LEKI UKŁADU

PRZYWSPÓŁCZULNEGO

Wpływają na przekaźnictwo w synapsach między włóknami
pozazwojowymi układu przywspółczulnego a komórkami efektorowymi.



Działają:



bezpośrednio – na receptory postsynaptyczne



pośrednio – przez wpływ na ilośd neuroprzekaźnika w
szczelinie synaptycznej

LEKI PARASYMPATYKOMIMETYCZNE

Są to leki pobudzające receptory muskarynowe:



bezpośrednio – agoniści receptorów muskarynowych

o estry choliny
o alkaloidy cholinomimetyczne



pośrednio – inhibitory acetylocholinoesterazy

Leki pobudzające bezpośrednio receptory muskarynowe

Ich budowa chemiczna jest zbliżona do ACh – mogą bezpośrednio
pobudzad i pobudzad receptory cholinergiczne.

1.

Estry choliny (obecnie praktycznie stosowany jedynie karbachol)

o Acetylocholina



działa na rec. muskarynowe i nikotynowe



jest bardzo szybko rozkładana przez AChE i nieswoistą
cholinesterazę

osoczową

(ChE)

dlatego

praktycznie

nieużywana

o Metacholina



działa na receptory muskarynowe i słabo nikotynowe



rozkładana powoli przez AChE, nie rozkładana przez ChE



silnie działa na układ sercowo-naczyniowy i silnie rozszerza

naczynia obwodowe



stosowana dawniej w częstoskurczu napadowym pochodzenia



przedsionkowego, leczeniu atonii pooperacyjnej, diagnostyce

zatrucia atropiną

o Karbachol (cholina + kw. karbaminowy)

• działa na receptory muskarynowe i nikotynowe
• wzmaga uwalnianie ACh z części presynaptycznej
• nie rozkładany przez AChE
• nie wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika do
mózgu
• słabo działa na układ sercowo-naczyniowy, nie obniża RR
• stosowany w jaskrze

o Betanechol (β-metylocholina + kw. karbaminowy)

• działa wybiórczo na receptory muskarynowe
• nie rozkładany przez AChE
• nie przenika do OUN
• słabo działa na układ sercowo-naczyniowy
• stosowany był w atonii przewodu pokarmowego, refluksie
żołądkowo-przełykowym, atonii pęcherza moczowego

2. Alkaloidy cholinomimetyczne

o Pilokarpina

• działa głównie na receptory muskarynowe
• wchłania się z przewodu pokarmowego i przenika do mózgu
• nasila wydzielanie potu, łez, śliny, śluzu
• nasila czynności wydzielnicze gruczołów żołądka, trzustki, jelit
• stosowana w jaskrze i w celu zwiększania wydzielania łez i
śliny

o Arekolina

• stosowana w weterynarii – środek przeciwrobaczy

o Muskaryna

• występuje w niektórych grzybach (strzępiaki, lejkówki)
• ma znaczenie wyłącznie toksykologiczne

3. Inhibitory cholinesterazy

• Wiążą się z acetylocholinesterazą hamując jej aktywnośd: ↑ stężenia
ACh w szczelinie synaptycznej, nasilają i przedłużają działanie ACh na
receptory muskarynowe i nikotynowe.

• Pobudzenie receptorów muskarynowych następuje wcześniej i po
podaniu dawek mniejszych niż pobudzenie receptorów nikotynowych
w zwojach i w płytce motorycznej.

Odwracalne inhibitory cholinesterazy

o Fizostygmina

• alkaloid bobu kalabryjskiego
• wchłania się z przewodu pokarmowego, przenika do OUN
• silnie działa na serce i przewód pokarmowy

zastosowanie:
• leczenie zespołu cholinolitycznego po zatruciu atropiną, TLPD,
poch. fenotiazyny
• atonia jelit
• jaskra

Neostygmina (Polstygmina, Prostygmina)

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika do
OUN (IV rz. atom azotu)
• działa gł. na receptory w płytce nerwowo-mięśniowej
• silne działanie na przewód pokarmowy i pęcherz moczowy

zastosowanie:
• diagnostyka i leczenie myasthenia gravis
• pooperacyjna atonia jelit i pęcherza moczowego
• odwracanie bloku nerwowo-mięśniowego po środkach
zwiotczających
• jaskra

Pirydostygmina

• działanie słabsze, łagodniejsze i dłuższe od działania
neostygminy; mniej działao niepożądany
• zastosowania podobne jak neostygminy

o Edrofonium

• bardzo krótki czas działania (10 minut) – stosowane w
diagnostyce myasthenia gravis

o Ambenonium

• 6 x silniejsze od neostygminy
• zastosowane GŁÓWNY LEK W LECZENIU MYASTHENIA
GRAVIS, pooperacyjnej atonii jelit i pęcherza moczowego

o Galantamina

• wybiórczy, odwracalny inhibitor AChE oraz allosteryczny
modulator receptora nikotynowego
• działa w obrębie synaps układu nerwowego oraz w płytce
nerwowo-mięśniowej
• może upośledzad czynnośd wątroby
zastosowanie:
• objawowe leczenie choroby Alzheimera
• myasthenia gravis
• choroby przebiegające z uszkodzeniem nerwów obwodowych i
upośledzeniem przewodnictwa nerwowo-mięśniowego:

• zapalenie nerwów obwodowych,
• postępujący zanik mięśni,
• zapalenie nerwu twarzowego

• atonia pęcherza moczowego

o Donepezil, Riwastygmina

• inhibitory AChE zlokalizowanej w zakooczeniach nerwowych w
CUN

zastosowane w łagodnej i średnio ciężkiej postaci otępienia w
chorobie Alzheimera

Nieodwracalne inhibitory cholinesterazy

pestycydy (poch. kw. ortofosforowego), insektycydy (poch. kw.
karbaminowego), środki bojowe (Sarin)

• znaczenie terapeutyczne jest bardzo ograniczone: były stosowane w
leczeniu jaskry :

o Fluostygmina

o Ekotiopat

• dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego, błon śluzowych i
skóry, mogą przenikad do OUN – bardzo toksyczne

Objawy zatrucia są charakterystyczne dla pobudzenia ukł.
przywspółczulnego:



ślinienie, łzawienie,



zwężenie źrenic,



dusznośd,



kurczowe bóle brzucha, biegunka,



bradykardia



jeżeli substancje te przenikną do CUN, dodatkowo występują

objawy pobudzenia cholinergicznego, drgawki, śpiączka.

Leczenie zatrucia:



intubacja, tlenoterapia



płukanie żołądka z dodatkiem węgla aktywowanego



i.v. atropina – w zależności od pojawiania się objawów atropinizacji

nawet do kilku gramów



reaktywatory AChE – pralidoksym, obidoksym



Serum-Cholinesterase – preparat oczyszczonego enzymu z osocza

ludzkiego

Zastosowanie leków parasympatykomimetycznych:

1. Atonia przewodu pokarmowego – neostygmina, pirydostygmina
2. Atonia pęcherza moczowego – pirydostygmina, neostygmina
3. Myasthenia gravis – neostygmina i pirydostygmina. Edrofonium –
do diagnostyki
4. Jaskra - neostygmina, pilokarpina
5. Zatrucia
6. Choroba Alzheimera – riwastygmina, galantamina, donepezil

Działania niepożądane parasympatykomimetyków:

• Leki o działaniu na receptory muskarynowe mogą spowodowad:

 zwężenie źrenic
 zaburzenia akomodacji
 łzawienie
 poty
 wymioty
 biegunkę
 skurcze jelit
 bradykardię
 zaburzenia rytmu serca
 dusznośd

• Leki o działaniu na receptory nikotynowe mogą spowodowad:

 drżenia mięśniowe
 skurcze mięśniowe
 osłabienie mięśniowe

• Wpływ na serce i układ krążenia zależy od profilu działania leku i
wielkości zastosowanej dawki wskutek pobudzania zarówno układu
przywspółczulnego jak i zwojów układu współczulnego w związku z
czym

 może wystąpid bradykardia ale też tachykardia,
 ciśnienie tętnicze zwykle wzrasta
 rozszerzają się naczynia krwionośne skóry

• Stosowanie leków cholinomimetycznych miejscowo do worka
spojówkowego jest przeciwwskazaniem do prowadzenia pojazdów –
zaburzenia akomodacji.

Przeciwwskazania :

• Astma oskrzelowa – powodują skurcz oskrzeli i zwiększone
wydzielanie śluzu
• Nadczynnośd gruczołu tarczowego – mogą wywołać zaburzenia rytmu
serca
• Niewyrównana niewydolnośd krążenia – działają inotropowo (-)
• Choroba wrzodowa – pobudzają wydzielanie żołądkowe
• Choroba Parkinsona – zwiększają przewodnictwo cholinergiczne w
mózgu

LEKI PARASYMPATYKOLITYCZNE

Obecnie są to tylko leki blokujące postsynaptyczne receptory
muskarynowe. Nie ma leków wpływających na ilośd acetylocholiny.

Leki blokujące receptory muskarynowe:

1. Naturalne: (wilcza jagoda, lulek czarny, bieluń dziędzierzawa)

o Atropina:

• alkaloid wilczej jagody (Atropa belladonna)
• antagonista receptorów M

1

, M

2

, M

3

• wchłania się z przewodu pokarmowego, łatwo przenika
barierę krew-mózg
• podana do worka spojówkowego może się wchłonąd,
powodując uogólnione działania niepożądane
• powoduje silne pobudzenie OUN

zastosowania atropiny:

• reanimacja krążeniowo-oddechowa
• premedykacja przed znieczuleniem ogólnym
• leczenie bradykardii
• okulistyka – rozszerzenie źrenicy, badanie refrakcji u
dzieci
• zatrucie inhibitorami AChE i glikozydami naparstnicy

Hioscyna (Skopolamina)

• alkaloid lulka czarnego (Hyoscyamus niger)
• w praktyce lekarskiej najczęściej używane pochodne –
bromowodorek, butylobromek
• niewybiórczo blokuje receptory muskarynowe
• w odróżnieniu do atropiny ma działanie depresyjne na CUN
• działa silnie spazmolitycznie na przewód pokarmowy, drogi
żółciowe i moczowe
• zastosowanie:

• stany spastyczne przewodu pokarmowego
• kolka jelitowa, kolka nerkowa
• przeciwwymiotnie – choroba lokomocyjna
• premedykacja
• diagnostyka niedrożności jajowodów

2. Syntetyczne


A Stosowane w okulistyce (krótko działające)

o Tropikamid – najczęściej stosowany w badaniu dna oka!
o Homatropina
o Eukatropina

B Stosowane jako spazmolityki

o Butylobromek hioscyny

• słabo wchłaniany z przewodu pokarmowego, słaba penetracja
do CUN
• stosowany p.o., p.r., i.v., i.m.

o Oksyfenonium, Adyfenina

• nie przenikają do CUN
• działają łagodnie spazmolitycznie na mięśnie gładkie
przewodu pokarmowego, dróg moczowych

C Selektywni antagoniści receptorów M

o Pirenzepina
o Telenzepina

• wybiórczy antagoniści receptorów M1 w żołądku
• do OUN przenikają w minimalnych ilościach
• silnie hamują wydzielanie kwaśnego soku żołądkowego –
dawniej używane w leczeniu choroby wrzodowej

o Ipratropium

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego, nie przenika do
OUN
• stosowany w astmie oskrzelowej

D Stosowane w leczeniu choroby Parkinsona

o Biperyden
o Pridinol

• dobrze przenikają do OUN
• poprzez blokowanie receptorów muskarynowych przywracają
w CUN równowagę pomiędzy acetylocholiną a dopaminą
• stosowane w chorobie Parkinsona, dyskinezach po
neuroleptykach

Zastosowania leków parasympatykolitycznych:

1. Stany skurczowe mięśni gładkich - atropina, hioscyna,
oksyfenonium
2. Biegunki - atropina, hioscyna lub oksfenonium.
3. Stany skurczowe dróg oddechowych - bromek ipratropium
4. Diagnostyka okulistyczna - atropina, hioscyna
5. Zaburzenia rytmu serca - atropina
6. Premedykacja przedoperacyjna
7. Choroba lokomocyjna – atropina, skopolamina
8. Choroba Parkinsona
9. Moczenie nocne - atropina
10. Zatrucia
11. Choroba wrzodowa (obecnie nie stosowane) - pirenzepina i
telenzepina

Działania niepożądane leków cholinolitycznych:

• zaburzenia akomodacji,
• suchośd błon śluzowych,
• wzdęcia, zaparcia,
• zaleganie gęstego śluzu w drogach oddechowych,
• przyspieszenie rytmu serca, częstoskurcz,
• podwyższenie temperatury ciała.
• W przypadku leków przenikających do OUN – objawy
ośrodkowego zespołu cholinolitycznego: niepokój, pobudzenie
ruchowe, halucynacje (wzrokowe), majaczenie, śpiączka, śmierd.

Przeciwwskazania do stosowania leków działających cholinolitycznie:

• Jaskra
• Przerost gruczołu krokowego
• Zaparcia
• Zwężenia przewodu pokarmowego i dróg moczowych
• Choroba niedokrwienna serca
• Zaburzenia rytmu serca
• Tyreotoksykoza
• Myasthenia gravis