EPIDEMIOLOGIA- nauka o przyczynach i powodach szerzenia się chorób w populacji (ludzkiej), ich natężeniu, zapobieganiu im.

Epidemiologia jako nauka obejmuje:

1. Analizę zjawisk zdrowotnych

2. Analizę czynników zagrażających zdrowiu

3. Analizę czynników określających częstotliwość i rozprzestrzenienie się chorób wśród ludności

4. Badanie warunków występowania chorób i inwalidztwa, oraz czynników, które mają na to wpływ.

DZIAŁY EPIDEMIOLOGII:

• Ogólna- dział obejmujący badania, opis i ustalenie ogólnych praw o przyczynach i sposobach rozprzestrzeniania się chorób i o ich natężeniu.

• szczegółowa- ustalenie praw o przyczynach i sposobach rozprzestrzeniania się( pojawianie się, trwanie i zanikanie oraz natężeniu określonej choroby.

• chorób zakaźnych i inwazyjnych- tj. chorób wywołanych przez zarazki i pasożyty m.in. organizmu ludzkiego.

• zakażeń szpitalnych- dział obejmujący zagadnienia związane z badaniem, opisem i ustaleniem przyczyn i praw pojawiania się chorób bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych chorych przebywających w szpitalu z innych przyczyn , oraz ze sposobami zapobiegania tym zakażeniom.

• chorób zawodowych- zajmuje się problemami związanymi ze specyficznymi przyczynami i prawami pojawiania się rozwoju i natężenia chorób zawodowych, niezakaźnych i zakaźnych.

• Chorób i wypadków związanych z pracą- dział dotyczy zaburzeń i zagrożeń stanu zdrowia, związanych z pracą, ale nie wynikających ze specyfiki pracy zawodowej.

• wojenna- dział opisujący specjalne sytuacje zdrowotne związane z tzw. katastrofami społecznymi.

• historyczna- dział obejmujący opisy i określenie przyczyn chorób występujących w ubiegłych wiekach i tysiącleciach.

• środowiskowa- dział stosujący metody epidemiologiczne do oceny wpływu czynników środowiskowych na zdrowie człowieka.

• Geografia epidemiologiczna- dział w którym opisywana jest sytuacja epidemiologiczna ogólna i szczegółowa, głównie chorób naturalnych w danym regionie geograficznym. Np. na kontynencie lub w państwie.

CELE I ZADANIA EPIDEMIOLOGII- jest nauką praktycznie użyteczną w medycynie, bada przyczyny i prawa szerzenia się chorób populacji, nie tylko celem wyciągania wniosków teoretycznych. Umożliwia opracowanie i stosowanie metod zwalczania określonych chorób, oraz metod zapobiegających ich powstawaniu. Pomiary stanu zdrowia społeczeństw. Badania potrzeb zdrowotnych społeczeństw( ustalania planów zdrowotnych). Działania promocyjne i profilaktyczne.

GŁÓWNE ZAD STAWIANE PRZED EPIDEM W POLSCE:

• pomiary zapotrzebowania ludności na działalność usługową publicznej służby zdrowia, tj na promocje zdrowia, profilaktykę, leczenie i rehabilitację.

• Ocena działalności służby zdrowia w podnoszeniu poziomu usług zdrowotnych i profilaktycznych, szczególnie w zakresie zdrowia publicznego .

• nadzór epidemiologiczny nad wpływami środowiska na zdrowie populacji.

PODZIAŁ EP ZE WZGL NA DZIAŁALNOŚĆ PRAKTYCZNĄ:

1. Metodologie epidemiologiczną- w skład której wchodzą: ep opisowa(met opisowa), ep analityczna(m analit) doświadczalna(m eksperymentalna)

2. Profilaktykę (epidemiotechnikę)- zapobieganie.

3. Promocję zdrowia- zajmuje się edukacją, której celem jest utrwalenie w populacji zachowań prozdrowotnych

4. Politykę zdrowotną- wytyczanie strategicznych kierunków oceny zdrowia społeczeństwa, potrzeb diagnostycznych i leczniczych.

DEMOGRAFIA- jest nauką o rozwoju, strukturze biologicznej i społecznej populacji ludzkiej.

STATYSTYKA LUDNOŚCI- statystyka demograficzna i ilościowa, rejestracja faktów demograficznych.

STATYSTYKA STANU LUDNOŚCI: dane o liczebności oraz strukturze populacji, uwzględnia następujące kryteria podziału populacji: płeć, wiek, grupę zawodową, grupę społeczną, stan cywilny, miejsce zamieszkania.

STATYKA RUCHU LUDNOŚCI: ruch naturalny ludności i ruch migracyjny ludności.

POLITYKA DEMOGRAFICZNA- określa normy i wskazania regulujące rozwój ludności( np. popieranie wybranego modelu rodziny) – ma duże znaczenie dla polityki zdrowotnej, szczególnie jej planowania na krótsze i dłuższe okresy

ŹRÓDŁA INFORMACJI O LUDNOŚCI- spis ludności- jest to pełne badanie statyczne, ustalające stan liczebny i strukturę ludności wg określonych cech w określonym momencie czasu, na określonym terytorium w drodze indywidualnego uzyskania informacji o wszystkich jednostkach podlegających badaniu.

SPIS POWSZECHNY- powszechność *imienność *bezpośredniość *zagwarantowanie tajemnicy statycznej.

TYPY STRUKTURY LUDNOŚCI: progresywny, stacjonarny i regresywny.

CECHY STRUKTURY LUDNOŚCI ISTOTNE W EP:

• liczebność populacji- dane o licznie jednostek i o strukturze populacji, są niezbędne w celu prawidłowego zarządzania, planowania sieci instytucji i kadr profilaktyczno- leczniczych oraz sanitarnych

• gęstość zaludnienia

• wiek osobników populacji

• płeć – udział procentowy, wpływa na rodzaj i intensywność zapadalności na określone choroby, na urlopy macierzyńskie, na absencję w pracy

• stan cywilny

• urbanizacja- proces rozwoju cywilizacji i kultury miejskiej

• rozrodczość populacji (umieralność niemowląt- zgony dzieci do 1 roku życia,

PRZYCZYNY UMIERALNOŚCI:

• wysoki poziom rejestracji i rozpoznawania przyczyn zgonu,

• względy psychologiczno-społeczne,

• możliwość wprowadzenia przedsięwzięć profilaktycznych,

• możliwość precyzyjnej oceny jakości opieki położniczej przed i okołoporodowej, pediatrycznej opieki okołoporodowej,- ogólnej opieki nad matką ciężarną.

INNE ISTOTNE DEMOGRAFICZNE CECHY WPŁYWU NA ZDROW POPULACJI:

• przeciętne dalsze trwanie życia,

• wykształcenie, wykonywany i wyuczony zawód, bezrobocie i związane z nim zaburzenia,

• odsetek osób niepełnosprawnych.

ANALIZA TRENDÓW ROZWOJU POPULACJI:

• wydłużanie się średniej długości życia i starzenie się populacji,

• wzrost l os w wieku produkcyjnym i inwalidów biologicznych

• największy spadek rodności kobiet i przyrostu naturalnego w historii naszego kraju,

• nasilanie się patologii społecznych, także w zakresie zdrowia,

• narkomania, utrzymujący się alkoholizm i jego następstwa, nikotynizm, prostytucja oraz zwiększająca się l samobójstw,

• problemy zdrowotne

• wysokie odsetki w strukturze umieralności z powodu takich chorób jak choroby ukł krążenia, choroby nowotworowe i urazy, wypadki, zatrucia,

• zabezpieczenie potrzeb fizjolog organizmu w zakresie ruchu (gimnastyka, sport, spacery)

JEDNOSTKA CHOROBOWA- związany ze sobą zespół niekorzystnych dla organizmu objawów o znanym, określonym składzie, znanej patogenezie i znanym obrazie zmian patomorfologicznych.

OGÓLNE PRAWA EPIDEMICZNE:

1. Prawo zagęszczenia populacji- nasilenie działania czynnika szkodliwego na zdrowie populacji ludzkiej jest wprost proporcjonalne do jej zagęszczenia

2. Prawo długości drogi- nasilenie działania czynnika szkodliwego na zdrowie poszczególnych jednostek populacji jest odwrotnie proporcjonalne do dł drogi od miejsca największego stężenia czynnika do wrażliwego organizmu

3. Prawo styczności ewolucyjnej- nasilenie działania czynnika szkodliwego na zdrowie poszczególnych jednostek populacji jest odwrotnie proporcjonalne do częstotliwości ewolucyjnej styczności z nim przodków aktualnej populacji. Ospa prawdziwa – czarna ospa- wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu

4. Prawo skuteczności reakcji organizmu na działanie szkodliwego czynnika -szybkość i nasilenie działania szkodliwego czynnika.

Działanie natychmiastowe, bezpośrednie, szybkie: - organizm nie ma możliwości obrony przed tego rodzaju czynnikiem – jeśli jego działanie nie jest śmiertelne, to wówczas organizm likwiduje skutki występujące po działaniu czynnika.

Działanie przewlekłe, wolne, pośrednie: obserwowane jednostki chorobowe stanowią sumę odpowiedzi obronnych na działanie czynnika jak i na likwidację skutków jego działania. Działanie odległe: występowanie skutków genetycznych w następnych pokoleniach

ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA: organizm ludzki lub zwierzęcy w którym: są drobnoustroje chorobotwórcze namnażając się, dostają się do otaczającego środowiska, mogą zakażać kolejno dalsze organizmy.

ŹRÓDŁEM ZAKAŻENIA: chorzy ludzie i zwierzęta, nosiciele, zwłoki ludzi lub zwierząt, źródła sztuczne w warunkach laboratoryjnych.

NOSICIELSTWO- stan specyficznej równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem i zakażonym organizmem. NOSICIEL- osobnik, który nie wykazuje widocznych objawów chorobowych, ale jest potencjalnym źródłem zakażenia.

PODZIAŁ NOSIECIELÓW:

1. Zdrowych- takich którzy nie chorowali i nie spostrzegli u siebie zaburzeń czynności organizmu, a mimo to wyodrębnia się od nich zarazki. Nosiciel zdrowy- np. szczególnie niebezpieczne tzw. nosicielstwo przed chorobowe .

2. Ozdrowieńców- takich którzy chorowali i w okresie rekonwalescencji wydzielają chorobotwórczy drobnoustrój.

3. Stałych i okresowych.

DROGI SZERZENIA SIĘ ZAKAŻEŃ:

1. Bezpośrednie- droga łożyskowa w czasie ciąży i droga pochwowa w czasie porodu, - kontakty bezpośrednie jak np. pocałunki, stosunki płciowe i podawanie ręki, - ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta,- kontakty bezpośrednie z chorymi podczas badań zabiegów lekarsko-pielęgniarskich.

2. Pośrednie- droga powietrzno-kropelkowa i powietrzno-pyłowa, droga wodno-pokarmowa, przedmioty codziennego użytku, w tym jatrogenna, gleba, owady.

• Droga powietrzno-kropelkowa- składa się z jednego ogniwa pośredniego: człowiek- kropelki śluzu(kurz)-człowiek.

• Droga pokarmowo-wodna- zwykle składa się z kilku ogniw: człowiek (kał) – woda – produkty spożywcze- człowiek, * człowiek (kał) – muchy – produkty spożywcze – człowiek.

• Przedmioty codziennego użytku: np. przez używanie tych samych ręczników przenosi się rzeżączkę, grzybowe i bakteryjne chorób skórne, a także choroby pasożytnicze jak świerzb.

• Droga jatrogenna- niezamierzone przenoszenie zarazków przez narzędzia używane podczas leczenia i diagnozowania chorób.

• Gleba- może pośredniczyć w przenoszeniu znacznej liczby zarazków np. laseczki beztlenowe.

• Owady- najczęściej są mechanicznymi przenosicielami mikroorganizmów, zarówno na powierzchni swego ciała jak też wewnątrz różnych narządów. Wszy np. riketsje wywołujące dur plamisty, pchły przenoszą pałeczki dżumy, komary- zarodźce zimnicy, wirusy żółtej gorączki, kleszcze- są nosicielami niektórych wirusów np. zapalenia mózgu.

3. Wieloogniwowe

WROTA ZAKAŻENIA- miejsca przez które z otaczającego środowiska do organizmu dostają się zarazki

OKRES WYLĘGANIA- czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych, wyróżniamy krótki okres wylęgania (ostre choroby zakaźne) długi okres wylęgania ( np. wirus HIV, wir wścieklizny)

EPIDEMIA: jest to nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji ludzkiej

CZARNA SMIERĆ- jedna z największych epidemii w dziejach ludzkich, wybuchła w XIV w Europie, za jej przyczynę uważa się bakterię Yersinia pestis – pałeczka dżumy

ENDEMIA- występ zachorowań na daną chorobę wśród ludności na określ terenie w licz utrzymuj się na podobnym poziomie przez długi okres czasu

PANDEMIA- epidemia szybko rozprzestrzeniająca się choroby zakaźne, obejmuj swoim zasięg kilka państw, jeden z kontynentów lub cały św.

CECHY CHOR SPRZYJ WYBUCH PANDEMII:

• niska śmiertelność zarażonych osób,

• wysoka zaraźliwość,

• brak naturalnej odporności populacji.

GOSPODARZ- organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi.

PRZENOSICIEL- stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego na innych gospodarzy.

ŁAŃCUCH EPIDEM- kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrój z jednego gospoda na drugiego, tego samego lub innego gatunku. Łańcuch epidemiologii może obejmować szereg ogniw: -źródło zakażenia, drogę lub drogi przenoszenia, wrota zakażenia, organizm wrażliwy.

SANITYZACJA- czynna polegająca na zmniejszeniu ilości drobnoustrój w określonym środowisku do tzw bezpiecznego poziomu.

DERATYZACJA – zespół czynników mających na celu zwalcz małych gryzoni a zwłaszcza szczurów i myszy

DEZYNFEKCJA- zespół czynników zmierzających do unieszkodliw drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących się poza organizm żywiciela oraz czynników biorących udział w ich rozprzestrzenianiu.

DEZYNSEKCJA- zespół czynników mających na celu unieszkodliw szkodliwych dla człowieka owad, pajęcza, skorup, które są jedną z dróg przenoszenia zakażeń i inwazji z organ chorych lub nosicieli na organ zdrowe.

KORDON SANITARNY- przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej łączności z obszarem objętym epidemią określonej choroby zakaź.

KWARANTANNA- odosobnienie i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi i zwierząt, którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych na których panują choroby wysoko zakaźne.

PRZEŁOM W ZWALCZANIU EP CHOR ZAKAŹ W I POŁ XXW.: - ogólny postęp naukowy, postęp w medycynie, stworzenia podstaw epidemiologii naukowej i organizacja skutecznie działających jednostek przeciw epidemicznych, odkrycie i masowe wprowadzenie antybiotyków i innych leków przeciw bakteryjnych, podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej, sanitarnej i higienicznej wśród ludności, podniesienie stopy życiowej całej ludności i związana z tym ochrona środowiska.