ZAKAŻENIA SZPITALNE EPIDEMIOLOGIA I NADZÓR :
Zakażenie szpitalne wg WHO – zakażenie, które pojawiło się w wyniku leczenia w szpitalu lub w związku z pobytem w szpitalu, wtórne do stanu pacjenta sprzed hospitalizacji. Dotyczy zarówno pacjenta jak i personelu.
Najczęściej zakażenie uznaje się za szpitalne, jeżeli wystąpiło 48-72 godziny od przyjęcia lub wypisania ze szpitala.
Do zakażeń o długim okresie wylęgania zalicza się wirusy zapalenia wątroby (HBV, HCV), wirus nabytego niedoboru odporności (HIV) i gruźlicy.
Dla tych zakażeń przyjmuje się pochodzenie wewnątrzszpitalne w czasie od 2 tygodni do wielu lat.
Nie są zakażeniami szpitalnymi zakażenia i pogorszenia zakażeń, które były obecne w chwili przyjęcia do szpitala.
Według danych Polskiego Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych najczęstszą formą zakażeń szpitalnych są zakażenia układu moczowego i szpitalne zapalenia płuc.
Największym ryzykiem wystąpienia zakażenia obciążeni są pacjenci OIOM różnych typów oraz oddziałów chirurgicznych.
Przedłużenie pobytu pacjenta związane z zakażeniem wynosi od 11 do 25 dni w przypadku pierwotnego zakażenia krwi, bądź wystąpienia zakażeń współistniejących.
leczenie przypadków zakażeń, ze względu na konieczność zastosowania farmakoterapii jest niezwykle kosztowne.
ŹRÓDŁA ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH :
PERSONEL MEDYCZNY
ŚRODOWISKO SZPITALNE
PACJENT
INNY PACJENT
DROGI SZERZENIA SIĘ ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH :
PRZEZ RĘCE PERSONELU
PRZEZ KONTAKT BEZPOŚREDNI
PRZEZ ŹLE WYJAŁOWIONY SPRZĘYT MEDYCZNY
PRZEZ UŻYWANIE BRUDNYCH UBRAŃ OCHRONNYCH
PRZEZ TRANSFUZJĘ
PRZEZ PRZESZCZEP NARZĄDÓW
PRZEZ ZANIECZYSZCZONĄ WODĘ, POŻYWIENIE, ROZTWORY I PŁYNY MEDYCZNE
POWIETRZNO-PYŁKOWA
PODZIAŁ ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH :
1. Ze względu na mechanizm i czynnik etiologiczny zakażenia:
Endogenne – zakażenie spowodowane przez florę własną pacjenta
Egzogenne – zakażenie spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze środowiska szpitalnego
Nieklasyfikowane (np. okołoporodowe) – dla celów rejestracji i kontroli stosuje się przy nich kryteria oparte na wyniku badania mikrobiologicznego.
2. Ze względu na czas wystąpienia:
Zakażenia wczesne – rozwijające się do 5-7 doby pobytu w szpitalu (dla noworodków – do 3 doby)
Zakażenia późne – rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu (dla noworodków – po 3 dobie)
3. Ze względu na postać i lokalizację:
Zakażenia miejscowe (zakażenia skóry, błon śluzowych, powierzchowne zakażenie miejsca operowanego)
Zakażenie układowe (układ moczowy, zapalenie płuc)
Zakażenia uogólnione (sepsa, wstrząs septyczny)
BAKTERIE GRAM DODATNIE : najczęściej wywołującą zakażenia szpitalne bakterią Gram-dodatnią jest gronkowiec złocisty. Częstość jej występowania pośród wszystkich, wywołujących zakażenia szpitalne patogenów waha się między 11,1 i 17,2 %.
Kolonizacja dłoni pracowników opieki zdrowotnej bakterią S. aureus jest na poziomie przedziału wartości od 10,5 do 78,3 %.
BAKTERIE GRAM-UJEMNE: bakteria Escherichia Coli (pałeczki okrężnicy) jest najczęściej spotykaną bakterią Gram-ujemną, powodującą głównie infekcje dróg moczowych. Również bardzo powszechna jest bakteria Pseudomonas aeruginosa (pałeczki ropy błękitnej) wywołująca głównie zakażenia dolnych dróg oddechowych. Lokalizacja : nawilżacze, pojemniki na mydło, miski do mycia, baseny, zlewy. Kolonizacja na dłoniach pracowników opieki zdrowotnej – od 21 do 86,1%, przy najwyższych wartościach spotykanych na oddziałach intensywnej opieki medycznej.
BAKTERIE TWORZĄCE PRZETRWALNIKI : główną, tworzącą przetrwalniki i wywołująca zakażenia szpitalne, jest bakteria Clostridium difficile. Szacuje się, że od 15% do 55% wszystkich przypadków biegunek szpitalnych, związanych z przyjmowaniem antybiotyku, jest powodowane bakterią C. difficile. Pacjenci z biegunką, wywoływaną przez bakterię C. difficile mają na swoim koncie 3,6 dodatkowych dni spędzonych w szpitalu.
GRZYBY : przypadki wywoływania zakażeń szpitalnych przez grzyby obserwuje się rzadziej niż zakażenia szpitalne wywoływane przez bakterie. Najbardziej istotnym grzybem w odniesieniu do zakażeń szpitalnych jest Candida albicans (drożdżak biały). Grzyby mogą powodować posocznicę, zakażenia dróg moczowych lub infekcje pól operacyjnych.
WIRUSY : powodują ok 5% wszystkich zakażeń szpitalnych. Na oddziałach pediatrycznych proporcja ta jest wyższa i osiąga wartość do 23%.
Główne grupy wirusów:
Wirusy krwiopochodne np. HCV, HBV
Wirusy dróg oddechowych np. wirus grypy
Wirusy drogi kał-usta np. rotawirusy
Wirusy egzotyczne np. wirus Ebola
Perforacje w rękawiczkach pozostają w większości przypadków (83%) niezauważone przez chirurga.
Aż 82,5 % rękawiczek ochronnych perforacje pozostają niewidoczne.
Na dłoniach są często znajdywane wirusy pochodzące z dróg oddechowych, np. wirusy nieżytu nosa u a 65% osób ze zwykłym przeziębieniem.
Rotawirusy można znaleźć na dłoniach aż 78,6% badanych osób a także na powierzchniach mających częsty kontakt z dłonią, np. powierzchnia odbiorników TV, zabawek i na kartach pacjentów.
W szczytowym okresie rzutu rota wirusowego zapalenia żołądka i jelit, każdy gram kału może zawierać więcej niż 107 do 108 zakaźnych cząstek wirusowych.
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B ORAZ TYPU C STANOWIĄ GŁÓWNE CHOROBY ZWODOWE PERSONELU SŁUŻBY ZDROWIA.
Wśród pielęgniarek ryzyko zarażenia się WZW związane jest z przypadkowym zakłuciem się igłą.
HCV najczęstsza choroba zawodowa wśród personelu medycznego. Do zakażenia może dojść wskutek naruszenia ciągłości tkanek bądź ekspozycji błon śluzowych na materiał zakaźny. Ryzyko zakażenia HCV po ukłuciu igłą zanieczyszczoną krwią pacjenta z potwierdzoną infekcją wirusem HCV wynosi około 5%. Ryzyko infekcji wśród personelu medycznego szacuje się na 0,3-10%.
Najbardziej narażeni są:
Pracownicy służby zdrowia leczący narkomanów
Personel oddziałów dializ
Stomatolodzy
ZAKAŻENIA W NEUROCHIRURGII : zakażenia miejsca operowanego występują jako zakażenia:
Powierzchowne
Głębokie (zakażenia kości czaszki)
Narządowe (zakażenia wewnątrzczaszkowe)
Dodatkowo występują zakażenia układów zastawkowych, elektrod
Czynniki etiologiczne: bakterie gram + i gram -
ZAKAŻENIA W KARDIOCHIRURGII : powikłania infekcyjne mogą wystąpić po zabiegach: w chorobie niedokrwiennej serca, wad wrodzonych, wszczepianiu zastawek, rozrusznika. Zakażenia występują także w zabiegach wykonywanych w postępującej niewydolności serca, ropniu około zastawkowym, tętniaku.
Zakażenia miejsca operowanego mogą objawić się jako zakażenia:
Powierzchowne
Głębokie lub narządowe
Czynniki etiologiczne: bakterie gram + i gram –
ZAKAŻENIA SZPITALNE W CHIRURGII NACZYNIOWEJ : częstość zakażeń w tej grupie zabiegów wiąże się z operacjami u ludzi w podeszłym wieku, z cukrzycą, chorobą wieńcową, niewydolnością oddechową.
Wiele zabiegów wykonywanych jest na naczyniach z pierwotnym zakażeniem ściany tętnic, tętniaków.
Najczęstsze zakażenia występują podczas zabiegu wszczepienia implantu, a także w okolicy usytuowania wszczepu.
Czynnik etiologiczny: bakterie Gram + (gronkowce, paciorkowce), bakterie Gram -, grzyby.
ZAKAŻENIA SZPITALNE W CHIRURGII KOSTNEJ : zakażenia związane z wprowadzeniem ciał obycych BAI.
U pacjentów, którym wszczepiono implanty zakażenia mogą ujawnić się do 12 miesięcy od dnia wykonania operacji (podstawową rolę w tych zakażeniach odgrywa kolonizacja implantu drobnoustrojami pochodzącymi z :
Skóry pacjenta (niedokładne zdezynfekowana skóra pola operacyjnego)
Powietrza Sali operacyjnej (zanieczyszczona klima)
Skóry personelu (niedokładnie umyte i zdezynfekowane ręce chirurgów i pielęgniarek operacyjnych)
Czynnik etiologiczny: bakterie Gram + i Gram -.
ZAKAŻENIA W TRANSPLANTOLOGII : najbardziej narażonymi na zakażenia są pacjenci poddawani przeszczepom narządów i szpiku. Z
Zakażenia wywołują zarówno bakterie, jak i wirusy, grzyby a nawet pasożyty.
Przyczyną jest brak u tej grupy chorych mechanizmów obronnych.
Stopień zagrożenia zależy od :
Przeszczepianego narządu i warunków jego przechowywania
Reakcji biorcy na przeszczep
Stosowania inwazyjnych zabiegów diagnostycznych i leczniczych
Długi pobyt chorego w szpitalu
Ekspozycja na czynniki zakaźne otoczenia
PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH :
Najważniejszymi działaniami na rzecz zapobiegania zakażeniom jest MONITOROWANIE:
Przypadków zakażeń szpitalnych
Zużycia antybiotyków i chemioterapeutyków o działaniu przeciwdrobnoustrojowym
Zużycia środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych
PRZESTRZEGANIE ZASAD :
Izolacja pacjentów skolonizowanych drobnoustrojami alarmowymi, zakażonych lub podejrzanych o chorobę zakaźną
Dezynfekcji skóry (rąk, pola operacyjnego), dezynfekcji ran, błon śluzowych, narzędzi chirurgicznych, sprzętu medycznego, aparatury medycznej
Sterylizacji sprzętu medycznego
Postępowania z wyrobami medycznymi zgodnie z ustawą o wyrobach medycznych
Postępowania z rękawiczkami diagnostycznymi i chirurgicznymi
Przygotowania pacjentów do planowanych i nagłych zabiegów operacyjnych (higiena ciała, usunięcie owłosienia, transport do bloku operacyjnego)
Obłożenia pola operacyjnego
Postępowania po ekspozycji zawodowej
Postępowania z brudną bielizną
Postępowania z opadami w tym z odpadami medycznymi
WAŻNE:
Szczepienie pracowników i pacjentów przeciwko chorobom zakaźnym
Okresowa kontrola czystości powietrza szczególnie w pomieszczeniach klimatyzowanych
Zapewnienie dostatecznej liczby personelu szczególnie pielęgniarek, położnych, sprzątaczek
Opracowanie standardów postępowania, procedur, instrukcji
Ustawiczne szkolenie personelu i wiele innych
NADZÓR NAD ZAKAŻENIAMI SZPITALNYMI, działania te obejmują:
Oceną ryzyka wystąpienia zakażenia związanego z wykonywaniem świadczeń zdrowotnych
Monitorowanie czynników alarmowych i zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w zakresie wykonywanych świadczeń
Opracowanie, wdrożenie i nadzór nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom
Stosowanie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej w celu zapobiegania przeniesieniu na inne osoby biologicznych czynników chorobotwórczych
Wykonywanie badań laboratoryjnych oraz analizę lokalnej sytuacji epidemiologicznej w celu optymalizacji profilaktyki i terapii antybiotykowej
Prowadzenie kontroli wewnętrznej
Informacje o zakażeniach szpitalnych i czynnikach alarmowych zawierają:
Rozpoznanie kliniczne zakażenia szpitalnego lub czynnika alarmowego
Charakterystykę podstawowych objawów klinicznych
Okoliczności wystąpienia zakażenia, zachorowania lub zgonu z powodu zakażenia szpitalnego lub czynnika alarmowego
W skład zespołu kontroli zakażeń szpitalnych wchodzą:
-lekarz jako przewodniczący zespołu
-pielęgniarka lub położna jako specjalista do spraw epidemiologii lub higieny i epidemiologii, w liczbie nie mniejszej niż 1 na 200 łóżek szpitalnych
-diagnostyka laboratoryjna jako specjalista do spraw mikrobiologii, jeżeli lekarz nie posiada specjalizacji z dziedziny mikrobiologii lekarskiej.
DO ZADAŃ KONTROLI ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH NALEŻY:
Opracowywanie i aktualizacja systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych
Prowadzenie kontroli wewnętrznej oraz przedstawianie wyników i wniosków z tej kontroli kierownikowi szpitala i komitetowi zakażeń szpitalnych
Szkolenie personelu w zakresie kontroli zakażeń szpitalnych
Konsultowanie osób podejrzanych o zakażenie lub chorobę zakaźną oraz tych, u których rozpoznano zakażenie lub chorobę zakaźną.
W skład komitetu kontroli zakażeń szpitalnych wchodzą pracownicy szpitala:
Kierownik szpitala
Przewodniczący oraz członkowie zespołu kontroli zakażeń szpitalnych
Osoba kierująca pracą pielęgniarek w szpitalu
Lekarz
ZADANIA KOMITETU KONTROLI ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH:
Opracowanie planów i kierunków systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych
Ocena wyników kontroli wewnętrznej przedstawianych przez zespół kontroli zakażeń szpitalnych
Opracowywanie i aktualizacja standardów farmakoprofilaktyki i farmakoterapii zakażeń i chorób zakaźnych w szpitalu