Rozdział 6: PSYCHOSPOŁECZNE WARUNKI SKUTECZNEGO WYCHOWANIA.

1. Podmiotowe traktowania dzieci i młodzieży –> pierwszorzędny warunek skutecznego wychowania, inaczej poszanowanie ich prawa do własnej podmiotowości, czyli niezależności (autonomii) i odrębności (niepowtarzalności). Nie oznacza to, że mogą robić co chcą. Sukces postępowania pedagogicznego kryje się w humanistycznym i partnerskim podejściu.

Przeciwieństwem jest traktowanie instrumentalne czyli stosowanie wobec wychowanków w nadmiarze przymusu zewnętrznego. Polega ono na traktowaniu wychowanków jako rodzaj tworzywa, wymagającego przetworzenia, za pomocą z góry zaprogramowanych oddziaływań z zewnątrz. (np. nauczyciel działa w sposób arbitralny, bezapelacyjny, manipuluje uczniami, indoktrynuje ich i poddaje ich formalnej kontroli.) Konieczne jest to by uczniów i nauczyciela łączyła nie relacja instrumentalna, lecz relacja altruistyczna a nade wszystko kooperacyjna.

Akceptacja, rozumienie empatyczne i autentyzm to 3 podstawowe postawy, jakich oczekuje się od nauczycieli i wychowawców w celu usprawnienia i unowocześnienia pracy wychowawczej.

AKCEPTACJA DZIECI I MŁODZIEŻY -> zakłada w szczególności uznanie ich takimi jakimi są naprawdę tj. bez stawiania im specjalnych warunków, czyli bez względu na to, czy spełniają lub nie oczekiwane wymagania. Zachowania wychowanka są zgoła czym innym niż on sam jako osoba z prawem do autonomii i indywidualnego rozwoju. Można krytykować zachowanie ale nie wychowanka , ze względu na osobą którą jest, na jego uczucia, opinie i przekonania. Wychowanek zasługuje na pełną akceptację także ze względu na niebywałe wręcz zdolności do samoaktualizacji i samodoskonalenia. Akceptacja wyklucza jakąkolwiek formę komenderowania, grożenia, moralizowania, pouczania, krytykowania, oceniania itd. Akceptacja ułatwia nawiązywanie bliskich kontaktów, zwłaszcza z młodzieżą.

ROZUMIENIE EMPATYCZNE DZIECI I MŁODZIEŻY -> Wychodzi się tu z założenia, iż każdy człowiek żyje w swym własnym wewnętrznym świecie przeżyć i postrzega świat zewnętrzny w pewien osobliwy sposób, nadając mu własne znaczenie. Centrum tego świata stanowi on sam. Jest on dla niego „rzeczywistością” która odpowiednio zabarwia jego sposób postrzegania świata zewnętrznego i reagowania na niego. W zrozumieniu drugiego człowieka pomocne jest rozumienie empatyczne, polegające na aktywnym wsłuchiwaniu się w wypowiedzi drugiej osoby i intensywne usiłowanie wczuwania się w jego doznania, uczucia i myśli. Jest ono jakby przenikaniem lub wkraczaniem w wewnętrzny świat drugiego człowieka i zarazem odczuwaniem, iż się jest jakby w jego własnym wnętrzu. Przeciwieństwem jest rozumienie oceniające. Rozumienie empatyczne to koncentrowanie się nie tyle na tym, co mówi i jak postępuje dana osoba, ile na znaczeniu, jakie mają jej wypowiedzi i zachowania oraz patrzenie na nią w taki sposób, w jaki widzi ona aktualnie samą siebie.

AUTENTYZM NAUCZYCIELI I WYCHOWAWCÓW inaczej autentyczność, prawdziwość lub zgodność lub poczucie realizmu, jest przeciwieństwem zachowania obronnego. Przy nazwie „autentyczność lub prawdziwość” zwracamy uwagę na konieczność szczerego wyrażania swych uczuć i myśli. W przypadku „zgodności” na adekwatne okazywanie swych uczuć i myśli zgodnie z uświadomieniem ich sobie. „Poczucie realizmu” zakłada w miarę pełne zdawanie sobie sprawy ze swych doznań i przeżyć wewnętrznych. Autentyzm to inaczej bycie sobą i nie zaprzeczanie sobie. Postawa ta nie pozwala na nieskrępowane wyrażanie myśli i uczuć we wszystkich sytuacjach ani nie jest zachęta do robienia wszystkiego co się chce.

Postawa akceptacji, rozumienia empatycznego i autentyzmu okazują się skuteczne pod warunkiem, że są także odwzajemniane przez dzieci i młodzież.

ROZUMIENIE DZIECI I MŁODZIEŻY W SENSIE PERSONALIZTYCZNYM -> zgodne z założeniami personalizmu. Jest to kierunek filozofii powstały w USA. Przedstawiciele to m.in. Max Scheler, Jacques Maritain, Karol Wojtyła, Józef Tischner. Personalizm to doktryna stawiająca ponad wszelką rację stanu, interesom ekonomicznym czy jakąkolwiek bezosobową instytucją podstawową wartość osoby ludzkiej. Podkreślona autonomiczna wartość człowieka jako osoby. Charakterystycznymi właściwościami rozumnej (duchowej) natury osoby są:
1. Uzdolnienie do intelektualnego poznawania rzeczywistości
2. Uzdolnienie do wyboru poznanych dóbr (wartości)
3. Uzdolnienie do miłości (szeroko pojętej, ustopniowanej przez hierarchię dóbr)

Dzięki tym zdolnościom człowiek przekracza świat przyrody i tworzy specyficznie ludzki świat kultury. Człowiek jest istotą rozumną i wolną, zdolną do miłości i ponoszenia odpowiedzialności. W porównaniu ze światem fizycznym stanowi wartość niewspółmiernie wyższą. Jest bowiem także istotą wrażliwą na prawdę, dobroć i piękno, zdolną do autorefleksji, samorealizacji i twórczości a niejednokrotnie również transcendencji.

Personalizm podkreśla, że człowiek nie może aktualizować swych możliwości bez kontaktów z innymi. Jest istotą społeczną. Jest bowiem o tyle „bytem w sobie” samodzielnym i zupełnym, o ile jest „bytem dla drugiego”, bytem społecznym. Osoba jest jednak ważniejsza od społeczeństwa. W pedagogice z personalizmu wynika, żeby nauczyciel
- dostrzegał w każdym wychowanku wartość podstawową i naczelną, pamiętał, że ma do czynienia z człowiekiem w pełnym jego wymiarze.
- traktował go podmiotowo, a nie instrumentalnie
- nie odmawiał mu niezbywalnych praw, szczególnie prawa do szacunku, wyrażania własnych myśli i uczuć, ponoszenia odpowiedzialności za siebie i dokonywania wyborów zgodnie z dobrem wspólnym.
- dawał mu do zrozumienia, że jako osoba nie jest pozbawiony również zobowiązań i powinności, jakie ma do spełnienia wobec siebie i innych
- wysoko cenił w nim rozwój moralny i duchowy, czyli uznawał prymat „być” przed „mieć”, osoby przed rzeczą, etyki przed techniką a miłosierdzia przed sprawiedliwością.

DEMOKRATYCZNY STYL KIEROWANIA WYCHOWAWCZEGO
Pozostaje on w stałej współzależności z podmiotowym traktowaniem dzieci i młodzieży.
Charakterystyka stylu demokratycznego, inna nazwa – demokratyczny styl pracy wychowawczej. Bliskoznaczna z tym terminem jest demokratyczna postawa wychowawcy, a niejednokrotnie jest ona z nim wręcz tożsama. Jest przeciwieństwem postawy autokratycznej i liberalnej. Demokratyczne kierowanie jest niemożliwe bez akceptacji, rozumienia empatycznego i autentyzmu oraz traktowania personalistycznego.
Czyli wychowawcy:
-nawiązują z wychowankami serdeczne i przyjacielskie kontakty, nie są przyczynami lęku ani nie kontrolują dzieci formalnie
- odwołują się do ich inicjatywy i pomysłowości oraz liczą się z ich zamierzeniami i wspólnie podjętymi decyzjami,
- udzielają gruntownych informacji, zwłaszcza na interesujący uczniów temat

- nierzadko występują w roli równorzędnych członków kierowanego przez nich zespołu wychowawczego lub klasy szkolnej
- pełnią wobec dzieci i młodzieży rolę inicjatorów, animatorów i doradców.

Wychowawcy umożliwiają wychowankom przedyskutowanie różnych stanowisk w interesujących ich sprawach, wspólnie z nimi wykonują konkretne zadania, pozwalają na swobodne dobieranie się w kilku- lub kilkunastoosobowe zespoły, wyraźnie stawiają nagradzanie przed karaniem, przejawiają gotowość do podejmowania z wychowankami rozmów na temat nurtujących ich problemów, niekiedy proszą ich o radę w osobistych sprawach, nie wahają przyznać się do własnych błędów lub niedomagań i są gotowi ponieść za nie naturalne konsekwencje, umożliwiają wychowankom wzmożony współudział w planowaniu, przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu organizowanych dla nich zajęć.

INNE STYLE WYCHOWANIA (NIEPOŻĄDANE) ->AUTOKRATYZM I LIBARALIZM W WYCH.
Autokratyczny styl wych. Jest skrajnym przeciwieństwem stylu demokratycznego. Wychowawca przejmuje odpowiedzialność za wszelkie zachowania wychowanków. Podstawowymi metodami oddziaływań wych. są nagradzanie i karanie. Stosuje je nagminnie tak samo jak nakazy i zakazy. Z reguły taki wychowawca okazuje wobec swych wychowanków postawę nacechowaną w zaledwie małym stopniu więzią osobową. Od niego zależy kto z kim może się bawić, pracować. Sam decyduje o wszystkim i tylko jemu znany jest cel poczynań wychowawczych oraz sposób jego realizacji.
Liberalny styl wych. ( styl laissez faire ) polega na dawaniu wychowankom możliwie szerokiego zakresu swobody. Wychowawca zachowuje się prawie całkowicie biernie. Poczuwa się zwolniony od wszelkiej odpowiedzialności za zachowania swych wych. Doradza tylko wtedy gdy zostanie o to poproszony. Dostarcza tylko niezbędny materiał potrzebny do wykonania zadań, jakich podjęli się wychowankowie z ich własnej inicjatywy. Liberalny styl wych. Znalazł swe odbicie w koncepcji pedagog. Aleksandra S. Neilla.

SKUTKI RÓZNYCH STYLÓW WYCHOWANIA
Aby zbadać który styl jest najlepszy a który niekorzystny przeprowadzono wiele badań. Pierwsze wykonał Kurt Lewin wraz z R. Whitem i R. Lippittem. Odział w nich brali 10-11-letni chłopcy, dobrani pod względem m.in. podobnego poziomu osiągnięć szkolnych i ilorazu inteligencji. Badani spotykali się raz w tyg. Prze 3-6 miesięcy w gr. 5-osobowych. Uczestniczyli w tym czasie w zajęciach plastycznych. Każda z gr. Poddawana była oddziaływaniom wynikającym z demokratycznego, autokratycznego jak i liberalnego stylu kierowania. W wyniku badań (potwierdzonym także przez innych badaczy) stwierdzono zdecydowaną przewagę stylu demokratycznego.

W gr. Kierowanych demokratycznie ich uczestnicy:
-darzą sympatią swego kierownika i identyfikują się z nim
- podejmują się wykonania zadań na własną odpowiedzialność i są przekonani o sensowności tego co robią,
- wykonują swe zadania nawet pod nieobecność kierownika
-wykazują się większą kreatywnością w osiąganiu przyświecających im celów
- wspólnie poszukują sposobów przezwyciężania napotkanych trudności i nie obciążają winą za ich powstanie 1 tylko uczestnika grupy
-(częściej używają słów „my” i „nasze”, cechują się możliwie dużą identyfikacją z gr., dobrym samopoczuciem i korzystną atmosferą w gr.)

W gr. Autokratycznych uczestnicy:
- mają raczej niechętny stosunek do kierownika i ciężko im się z nim porozumieć
- wykonują zadania bez większego entuzjazmu i często uważają, że przerastają one ich możliwości
-bywają na ogół rozdrażnieni i niechętnie ze sobą współpracują
-niektórzy przejawiają wzmożoną agresywność, a inni przesadną obojętność
- na ogół wykazują się względnie dobrymi osiągnięciami szkolnymi

W gr. Liberalnych uczestnicy:
-zachowują się chaotycznie (bezcelowo, bez planu)
- nierzadko ciężko im się porozumieć w ważnych dla nich sprawach
- często są rozczarowani, rozdrażnieni, agresywni
-na ogół łączą ich słabe więzi rzeczowe jak i osobowe
-nieobecność kierownika nie jest czynnikiem mobilizującym ich do pracy,
-podczas jego nieobecności kierowniczą funkcję w gr. Podejmuje na ogół jeden spośród jej członków

OGÓLNE UWAGI O STYLAH WYCHOWANIA
Styl demokratyczny często nie jest „lubiany” przez wychowawców, ponieważ wymaga b. dużych umiejętności pedagogicznych i psychospołecznych m.in. umiejętność zachowania daleko idącego umiaru swobody i przymusu w wych. oraz umiejętność łatwego porozumiewania się z dziećmi i młodzieżą, umiejętność uważnego i aktywnego słuchania. Wyniki oddziaływania stylu demokrat. widać dopiero po upływie dłuższego czasu. Często o stylu decydują cechy osobowości nauczycieli i wychowawców. W demokratycznym… wychowawców cechuje: nastawienie ekstrawersyjne, optymizm, równowaga emocjonalna i plastyczność percepcyjna. U wychowawców autokratycznych: introwersja, depresyjność, skłonność do nadmiernej kontroli, niestałość emocjonalna i sztywność percepcyjna.

! Wyjątek w konsekwentnym stosowaniu demokrat.stylu wych. Stanowią oddziaływania wychowawcze wobec dzieci poniżej 10-11 r.ż. i poniekąd również w sytuacjach wychowawczo trudnych. W takich przypadkach zachowania nauczycieli powinny być w istocie demokratyczne ale na zewnątrz przybierać formy autokratyczne.
Najczęściej styl demokratyczny i autokratyczny działają wspólnie więc zakłada się, że „nauczyciel kierujący demokratycznie ma więcej niż 50% zachowań demokratycznych” a „nauczyciel kierujący autokratycznie ma przynajmniej 70% zachowań autokratycznych.

PRACA NAD SOBĄ WYCHOWAWCÓW I NAUCZYCIELI
Chodzi o świadome i celowe kierowanie własnym rozwojem, czyli o sterowanie swoimi myślami i uczuciami, a nie tylko zachowaniami. Praca nad sobą jest poprawna i pożyteczna tylko gdy jest w trosce o dobro wspólne. W pracy nad sobą nie wystarczy zaakceptować i polubić siebie, ważne jest uczenie się bezwarunkowej akceptacji i empatycznego rozumienia innych oraz zachowania w miarę autentycznego. Nie mieć uprzedzeń, być sprawiedliwym, nie szukać rewanżu za sprawianą przykrość, okazywać zainteresowanie, mówić miłe rzeczy pod adresem wychowanków. Mieć świadomość, że każdy ma potencjalne zasoby dobra.
Potrzeba pracy nad sobą, konieczna ze względu: niedosytu cech osobowościowych niezbędnych wychowawcy, zaniżona samoocena, Na pracę wych. źle wpływa pesymistyczne nastawienie wobec świata, ludzi i wartości. Pracować nad sobą trzeba nawet jeśli pojawiają się przeszkody np. brak życzliwości. Samodoskonalenie wpływa na wychowanków pośredni a także jest dla nich przykładem.

TECHNIKI PRACY NAD SOBĄ
Techniki relaksacyjne oraz techniki odwołujące się do autosugestii w formie afirmacji, wizualizacji lub aforyzmów. Tech. Relaksacyjne: trening autogenny i trening relaksacji progresywnej. (nie opisuję tych technik bo to raczej nie będzie potrzebne :D str 164-165 jakby co )

ROLA INFORMACJI ZWROTNYCH W PRACY NAD SOBĄC -> dzięki tym inf. Wychowawcy dowiadują się jak są odbierani przez inne osoby, czy rozumieją one ich wypowiedzi i zgadzają się z nimi, co o nich sądzą i czego oczekują. Ważne są nie informacje pierwotne(pośrednie) tylko wtórne(bezpośrednie). Otrzymujemy je w odpowiedzi na postawione wychowankom ( czasami rodzicom i innym dorosłym) pytania. Szczególnie cenne są odpowiedzi anonimowe. Inf. Nie mają być oceną wychowawcy lecz pełnić funkcję zwierciadła. Mają dotyczyć zachowań a nie cech charakteru czy osobowości.
(str. 168-171 są listy przykładowych pytań :* )

POZNAWANIE DZIECI I MŁODZIEŻY ->chodzi tu o charakter praktyczny, czyli podporządkowany doraźnym celom wychowawczym, jakie obecnie przyświecają wychowawcom.
Konieczne jest chociaż minimum wiedzy o poznawaniu dzieci i młodzieży (z zakresu metodologii badań pedagogicznych). Składa się na nie znajomość problemu badawczego, wyrażonego w formie pytania o cel, jakiemu służyć ma podejmowane przez wychowawcę poznawanie uczniów. Takie formułowane pytania o problemy są najczęściej odpowiedzią na jakąś frapującą sytuację lub trudność. W poznawaniu wychowanków niezwykle ważna jest trafność i rzetelność. Trafność- poznawanie pokrywa się z problemem badawczym, czyli nie wybiega poza jego zakres czy tylko pozornie jest z nim równoznaczne. Rzetelność- określa stopień dokładności z jaką rozwiązuje się dany problem badawczy. W poznawaniu… istotne jest aby nie opierać się na opiniach lecz na niezaprzeczalnych FAKTACH. Proces poznawania jest długofalowy i dynamiczny. Do sposobów badań pedagogicznych zalicza się obserwację, badania ankietowe i wywiad oraz techniki socjometryczne.

Obserwacja-stanowi osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, pozostających na ogół w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Głównym przedmiotem obserwacji są zachowania wychowanków, warunki zewnętrzne (np. boisko) i sytuacje w jakich się oni znajdują (np.. wycieczka). Obserwacja musi być celowa, planowa(dotyczy np. czasu jej trwania), selektywna(np. odnośnie ściśle określonych cech), dokładna, wyczerpująca, wnikliwa i obiektywna. Są różne techniki obserwacji: tech. obserwacji dorywczej, kategoryzowanej, dzienników obserwacyjnych.

Pierwsza polega na doraźnym obserwowaniu interesujących nas zjawisk. Tech. dzienników polega na systematycznym opisywaniu zachowań lub sytuacji w ich naturalnym następstwie czasowym. Tech. obserwacji kategoryzowanej wymaga dokładnego sformułowania celu lub celów, jakim ma służyć oraz uwzględnienia różnych kryteriów interesującego obserwatora zachowania się osób obserwowanych. Zestaw takich kategorii nazywa się schedułą obserwacyjną. Każda kategoria powinna być oceniana w odpowiedniej skali np. „zawsze” „często” „nigdy” lub „tak” „nie” .

Badania ankietowe i wywiad. Błędy w tym sposobie to:
-błędne sformułowanie pytań
-zbytnia pewność co do wiarygodności wypowiedzi badanych

-niewłaściwy sposób przeprowadzenia badań
-niekorzystne warunki zewnętrzne badań
-brak kompetencji respondentów związanych z problemami badawczymi i inne.
Techniki socjometryczne. Technika ta w wersji klasycznej polega na zadawaniu pytań, na które w odpowiedzi uczniowie wypisują np. nazwiska swych kolegów z klasy zgodnie z socjometrycznym kryterium uwzględnionym w każdym z postawionych pytań. Np. „Z kim chciałbyś pracować podczas lekcji matematyki?” „Kogo z klasy najbardziej lubisz?”
Inne techniki socjometryczne to: tech. „Zgadnij, kto?”, Plebiscyt życzliwości i niechęci, tech. szeregowania rangowego.

UNOWOCZEŚNIENIE KSZTAŁCENIA PEDAGOGICZNEGO
Potrzebę modernizacji kształcenia ped. Wychowawców i nauczycieli uzasadnia przesadny dydaktyzm w nauczaniu zwłaszcza pedagogiki, w tym także dydaktyki i teorii wychowania. W nauczaniu studentów dominują metody podające (wiedzę), zapamiętywanie jej i bezkrytyczne egzekwowania. Zajęcia są prowadzone rutynowo. Wiedza o wychowaniu i nauczaniu zamykana jest w przesadnie spekulatywnych rozważaniach czy w zbędnych dywagacjach. Teoria bez konkretu i realizmu
Konieczne jest przekazywanie przyszłym wychowawcom wiarygodnej wiedzy pedagogicznej. Ma być ona przydatna w praktyce. Treści uzasadnione i naukowo sprawdzone. Otwarcie na dorobek nauk pokrewnych: psychologii, socjologii, filozofii, etyki, biologii. Wiedza powinna być poparta konkretnymi przykładani. Informowanie o tym jaka jest rzeczywista wartość naukowa wiedzy pedagogicznej.
Rozwijanie umiejętności psychopedagogicznych czyli: podmiotowe traktowani uczniów, dbałość o porozumiewanie się z nimi, okazywanie im taktu pedagogicznego, posługiwanie się różnymi technikami wychowawczymi i sposobami poznawania chłopców i dziewcząt. Takt. ped. Zakłada wyrozumiałą postawę wobec uczniów, cierpliwość i opanowanie, troskę o pogodną atmosferę i pozytywne oczekiwania wobec nich. Należy przyswajać im wartości uniwersalne i ponadczasowe zwłaszcza prawdę, dobro i piękno. Konieczne jest dawanie świadectwa głoszonym wartościom oraz uwrażliwianie na dobro wspólne (umiejętność dawanie siebie, radość z bycia użytecznym)
Wspomaganie w pracy nad sobą -> dzięki niej przyszli wychowawcy mogą aktualizować swoje możliwości, czynić to do czego są naprawdę zdolni i postępować najlepiej jak potrafią. Praca nad sobą jest pomocna w przezwyciężaniu deformacji psychicznym, na jakie są narażeni z racji wykonywanego przez nich zawodu m.in. brak opanowania, małostkowość, przesadna dbałość o własny prestiż, poczucie zagrożenia, niepewność, przygnębienie. Pomaga też w przezwyciężaniu rutyny. Pomocne w przygotowywaniu wychowawców do pracy nad sobą może być zapoznanie ich z omówionymi technikami relaksacyjnymi itd. Inne warunki efektywności kształcenia pedagogicznego:

-umożliwianie wych. Łączności z szeroko rozumianą praktyką pedagogiczną
-systematyczne pogłębianie przez nich wiedzy ped. Także na podstawie literatury w jęz. obcych
-stworzenie okazji do swobodnego przedyskutowania kontrowersyjnych problemów wychowania i nauczania
-praktyczne przygotowywanie ich do zajmowania postawy demokratycznej wobec uczniów
-nauczenie możliwości korzystania z informacji zwrotnych (korzystanie z pracowni dydaktycznej wyposażonej w techniczne środki nauczania)