LEKI AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO:
AUN- utrzymuje równowagę (inaczej homeostazę ) wewnątrzustrojow.
Funkcjonuje on autonomicznie nie zależnie od woli człowieka. Dzieli się na dwie części o przeciwwstawnym działaniu:
1 UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY –parasympatyczny który chamuje aktywność organizmu szczególnie narządów wewn. I umożliwia odtworzenie rezerw energetycznych w organiżmie (przyswajanie i regeneracja)
2 WSPÓŁCZÓLNY (inaczej sympatyczny) pobudza aktywność różnych narządów oraz mobilizuje komórkowe źródła energi do jej wydatkowania.
Niektóre z narządów w warunkach fizjologicznych pozostają w większym stopniu pod wpływem jednego układu inne zaś pod wpływem drugiego układu np. w układzie krążenia główną rolę odgrywa układ współculny a w pokarmowym przywspółczulny.
GŁÓWNE OŚRODKI AUN- znajdują się w mózgu oraz w rdzeniu kręgowym. Ośrodki te łączą się włuknami nerwowymi przedzwojowymi ze zwojami autonomicznymi. Na zakończeniu tych włukien uwalniana jest acetylocholina, a areceptor komórki ma charakter receptora cholinergicznego a konkretnie receptora nikotynowego „N“ . Zwoje autonomiczne układu przywspółczulnego są rozsiane w całym organiźmie, natomiast zwoje współczulne zgrupowane są w pniu współczulnym który ciągnie się wzdłóż rdzenia kręgowego od części szyjnej do brzusznej. Neurony zwojów wyprowadzają wypustki biegnące do poszczególnych narządów. Na zakończeniach tych włókien (pozazwojowych) uwalniana jest w układzie przywspółczulnym acetylocholina, a receptory mają charakter receptora muskarynowego „M“. Natomiast w układzie współczulnym uwalniana jest noradrenalina i adrenalina a receptory mają charakter receptorów adrenergicznych Alfa i Beta. Leki działające na mające punkt uchwytu w synapsie zwojowej nie mają obecnie większego znaczenia ponieważ działają tak samo na zwoje przywspół. i współcz. A w obu przypadkach substancją przekażnikową jest acetylicholina. Dlatego też obecnie zdecydowana większość leków działających na AUN to subst. działające na synapsy pozazwojowe znajdujące się w określonych narządach, a ponieważ w synapsach tych mamy różnego rodzaju subst. przekaźnikowe i różnego rodzaju receptory możemy wyróżnić leki działające wybiórczo na układ przywspółcz. I leki działające na układ współczulny.
LEKI UKŁADU PRZYSPÓŁCZÓLNEGO :
Receptory układu przywspółczulnego są nazywane holinergicznymi recepturami (przekażnikiem iest acetylocholina) różnią się budową ich receptory zwojowe to receptory „N“ – nikotynowe.
Natomiast receptorypozazwojowe to receptory „M“ – muskarynowe, mimo że dla obu receptorów M i N substancją przekażnikową jest acetylocholina to budowa tych receptorów jest różna. Istnieją bowiem subst. chem. wybiórczo pobudzające receptor M np. Muskaryna (od której powstała nazwa receptorów), która jednak nie pobudza receptora N nikotynowego -natomiast Nikotyna pobudza wyłącznie receptor N. Istnieją też związki które wybiórczo blokują poszczególne receptory. Acetylocholina uwalniana z zakończeń włókien pozazwojowych i jest rozkładana przez enzym acetylocholinoesterazę.
OBJAWY POBUDZENIA UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO:
1-zwiększenie wydzielania gruczołów przede wszystkim gruczołów przewodu pokarmowego, oskrzeli i gruczołów łzowych i potowych .
2-nasilenie czynności skurczowej mięśni trzewnych, mięśni dróg moczowych i oskrzeli.
3-rozkurcz mięśni naczyń krwionośnych, zwolnienie czynności serca
4-działanie na oko w postaci zwężenia źrenicy i spadku ciśnienia śródgałkowego.
LEKI POBUDZAJĄCE UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY – inaczej cholinomimetyki lub parasympatykomimetyki. leki te można podzielićna 2 grupy:
1-leki pobudzające receptor M- cholinomimetyki bezpośrednie
2-leki chamujący układ subst. przekażnikowej czyli acetylocholiny określany jako inhibitory acetylocholinoesperazy.
Cholinomimetyki bezpośrednie. Sa to sytuacje pobudzające bezpośrednio receptor muskarynowy. Obecnie związki te maja niewielkie znaczenie kliniczne a najczęściej stosowanym jest pilokarpina która podana ogolnie daje pelen obraz pobudzenia ukl przywspółczulnego z tym ze najsilniej pobudza wydzielanie gruczołów. Pilokarpine stosuje się najczęściej jako krople do oczu a stosowana jest w leczeniu jaskry. PH Pilocarpinum hydrochloricum amp krople 20 – 30 mg/1ml, masc i subs do receptury.
Inhibitory acetylocholinoesterazy. Mechanizm dzialanie polega na blokowaniu acetylocholinoesterazy tj enzyme rozkladajacego acetylocholiny. Powoduje to nagromadzenie acetylocholiny w większej ilości na receptorach cholinergicznych. Inhibitory te hamują tez rozklad acetylocholiny w synapsach zwojowych w którym znajduje się receptor nikotynowy a to dlatego ze w tych receptorach substancja przekaznikowa jest acetylocholina. Wyroznia się inhibitory odwracalne i nieodwracalne Inhibitory odwracalne działają stosunkowo krotko ponieważ ich połaczenie z acetylocholonoesterazą jest nietrwale. Natomiast inhibitory nieodwracalne działaja dlugo ponieważ ich wiazanie z acetylocholinoesteraza jest trwałe i zwiazana czasteczka enzymu jest nieuzyteczna dla organizmu. Ogolne efekty farmakologiczne. Inhibitory te powoduja pobudzenie wszystkich synaps cholinergicznych w organizmie. Dzialanie to zalezy od zastosowanej dawki w postaci preparatu. W dawkach leczniczych obserwuje się przede wszystkim wpływ na czynność skurczową jelit. Ponadto nastepuje zwężenie zrenicy a także zwolnienie czynności Serca. Inhibitory te nasilaja tez dzialanie nerwow ruchowych przez co skurcze miesni szkieletowych sa silniejsze. Ogolne dzialania niepozadane wynikaja z mechanizmu dzialania tych inhibitorow. Dochodzi do zwiekszenia wydzielania wszystkich gruczołow do skurczu oskrzeli, moczowodow i jelit oraz zwolnienie czynności serca.
Odwracalne inhibitory acetylocholinoesterazy. Fizostygmina dosc slabo blokuje acetylocholinoesteraze, ze względu na to ze jest jedynym odwracalnym inhibitorem acetylocholino esterazy jest przenikającym przez bariere krew – mozg dlatego tez stosowana jest w zatruciach atropiną ponieważ znosi ośrodkowe dzialanie atropiny. PH Phizostygminum salicylicum amp i subst do receptury. Pochodna fizostygminy o efektywniejszym dzialaniu jest Neostygmina hamuje silniej acetylocholinoesteraze. Dosc slabo wchlania się z przewodu pokarmowego dlatego najczęściej podawana jest w postaci wstrzykniec. neostygmina nie przenika jednak przez bariere krew mozg. Notomiast wywiera wyrazny wpływ na płytkę motoryczna w ktorej zlokalizowane sa receptory nikotynowe ułatwiając tym samym przekaznictwo nerwowo- mięśniowe. Neostygmina jest stosowana w jaskrze ponieważ ulatwia odplyw cieczy wodnistej z komory przedniej oka, ponadto stosuje się ja w atoniach pooperacyjnych jelit i pęcherza moczowego. W zatruciach atropina podaje się neostygmine gdy głównym objawem jest tachykardia bowiem neostygmina skutecznie zwalnia czynność serca. Dzialanie neostygminy na płytkę motoryczna jest wykorzystywane w leczeniu nużliwosci miesni (bezruch) jest to dzialanie objawowe dlatego tez chorzy musza przyjmowac leki przez caly czas.
PH Polstygminum tabl 15mg amp 0,5 mg. Stosowanie neostygminy w miastenii nie jest wygodne ponieważ działają one dosc krotko a najlepsze efekty uzyskuje się po wstrzyknieciu. Dlatego tz otrzymano pochodne neostygminy których te wady w mniejszym stopniu. do takich pochodnych naleza Pirydostygmina pod nazwa handlowa Mestinon drażetki 60 mg. Distygnina pod nazwa handlowa Ubretid tabl 5mg oraz amp 0,5 mg
NIEODWRACALNE INHIBITORY ACETYLOCHOLINOESPERAZY-subs.te nie sa stosowane jako leki sa to organiczne estry kwasow fosforowych trwale wiazacych się z detylocholinoesperaza.stos. sa w rolnictwie jako pestycydy do zwalczania szkodnikow a także niektóre z nich jako bojowe gazy.Subst.te stanowią duzy problem toksykologiczny zwłaszcza u osob zawodowo stykających się z tymi srodkami.
OBJAWY ZATRUCIA :sa bardzo intensywne,początkowo wywoluja silne pobudzenie gruczolu wydzielania.skurcz oskrzeli i wzrost wydzielania gruczolu oskrzeli pojawiają się bolesne skurcze jelit drog zolciowych i moczowych. Wystepuje gwaltowna biegunka, nastepuje spadek ciśnienia krwi, rozkurcz naczyń, zaburz. w OUN, porazenie miesni oddecho, porazenie osrodka oddechowego w OUN.
POSTEPOWANIE W ZATRUCIACH-podstawowym postepow. Ratującym zycie jest dożylne zastosow. Atropiny w bardzo dużych dawkach. Ponadto stosuje się jak najszybciej tzw. Reaktywatory acetylocholinoesperazy, Sa to substancje majace zdolność rozbijania wiązania chem. Miedzy nieodwracalnymi inhibitorami a acetylocholinoesperaza. Warunkiem skuteczności tych reaktywatorow jest jak najszybsze podanie po zatruciu ponieważ w miare upływu czasu ich skuteczność się zmiejsza. Do takich reaktywatorow naleza: związki z grupy oksymow a mianowicie obidoksym– PH- Toksobidyn; Pralidoksyn.
LEKI HAMUJACE (porażające) UKL.PRZYWSPOL.- CHOLINOLITYKI PARASYMPATYKOLITYKI- subs.te hamuja acetylocholiny na receptorach pozazwojowych ukl. Przyws. Przez co znosza objawy pobudzenia tego ukl. Modelowym związkiem w tej grupie jest . ATROPINA- jest alkaloidem wystepujacym w roślinach pospolitych w Polsce takich jak: pokrzyk wilcza jagoda, bieluń dziedzierzawa, lulek czarny. MECH DZIAL.ATROPINY- polega na blokowaniu receptorow muskarynowych. Jest ona konkurencyjnym antagonista acetylocholiny. Blokowanie receptorow muskarynowych prowadzi do zniesienia wszystkich objawow pobudzenia ukl. Przyws. EFEKTY FARMAKOLOGICZNE- atropina silnie hamuje wydzielanie gruczolow slinowych już po niewielkich dawkach wystepuje suchość w jamie ustnej.czynnosc innych gruczolow np. w jamie nosowej ,oskrzelach,tchawicy również ulega zahamowaniu. Z kolei w przew. Pokar. Hamuje wydzielanie gruczolu zoladka jednakże hamowanie tu jest zróżnicowane. Najsilniej zahamowane jest wydzielanie sluzu,natomiast wydzielanie kwasu solnego dotyczy tylko tej części za która odpowiedzialny jest ukl.przywspo. Zahamowaniu ulega również czynność gruczolow potowych ,lzowych natomiast wydzielanie pokarmu przez gruczol piersiowy nie ulega zmianie pod wpływem atropiny. MIESNIE GLADKIE- Atropina działa na nie rozkurczowo tzn.zmiejsza napiecie i hamuje czynność skurczowa miesni gładkich,dotyczy to zwłaszcza miesni gładkich przew pokar. Zoladka,jelit,drog zolciowych,moczowych.Na miesnie gładkie oskrzeli działa slabo a na miesnie gładkie macicy wcale. UKLAD KRAZENIA; atropina w dawkach leczniczych slabo przyspiesza czynność serca dopiero w w iekszych dawkach wywoluje wyrazna tachykardie z odczuwalnym kołataniem serca.Jesli jednak czynność serca jest zwolniona w wyniku pobudzenia ukl. Przyws. To atropina jest bardzo skutecznym srodkiem przywracania prawidłowej pracy serca, Na miesnie krwionośne naczyń atropina praktycznie nie działa a nieznaczny wzrost ciśnienia tętniczego po dużych dawkach atropiny związany jest z pobudzeniem czynności serca a nie z działaniem na naczynia krwionośne.Po toksycznych dawkach atropiny nastepuje rozszerzenie naczyń z zaczerwienieniem skory. OKO-atropina rozszerza zrenica i poraza akomodacje,działanie to jest dlugotrwale i utrzymuje się nawet 2 doby po miejscowym w kropleniu atropiny.dodatkowo obserwuje się swiatlowstret i pogorszenie ostrości wzroku.W dawkach leczniczych artopina nie wykazuje istotnego działania na OUN mimo ze przechodzi przez bariere krew-mozg.
WCHLANIANIE I WYDALANIE- atropina wchłania się z przewod. Pokarmowego a także z blony śluzowej odbytnicy również bardzo dobrze wchłania się po wstrzyknięciach podskórnych domięśniowych podawana jest tez dożylnie latwo przenika do tkanek przechodzi przez bariere krew- mozg oraz przez bariere lozyskowa,wydzielana jest tez z mlekiem.Wydalanie odbywa się za pośrednictwem nerewk w postaci częściowych metabolitów a pozotalosc wydalana jest w postaci nie zmienionej.
ZASTOSOWANIE- Podstawowe zastosowanie atropiny wynika z jej działań na gruczoły i mięśnie gładkie.
1-stosuje się ją w stanach skurczowych w obrębie p.pokarmowego, drug moczowych i drug zzółciowych. Można ją podawać dożylnie np. w kolkach domięśniowo lub podskórnie a w słabych dolegliwościach nawet doustnie, np. w postaci przetworów roślinych.
2-w okulistyce stosuje się ją do rozszerzania źrenicy np. w zapaleniu tęczówki gdy chodzi o długotrwałe rozszerzenie źrenicy aby zapobiec wzrostom.
3-w premedykacji chirur. W celu osuszenia dróg oddechow. W narkozie wziewnej
-4-atropina jest lekiem z wyboru w zatruciach związkami fosforo-organicznymi, czyli nieodwracalnymi inhibitorami acetylocholino esterazy.
5-stosowana jest też w niektórych zaburzeniach rytmu serca np. w rzadkoskurczu gdy czynność serca jest zwolniona na skutek zwiekszonego napiecia przywspółczulnego.
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
Najczęściej suchość w jamie ustnej nosowej oraz pogorszenie wzroku i światłowstręt.
Objawy te u części pacjentów (60%)o terapeutycznej dawce atropiny
-rozkurcz pęcherza moczowego może prowadzić do utrudnienia oddawania moczu a w skrajnych przypadkach do jego zatrzymania
-u chorych na jakrę atropina może spowodować napad choroby ponieważ utrudnia dopływ cieczy wodnistej
-u chorych na astmę oskrzelową może prowadzić do zaostrzeń choroby w związku ze zmniejszeniem wydzielniczych gruczołów a tym samym zwiększenie lepkosci wydzieliny
PRZECIWSKAZANIA- jaskra- przerost gruczołu krokowego –prowadzenie pojazdów i obsługa urządzeń
PH- Atropinum sulfuricum – amp. 0,5/1mg, krople do oczu i subst. Do recept.
-Tinctura Belladonnae (nalewka z wilczej jagody) zawiera ok.0,3% atropiny s. doustnie 5-15 krop.jedn.
-Ext. Belladonnae sic cum et fluicum- ok 1,5% atropiny,
-Bellapan – tabl. Zawierające alkaloidy tropanowe w przeliczeniu na czystą atropine 0,25mg, -Bellergot – 0,1mg alkoloidów tropanowych, fenobarb. Ergotamina.
SYNTETYCZNE LEKI CHOLINOLITYCZNE NA BAZIE ATROPINY
Są to leki syntetyczne i półsyntetyczne pozbawione lub w znacznym stopniu ograniczone pod względem wad atropiny tzn. działania na narząd wzroku czy nadmierne wysuszenie śluzówki.
-zarówno syntetyczne jak i półsyntetyczne cholinolityki dzieki modyfikacjom cząsteczki znacznie trudniej przechodzą do OUN i słabiej działają na narząd wzroku. Z kolei ich działanie rozkurczowe jest bardzo silne co wykorzystuje się w terapii.
Przykłady-
I-BROMEK BUTYLOSZOPALAMINY –działa silnie rozkurczowo dlatego też podawany jest w stanach skurczowych mieśni gładkich podawanych zrówno doustnie jak i doodbytniczo domięśniowo i dozylnie. DZIAŁ. NIEP- atropino podobne-lecz są znacznie słabsze. PH- Scopolan-tabl.0,1czopki0,01, Buscopan tabl 0,1 –Buscolisin amp. 20mg
II-OKSYFENOLIUM- działa bardzo silnie rozkurczająco w okolicy przewodu pokarmowego.DZIAŁ.NIEP.-suchosci w jamie ustnej. PH- Spasmophen-tabl 5mg, Spasmophen duplex – tabl 10mg
III-BROMEK ITRAPROPRIUM – stosowany jest w przewlekłym zapaleniu oskrzeli w astmie podawany jest wyłącznie w inhalacjach do drzewa oskrzelowego podanie dooskrzelowe eliminuje wystąpienie ogólnych objawów atropinopodobnych PH-Altrovent-0,02mg/dawkę, Berodual – aerozol-lek złożony zawierający bromek ipratroprium oraz fenoterol.