W oparciu o przykłady wyjaśnij pojęcia: redukcjonizm epistemologiczny, redukcjonizm ontologiczny, redukcjonizm krytyczny, redukcjonizm oświecony, redukcjonizm nieoświecony.
Redukcjonizm w psychologii ma wiele twarzy, ważniejsze są jednak przesłanki jakimi kierowali się jego twórcy. Istnieją dwa szczególnie istotne czynniki warunkujące powstanie różnych redukcjonistycznych koncepcji:
Chęć stworzenia nauki o człowieku (rola tego czynnika jest szczególnie podkreślana w koncepcjach behawiorystycznych).
Pragnienie wyjaśnienia człowieka i spraw, którymi on żyje (ten czynnik z kolei podkreśla się gdy mowa o psychoanalizie).
Redukcjonizm metodologiczny-mówienie o człowieku tyle na ile pozwalały metody. Metoda wyznaczała to co mogło stać się przedmiotem badania i to w jaki sposób przedmiot ten miał być ujmowany. Nie przesądzała statusu innych aspektów człowieka których nie dało się zbadać za pomocą metod. To co wymyka się obiektywnej metodzie uznawane za nieinteresujące. Redukcjonistyczny obraz człowieka to cena jaka trzeba zapłacić za wierność naukowej metodzie.
Redukcjonizm ontologiczny- przerodził się z redukcjonizmu metodologicznego, który był jednak ograniczony przyjmowaną metodą. Wypowiadał się na temat rzeczywistości jako takiej. Metody miały roztrzygnąc kwestię istnienia i nieistnienia. Aspekty człowieka które wymykają się obiektywnej metodzie uznane zostały za pozbawione realności. Redukcjonizm jest czymś słusznym. Absolutyzuje swój własny punkt widzenia. Jednak jego przyjęcie daje negatywne skutki- nie pozwala poznać człowieka. Z góry przesądza o istnieniu lub nieistnieniu rzeczywistości. Ten redukcjonizm zagraża samemu człowiekowi, uznaje, że opisuje on całość człowieka tak naprawdę niszcząc obraz człowieka. Porównanie człowieka do rzeczy to tworzenie relacji Ja- to lub to-to uwłaszcza człowiekowi, poza tym może on nabyć przedmiotowych cech i zachowywać się bardziej przedmiotowo co będzie miało swe skutki w niższej samoocenie. Jest to „pomniejszanie człowieka”. Wydaje się że to stanowisko wyraża się z lęku badacza przed przyjęciem odpowiedzialności za swoje działania. Freud redukował całe bogactwo życia człowieka do dwóch popędów- instynktu życia i śmierci. Myślowe konstrukcje biorą górę nad poznawaną rzeczywistością, gubi się wtedy „otwartość” rzeczywistości.
Redukcjonizm oświecony (Ernstem W. Orthem) – (krytyczny- wg Poppera). Pytanie, jak poznać drugiego człowieka? Jak dokonywać udanej redukcji- jak być dobrym redukcjonistą? Zanim się postawi to pytanie trzeba uświadomić sobie nieprzekraczalne, ostateczne granice poznania. Byłoby to zbliżaniem się do pytań po co nauka? (Freud, Skinner). Pytania te wynikają z dążenia do zredukowania wszystkiego, do wyjaśnienia w kategoriach istot i substancji.
Redukcjonizm nieoświecony („naiwny” Popper)- pytanie- do czego można na gruncie wiedzy człowieka redukować? lub jak uniknąć w poznaniu wszelkiej redukcji? Pytania te stawia psychologia która nie zna własnych granic. Żadne z tych pytań nie rozwiązuje problemów. Pierwsze prowadzi na ślepą uliczkę nierozwiązywalnych zagadek a drugie kieruje w stronę utopii nieliczącej się z rzeczywistością. Nieświadoma ograniczeń poznania łudzi się że psychologia może badać „coś więcej” niż wybrane aspekty zjawiska jakim jest człowiek. Zapominanie o otwartości świata i człowieka, prowadzi do zapominania o tym że wszystko może się zmieniać. Jest tu nieświadomość dokonywanych przez siebie redukcji. Łączy on tak naprawdę wszystkie te pytania.
Redukcjonizm krytyczny- (Popper) wyraża ją z jednej strony metafizyczny antyredukcjonizm badacza a z drugiej jego redukcjonistyczny program badawczy. Stawianie pytania jak być dobrym redukcjonistą, jest ważne, ponieważ okazuje się być heurystycznie płodnym w nauce i w jego postawieniu, można rozpoznać dojrzałość nauki. Jest to samokrytyczna postawa. Porównanie Einsteina do Ameby, gdzie ameba w swym postępowaniu metoda prób i bledów- gdy się pomyli umiera, a Einstein okrywając błędy usuwa je z teorii. „Osiągnięcie krytycznej postawy to największa z cnót jakie język umieścił w granicach naszych możliwości” (Popper). Postawa ta nie wystarcza do osądzenia że dokonuje się udanych redukcji.