Rzeczpospoliaz Szwecja w XVII w.
Plany pracy
Plan rozwinięcia:
Król Zygmunt III Waza w 1594 po śmierci swojego ojca Jana III koronuje się na krola Szwecji i oba kraje łaczy unia personalna. Luteranska Szwecja obawia się katolizacji ze strony tego krola i w związku z tym tworzy się opozycja na królej czele staje stryj Zygmunta III Karol Sudermański . Zygmunt III by ratować swoją władzę w Szwecji organizuje swoją wyprawe i dochodzi do bitwy pod Linkoping 25 wrzesnia 1598r. Zygmunt III Waza ponosi klęskę a sejm w Sztokholmie w lipcu 1599 ogłasza detronizacje Zygmunta III z tronu Szwecji ten w odpowiedzi ogłasza akt Inkorporacji przez Rzeczpospolitą Estonii 26 marca 1600r – daje to początek wojnom polsko-szwedzkim .
działania w latach 1600-1635r zakończone traktatem w Sztumskiej wsi, m.in. zwycięstwo Szwedów na po polakami ( zwycięstwo Gustwa Adolfa).
27 wrzesnia 1607r bitwa pod Kircholmem . Wielkie zwycięstwo hetmana Litewskiego Jana Karola Chodkiewicza nad armia króla Szwecji Karola IX pod Kircholmem.
2cz. Pracy poswiecona potopowi szwedzkiemu 1655-1660r m.in. Obrona Jasnej Góry , a nastepnie walki dywizji hetmana Czarnieckiego w latach 1656r-1657r i zwycięstwa w bitwach pod Warka, zdobycie Warszawy i Krakowa, bitwy na terenie Danii m.in. bitwe o wyspe Alsen. (opisane w pamiętnikach Paska).
Pokoj w Oliwie 1660r
Stosunki polsko-szweckich po układzie w Jaworowie z 1675 i sojusz przeciwko Prusom.
Plan pracy stosunki polsko-tureckie w XVIIw.
Działania przeciwko Turcji wiązały się z rywalizacją o panowanie na Ukrainie. Wpływ na nie miały wydarzenia wewnętrzne w Rzeczpospolitej związane z rokoszem Lubomirskiego a następnie abdykacją króla Jana Kazimierza we wrześniu 1668r. Wybrano wówczas nowym królem Michała Korybuta Wiśniowieckiego a jednocześnie rosła w siłę pozycja hetmana koronnego Jana Sobieskiego, który już w 1667r zwyciężył Turków w bitwie pod Hajcami. W następnych działaniach doszło do wielkiego najazdu Turków i Tatarów pod wodzą sułtana Mahmeta IV w lecie 1672r na tereny bracławszczyzny i Podola. Zażarta walka toczyła się o Kamieniec Podolski, ostatecznie zdobyty przez Turków ( historia walki o Kamieniec jest opisana w ostatniej części trylogii „ Pan Wołodyjowski”).
Uderzenie Turków po zdobyciu tej twierdzy szło w kierunku Lwowa i w bitwie pod Krasnem Stawem zostało powstrzymane przez oddziały Jana Sobieskiego. Uratował też on 44tys. osób, które w jasyr wzięli Turcy.
Mimo tego zwycięstwa 18 października 1672r zostaje zawarty traktat pokojowy w Buczaczu. Rzeczpospolita oddaje Turcji Podole wraz z Kamieńcem Podolskim, Bracławszczyznę i Kijów, oraz zobowiązuje się do płacenia 22 tys. dukatów haraczu rocznie. Warunki tego pokoju zostały w Rzeczpospolitej odebrane jako hańba i rozpoczęto przygotowania do nowej wojny z Turcją. Środki przekazał Michał Korybut Wiśniowiecki. Z 10 na 11 listopada 1673 oddziały pod dowództwem hetmana Jana Sobieskiego rozbiły 30 tys. armię Husseina Baszy w bitwie pod Chocimiem- było to jedno z największych zwycięstw oręża polskiego w XVII w.
Po tym wydarzeniu dochodzi do elekcji na króla polski w 1674r Sobieskiego, który jako Jan III za jedny z głównych celów wyznaczy sobie zwycięstwo w zmaganiach nad Turcją.
W 1676r armia Ibrahima Szejtana wkroczy na Pokucie i zostanie powstrzymana przez armię koronną Jana III. XVII października 1673r dojdzie do pokoju w Żórawnie i utrzymane zostaną warunki pokoju z 1672 prócz haraczu. Turcja zrezygnuje z pobierania corocznych opłat.
11 czerwca 1675r Jan III Sobieski zawrze układ w Jaworowie z królem Francji Ludwikiem XIV: Francja za 20 tys. talarów sfinansuje działania Rzeczpospolitej przeciwko Prusom i za 400 tys. Talarów przeciwko Austrii. W 1677 dojdzie do tajnego przymierza Rzeczpospolitej i Szwecji by realizowac warunki tego porozumienia.
Szwedzi ponoszą klęskę w działaniach przeciwko Prusom a Jan III nie decyduje się przeciwko samodzielnym działaniom przeciwko Habsburgom. 1 kwietnia 1683r Jan III zawrze układ wojskowy i polityczny z cesarzem Austrii Leopoldem o wspólnych działaniach przeciwko Turcji.
Król Polski całkowicie zmienia swoją politykę zagr. wprowadzoną od Jaworowa i wraca do koncepcji walki z Turcją jako największym zagrożeniem Rzeczpospolitej. 12 wrzesnia 1683r dochodzi do wielkiego zwycięstwa w bitwie pod Wiedniem a następnie 9 października 1683 Sobieski rozbija armie Kary Mahmeda pod Parkanami. 5 marca 1684 z inicjatywy papieża Innocentego XI dochodzi do powstania Ligii Świętej. W skład wejdą: Państwo Kościelne, Wenecja, Austria i Rzeczpospolita. Głównym celem będzie prowadzenie działań zbrojnych przeciwko Turcji. Oddziały Ligii Świętej ostatecznie rozbiją oddziały Turcji pod Zentą pod wodzą księcia Eugeniusza Sabaudzkiego i Turcja jest zmuszana zawrzeć pokój w Karłowicach. Nim to nastąpi Węgrzy na sejmie w Bratysławie uznają za swojego władcę przedstawiciela Habsburgów.
Pokój w Karłowicach oznacza klęske polityczna i militarna Turcji i usuniecie tego kraju z Europy środkowej m.in. Turcy tracą władzę nad środkowymi i wschodnimi Węgrami.
Turcja przestanie zagrażać Rzeczpospolitej w także Austrii, natomiast będą zagrożone posiadłości Tureckie na Bałkanach, a także Krym ( Chanat Krymski).
Wniosek
Przyczyny wojen to najazdy Kozaków i Tatarów, rywalizacja o Mołdawię , Wołoszczyznę i Siedmiogród. W II poł XVII w. Walki o panowanie nad Ukrainą i przeciwdziałanie zagrożeniom Europy Środkowej i Islamizacji tych obszarów.
W związku z tym walki toczyły się przez caly XVII w. i doprowadziły do osłabienia jednego i drugiego kraju co wykorzystała Rosja. Dopiero w XVIII w. nastąpiła widoczna poprawa między Rzeczpospolitą a Turcją . Turcja jako jedyny kraj nigdy nie uznała żadnego z rozbiorów Polski i wspierała polskich emigrantów. Turcja też w 1768 rozpoczęła „ wojnę polską z Rosją” ( w obronie Polaków na których dokonywali rzezi Ukraińcy i Rosjanie.
Pojecia do pracy:
Sułtan, wezyr, jasyr(niewola), haracz( danina), czajka (długa łódz kozacka), rejestr- wzięcie pod opiekę prawną Kozaków, którzy mieli prowadzić działania zbrojne przeciwko Tatarom i Turkom).
Najważniejsze działania zbrojne Rzeczpospolitej w XVII w.
|
|
|
|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hetmani koronni Rzeczpospolitej w XVII w.
Jan Zamojski ( do 1605r)
Stanisław Zółkiewski (do 1620 r )
Stanisław Koniecpolski ( do 1624r)
Mikołaj Potocki (do 1652r- zginie w bitwie pod Batohem)
Stefan Czarniecki ( do 1664r)
Jan Sobieski ( do 1674)
Działania zbrojne w XVII w. były prowadzenie z użyciem pospolitego ruszenia i wojsk zaciężnych ( przede wszystkim Szkoci, łucznicy z Anglii) do oddziałów włączano rejestrowych Kozaków i oddziały królewskie (stała armia wynosiła ok. 4 tys.) W związku z tym ogromne znaczenie miały sejm walne i uchwalanie podatków na opłacanie oddziałów zaciężnych.