłączność na produkcję i zbyt danego towaru

2. kontroluje w pełni sytuację rynkową, ustala wysokość ceny i rozmiary produkcji czyli podaży. Bierze pod uwagę uwarunkowania popytowe i podażowe.

MONOPOL – jeden dostawca danego towaru – dobra, ma wyłączność na produkcję danego dobra.

MONOPSON – jeden odbiorca danego towaru

OLIGOPOL – kilka przedsiębiorstw, które dominują w danej dziedzinie gospodarki, dzielą się między siebie rynki zbytu.

________________________________________________________________

Konkurencja cenowa : występowała w gospodarce wielokonkurencyjnej, która występowała powszechnie do drugiej połowy XIX wieku w wielu krajach (Wielka Brytania, Niemcy, Stany Zjednoczone)

Cecha charakterystyczna: istniało w prawie każdej dziedzinie produkcji wielu równorzędnych przedsiębiorców. Konkurowali między sobą. Żaden jednak nie miał znaczącego wpływu na łaczną podaż dostarczanych na rynek produktów.