Pedagogika Opiekuńczo- wychowawcza
Wykłady: dr Koczoń-Zurek S.
Pokój 228, piętro 2
Zaczynamy we wtorki o godz 8:15
Egzamin-: ustny
Książka obowiązkowa: Dąbrowski Z. „pedagogika opiekuńcza w zarysie” tom 1 i 2
Na kolejne zajęcia: Dąbrowski Z., Kulpiński F. 2000r, „pedagogika opiekuńcza- teoria, terminologia”
AUTOR? „rodzinne i instytucjonalne środowisko wychowawcze” rozdz. 3
Ważne by uzbierać sobie plusy za historyczne podstawy.
I grupa poglądów
Akcentowana jest przez A. Kamiński, R. Wroczyński, J. Jundziłł
Rodowód pedagogiki opiekuńczej w pedagogice społecznej,
pedagogika opiekuńcza o teoria i praktyka
Jej zadania są szerokie- dotyczą warunków rozwoju zapewniających jednakowe szanse całej młodzieży.
I.Jundziłł wiążąc ped.opiekuńczą z zaspakajaniem potrzeb dzieci i młodzieży i poszukuje odrębnej dyscypliny. Pedagogika opiekuńcza to teoria działania opiekuńczo wychowawczego.
II grupa poglądów
M. Jakubowski, J. Wołczyk : pedagogika opiekuńcza to odrębna dziedzina wiedzy wyrosła z potrzeb praktyki i ma jej służyć
T. Borowska: kierunek, który skupia się n wychowaniu opiekuńczym, czyli działalności kładącej nacisk na zapobieganiu zaburzeniom rozwojowym bądź kompensowaniu braków.
J. Maciaszkowa, A. Kelm
Z. Dąbrowski- autor ped opiekuńczo wychowawczej. Podkreśla samodzielność tej nauki, nie jest ani subdyscypliną, ani „nauką pogranicza”, ma swoje miejsce wśród innych dyscyplin humanistycznych, wyznaczone jest to rodzajami praktyki:
Opieka międzyludzka,
Wychowanie przez opiekę
wychowanie opiekuńcze
pedagogika opiekuńcza, a ściślej pedagogika opieki jest nauką o opiece międzyludzkiej ( zwłaszcza nad dziećmi), jej wielorakich aspektach wychowawczych i opiekuńczej waloryzacji wychowania. Jest to teoria działalności opiekuńczo- wychowawczej.
J. Maciaszkowa-
ped. bada, opisuje, wyjaśnia fakty, sytuacje i procesy oraz istniejące między nimi zależności związane z tworzeniem warunków do zaspakajania potrzeb ludzi ( szczególnie dzieci i młodzieży).
Teoria działania opiekuńczo-wychowawczego, która umożliwia rozwój osobowości. Teoria która pokazuje jak zaspakajać potrzeby żeby rozwijać osobowość podopiecznych.
Krytyczny przegląd niektórych określeń ped. Opiekuńczej
Pedagogika opiekuńcza jako dyscyplina naukowa
Zapotrzebowanie poznawcze na wyodrębniony zakres wiedzy, wiedzy o potrzebach etc. Wchodzi w zakres socjologii/psychologii ?
Specyficzny przedmiot (opieka)
Wyraźne miejsce wśród innych nauk
Wykładana na wyższych uczelniach
Są publikowane prace naukowe np. monografie, podręczniki
Elementy treściowe pedagogiki opiekuńczej:
Opieka
Wychowanie
Wychowanie opiekuńcze
Opieka- dawanie oparcia, wsparcia, zaspakajanie potrzeb ( właściwości ludzkich będących potrzebą) , których jednostka nie umie, nie może, nie jest w stanie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój
(doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.
Wychowanie- rozumiane jako celowe działanie mające na celu takie oddziaływanie na potrzeby ludzkie ( ich regulowanie i socjalizowanie), którego celem jest dojrzała bio-psycho-społeczna osobowość ( niezależna i podmiotowa), z ukształtowanym systemem wartości.
Wychowanie opiekuńcze- (ujęcie Gajewskiej 2006r) to wychowanie waloryzowane opiekuńczością, czyli takie oddziaływanie na potrzeby ludzkie, które przekształci niezdolności podopiecznych wychowanków do samoregulacji w zdolności i będzie spełniało podstawowe funkcje opieki ( homeostatyczna, egzystencjalną, regulacyjną, usamodzielniającą i socjalizującą)
Różnica między wychowaniem a wychowaniem opiekuńczym- wych opiekuńczesamoregulacja, podkreśla zachowanie wychowanka, przekształcić niezdolności wychowanków w zdolności
Podstawy pedagogiki opiekuńczo- wychowawczej:
Wiedza ogólna z zakresu psychologii, socjologii i filozofii człowieka
Wiedza ogólna praktyczna z zakresu teorii wychowania oraz teorii opieki i wychowania opiekuńczego
Wiedza metodyczna zawarta w pozycjach dotyczących działalności opiekuńczo-wychowawczej w różnych instytucjach
Normy prawne regulujące działalność instytucji opiekuńczo- wychowawczej ( Dąbrowski, 1985)
Teoria wychowania- ustala np. cele wychowania
Metodyka wychowania- Lewin 1966, Muszyński 1975- metody oddziaływań wychowawczych
Metodyka wychowania opiekuńczego – Lubiński 1987- teoretyczny system zaleceń obejmjący całokształt postępowania
Metodyka pracy opiekuńczo- wychowawczej:
Szczegółowa dziedzina nauk społecznych zajmuje się analizowaniem procesu ow i jego organizacją, formułując metody i techniki niezbędne do realizacji celów i zadań ( kamińska 2003)
Zajmuje się ustalaniem celów i zadań opieki i wychowania, ale w odniesieniu do konkretnych instytucji wychowawczych, a następnie wykrywaniem i pisywaniem zasad, sposobów i warunków realizacji procesu ….
Rodzaje metodyk ( H. Muszyński):
Ze względu na rodzaj instytucji, np. metodyka wychowania w internacie, w domu dziecka, w szkole, w świetlicy
Ze względu na pełnione przez wychowawcę funkcje, np. metodyka wychowawcy klasowego, opiekuna grupy rówieśniczej w domu dziecka, kierownika zajęć pozalekcyjnych
Ze względu na cele, które chcemy osiągnąć przez określone działania wychowawcze, np. metodyka wychowania do czasu wolnego, metodyka kształtowania i rozwoju samorządności wychowanków określonych instytucji opiekuńczo- wychowawczych
Zadania pedagogiki opiekuńczo- wychowawczej w praktyce:
Poznawanie uwarunkowań społeczno-wychowawczych osobowości wychowanków pod kątem możliwości psychofizycznych, kontaktów ze środowiskiem rodzinnym, pobudzania aktywności w przygotowaniu do samodzielnego życia, aby prowadzić indywidualny plan rozwoju wychowanka
Wskazywanie zasad, form, metod i technik wychowania opiekuńczego, aby w przebiegu procesu opiekuńczo- wychowawczego uzyskać jak najlepsze efekty pracy.
Modernizowanie działalności Opiekuńczo- wychowawczej na podstawie najbardziej nowoczesnych, sprawdzonych wzorów, z uwzględnieniem specyfiki zadań konkretnej formy opieki
Akcentowanie konieczności kształcenia i dokształcania nauczycieli wychowawców, szczególnie w zakresie ich specjalistycznej edukacji zawodowej .
Akcentowanie zasadności opisywania doświadczeń i osiągnięć konkretnych placówek wychowawczych w pracy opiekuńczo- wychowawczej, w celu wzbogacenia metodycznej działalności praktycznej. ( Kamińska 2003)
Bezpośrednie działania metodyczne- to przede wszystkim wspomaganie wychowanka polegające na wyjaśnianiu sytuacji, aby zmniejszyć jego niepokój i wzbudzić jego uczucie zaufania i nadzieję a znalezienie rozwiązania trudnej sytuacji, z którą nie jest pogodzony.
Podstawowe elementy strukturalne pedagogiki opiekuńczej i jej przedmioty
Składniki treści poznawczych
Teoria opieki międzyludzkiej teoria wychowania przez opiekę teoria wychowania opiekuńczego
Składniki przedmiotu poznania
Opieka międzyludzka wychowanie przez opiekę wychowanie opiekuńcze
Teoria opieki:
Teoria potrzeb ludzkich
Teoria działalności służącej ich zaspakajaniu
Teoria wychowania przez opiekę:
wyjaśnia wg jakich zasad, form, metod i technik należy sprawować opiekę, żeby mogła ona równolegle z zaspakajaniem potrzeb podopiecznych kształtować ich osobowość zgodnie z przyjętymi celami wychowania
charakter wychowania: dokonuje się w trakcie opieki i poprzez nią (opiekując się wychowujemy)
opieka jest podłożem i instrumentem wychowania.
Wychowanie przez opiekę nie koncentruje si na treściach i funkcjach opieki ale na środkach i celach, które są wyznacznikiem wychowania.
Teoria wychowania opiekuńczego:
Wychowanie opiekuńcze- jest to każda forma wychowania (edukacji), przede wszystkim szkoły, w której nauczyciel- wychowawca przejawiając postawy opiekuńczość wobec wychowanków- uczniów ( życzliwości, dobrego serca, dawania niezawodnego oparcia, sprawiedliwości traktowania, dzielności w sprawowaniu opieki, odważnego chronienia – T. Kotarbiński) . zaspokaja ich wieloraki potrzeby, a szczególnie bezpieczeństwa, sprawiedliwości, powodzenia ( szkolnego), samorealizacji, dodatniej atmosfery życia, ze wszystkim jego ważkimi pozytywnymi następstwami dla jakości życia oraz przebiegu i efektywności procesu wychowania.
Wychowanie opiekuńcze
To wychowanie waloryzowane wartościami opieki, co urzeczywistnia przez przekształcanie sytuacji wychowawczych w wychowawczo- opiekuńcze ( przeniknięte opieką- potocznie)
Istotny jest stopień nasycenia wychowania wartościami opieki- permanentne osiąganie i utrzymywanie optymalnego nasycenia wychowania opiekuńczością.
Funkcje pedagogiki opiekuńczej i związanych z nią metodyk polegają przede wszystkim na dostarczaniu wiedzy o tym, w jaki sposób należy zaspakajać i regulować potrzeby podopiecznych oraz nadawać opiece walory wychowawcze, a wychowaniu- opiekuńcze.
Funkcje:
Ma ona dostarczać wiedzy o potrzebach ludzkich, a szczególnie o potrzebach ponadpodmiotowych i ch diagnozowaniu, których właściwe zaspokajanie stanowi treść działalności opiekuńczej, a wszelkie jego pozytywne następstwa- jej cele.
Dawać obiektywną diagnozę rzeczywistych zewnętrznych warunków, w jakich przebiegają procesy opiekuńczo-wychowawcze ( np. w rodzinie, placówkach OW) ora ukazywanie możliwości i ograniczenie tych warunków, jak również konstruować modele- wzorce. Jednocześnie ma gromadzić wiedzę o warunkach wewnętrznych tych procesów, tkwiących w przedmiocie opieki- wiedzą o „naturze podopiecznych”
Wskazywać, jakie należy stosować zasady, formy, metody, techniki sprawowania opieki, żeby jej przebieg by prawidłowy a efekty korzystne. Funkcja ta sprowadza się ostatecznie do wypracowania systemu wskazań, jak należy w sposób właściwy rozwiązywać dylematy „trójkąta opiekuńczego”- podopieczny, opiekun, społeczeństwo.
Dostarczać wiedzy o tym, jak może i powinna być sprawowana opieka, aby zawsze wtedy, gdy to jest możliwe i wskazane, można było równolegle do jej funkcji merytorycznych, kształtować osobowość podopiecznego- wychowanka zgodnie z przyjętymi celami wychowania. Wypracowanie wskazań co do zasad, form, metod i technik wychowawczej modyfikacji opieki.
Ma dostarczać wiedzy o tym jak należy sprawować cele i zadania w zakresie dziedzin i form wychowania, żeby równolegle z tym lub poprzez to zaspokajać potrzeby wychowanków.
Opisywać i wyjaśniać wszelkie istotne relacje zachodzące między opieką a wychowaniem
Rozwijać wiedzę o pożądanych dyspozycjach opiekuna- wychowawcy
Funkcja naukoznawcza- budowanie wiedzy samookreślającej, będącą teorią teorii
Funkcja historyczna- Pedagogika opiekuńcza musi gromadzić i rozwijać wiedzę historyczną z zakresu opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania opiekuńczego głównie w aspektach analizy krytyczno- porównawczej.
Pedagogika opiekuńcza a pedagogika ogólna :
Teoria opieki międzyludzkiej, w tym szczególnie nad dziećmi i młodzieżą wskazuje na częściową podrzędność pedagogiki opiekuńczej w stosunku do pedagogiki ogólnej jako teorii szeroko rozumianego wychowania. Wykracza poza zakres pedagogiki ogólnej swą teorią opieki
Nie jest subdyscypliną, ale dyscypliną naukową.
Pedagogika opiekuńcza a społeczna:
W pracach z zakresu pedagogiki społecznej dominuje pogląd iż pedagogika opiekuńcza jest podrzędna w stosunku do pedagogiki społecznej.
A.Kamiński: ped społ. Zajmuje się osobami i zbiorowościami wszelkiego wieku, wymagającymi opieki lub pomocy w rozwoju, ped społ jest pedagogiką opiekuńczą.
K.Dąbrowski: nie wydaje się możliwe uzasadnione traktowanie ped. Opiekuńczej jako części składowej czy „kierunku” pedagogiki społecznej
R.Wroczyński: te nauki łączy wspólny teren zainteresowań ( społeczny, interwencyjno- kompensacyjny zakres opieki) rozpatrywany swoiście przez każdą z nich
Pedagogika opiekuńcza a specjalna:
Wspólna problematyka, oparta na tym samym przedmiocie zainteresowań- opieka nad dziećmi i młodzieżą z określonymi odchyleniami od normy realizowanie na tym podłożu wychowania przez opiekę. Należy jednak dostrzegać „specjalność” tej opieki wynikającą z upośledzeń oraz rewalidacyjno-leczniczego jej charakteru.
O.Lipkowski: „w zakresie pedagogiki opiekuńczej zacierają się granice między pedagogiką opiekuńczą a pedagogiką specjalną”
Podsumowanie:
Społeczna a opiekuńcza, wspólna płaszczyzna, różne zainteresowania
Pedagogika opiekuńcza a specjalna, na tym samym terenie zainteresowanie identycznymi problemami, tj. opieką nad osobami defektywnymi, ale każda dyscyplina ze swoistej, właściwej dla danej dyscypliny pozycji.
Pedagogika opiekuńczo-wychowawcza a praktyka:
Praksja stanowi jej przedmiot badań
Jest nauką stosowaną
Tworzy ona teorię sprawnego działania, pozwala na racjonalną interpretację faktycznego stanu rzeczy i stanowi przesłanki dla formułowania praktycznych wskazań
Propozycje zmian (Gajewska 2006) :
| TEORIA | PRAKTYKA |
|---|---|
|
|
Pytania do refleksji :
Jakie istnieją bariery zastosowania wiedzy ogólnej w praktyce?- naukowiec, który tworzy wiedze ogólna nie miał zazwyczaj kontaktu z rzeczywistością ( MALISZ ;D)
Na czym polega relacja między praktyką a wiedzą ogólną? – wiedza ogólna ma powodować, że pedagog będzie twórczy, sami mamy dochodzić na podstawie wiedzy do rozwiązań, wiedza ogólna ma nam pozwolić budować własny system pracy.
Jak stosować wiedzę ogólną w praktyce?- nie możemy ślepo stosować teorii do każdego przypadku, gdyż czasami może ona po prostu nie mieć zastosowania.
Obszary opieki nad dziećmi – potrzeby:
Nieprawidłowości zdrowotne u dzieci
Samotne macierzyństwo- rozszerzenie zjawiska
Formy zajęć pozalekcyjnych
Stan miejsc do zabaw
Wzrost liczby samobójstw wśród młodzieży
Wzrost sieroctwa społecznego
Wzrost zjawisk patologii wśród młodzieży: narkomanii, alkoholizmu, przestępczości, prostytucji…
Wzrost ubóstwa rodzin
Nasilenie zjawiska bezrobocia
Tendencje:
Wzrastające zapotrzebowanie na profesjonalną opiekę wychowawczą
Zmniejszenie zjawiska odpowiedzialności rodziców za opiekę i wychowanie własnych dzieci w naturalnych warunkach, zbyt szybkie i łatwe przekazywanie dzieci pod opiekę instytucjonalną
Konieczność wzmocnienia rodziny- utworzenie mechanizmów, które powodują nie odbieranie dzieci z domów
Podjęcie działań nakłaniających patologicznych rodziców do terapii, resocjalizacji i leczenia!
Gdy dochodzi do zaistnienia w rodzinie zjawisk zaburzających jej prawidłowe funkcjonowanie zaczyna nieprawidłowo funkcjonować cały system ( rodzice i dzieci)- konieczne jest „leczenie” całej rodziny.
Konieczna jest współpraca opiekunów, wychowawców z pracownikami socjalnymi, nauczycielami, kuratorami sądowymi, organizacjami rządowymi i pozarządowymi itp.
Profesjonalizm wychowawców:
Wymaga podejmowania trafnych działań w sposób najbardziej efektywny
Wiąże się z nieustannym dokształcaniem i podnoszeniem kwalifikacji ( kwalifikacja- mamy prawne uprawnienia, kompetencje- umiejętności pracy. Nie zawsze kwalifikacje wiążą się z umiejętnościami. Dlatego powinno być bardziej „podnoszenie kompetencji”)
Wychowawca –opiekun
Rozwiązywanie złożonych problemów dziecka- wymaga szerokiej wiedzy interdyscyplinarnej, mądrości życiowej, doświadczenia
Powinien on być otwartym na poszukiwanie skutecznych metod pracy, krytycznym i twórczym
Musi on być „dobrym człowiekiem” – cierpliwym, wrażliwym, życzliwym, czułym na potrzeby dzieci
Opieka i wychowanie:
Wyprzedzające
Zbieżne 0 działania adekwatne
Interwencyjne- działania w sytuacjach zagrożenia
Kompensacyjne, rewalidacyjne i lecznicze ( Dąbrowski)
Resocjalizacyjne ( Gajewska 2006)
Profilaktyka:
To najbardziej zaniedbany obszar – pozostaje w formie intencji i deklaracji
Wymaga uruchomienia wielu mechanizmów, zwłaszcza w świadomości ludzi dorosłych, rodziców, dzieci
To działanie najtańsze, przynoszące najlepsze rezultaty
Trudność rozpoczęcia szerokie oddziaływania profilaktycznego:
Polega na rozwinięcie działań poradnictwa pedagogicznego blisko dziecka i rodziny
Wymaga uregulowań prawnych ingerujących w rodzinę, gdy zagrożony jest optymalny rozwój dziecka
Diagnozy powinny:
Mieć różny zasięg od ogólnokrajowych, po powiatowe, osiedlowe, mikroukładów opiekuńczo- wychowawczych w formalnych i nieformalnych … ?
Pełna diagnoza nie tylko deficytów) stanowi o adekwatności opieki i skuteczności oddziaływań profilaktycznych, wyprzedzających ujemny stan potrzeb dziecka
Musi być co powiem czas weryfikowana
Nie był i nie jest w pełni wykorzystywany: potencjał wykształconych pedagogów, rola dziadków, dalszych krewnych, osób znaczących dla dziecka, osiedli mieszkaniowych, wychowania opiekuńczego pozaszkolnego
Place zabaw zagrażające bezpieczeństwu dziecka
GAJEWSKA (2006)- obszary niedoceniane, niedostrzegane
Zajęcia pozalekcyjne- płatne i nieraz odległe od miejsca zamieszkania
Świetlice szkolne- zawężone funkcje,
Opieka zdrowotna
Domy dziecka- „worek i rozwiązania na całe zło świata”
Specjalne ośrodki szkolno- wychowawcze- zastępują szkołę i dom
„szkoła to mus, którego nikt nie lubi”
Trzeba się na nowo uczyć: komunikacji międzyludzkiej, więzi między ludźmi, bezinteresowności, kultury bycia, atmosfery życia
Przestały mieć znaczenie: poczucie zadowolenia, szczęścia, samorealizacji, empatia, inteligencja emocjonalna- „liczy się zysk a środkiem dla tego celu jest praca, praca i jeszcze raz praca”
Działania opiekuńczo- wychowawcze, które zadba o ekologię świata- człowiek przestaje żyć z nią w zgodzie- nurt edukacji ekologicznej