1. Powstanie i rozwój nop

a) okres antyczny – do najwybitniejszych myślicieli politycznych świata antycznego należy zaliczyć Konfucjusza, Heraklita z Efezu, Demokryta, Platona (zwanego „ojcem teorii politycznej”) i Arystotelesa(zwanego ojcem nauki politycznej). Zarówno Arystoteles jak i Platon patrzyli na państwo z perspektywy filozofa, dla którego całą wiedza była zintegrowaną całością.

Wg. Arystotelesa polityka reprezentowała naukę praktyczną, w porównaniu do nauk teoretycznych i produktywnych. Arystoteles był także ojcem metody naukowej, badał istniejące rządy, opierał swoje wnioski na obserwacjach empirycznych. 
Platon natomiast był zagorzałym przeciwnikiem demokracji ateńskiej. Uważał on, że w społeczeństwie występują sprzeczności i że są one przyczyną ustawicznych walk. Jedno zdaniem występujące konflikty mogłoby być zlikwidowane jedynie autorytetem, terrorem, propagandą i wychowaniem oraz izolacją od zagranicy. Twierdził, że może istnieć państwo władane przez doskonałą jednostkę.

b) okres średniowiecza – na rozwój myśli politycznej w średniowieczu największy wpływ mieli: Orygenes, Augustyn Aureliusz, Mahomet, Tomasz z Akwinu oraz Marsyliusz z Padwy. Uosobieniem średniowiecznej nauki o polityce były zwłaszcza dzieła Tomasza z Akwinu, twórczy systemu teologiczno-filozoficznego zwanego Tomizmem, który to prąd stał się podstawą oficjalnej filozofii kościoła katolickiego. Tomasz z Akwinu przetwarzał zgodnie z ideologią chrześcijańską podstawowe kategorie arystotelizmu, stosunek rozumu i wiary. Przyjmując od Arystotelesa koncepcję człowieka, jako istoty politycznej, wskazał jednocześnie na państwo jako instytucję nadrzędną w stosunku do jednostki. Uznał on za najlepszy hierarchicznie zorganizowany ustrój społeczny, w którym każdy pełni funkcję wyznaczoną ,mu przez Boga. Władza monarsza, nadana przez Boga powinna podlegać zwierzchności kościelnej. Kościół został bowiem uznany przez Tomasza za jedynego rzecznika wszelkiej władzy na ziemi.

Prekursorem świeckiej myśli politycznej w średniowieczu był Marsyliusz z Padwy. Występował on przeciwko podporządkowaniu polityce zasadom religijnym i moralnym. Był rzecznikiem uzależnienia władzy świeckiej od duchowej, a nawet zwierzchnictwa państwa nad klerem. Propagował ideę ludowładztwa przez przyznanie ogółowi obywateli suwerennej władzy.

c) okres od odrodzenia (XVI) do oświecenia (do XIX w.) – w okresie odrodzenia i oświecenia żyło wielu wybitnych myślicieli. Należy do nich zaliczyć Niccolo Machiavellego, Łukasza Górnickiego, Jana Bodina, Tomasza Hobbesa, Johna Locke’a, Monteskiusza, Jana Jakuba Rousseau. Najwybitniejszym reprezentantem pisarzy politycznych był Niccolo Machiavelli. Jego praca pt. „Książe” jest źródłem doktryny politycznej zwanej makiavelizmem. Doktryna ta zalecała stosowanie wszystkich niezbędnych a dostępnych środków w dążeniu do realizacji celów.

John Locke był czołowym przedstawicielem nowożytnego empiryzmu genetycznego. Stał na stanowisku teorii umowy społecznej i prawa natury. W swoich pracach wskazywał na obraz liberalnego konstytucyjnego państwa, opartego na zasadach tolerancji i systemie ustaw, który byłby gwarantem tej tolerancji.  Obywatel miał prawo oczekiwać od ustaw ochrony swego życia, wolności osobistej i stanu posiadania. Był on twórcą doktryny tolerancji u której podstaw leżała koncepcja człowieka jako istoty wolnej i rozumnej.

J.J.Rausseau – reprezentował bardziej radykalne poglądy. Był on jednym z głównych filozofów francuskiego oświecenia. W swoim dziele „Umowa społeczna” głosił teorię egalitarną, wskazując, że społeczeństwo powinno oprzeć się na dobrowolnej umowie jego członków i na mocy tej umowy tworzyć suwerenną władzę ludu. Suwerenność ludu jest niepodzielna, niezbywalna, służy powszechnemu interesowi. Jej gwarantem są ustawy, są one bowiem dziełem woli ludu. Rausseau zwracał się w stronę demokracji plebiscytarnej, bowiem demokrację parlamentarną uważał za gorszą i nieskuteczną.

d) okres od połowy XIX do połowy XX w – największy wpływ wywierali myśliciele niemieccy. Należeli do nich Karol Marks, Fryderyk Engels oraz Max Weber. Wiele zamieszania dziejowego wywołały również poglądy sformułowane przez Włodzimierza Lenina. Rozwinął  on i skonkretyzował w nowych warunkach historycznych marksistowską teorię o polityce. Opierając się na założeniach materializmu historycznego, przewartościował i uogólnił doświadczenia i wnioski płynące z rozwoju walki rewolucyjnej i ukształtowania się nowych zjawisk w życiu społecznym. Osiągnięcia klasyków marksistowskiej myśli politycznej stworzyły niestety teoretyczne oparcie dla ukształtowania ustroju, jaki funkcjonował w ZSRR oraz w innych krajach „demokracji ludowej”

e) okres od połowy XX w. (myśl polityczna współczesna) – w ostatnich latach nauka polityczna jako odrębna dyscyplina polityczna (a zarazem przedmiot akademicki) znacznie zyskała na znaczeniu i popularności prawie na całym świecie. USA - Rozwój nauki o polityce to obecnie problem swoistej hegemonii intelektualnej Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, które posiadają obecnie więcej wykładowców uniwersyteckich zajmujących się nauką o polityce niż całą reszta świata razem wzięta. Aktualnie na każdym Uniwersytecie w USA istnieje wyodrębniony wydział nauk politycznych. Absolwenci tych wydziałów podejmują pracę zawodową w aparacie państwowym, służbie dyplomatycznej, instytucjach informacyjno-usługowych, jako eksperci od różnych rejonów świata oraz instytucjach naukowo-badawczych.

2. Etapy rozwoju nop w Polsce

Nauki o polityce w okresie I RP:

Genezy nauk politycznych w Polsce trzeba szukać już u schyłku średniowiecza. Wtedy to zaczęto czynić starania, aby nazewnictwo łacińskie, treść pojęć i doktryny filozoficzno-regilijne przystosować  do nadbudowy ideologicznej języka polskiego. Dużą uwagę zwracano w owym czasie zwłaszcza na dzieła Arystotelesa. Arystotelizm był bowiem wówczas jednym z głównych nurtów myśli naukowej tak w zakresie nauk przyrodniczych jak i filozoficznych. Pierwszą  placówką naukowo-dydaktyczną, która do programu nauczania włączyła podstawy wiedzy o polityce, była założona w 1578 r. przez Stefana Batorego Akademia Wileńska. W latach 1640-1655 uczelnia ta w coraz większym stopniu była przystosowana do potrzeb społeczności świeckiej. Obok wydziału teologii, filozofii i sztuk wyzwolonych powstaje wydział prawa. Najważniejszym wydarzeniem było ufundowanie w 1662 roku katedry prawa politycznego, która dała początek działającym we Lwowie, Warszawie i Krakowie katedrom umiejętności politycznych. Nieco większe znaczenie można przypisać istniejącemu w programie Collegium Nobilium i Szkoły Rycerskiej podmiotowi zwanemu „naukami moralnymi”. Przedmiot ten był traktowany jako podstawa prawa politycznego, a następnie jako wiedza z zakresu nauki „policyi” (działalność władzy rządzącej). 

Nauki polityczne w okresie zaborów: 

W okresie porozbiorowym, w warunkach utraty przez Polskę niepodległości nastąpił  proces stopniowego upadku nauk humanistycznych na ziemiach Polskich.  Już w 1784 r władze cesarstwa austriackiego przekształciły Akademię Jezuicką we Lwowie na Cesarsko-Królewski Uniwersytet. Jednocześnie w ramach tej struktury organizacyjnej powołano „katedrę umiejętności politycznych”. Z kolei po trzecim rozbiorze Polski powołano na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku akademickim 1801/1802 podobną katedrę. Była ona jednak podporządkowana wydziałowi prawa. W zaborze rosyjskim w Akademii Wileńskiej działał Wydział Nauk Moralnych i Politycznych. Po upadku powstania listopadowego władze rosyjskie zastosowały wiele represji, które negatywnie odbiły się na dalszym rozwoju zainteresowań polityką. Zlikwidowano uniwersytet w Wilnie i w Warszawie. Mniej ograniczano szkolnictwo w zaborze austriackim, ale uległo ono zrutynizowaniu, nauczyciele zaś – germanizacji. W 1880 r w wyniku odgórnych zarządzeń zlikwidowano krakowską Katedrę Umiejętności Politycznych  powołując jednocześnie na jej miejsce trzy nowe katedry: prawa administracyjnego i statystyki, ekonomii politycznej oraz skarbowości i prawa skarbowego.

Kolejny etap rozwoju nauk politycznych w Polsce rozpoczął się na początku XX wieku. Staraniem powstałego w Krakowie w 1909 r. Towarzystwa Polskiej Szkoły Nauk Politycznych otwarta została w roku akademickim 1911/1912 Polska Szkoła Nauk Politycznych. Jej zadaniem było przygotowanie urzędników działających w nowych strukturach państwowych dla potrzeb samorządu gminnego, powiatowego i krajowego. W tym samym czasie w 1911 r. z inicjatywy Wilhelma Feldmana, redaktora naczelnego „Krytyki” powołano Szkołę Nauk Społeczno-Politycznych. Szkoła ta jako agenda tzw. postępowców miała stanowić alternatywę wobec kierowanej przez konserwatystów – Polskiej Szkoły Nauk Politycznych.

W okresie I wojny światowej działalność dydaktyczna wszystkich uczelni wyższych na ziemiach polskich była praktycznie zawieszona. 9 grudnia 1915 r z inicjatywy absolwentów uczelni lipskich została powołana w Warszawie Szkołą Nauk Społecznych i Handlowych z wydziałami: społecznym, handlowym i od 8 maja 1917 roku politycznym. W Warszawie 1 listopada 1917 roku powstał również wydział Publicystyczno-Dziennikarski. 

Nauki polityczne w okresie międzywojennym: 

Nauki polityczne w latach 1918-1939 miały charakter poznawczo-kształcący, uprawiane były jako dyscyplina mają znaczenie pragmatyczne. W programach nauczania dominowała problematyka ustrojodawcza,a także zagadnienia prawa konstytucyjnego, administracyjnego i międzynarodowego, historii politycznej i dyplomacji oraz polityki społecznej i ekonomicznej: 

1918 r – reorganizacja warszawskiej uczelni (Szkoła Nauk Politycznych_ - zadaniem było dostarczenie specjalistów praktyki administracyjnej w skali krajowej i lokalnej.

1921/1922 – reaktywowana zostaje Szkoła Nauk Politycznych w Krakowie

Najbardziej znaczące ośrodki: Warszawa, Kraków, Poznań, Lwów, Wilno i Łódź

1925 – w Lodzi powołano Wyższą Szkołę Nauk Społecznych i Ekonomicznych jako filię warszawskiej Szkoły Nauk Politycznych

1930 – w Wilnie powstał Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej

1936 – w Poznaniu powołano Instytut Nauk Politycznych

 W II RP nauka w polityce była uprawiana jako dziedzina poznawczo-kształcąca, ściśle powiązana z praktyką. Pod koniec lat 30 nauka o polityce zyskała sobie ustabilizowaną pozycję w systemie kształcenia. W czasie okupacji hitlerowskiej funkcjonowanie uczelni na ziemiach polskich zostało ponownie zawieszone. W ramach tajnego nauczania jedynie na UJ działała od października 1944 r. do lutego 1945 r Międzywydziałowa szkoła nauk politycznych. 

Nauki polityczne i nauka o polityce w Polsce po 1945 r.

Po wyzwoleniu spod okupacji wznowiono w naszym kraju wykładanie nauk politycznych.  

1945 – Warszawa – ponownie swoją działalność rozpoczęła Akademia Nauk Politycznych, w której studia odbywały się na trzech wydziałach:  
-dziennikarskim 
-społeczno-politycznym 
-bibliotekarskim

1947 – Kraków – Wyższa Szkoła Nauk Społecznych, nauka na trzech wydziałach: 
       -dziennikarskim 
       -administracyjnym 
       -bibliotekarskim

1951 – rozwiązano te uczelnie

1947-1950 - We wszystkich wyższych uczelniach wykładano w ramach przedmiotu: Studium nauki o Polsce i świecie współczesnym.

1951-1955 – we wszystkich szkołach wyższych wykładano przez 2 semestry przedmiot „podstawy marksizmu i leninizmu”

Nowy okres w rozwoju nauki o polityce rozpoczął się  na początku lat 60. W roku akademickim 1963/1964 wprowadzono do planów studiów na 13 uczelniach wyższych przedmiot pod nazwa „podstawy na politycznych”.

W roku akademickim 1966/1967 zajęcia prowadzono już na 29 uczelniach, w roku 1968/1969 – na 65, a w 1970/1971 podstawy nauk politycznych wykładano już na wszystkich uczelniach.

Poważny kryzys nauka o polityce przeszła w drugiej połowie lat 80. Wynikało to z nastawienia władz, dla ówczesnego rządu bowiem większą  wartość miały „badania i prace naukowe”, których wyniki  dowodziły o doskonałości ustroju socjalistycznego. Często wyniki badań były po prostu ustalane przez czynniki polityczne wcześniej, jeszcze przed ich zakończeniem.  
 

20 stycznia 1993 r wskutek przekształcenia Instytutu Nauk Politycznych został  powołany pierwszy w Polsce – Wydział Politologii. Jego początki sięgają 1964 r, od którego to funkcjonowało Studium Nauk Politycznych.

1975 – powołano Międzyuczelniany Instytut Nauk Politycznych

1980 – instytut zainaugurował 5 letnie studia magisterskie w systemie dziennym, 1990 – tryb zaoczny

1950 – Polska przystąpiła do Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Politycznych jako 7 z kolei kraj członkowski i pierwszy spośród krajów realnego socjalizmu

Wyrazem utrwalenia pozycji nauki o polityce w polskiej nauce było powołanie w 1972 r. Komitetu Nauk Politycznych, który miał organizować i koordynować badania w tej dziedzinie

3. Polityka- to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny, zmierzających do osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków. Polityka (z gr. polis - państwo-miasto), pojęcie „polityka” pochodzi z gr. od słowa „politikon”ką.. Pod względem etymologicznym wiąże się z polis starożytnych Greków. Próbę wytłumaczenia pojęcia polityki podejmowali: Arystoteles, Platon, św. Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, N.Machiavelli, J.Lock, Monteskiusz, J.J.Rousseau, M. Weber, K.Marks i wielu innych. Po raz pierwszy w Polsce pojęcie polityki zostało sprecyzowane w 1908 r. w słowniku Kartowicza, Kryńskiego i Niedźwieckiego jako sztuka rządzenia państwem, utrzymywania i wyzyskiwania stosunków z obcymi państwami. Definicje polityki: -działalność instytucji państwowych, -wzajemny stosunek władzy, wpływu i konfliktu, -funkcja w systemie społecznym, -proces podejmowania decyzji, -rozwiązywanie problemów.

a) w ujęciu normatywnym: polityka jako działalność służąca osiągnięciu kompromisu w imię ogólnej pomyślności, zachowania koniecznej równowagi w zróżnicowanym pod względem interesów społeczeństwie lub ładu i porządku publicznego.

b) behawioralnym: cechuje ja ujmowanie zjawisk i procesów politycznych w kategoriach zachowań politycznych, zachowań ludzi pełniących zasadnicze funkcje polityczne. Głównym pojęciem w tej koncepcji polityki jest władza, która wiąże się z możliwością podejmowania i egzekwowania decyzji politycznych.

c) konfliktowym: jej zwolennikiem był M. Weber; wiąże politykę z władzą i panowaniem; walka jest jej nieodłącznym elementem, zwłaszcza w sferze idei i wartości

Marksistowska nop: genezę polityki łączy z procesem rozwoju sił wytwórczych, społecznym podziałem pracy oraz zróżnicowaniem majątkowym i społecznym. Bazuje na kwestiach klas społecznych, konfliktów między nimi i rolach jakie pełnią. Celem marksizmu jest zbudowanie  "społeczeństwa bezklasowego". Warunkiem tego jest obalenie politycznej władzy kapitalistów przez proletariat.

Podmiotowe ujęcie polityki: państwo jest głównym podmiotem polityki; jest ono instytucją regulująca całokształt stosunków społecznych na jego obszarze, kieruje społeczeństwem w imię interesu pewnej klasy, co oznacza sprzeczność między jego całościowym, a klasowym charakterem, obejmuje swoim działaniem wszystkie dziedziny życia społecznego, dysponuje monopolem środków przymusu, jest organizacją hierarchiczną.

Przedmiotowe ujęcie polityki: Kształtowanie się życia politycznego zależy od: Czynników ekonomicznych- mechanizmów handlu światowego, wspólnot gospodarczych, Czynników społecznych- ogromnej liczebności poszczególnych społeczeństw, kultury masowej, Czynników politycznych- układu sił politycznych, powiązań sojuszniczych, zagrożeń wojną nuklearną etc

4.Władza. Władza polityczna- to system stosunków społecznych, zachodzących pomiędzy po między określonymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego zachowania, postępowania. Typy definicji władzy- behawioralna-możliwość modyfikowania zachowań innych ludzi, teologiczna- spełnianie celów, instrumentalna- możliwość stosowania przemocy strukturalna- stosunek między rządzącymi a, rządzonymi, konfliktowa- możliwość regulacji rozdziału dóbr w sytuacji konfliktowej, zinstytucjonalizowanego wpływu- możliwość instytucjonalnego wpływania na innych.

5. Władza, a władza polityczna. Kryteria wyróżnienia wł. polit.: -główne(możliwość podejmowania decyzji politycznych istotnych dla społeczeństwa, -pomocnicze(możliwość użycia zorganizowanego przymusu w celu wymuszenia danego zachowania. Władza polit. rozumiana szeroko: -wł. polit.(w znaczeniu węższym) należąca do partii, która zwyciężyła w wyborach lub do koalicji rządowej, -wł. pań.-przysługuje wskazanemu przez konstytucje podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne, -wł. polit. (będąca kategorią prawną i socjologiczną) wykazuje wieź formalną z wł. pań. i wieź faktyczną z wł. polit.

6. Nosiciel wł. polit. – państwo, uczestnicy władzy- niepaństwowe organizacje społeczne i obywatele, podmioty władczych uprawnień- organy państwowe, organy organ. społecznych wypełniających pouczenia pań. podmioty podporządkowane- społeczeństwo, naród, obywatel

7. Funkcje władzy. 1.Sensu Largo- określają całe płaszczyzny działania wł. polit.: a)integracyjna – polega na hamowaniu naturalnych tendencji odśrodkowych i zapewnieniu władzy centralnej najważniejszego znaczenia w kierowaniu państwem, b)dystrybucyjna – związana jest z konfliktem dotyczącym społecznie pożądanych dóbr, których dysponentami są podmioty tej władzy, c) ochronna- zapewnienie ochrony na płaszczyźnie konfliktów zewnętrznych i wewnętrznych, d) strukturotwórcza – związana jest z tworzeniem mechanizmów społecznych, które umożliwiają dostęp do rządzenia reprezentantom wszystkich grup społecznych, 2. Sensu Stricto- określają szczegółowo poszczególne rodzaje działań władzy politycznej: - stanowienia prawa, - tworzenia lub modyfikowania organów państwowych, - podejmowania decyzji w zakresie finansów państwa, - wpływania na działalność naukową, kulturową, oświatową i propagandową.

8. Sprawowanie wł. polit. Rządzenie- to wykonywanie władzy państwowej, a więc proces podejmowania decyzji i kierowania aparatem państwowym dla zapewnienia ich realizacji, Według W. Pietrasa na władzę polityczną składają się cztery dopełniające się typy decyzji: - decydowanie o tym, co jest treścią interesów poszczególnych grup społecznych w danych warunkach (określane mianem konkretyzacji interesów), - decydowanie o kompetencji różnych podmiotów w zakresie realizacji interesów o skonkretyzowanej treści, - decydowanie o celach, dla których możliwe jest użycie społecznych zasobów środków przymusu oraz o ich dyslokacji, - decydowanie o składzie personalnym grup podejmujących i egzekwujących decyzje w powyższych zakresach

9. Środki sprawowania władzy: a) przymus fizyczny – jest stosowany w sytuacjach zagrożenia bądź faktycznego łamania norm regulujących funkcjonowanie systemu politycznego, b) bodźce materialne i moralne – mają zastosowanie w regulacji zachowań jednostek ludzkich i grup społecznych poprzez mechanizmy realnego stosowania kar i nagród, c) zabiegi perswazyjno ideologiczne – służą oddziaływaniu na środowisko i procesy motywacyjne w celu wykazania pozornej lub rzeczywistej zgodności interesów nosicieli władzy z interesami podmiotów podporządkowania (rządzących/rządzonych) d) regulacja i kontrola informacji- manipulacja informacji.

10. Potrzeby i interesy polit. potrzeby polityczne- to subiektywne stany niedoboru dóbr i wartości niezbędnych do normalnego funkcjonowania podmiotu, Klasyfikacja potrzeb- Potrzeby indywidualne (potrzeba posiadania osobistej władzy), - Potrzeby grupowe (dążenie do władzy grupy społecznej/politycznej), - Potrzeby ogólnospołeczne (uosobienie dążności całego społeczeństwa do suwerenności, integracji, koalicji). Potrzeby polit. wg. K. Biskupskiego: -koalicji. –reprezentacji, -bezpieczeństwa wewnętrznego i m.narodowego, -ekspresja polityczna. Interes Polityczny- to świadome pragnienie skierowania polityki publicznej, względnie poszczególnych decyzji dot. Rozdziału wartości politycznych w konkretnym kierunku, Klasyfikacja interesów polit.: a)kryterium przedmiotu- interesy ekonomiczne, socjalne, ideologiczne i kulturalne, b)kryterium podmiotu- ogólnospołeczne, narodowości i grup etnicznych, grup społecznych, jednostek, c) kryterium zakresu sprzeczności interesów- zbieżne, kompromisowe, sprzeczne, d)kryterium uświadomienia- uświadomione, nieuświadomione.

11. Artykulacja potrzeb i interesów- to proces ujawniania się potrzeb politycznych i interesów politycznych, proces podejmowania działań zmierzających do zaspokojenia tych potrzeb. Artykulacja potrzeb i interesów: - Ujawnienie się potrzeb i ich agregacja, czyli przekształcenie w interesy, -argumentacja interesów poprzez przekształcenie ich w postulaty, - selekcja postulatów, - realizacja postulatów, Kanały artykulacji- 1-zinstytucjonalizowany i sformalizowany, 2- zinstytucjonalizowany ale nie sformalizowany, 3- niezinstytucjonalizowane i niesformalizowany, Proces koordynacji interesów- działania polityczne, które prowadzą do formułowania ogólnej linii politycznej, w ramach której interesy grupowe i indywidualne artykułowane w systemie są wiązane, wzajemnie uzgodnione i dostosowane do siebie, drogą różnych mechanizmów politycznych, takich jak kompromisy, ugody przetargi i porozumienia.

12. Podst. kategorie politologiczne. proces polityczny- jest rozciągniętą w czasie sekwencją (ciągiem) zachowań i zdarzeń które powodują zmianę zakłócającą lub przewracającą równowagę systemu politycznego, działania polityczne- racjonalne, kontrolowane i dobrowolne czynności podmiotu realizującego swoje potrzeby i interesy związane w sposób bezpośredni lub pośredni z władzą polityczną, stosunki polityczne- stosunki występujące w życiu politycznym każdego społeczeństwa, stanowiącego wspólnotę polityczną, interesy polityczne- to wyrażane w różny sposób zainteresowanie danym dobrem politycznym oraz dążenie do jego zdobycia, Potrzeby polityczne- to subiektywnie odczuwalny stan niedoboru dóbr i wartości niezbędnych do normalnego funkcjonowania podmiotu, podmiotowość polityczna- to zdolność jednostek, grup, organizacji i instytucji do świadomego podejmowania suwerennych i racjonalnych działań mających na celu zaspokojenie potrzeb osób i grup przez wywieranie wpływu na decyzje władzy politycznej, władza polityczna- to system stosunków społecznych, zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami, polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania, decyzje polityczne- to świadomy, nielosowy, nieprzypadkowy i ukierunkowany akt wyboru, jednego działania ze zbioru działań politycznych lub powstrzymania się od działań.

13. Proces Polityczny- to przebieg regularnie następujących po sobie faktów politycznych pozostających ze sobą w związku przyczynowo-skutkowym, fakt polityczny-to działania związane ze sprawowaniem władzy lub walką o władzę. Trzy ujęcie w definiowaniu procesu politycznego: -ewolucyjne, -systemowe, -instytucjonalne. Czynniki wpływające na przebieg procesu politycznego: - stopień rozwoju społeczno-gospodarczego, - charakter współdziałania danego kraju z innymi państwami, - rywalizacja ekonomiczna i społeczna z innymi krajami, - program ugrupowań mających większość w parlamencie, - dojście do władzy innej partii lub grupy politycznej, - osiągnięty stopień zorganizowania społeczeństwa. Typologia procesów politycznych- procesy odbywające się na poziomie: 1- społeczeństwa jako całości, 2- wielkich gr. społ. 3- procesów instytucjonalnych, 4- procesów na poziomie jednostkowym.

14. Działania polityczne-to podejmowanie i realizacja przez zorganizowane podmioty decyzji politycznych, wynikiem których jest powstanie określonych zjawisk politycznych i kształtowanie się określonych procesów politycznych, Cechy działań politycznych- celowy ukierunkowany charakter, są wyrazem świadomego wyboru podmiotów, -są podejmowane z zamiarem wywołania określonych skutków politycznych, -są podejmowane w interesach wielkich grup społecznych, -konfliktowy charakter. Klasyfikacja działań politycznych ze względu na: a)Stopień złożoności- proste – do celu prowadzą czynności tego samego typu, związek pomiędzy czynnością a rezultatem ma charakter bezpośredni, np : desygnowanie premiera, - złożone- mające charakter wieloczynnościowy np. proces legislacyjny, b)rodzaj podmiotów- organów władzy i administracji państwowej, -pozostałe podmioty w kręgu systemu politycznego, -pozostałe podmioty poza systemem politycznym, -gr. niesformalizowane c) liczba podmiotów- jednostkowe, do których możemy zaliczyć działania celowe wykonywane na własną rękę, - zbiorowe będące sumą zachowań indywidualnych, najczęściej podobnych lub identycznych o znikomym stopniu organizacji, - grupowe, których podmiotami są grupy społeczne, - totalne, w których podmiotowo uczestniczą wszystkie jednostki społeczne, grupy, instytucje, d)stopień instytucjonalizacji- zinstytucjonalizowane, -niezinstytucjonalizowane, -żywiołowe, -częściowo zorganizowane, -wysoko zorganizowane, e) zakres swobody podmiotu- suwerenne, - niesuwerenne, f)stopień przymusowości- przymusowe, -dobrowolne, -narzucone, g)skutki działania- jednostronne – dwustronne, h)stopień zbieżności/rozbieżności- zbieżne, -rozbieżne, mniemająca sensu polit. ale funkcjonalna, -pozbawiona sensu polit. i dysfunkcjonalna. i)stopień jawności- jawne, które są prowadzone pod kontrolą opinii społecznej, - ukryte prowadzone w tajemnicy, nie podlegają kontroli społecznej, - zamaskowane, których założenia są znane, cele szczegółowe pozostają tajemnicą.

15. Stosunki polityczne- to wzajemne oddziaływania ludzi na siebie wynikające ze sprawowania władzy politycznej. Postać stosunków polit.: - zwierzchnictwa(charakteryzują się stosunkiem nadrzędności podmiotów rządzących w stosunku do podmiotów podporządkowanych), - podporządkowania(charakteryzują się stosunkiem podległości rządzonych w stosunku do rządzących), - współpracy(to stosunki przychylne między stronami i służące do osiągnięcia danych celów), - kompromisu(pójście na ustępstwa w dojściu do wspólnego celu np. rozmowy koalicyjne), - walki(osiągnięcie celów zakłada pokonanie przeciwnika).

16. Podmiotowość polityczna- to trwała zdolność grupy lub organizacji do świadomego podejmowania suwerennych i racjonalnych działań. 2 warunki podmiotowości- świadomość i moment aktywności. 4 poziomy podmiotowości politycznej- wielkie gr. społ. jako całość, -organizacje polityczne danej gr. społ. –organy organizacji wielkich gr. społ. –reprezentanci organów organizacji politycznych. Podmioty polityczne- państwo, partie polit., organizacje społeczne.

17. System polityczny- to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych) działających na terenie danego państwa oraz ogół generalnych norm i zasad regulujących stosunki między nimi. koncepcje definiowania syst. polit. : - instytucjonalne według, którego system polityczny oznacza ogół instytucji, za pośrednictwem, których podejmowane są decyzje polityczne, - systemowe według, którego rozpatruje się relacje między systemem a jego otoczeniem. Sprowadza się to pojęcie do trzech etapów: wejścia, przetworzenia, wyjścia, -behawiorystyczno-funkcjonalna: syst. polit. to zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polit. systemu, - innowacyjna polega na wprowadzaniu do otoczenia reguł i mechanizmów działania

18. Kultura polityczna. –to całokształt wartości, norm i reguł zachowania, utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych. Typy definicji kultury polit. –psychologiczne(zwracają uwagę na zachowania polityczne członków społeczeństwa), socjologiczne-zwracają uwagę na wytwory zachowań polit. w społeczeństwie), systemowe(utożsamianie zjawisk kultury polit. z całością zjawisk polit.). Funkcje kultury: -regulacyjna(podporządkowanie i ujednolicenie działań polit. poprzez normy polit.), -socjalizacji politycznej(odzwierciedla proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę polit.), -integracyjna(tworzenie podstaw koordynacji działań polit. oraz współdziałania i współpracy jednostek i grup w dążeniu do osiągnięcia określonych wartości i dóbr ).

19. Elementy składowe kultury polit. 1-intelektualny(wiedza), -normatywny(wartościowanie), -emocjonalny(stosunek do polityki i tego co się z nią wiąże), -czynnościowy(zachowanie i postępowanie w praktyce). Czynniki oddziałujące na kulturę polit. –tradycje historyczne, -system polit. i ekonom. –otoczenie socjologiczne.

20. Typy kultury polit. wg. G. Almond i S. Verba: Typ zaściankowy charakteryzuje się małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a w związku z tym małą aktywnością polityczną, -Typ poddańczy cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących, -Typ uczestniczący oznacza gotowość do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. wg. J. Mielecki- demokratyczny, -konserwatywno liberalny, -liberalno-demokratyczny, -autokratyczny.

21. Badania nad kultura polit. Kultura obywatelska- postawy i wartości polityczne kształtują zachowanie. Teoria śpiących psów- niski stopień partycypacji wskazuje na dużą satysfakcję rządów, która politycy będą starali się utrzymać. Kultura polit. wg. Marksa- poglądy i kultura są częścią „nadbudowy” która jest formowana przez ekonomiczną podstawę i staje się formą produkcji. Tolerancja represyjna- idee i wartości, podtrzymujące kapitalistyczny porządek, mają znaczną przewagę nad ideami i wartościami, które je kwestionują.

22. System polityczny Sensu largo- idee i wartości polityczne, organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie, oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych, oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji polit. Sensu Stricte- ogół organów państwowych (partii polit., organizacji społ., gr. formalnych i nieformalnych) uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa, oraz ich wzajemne stosunki tworzące funkcjonalną całość. Trzy gr. elementów syst. polit. : idee i wartości: np idea suwerenności narodu (zapisana w konstytucji), - organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju, - normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei wartości politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych np. normy prawne, moralne. Cztery podsystemy w ramach systemu politycznego: Instytucjonalny: partie polityczne, organizacje społeczne, grupy interesu, instytucje samorządowe, - Funkcjonalny: ogół funkcji i ról wypełnianych przez poszczególne elementy podsystemu instytucjonalnego, - Regulacyjny: obejmuje ogół norm, za pośrednictwem których reguluje się ogół stosunków społeczno-politycznych, - Komunikacyjny: obejmuje ogół związków i relacji istniejących między różnymi elementami podsystemu instytucjonalnego. Funkcje syst. polit.- regulacyjna oznacza sterowanie procesami według reguł przyjętych w danym systemie politycznym, -mediacyjna polega na rozwiązywaniu konfliktów i mediacji w przypadkach sprzecznych interesów grupowych, - adaptacyjna w usprawnianiu działania instytucji i w poszerzaniu bazy funkcjonowania