Zasady postępowania cywilnego

Zasada prawdy materialnej – występuje we wszystkich postępowaniach, rozumiana jest jako zgodność ustaleń sądu z rzeczywistym stanem faktycznym i prawnym. Sąd jest zobligowany do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy i wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunku faktycznego i prawnego.
Gwarancje:
- prewencyjne – ciążący na wszystkich obowiązek dążenia do ustalenia rzeczywistego stanu rzeczy (art.3 KPC);
- represyjne – celem ich jest usunięcie następstw w razie niewyjaśnienia prawdy, czemu służy system zaskarżania i kontrola prawomocnych orzeczeń.
Obowiązek dążenia do prawdy spoczywa na stronach i uczestnikach postępowania. Rola sądu ogranicza się do: przeprowadzenia dowodów przedstawionych przez strony, pouczenie stron co do czynności procesowych, możliwość dopuszczenia dowodu niewskazanego przez strony.
Sąd może poprzestać na prawdzie formalnej w pewnych sytuacjach, gdy ze względu na zachowanie stron, ustalenie stany faktycznego nie jest w pełni możliwe.
Ograniczenia zasady prawdy – związane z czynnościami procesowymi: 74 kc, 247 kpc, 261 kpc.
Poznanie prawdy jest na tyle istotne, że ustawodawca przewidział wznowienie postępowania, także ze względu na wykrycie nowych okoliczności faktycznych, które mogły mieć wpływ na wynik postępowania (403§2 KPC)

Zasada równości (uprawnień) stron – art. 32 ust. 1 KRP statuuje równość wszystkich wobec prawa, co odnosi się także do stron i uczestników post. cywilnego. W ogólnym znaczeniu należy ją rozumiec jako równy dostęp do organów wymiaru sprawiedliwości. Sąd ma obowiązek równego traktowania stron i uczestników postępowania, co zapewnia m.in. bezstronność sędziego. Kazda ze stron powinna mieć możliwość korzystania z tych samych środków prawnych, bez względu na to, czy jest powodem, czy pozwanym. Jest ona realizowana w dwóch aspektach:
1) konieczność wysłuchania obu stron; 210§1 KPC
2) możliwość korzystania przez strony z takich samych środków obrony swych praw – odpowiedź na pozew, prawo zabrania głosy przez pozwanego po wystąpieniu powoda.
Zasada ta zapewnia także równy dostęp do sądu, niezależnie od statusu majątkowego, a stronom, które nie są w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla siebie i rodziny, umożliwia wystąpienie z wnioskiem o zwolnienie z kosztów sądowych.
Zasada ta odnosi się do wszystkich trybów postępowania rozpoznawczego i zabezpieczającego. Realizuje ją też art. 5 KPC – pouczenia dla strony występującej bez pełnomocnika profesjonalnego.
Naruszenie tej zasady może stanowić podstawę do sformułowania zarzutu apelacyjnego(368§2i3 KPC) a nawet nieważność postępowania, jeżeli strona zostanie pozbawiona możliwości obrony swych praw (378§1 i 379p.5 KPC).

Zasada ustności – wiąże się ściśle z zasadą bezpośredniości, realizuje się bowiem przez ustną rozprawę (art. 210 KPC). Istota tej zasady sprowadza się do ustnej formy zapoznania się sądu z materiałem dowodowym i faktycznym stanem sprawy. Zasadę ustności uzupełnia zasada pisemności, bowiem rygor ustności obowiązuje tylko na rozprawie. Wszczęcie postępowania następuje przez pozew (187 KPC), a także inne czynności poza rozprawą dokonywane są w formie pisemnej. Zasada ta skierowana jest przede wszystkim do stron postępowania, bowiem sąd swoje czynności procesowe wykonuje w formie pisemnej.

Zasada bezpośredniości – celem tej zasady jest, aby sąd, który ma wydać wyrok w danej sprawie, osobiście (bezpośrednio), zetknął się z całym materiałem sprawy, będącym podstawą orzekania. Konsekwencją jej jest, że całe postępowanie dowodowe oraz rozprawa odbywają się przed tym sądem, który orzeka w danej sprawie.
Podstawą z. bezpośredniości w KPC są dwa podstawowe nakazy:
- wyrok może być wydany bezpośrednio przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzające bezpośrednio jego wydanie (323 w zw. Z 316 KPC);
- postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym (325 w zw. Z 210 i 216 KPC).
Rygorystyczne stosowanie tej zasady nie jest w praktyce możliwe – ze względu na charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu, sąd orzekający może zlecić przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków lub innemu sądowi. Również postępowanie przed sądem II inst. Oraz SN nosi w zasadzie pośredni charakter – rozpoznają sprawy na podstawie materiału dowodowego zebranego w postępowaniu w I inst. (382 i 398²¹KPC). Sąd II inst. Może jednak przeprowadzić częściowe post. dowodowe. Wyjątki te nie wywierają ujemnych następstw w zakresie orzekania (dążenie do minimalizacji kosztów procesu i przeciwdziałania przewlekłości postępowania).

Zasada dyspozytywności- to inaczej możność rozporządzania przedmiotem postępowania służąca stronom postępowania, których sfery prawnej ono dotyczy. Przeciwstawną tej zasadzie jest zasada oficjalności, w której możliwość rozporządzania przedmiotem postępowania należy do sądu i prokuratora.
Dyspozycyjność materialna odnosi się do przedmiotu postępowania i wyraża się w możliwości:
1. Wszczęcia postępowania
2. Zakreślenia granic poszukiwanej ochrony prawnej (art. 321§1 KPC)
3. Zmiany żądania udzielenia ochrony prawnej
4. Cofnięcia pozwu lub wniosku
5. Zrzeczenia się roszczenia
6. Uznania powództwa
7. Zawarcia ugody
Dyspozycyjność formalna przejawia się:
1. W zgłoszeniu zarzutów i zaprzeczeń
2. Wniesienia środków zaskarżenia orzeczeń
3. Żądania określonego w przepisach KPC o zabezpieczeniu
W postępowaniu procesowym istnieją pewne ograniczenia zasady dyspozycyjności, których wyrazem jest możność wszczęcia postępowania przez inny podmiot, którego sfery prawnej postępowanie nie dotyczy, np. prokurator lub organizacja społeczna

W postępowaniu nieprocesowym wszczęcie postępowania następuje w konsekwencji złożenia wniosku przez podmiot do tego legitymowany, przy czym może być w wypadkach wskazanych w ustawie wszczęte przez sąd(art. 541 KPC). Wnioskodawca może wniosek o wszczęcie postępowania cofnąć, przy czym cofnięcie będzie bezskuteczne jeżeli postępowanie mogło być wszczęte z urzędu(art. 512KPC). W nielicznych przypadkach, np. w sprawach działowych uczestnicy mogą zawrzeć ugodę czy też zgłosić zgodny wniosek o dokonanie czynności. Ugoda i zgodny wniosek podlegają jednak kontroli sądu(art. 622 KPC).

Dyspozycyjność w postępowaniu egzekucyjnym przejawia się w sposób dość znaczący. Nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności następuje zasadniczo na wniosek wierzyciela, a tylko w wyjątkowych sytuacjach z urzędu(art. 796KPC).
Egzekucję może również z urzędu wszcząć komornik(art. 883§2KPC). Wniosek o wszczęcie egzekucji musi spełniać wymogi, o których mowa w art. 797 i 799 KPC.

Zasada jawności – ma ona umocowanie przede wszystkim w art. 45 KRP, stanowiącym, iż rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami RP odbywa się jawnie. Zasada ta jest skodyfikowana także w art. 9 i 525 KPC oraz art. 42 2 i 3 PrUSP. Wiąże się ona ściśle z zasadą bezpośredniości i ustności oraz dąży do zapewnienia bezstronności i niezależności sędziego, a tym samym rzetelnego prowadzenia procesu. Jawność postępowania można rozumieć w dwóch aspektach:
a) jawność zewnętrzna – wobec osób postronnych, która w praktyce jest ograniczana. Oznacza jawność wszystkich spraw sądowych zarówno w procesie, post. nieprocesowym jak i egzekucyjnym. Wyłączenie jawności może nastąpić z urzędu, gdy publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu, ze względu na moralność, możliwość naruszenia tajemnicy państwowej (153 § 1 KPC), lub na wniosek strony (153§2).
b) jawność wewnętrzna – wobec uczestników postępowania. Oznacza możliwość uczestnictwa we wszystkich postępowaniach sądowych, prawo wglądu do akt sprawy oraz możliwość otrzymywania z nich odpisów i wyciągów(po nowelizacji z 2010 r. nawet zapisu dźwięku). Występuja tu ograniczenia, jakim są posiedzenia niejawne, na które wstęp mają tylko osoby wezwane (152 in fine KPC), ze względu na to, że dotyczą biegu postępowania lub są „natury wpadkowej” (np. sprawdzenie wartości przedmiotu sporu, sprawdzenie zaistnienia warunków odrzucenia pozwu). Szczególnym przejawem jest postępowanie przy drzwiach zamkniętych – wyłączenie jawności na wniosek strony; mogą być obecne strony, interwenienci uboczni, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po 2 z każdej strony (154 KPC). Posiedzenia w sprawach małżeńskich odbywają się przy drzwiach zamkniętych z urzędu, chyba że strony żądają rozpoznania na rozprawie (427 KPC).
Zasadą jest jawne rozpoznanie spraw na rozprawie, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej (148 KPC). Naruszenie tej zasady może być traktowane jako uniemożliwienie obrony swych praw i w konsekwencji skutkować nieważnością postępowania.

Zasada koncentracji materiału dowodowego – jest to dyrektywa nakazująca sądowi prowadzenie postępowania w taki sposób, aby zebrane zostały wszystkie niezbędne fakty i dowody dla rozstrzygnięcia sprawy i aby nastąpiło ono szybko i sprawnie. Jest to jeden ze sposobów przeciwdziałania przewlekłości postępowania. Sąd powinien dążyć, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeśli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy (6§1 KPC). Zgodnie z art. 6 § 2 strony i uczestnicy są obowiązani przytaczać wszelkie okoliczności faktyczne i dowody bez zwłoki, aby postępowanie mogło być przeprowadzone sprawnie i szybko. KPC przyjął mieszany system koncentracji materiału dowodowego – system dyskrecjonalnej władzy sędziego z elementami systemu prekluzji.
a) system prekluzji – strony zobowiązane są przedstawić od razu wszystkie znane sobie fakty i dowody pod rygorem utraty możliwości późniejszego ich przytaczania (207§3 KPC). [1165§1]
b) system dyskrecjonalnej władzy sędziego – uwzględnienie oraz przytaczanie faktów i dowodów, których strony nie przytoczyły od razu, jest pozostawione uznaniu sędziego. KPC wyposażył przewodniczącego możliwość wydawania zarządzeń przed rozprawą dla jej przygotowania i sprawnego przeprowadzenia (wniesienie odpowiedzi na pozew i pism przygotowawczych – 207§2i3; ustalenia faktów spornych – 212; osobistego stawiennictwa – 216; łączenia lub rozdzielenia spraw – 318 i 219). Istnieje także wiele środków dyscyplinujących strony dla realizacji tej zasady: nałożenie na strony kosztów postępowania w związku z niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem – 103 KPC; wniesienie pism przygotowawczych – 207§3 KPC; grzywna za brak wykonywania zarządzeń i postanowień – 475 KPC; pominięcie dowodów – 217§ 1i2 KPC.
Zgodnie z 217§1 KPC, strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych związków lub odparcie tez strony przeciwnej, z zastrzeżenie ujemnych skutków, jakie mogą zaistnieć (w treści dowodu, lub niedostosowaniu się do zarządzeń i postanowień, lub działania na zwłokę np. świadek może zeznawać nieprawdę – z. ewentualności).

Zasada kontradyktoryjności – należy do podstawowych zasad procesu cywilnego, której przeciwstawieniem jest zasada inkwizycyjności. Przejawia się ona w tym, że sąd rozstrzyga sprawę wyłącznie na podstawie dowodów przeprowadzonych na wniosek stron procesowych. KPC nie formułuje wprost tej zasady, ale pewne jej aspekty znajdują się w poszczególnych przepisach. Podstawowym założeniem tej zasady jest idea równości stron w sensie formalnym i znajduje wyraz w paremii audiatur et altera pars. Przygotowywanie, gromadzenie i dostarczanie materiału procesowego należy do stron. Zadaniem sądu jest ocena tego materiału i wydanie rozstrzygnięcia. Obowiązek stron ma charakter ciężaru procesowego, którego istota polega na ryzyku ponoszenia ujemnych konsekwencji braku realizacji (zgodne z zasadą dyspozycyjności). Aspekty kontradyktoryjności: dwie oznaczone strony i wyniknięcie między nimi sporu, ciężar dowodowy (6 KC), obowiązek składania wyjaśnień zgodnie z prawdą (3 KPC). Działanie sądu z urzędu może i przeprowadzenie dowodu przez stronę może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach procesowych i musi wypływać ze zobiektywizowanej oceny przekonania o takiej konieczności.
Zasada ta ma na celu zagwarantowanie prawidłowego podejścia do faktów i stosunku między twierdzeniami stron i innych uczestników o faktach, oraz w szerszym zakresie realizację zasady sprawiedliwego i rzetelnego procesu.

Zasada formalizmu procesowego – polega na zorganizowaniu pod względem formalnym postępowania cywilnego oraz czynności dokonywanych w tym postępowaniu przez jego podmioty. W jej myśl, zarówno samo postępowanie, jak i czynności w nim dokonywane są pod względem formalnym określone przepisami prawa. Aby dana czynność mogła wywrzeć zamierzone skutki prawne, powinna być w zasadzie dokonywana w oznaczonej formie, miejscu i czasie (istota tej zasady).
a) forma czynności procesowych pod rygorem ujemnych skutków przewidziana jest w KPC: art. 126, 187, 368. Jednak KPC w zasadzie łagodzi ów formalizm poprzez możliwość usunięcia braków formalnych i dopiero w razie ich nieusunięcia w przewidzianym terminie następują ujemne skutki (130§1i2; 344§3; 370; 398⁶§1 i 2 w zw. Z 398⁴§ 1 p. 1-3 KPC – braki form. nieusuwalne).
b) podstawowym miejscem dokonywania czynności procesowych jest siedziba sądu, jednak dopuszczalne są wyjątki od tej zasady (np. 165§2 KPC)
c) KPC określa także czas dokonywania niektórych czynności procesowych, wskazując terminy dokonania tych czynności (np. 394§2; 369§1). Niedotrzymanie tych terminów pociąga za sobą ujemne skutki prawne (jak odrzucenie apelacji, zażalenia), ponieważ czynność prawna podjęta po upływie terminu jest bezskuteczna (167 KPC). Rygor terminowości łagodzony jest przez przepisy umożliwiające przywrócenie terminu (168 i nn. KPC). Czas dokonywania czynności limitowany jest:
- czasem trwania postępowania w danej sprawie;
- terminami ustawowymi (KPC określa terminy dla dokonywania czynności np. 328§1, 369§1);
- terminami wyznaczonymi przez sąd (np. 373 KPC) lub przewodniczącego (np. 207§3 KPC).
Formalizm postępowania polega również na tym, że dokonane czynności procesowe niemoga być odwoływane, jeśli wywołały skutki polegające na wydaniu orzeczenia np. O umorzeniu postepowania lub in. Także czynności sądu o charakterze rozstrzygającym mogą być jedynie zmieniane lub uchylane przez organy wyższej instancji. Wyjątek stanowi wyrok zaoczny oraz nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym (brak zdolności sądowej, procesowej lub reprezentacji pozwanego w chwili wniesienia pozwu – 343 i 343¹ KPC) – sąd z urzędu uchyla wyrok i wydaje odpowiednie postanowienie. Uchylenie nakazu zapłaty przez sąd z powodu niemożności doręczenia również jest wyjątkiem (nieznane miejsce pobytu lub niemożność doręczenia w kraju – 502¹§1 w zw. Z 499p.4 KPC). Obligatoryjne uchylenie nakazu zapłaty – 502¹ § 2 KPC.

Jurysdykcja krajowa

Jurysdykcja krajowa należy do przesłanek procesowych formalnych bezwzględnych dodatnich o charakterze ogólnym. Jest to pojęcie z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, wg prof. Jodłowskiego jest równoznaczne z właściwością międzynarodową sądów w sprawach cywilnych.

Jurysdykcja krajowa jest to ogólna właściwość sądu danego państwa do rozstrzygania i rozpatrywania spraw cywilnych. Inaczej mówiąc, sąd krajowy po to, aby mógł rozpoznawać sprawy w postępowaniu cywilnym, to musi mieć ogólną właściwość, kompetencję do rozpoznania i rozstrzygnięcia tej sprawy, dokonania innych czynności, które należą do postępowania cywilnego na swoim terytorium.

Jurysdykcja krajowa wynika z powiązania danej sprawy z państwem polskim poprzez tzw. łączniki. Można je podzielić na:

1. Łączniki podmiotowe:

   1. Obywatelstwo polskie;

   2. Miejsce zamieszkania w Polsce (art. 25 KC);

   3. Miejsce pobytu w Polsce;

   4. Miejsce siedziby w Polsce (os, prawne, art. 41 KC);

2. Łączniki przedmiotowe:

   1. Położenie przedmiotu sporu w Polsce;

   2. Posiadanie majątku, praw majątkowych w Polsce;

   3. Otwarcie spadku w Polsce;

   4. Powstanie albo miejsce wykonania zobowiązania w Polsce.

Zgodnie z art. 1099 KPC sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stadium sprawy brak jurysdykcji krajowej, która jest przyczyną nieważności postępowania.

Brak jurysdykcji krajowej może wynikać:

1. Z ustawy (art. 1111-1112 KPC) – jest to immunitet sądowy i egzekucyjny, wynikający z immunitetu dyplomatycznego i konsularnego. Immunitet konsularny jest węższy i odnosi się tylko do spraw wynikających z czynności konsularnych. Immunitet ten może przysługiwać także obywatelom polski pełniącym funkcje konsularne w imieniu obcego państwa;

2. Z mocy umowy – na jej podstawie może nastąpić przekazanie jurysdykcji krajowej lub jej wyłączenie. Stanowią one przejaw autonomii woli stron, wyrażający się w umożliwieniu im odmiennego określenia jurysdykcji krajowej, niż to wynika z regulacji ustawowej. Umowa o jurysdykcję sądów polskich może być zawarta w zakresie wszystkich spraw majątkowych należących do trybu procesowego.

   1. Dla wyłączenia jurysdykcji zawierane są umowy derogacyjne (derogatio iurisdictionis; 1105 KPC). Strony oznaczonego stosunku prawnego mogą się umówić o wyłączenie jurysdykcji sądów polskich na piśmie, w przypadku zobowiązań umownych. Nie dopuszczalne jest zawarcie takiej umowy w sprawach należących do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich, z zakresu prawa pracy, chyba że po powstaniu sporu, z zakresu umów konsumenckich i w sprawach ubezpieczeń. Warunki: istnienie oznaczonych stron stosunku prawnego, fakt lub możliwość występowania sporu, zachowanie formy pisemnej, charakter majątkowy sporu, ew. wdanie się w spór co do istoty sprawy bez podniesienia zarzutu braku jurysdykcji krajowej;

   2. Dopuszczalne jest poddanie określonych sporów jurysdykcji sądów polskich za pomocą umów prorogacyjnych, uregulowanych w art. 1104 KPC. Jej treścią jest poddanie jurysdykcji sądów polskich spraw, w których na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego sądom polskim nie przysługuje jurysdykcja.

Jest ona dopuszczalna, gdy:

1. Istnieją strony oznaczonego stosunku prawnego,

2. Fakt lub możliwość wyniknięcia sporu,

3. Zachowana forma pisemna (art. 1105¹KPC),

4. Charakter majątkowy sporu,

5. ew. wdanie się w spór co do istoty sprawy bez podniesienia zarzutu braku jurysdykcji krajowej.

Umowy te nie mają zastosowania w sprawach wyłącznej jurysdykcji sądów, czy to państwa polskiego(derogacyjne), czy państwa obcego (prorogacyjne).

Rodzaje jurysdykcji krajowej:
a) fakultatywna (iurisdictio facultativa) – 1103 KPC;
b) wyłączna (iurisdictio exclusiva) – są to takie kategorie spraw, w których właściwym sądem jest tylko sąd polski; występuje tylko w przypadkach wskazanych w ustawie: 1103¹§2; 1103²§2; 1103⁸;1103⁹ KPC. W przypadku jurysdykcji wyłącznej nie będzie uznawane orzeczenie sądu zagranicznego. Przy jurysdykcji fakultatywnej zainteresowane podmioty mają pozostawiony wybór między sądami polskimi i zagranicznymi.

A) Postępowanie procesowe

Zasadą jest właściwość sądów polskich przy łączniku miejsca zamieszkania, zwykłego pobytu lub siedziby pozwanego (1103 KPC). Przepis ten odnosi się zarówno do majątkowych, jak i niemajątkowych spraw. Na gruncie tego artykułu należy stwierdzić, że nie ma znaczenia obywatelstwo pozwanego. Oznacza to, że na podstawie tego przepisu można pozywać przed sądy polskie cudzoziemców, jeżeli mają w Polsce miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu.

Dodatkowo zostały wskazane szczególne podstawy jurysdykcji, które uzupełniają regulację art. 1103 KPC poprzez wskazanie dodatkowych łączników uzasadniających jurysdykcję krajową w sprawach, których przepisy te dotyczą (1103¹ – 1103⁷ KPC). Aby sądom polskim przysługiwała jurysdykcja krajowa muszą zaistnieć okoliczności odpowiadającej któremukolwiek z łączników, alternatywnie wskazanych przez art. 1103 oraz choćby jedna spośród wymienionych w art. 1103¹–1103⁷. Są to:

• sprawy małżeńskie oraz dotyczące majątkowych stosunków małżeńskich;

• sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi;

• sprawy o alimenty i roszczenia związane z ustaleniem pochodzenia dziecka;

• sprawy z zakresu prawa pracy;

• sprawy ze stosunków ubezpieczenia;

• sprawy konsumenckie;

• inne sprawy rozpoznawane w procesie.

Dodane zostały także regulacje dotyczące jurysdykcji krajowej przy wniesieniu powództwa wzajemnego i współuczestnictwa materialnego.
Przepis art. 1103¹⁰ reguluje dwa kolejne przypadki tzw. jurysdykcji pochodnej na zasadzie powiązania spraw. Oznacza to, że dla przyjęcia istnienia jurysdykcji krajowej w danej sprawie wystarczające jest stwierdzenie jurysdykcji krajowej we wskazanej w przepisie, powiązanej z nią, innej sprawie. Częściowo zbieżna regulacja zawarta jest w art. 6 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001.

Paragraf 1 dotyczy jurysdykcji w sprawie z powództwa wzajemnego. Zgodnie z art. 204, przez powództwo wzajemne należy rozumieć powództwo wytoczone przez pozwanego przeciwko powodowi w tym samym postępowaniu, które jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne pozostaje w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Z przepisu art. 1103¹⁰ § 1 wynika, że jeżeli istnieje jurysdykcja krajowa w sprawie z powództwa głównego, to również sprawa z powództwa wzajemnego należy do jurysdykcji sądów polskich, choćby dla tej sprawy nie uzasadniał jej żaden łącznik.

Przepis nie zawiera regulacji odnośnie do jurysdykcji krajowej w sprawie z interwencji głównej. W konsekwencji, jeżeli osoba trzecia pozywa obie strony toczącego się procesu o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się między tymi osobami, jurysdykcja w sprawie z interwencji głównej ustalana jest na ogólnych zasadach (musi zaistnieć jeden z łączników określonych w art. 1103–1103⁹).

Przepis art. 1103¹⁰ § 2 dotyczy jurysdykcji krajowej w stosunku do współuczestników materialnych. Zgodnie z art. 72 § 1 pkt 1, przez współuczestnictwo materialne należy rozumieć sytuację, gdy kilka osób występuje w jednej sprawie w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Zgodnie z tym przepisem jurysdykcja krajowa, istniejąca w stosunku do jednego ze współuczestników materialnych, obejmuje także pozostałych współuczestników. Omawianej regulacji nie można zastosować wobec współuczestników procesowych formalnych. Jeżeli w sprawie występuje współuczestnictwo formalne, sąd musi badać istnienie jurysdykcji krajowej w stosunku do każdego ze współuczestników odrębnie.

B) Postępowanie nieprocesowe

Postępowanie nieprocesowe jest to równorzędny tryb postępowania rozpoznawczego, toczącego się w sprawach cywilnych. W tym trybie nie istnieją strony procesowe, a uczestnicy postępowania, których liczba jest nieokreślona i zależy wyłącznie od ilości osób zainteresowanych wynikiem postępowania. KPC reguluje jurysdykcję krajową w sprawach: uznania za zmarłego i stwierdzenia zgonu, ubezwłasnowolnienia, spraw małżeńskich i stosunków między rodzicami a dziećmi, opieki i kurateli, przysposobienia, post. spadkowego, post. rejestrowego i in. rozpoznawanych w tym trybie spraw przy spełnieniu kryteriów z art. 1110 KPC (sprawa dotyczy obywatela polskiego, cudzoziemiec mieszkający lub przebywający w Polsce, siedziba os. prawnej w Polsce, wykazanie z innych względów wystarczającego związku z polskim prawem). Należy także podkreślić, że nie wchodzi w rachubę zwolnienie spod jurysdykcji krajowej w postępowaniu nieprocesowym. Wyłączność jurysdykcji krajowej regulują artykuły: 1106¹§2 (ubezwłasnowolnienie obywatela polskiego mieszkającego w Polsce), 1106⁴§3 (przysposabiający i przysposobiony są obywatelami Polski i mają miejsce zamieszkania na terenie Polski), 1107¹ (prawa rzeczowe i posiadanie nieruchomości na terenie Polski), 1109¹ (sprawy dot. Rejestru polskiego).

C) Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne

- W postępowaniu zabezpieczającym w celu ustalenia jurysdykcji krajowej należy stosować podstawy jurysdykcji krajowej w postępowaniu procesowym i nieprocesowym. O tym, która podstawa jurysdykcji krajowej ma zastosowanie, decyduje okoliczność, w jakim trybie postępowania rozpoznawczego byłaby/jest rozpoznawana sprawa główna, na której potrzeby ma być udzielone zabezpieczenie, a w ramach danego trybu postępowania – rodzaj tej sprawy. (np. zabezpieczenie udzielone w sprawie głównej, której przedmiotem jest zobowiązanie z czynności prawnej – 1103⁷§1p.1.

- W postępowaniu egzekucyjnym jurysdykcję krajową normuje art. 1110⁴ KPC. Są to sprawy egzekucyjne, wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz powództwa przeciw egzekucyjne. Sprawami egzekucyjnymi są te załatwiane w postępowaniu egzekucyjnym rozumianym w sensie szerokim. Aby rozpatrywać sprawę w tym postępowaniu niezbędny jest tytuł wykonawczy oraz nadanie klauzuli wykonalności, która umożliwia wszczęcie i prowadzenie egzekucji.