Gady - pierwsze kręgowce lądowe

Gady - informacje ogólne

Gady są pierwszymi kręgowcami zmiennocieplnymi, które opanowały środowisko lądowe, choć niektóre z nich weszły powtórnie do wody. Zamieszkują głównie strefy klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Wywodzą się prawdopodobnie z prymitywnych płazów zaliczanych do meandrowców.

Cechy progresywne gadów

- Skóra pokryta jest zrogowaciałym naskórkiem, dobrze izolującym ciało od otoczenia. Wytworami naskórka są łuski lub tarcze rogowe.

- W kręgosłupie wyodrębnia się odcinek lędźwiowy i szyjny.

- Klatka piersiowa i mięśnie międzyżebrowe usprawniają wymianę gazową, ochraniają płuca i serce.

- Płuca są gąbczaste.

- Występuje stopniowy podział komory serca.

- Wytworzyła się kora nowa pokrywająca kresomózgowie.

- Występuje dwanaście par nerwów czaszkowych.

- Błony płodowe umożliwiają rozwój zarodka na lądzie.

- W układzie wydalniczym występują nerki ostateczne (zanercze).

Budowa i wybrane czynności życiowe gadów

- Ciało jest najczęściej wydłużone. Wyróżnia się głowę, szyję, tułów i ogon oraz u większości gadów cztery kończyny.

- Wielowarstwowy naskórek wytwarza zrogowaciałe łuski i tarcze u jaszczurek, węży i krokodyli. Naskórek ulega okresowemu zrzucaniu (wylince). W skórze właściwej u żółwi i krokodyli pojawiają się płyty kostne, występują komórki barwnikowe.

- Skóra jest sucha, nie zawiera gruczołów, nie bierze udziału w wymianie gazowej.

- Szkielet jest silnie skostniały, czaszka masywna, wysklepiona, zbudowana z licznych kości. Jest połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylcznym. Szczęki zaopatrzone są w homodontyczne zęby (u niektórych węży występują zęby jadowe). Krokodyle mają zęby osadzone w zębodołach; występuje u nich twarde podniebienie (kostne) oddzielające jamę nosową od gębowej. Żółwie mają szczęki pokryte rogowymi płytkami.

- Kręgosłup jest zróżnicowany na pięć odcinków:

• szyjny (najczęściej 7 kręgów) – umożliwia sprawne ruchy głowy dzięki obrotnikowi,

• piersiowy – połączony z żebrami i mostkiem, tworzy klatkę piersiową,

• lędźwiowy (zawiera również żebra),

• krzyżowy (2 kręgi) – połączony z miednicą,

• ogonowy (liczne kręgi).

Kręgi najczęściej przodowklęsłe. U dorosłych gadów brak śladów struny grzbietowej.

- Metameria mięśni zaznaczona w odcinku ogonowym; silne mięśnie kończyn i szczęk; mięśnie międzyżebrowe umożliwiają ruchy klatki piersiowej i sprawną wymianę gazową płuc.

- Większość gadów odżywia się pokarmem mięsnym. W jamie gębowej znajduje się język i ujścia gruczołów ślinowych. Żołądek jest dobrze rozwinięty. U roślinożerców pojawia się jelito ślepe. Występuje kloaka.