Mierniki MPS i SNA.

1. Miernik MPS (material product system)

• Stosowany w krajach o gospodarce centralnie sterowanej (Europa Środkowa i Wschodnia).

• Oparty na koncepcji pracy produkcyjnej Adama Smitha i Karola Marksa, która to pokazywała, że pracą tworzącą bogactwo narodowe była praca wydatkowana na wytwarzanie dóbr materialnych. W związku z tym przyjęto pewną koncepcję statystyczną, która polegała na wytypowaniu działów gospodarki narodowej, w których tworzony był produkt globalny i dochód narodowy, mianowicie:

1. Przemysł wraz z rzemiosłem;

2. Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo;

3. Budownictwo wraz z architekturą;

4. Transport, łączność i komunikacja;

5. Handel detaliczny, hurtowy, gastronomiczny i zaopatrzeniowo-materiałowy.

Zgodnie z tą konwencją, wystarczyło podjąć pracę w którymkolwiek z wymienionych sektorów, aby wytwarzać np. dochód narodowy do podziału.

• W systemie MPS obliczano następujące mierniki:

1. Produkt globalny i produkt finalny brutto;

2. Dochód narodowy brutto i dochód narodowy netto;

3. Dochód narodowy wytworzony i dochód narodowy podzielony;

4. Dochód narodowy w ujęciu wartościowym i dochód narodowy w ujęciu realnym.

• System MPS analizuje tylko wyniki sfery produkcji materialnej, będącą podstawą kształtowania dobrobytu społecznego, ale nie jedyną sferą ten dobrobyt powiększającą i ze względu na to MPS nie jest dobrą miarą wartościowania dobrobytu społecznego.

1. Miernik SNA (system of national accounts)

• Stosowany na całym świecie, oparty na koncepcji pracy produkcyjnej Jeana B. Saya, stwierdzającej, że każda praca społecznie użyteczna jest pracą produkcyjną i tym samym wytwarzającą bogactwo narodowe. Dlatego też np. dochód narodowy obliczany według zasad MPS, jest mniejszy, niż dochód narodowy obliczany według zasad SNA w odniesieniu do tego samego okresu i tego samego kraju.

• W systemie SNA obowiązują następujące mierniki makroekonomiczne:

1. Mierniki mierzące poziom produkcji w kraju:

- produkt narodowy brutto – PNB

- produkt narodowy netto – PNN

- produkt krajowy brutto – PKB

B. Mierniki obrazujące poziom dochodów i konsumpcji społeczeństwa:

- dochód narodowy – DN

- dochody osobiste – DO

- dochody osobiste do dyspozycji – DOD.

C. Mierniki bezrobocia.

D. Mierniki inflacji.

• Centralnym miernikiem systemu SNA jest produkt narodowy brutto (PNB), gdyż wystarczy go obliczyć, aby przez dodawanie bądź odejmowanie różnych elementów obrazujących zjawiska ekonomiczne, obliczyć pozostałe mierniki systemu z grup A i B.

• Produkt narodowy brutto (PNB):

1. Pieniężny wskaźnik bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych, wytworzonych w gospodarce w danym czasie. Ich wartość jest wyrażona według bieżących cen rynkowych.

2. Dobra i usługi finalne: dobra, nabywane przez ostatecznych użytkowników (nie do wytwarzania innych dóbr bądź w celu dalszej sprzedaży); Dobra i usługi pośrednie: dobra nabywane w celu dalszej obróbki (do wytwarzania innych dóbr bądź w celu dalszej sprzedaży). Zgodnie z definicją PNB, dobra i usługi pośrednie NIE wchodzą w skład PNB.

3. Miernik całkowitych dochodów osiąganych przed obywateli danego kraju niezależnie od miejscu (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.

4. Dotyczy on tylko dóbr i usług finalnych, które „przeszły” przez rynek (np. produkty wyhodowane i skonsumowane przez farmera się nie liczą.)

5. Do PNB nie wliczaj się transferów rzeczowych i pieniężnych (np. sprzedaż traktora jednemu gospodarstwu przez drugie.) – Dobra finalne jest wliczane do PNB tylko JEDEN RAZ.

6. Do PNB nie wliczają się transfery pieniężne (np. wygrana babci przekazana wnuczkowi).

7. Wartość dóbr finalnych jest równa całkowitej wartości dodanej na wszystkich etapach produkcji (wartość dodana – tworzona na każdym etapie przetwórstwa, w jej skład mogą wchodzić np. płace, premie, amortyzacja, podatki pośrednie, dotacje, zyski operacyjne.)

8. Sposoby liczenia PNB:

1. Zsumowanie wartości dodanej w całej gospodarce narodowej;

2. Zsumowanie wartości pieniężnej wszystkich produktów finalnych (podejście wydatkowe); dodawanie wydatków ponoszonych przez

• Gospodarstwa domowe (wydatki na konsumpcyjne dobra trwałe np. pralki, lodówki oraz wydatki bieżącej konsumpcji np. odzież);

• Przedsiębiorstwa prywatne (zakupy surowców oraz materiałów do bieżącej produkcji, inwestycje powiększające majątek trwały)

• Przedsiębiorstwa publiczne i agendy rządu oraz agendy władzy regionalnej (zakupy podobne do przedsiębiorstw prywatnych + zakupy dóbr i usług niezbędnych do ich działalności (agendy).

• Sektor międzynarodowy (zakupy dokonywane przez zagranicznych kupców w danym kraju (eksport) pomniejszone o zakupy za granicą (import) dokonywane przez osoby fizyczne i firmy z danego kraju; eksport – import.

1. Zsumowanie płatności dochodowych, wypłacanych właścicielom czynników produkcji – praca ziemia kapitał – za ich wykorzystanie w procesie dóbr i usług (podejście oparte na kosztach zasobów i dochodach); opłacenie kosztów zasobów, występujących w postaci:

• Wynagrodzeń pracowników;

• Dochodów właścicieli przedsiębiorstw;

• Dochodów osobistych z rent;

• Zysków przedsiębiorstw (spółek)

+ dwa czynniki generujące płatności dochodowe na rzecz dostawców zasobów:

• Pośrednie podatki od przedsiębiorstw (w tym transfery);

• Amortyzację – odpisy na zużycie kapitału.

1. Chcąc zbadać dynamikę PNB (badanie w czasie), wtedy z PNB nominalnego trzeba wyeliminować ruch cen, za pomocą:

1. Cen stałych (porównywalnych) = należy w odniesieniu do porównywanych okresów przyjąć cenę z jednego roku, jako stałą (porównywalną).

2. Deflatora = można porównać PNB z dwóch określonych lat, wyłącznie znając stopę inflacji z jednego roku w stosunku do drugiego.

1. PNB można porównywać także w przestrzeni, szczególnie pomiędzy krajami (globalny PNB dzielimy przez liczbę mieszkańców i otrzymujemy PNB na jednego mieszkańca - > wybór waluty porównywalnej).

• Produkt narodowy netto (PNN):

1. Wartość zużytych fabryk i ich wyposażenia (zwana mianem konsumpcji kapitału lub mianem odpisów amortyzacyjnych) odjęta od PNB; miernik produkcji (PNN = PNB – amortyzacja).

• Produkt krajowy brutto (PKB):

Trojaki sposób definiowania:

1. Suma wartości bieżącej dóbr i usług finalnych wytworzonych przez podmioty krajowe i zagraniczne na terytorium danego kraju w danym czasie.

2. PKB = PNB – dochody netto z tytułu własności lub pracy uzyskane za granicą: różnica między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą, a odpływem dochodów z własności lub pracy należnych cudzoziemcom).

3. Suma popytów konsumpcyjnych, inwestycyjnych i zagranicznych; w statystyce międzynarodowej oblicza się ów w dwóch wariantach: PKB w cenach rynkowych (miara produkcji rynkowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi) oraz PKB w cenach czynników wytwórczych (miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich).

• Dochód narodowy (DN):

1. Obejmuje całość dochodów wypłacanych za wykorzystanie czynników produkcji w określonym czasie ich właścicielom oraz niepodzielne zyski przedsiębiorstw, przeznaczone na rozwój przedsiębiorstwa.

2. Jest on równy całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN.

• Dochody osobiste (DO):

1. Miernik obrazujący konsumpcję społeczeństwa „dzisiaj i w przyszłości”, zawierający element niepodzielnego zysku przedsiębiorstw, który zostanie przekształcony w fundusz konsumpcyjny społeczeństwa, – ale w przyszłości, gdy ten zysk zostanie przeznaczony na inwestycję.

2. DO = DN – niepodzielne zyski przedsiębiorstw.

• Dochody osobiste do dyspozycji (DOD):

1. Dochody osobiste pomniejszone o kwotę podatków osobistych i innych opłat niepodatkowych np. mandatów, kar.

2. DOD = DO – podatki osobiste i osobiste opłaty niepodatkowe.

• PKB powszechnie stosowany jest, jako miernik dobrobytu społecznego, ponieważ:

1. Jest łatwy do obliczenia;

2. Łatwo daje się porównać w czasie i przestrzeni.

Jednak posiada on też liczne wady jak na przykład:

1. Nie ujmuje produkcji, która nie jest przeznaczona na rynek.

2. Nie ujmuje gospodarki podziemnej, przestępczej, obejmującej nielegalne i legalne rodzaje działalności gospodarczej, dokonywanej metodami tradycyjnymi.

3. Nie ujmuje czasu wolnego, który jest dobrem poszukiwanym przez członków społeczeństwa w takim samym stopniu jak żywność, usługi kulturalne itp.

4. Nie obejmuje renty konsumenta dotyczącej dóbr trwałych, które już znajdują się w gospodarstwie domowym.

5. Ujmuj produkcję tzw. Antydóbr (efekty zakłócające środowisko naturalne, tytoń, narkotyki itp.)

• Najbardziej znaną próbą modyfikacji PKB jest miernik dobrobytu ekonomicznego netto (new economic welfare – NEW) uwzględniającego przy obliczaniu PKB nierynkowe dobra i straty, w celu ustalenia lepszej miary, jakości życia i dobrobytu społecznego. Modyfikuje ona PKB:

1. Odejmując z PKB koszty obniżania poziomu życia ludzi (np. hałas, zaśmiecenie itp.);

2. Wykluczając pewne usługi pośrednie (np. ochronę policyjną i przeciwpożarową);

3. Dodając do PKB np. pracę w gospodarstwie domowym i czas wolny.

Posiada ona jednak pewne wady jak to, iż odejmując pewne usługi pośrednie, odejmuje istotny element spokoju społecznego, a tym samym dobrobytu;