Wykład nr 9 26.11.2013
Jaka koncepcja i jakie plany miały istotny wpływ na rozwój współpracy w Europie przed i po II w.ś?
Pan- Europa i ruch pan-europejski : Richard Coudenhove-Kalergi
Plan Brianda
Działalność federalistów europejskich i konstytucja (projekt) stanów zjednoczonych Altiero Spinelli
Rezolucja federalistów z kongresu w Hadze -1948r.
Plan Jeana Monnet’a 1950r.
Jeśli sama idea zjednoczenia Europy ma wielowiekową historię to za pierwszą koncepcje , która przyczyniła się do zmiany podejścia polityków do procesu jednoczenia Europy i zmiany świadomości w wielu środowiskach społecznych w tej sprawie byłą koncepcja zawarta w książce Pan Europa. W tej książce jej autor po pierwsze uzasadnił dlaczego Europa powinna się zjednoczyć, po drugie przedstawił szczegółowo model jednoczenia Europy , po trzecie wskazał możliwość zjednoczenia się ze względu na wspólne wartości kulturowe i po czwarte zorganizował i wspierał ruch pan-europejski, który miał na celu wpływać na polityków w krajach europejskich aby przygotowali swoje kraje do funkcjonowania we wspólnej Europie. Ponadto ten ruch miał na celu krzewienie, propagowanie unii paneuropejskiej wśród narodów europejskich.
I w.ś. spowodowała upadek polityczny i gospodarczy Europy, która do wojny była głównym centrum gospodarczym świata. Upadek polityczny polegał na skonfliktowaniu krajów i zwłaszcza skonfliktowaniu Niemiec i Francji, które to kraje miały niekończące się spory terytorialne, co w dużym stopniu było spowodowane tym, że obszary przygraniczne są bogate w surowce. Wojna spowodowała takie zniszczenia , co również przyczyniło się do osłabienia pozycji politycznej Europy, ale pozycja polityczna budowana jest na pozycji gospodarczej, potencjale militarnym. I właśnie gospodarki były zniszczone, konflikty utrudniały wymianę handlową i przepływ kapitału. Udział Europy w gospodarce światowej zdecydowanie stracił na znaczeniu. W książce Pan Europa Kalergi uzasadniał potrzebę zjednoczenia Europy w celu odbudowania pozycji politycznej i gospodarczej. W przypadku pozycji politycznej dużą wagę przywiązywał do zagrożenia ze strony rosnącego w siłę i mającego zapędy imperialne państwa sowieckiego, ZSRR jako państwo powstało w 1922r., ale bitwa warszawska wskazywała na to, że już wcześniej władze tego państwa dążyły do rozszerzania tego terytorium. Kalergi podkreślał zagrożenie zdobycia przez państwo sowieckie obszarów do rzeki Ren czyli nawet dużych obszarów Niemiec i ten argument mocno przemawiał do świadomości Argetyńczyków, że Europa zachodnia może się dostać pod wpływy imperium wschodniego. Jak chodzi o wskazanie problemu pozycji gospodarczej Europy Kalergi podkreślał, że głównym centrum gospodarczym świata stały się USA. Jeśli Europa nie odbuduje się gospodarczo, nie rozwinie handlu i inwestycji, nie stworzy podstaw wysokiego wzrostu gospodarczego to grozi Europie zależność ekonomiczna od USA, może być obszarem penetracji gospodarczej USA, a to przecież Europa przed wojną była pierwszym centrum gospodarczym, a nie USA.
Jaki model jednoczenia Europy Kalergi proponował?
Proponował Unię Federalną czyli by powstało jedno państwo europejskie o charakterze związkowym podobnie jak Stany Zjednoczone.
Jak widział proces jednoczenia Europy?
Uważał, że Europa powinna jednoczyć się etapowo, a na początku powinny zostać rozwiązane spory terytorialne. Z ekonomicznego punktu widzenia widział celowość utworzenia unii celnej. Następnie w końcowej fazie procesu zjednoczeniowego powinny powstać ponadnarodowe instytucje ,władze federacji czyli parlament, rząd i inne instytucje centralne zapewniające sprawne funkcjonowanie unii federalnej. Uważał, że przewodnia rola w procesie zjednoczenia powinna przypaść Niemcom i Francji. Dokładnie też przedstawił w jakich proporcjach we władzach federacji powinny być reprezentowane poszczególne kraje.
Jak rozumiał tożsamość europejską? Czyli podstawy, na których można budować wspólne państwo.
Wcześniej zwolennicy jednoczenia Europy długo wskazywali na wartości chrześcijańskie. W okresie oświecenia zaczęto podkreślać wspólne wartości kulturowe. W przypadku Kalergiego te wartości kulturowe zostały zinterpretowane w sposób symboliczny za pomocą drzewa. Kalergi podkreślił, że narody europejskie mają wspólne korzenie , wywodzą się z jednego pnia, natomiast istnienie wielu narodów w Europie można porównać do gałęzi drzewa, rozwijającego się poprzez rozrastanie się gałęzi. Uznał, że najważniejszym spoiwem jest wspólnota kulturowa i w takich warunkach można tworzyć unię polityczną.
Podsumowując, Kalergi przedstawił koncepcję tworzenia wspólnoty na podstawie modelu ponadnarodowego czyli unii federalnej. Zorganizował także ruch paneuropejski, w celu stworzenia współpracy federalistów z różnych krajów, poprzez tworzenie agend tego ruchu we wszystkich krajach europejskich. W ten sposób środowiska federalistów w różnych krajach rozszerzały się , przybywali nowi zwolennicy unii federalnej i w ten sposób Kalergi widział możliwość dojścia do unii federalnej . Swą książkę Pan Europa rozesłał po Europie, zwłaszcza do prymitywnych polityków.
1.Dlaczego w okresie międzywojennym nie powstała unia federalna w Europie?
2.Czy podejmowane były działania ze strony polityków europejskich zmierzające do utworzenia unii federalnej?
Ad1. Po pierwsze dlatego, że nie udało się jeszcze stworzyć tak dużego poparcia dla tej koncepcji , nie wszyscy politycy europejscy byli przekonani, że to jest właściwa droga do współpracy w Europie , ale szczególnym zainteresowaniem koncepcja Kalergi cieszyła się we Francji. Po drugie sytuacja polityczna i gospodarcza w Europie międzywojennej nie sprzyjała procesom jednoczenia Europy , bo w 1929r. wybuchł wielki kryzys gospodarczy, który był na tyle groźny dla wszystkich krajów rozwiniętych, że skoncentrowały się one wyłącznie na ratowaniu wspólnych gospodarek i nastąpił powrót do protekcjonizmu w handlu i prawie upadek wymiany międzynarodowej i kraje nie potrafiły współpracować by zahamować tendencje recesyjne gospodarki. Kryzys ułatwił zdobywanie silniejszej pozycji politycznej partiom nacjonalistycznym, zwłaszcza w Niemczech i we Włoszech i dlatego udało się Hitlerowi zdobyć władzę czyli federaliści znaleźli się na początku lat 30. Na straconej pozycji. Nie oznaczało to, że działalność została zaniechana, robili co było możliwe, ale ograniczenia były duże.
Ad2. Tak. Próby realizacji koncepcji Kalergi były podejmowane przede wszystkim przez polityków francuskich, a wyjątkowo zaangażowanym politykiem na rzecz jednoczenia Europy był najbardziej znany polityk lat 20. Aristie Brand, który uznał, że to co zaproponował Kalergi pozwoli rozwiązać problemy jakie Francja miała z Niemcami, które były przyczyną wojen Francji z Niemcami, dlatego Briand próbował rozpocząć współpracę z tymi politykami niemieckimi, którzy byli zwolennikami Pan- Europy, ale w pierwszej kolejności Briand chciał poprawić stosunki francusko- niemieckie, zamknąć konflikty, rozpocząć współpracę dlatego był nominowany do pokojowej Nagrody Nobla i uzyskał ją w 1926r. razem z Ministrem Spraw Zagranicznych Niemiec Gustawem Stressmanem.
W 1930r. Briand przedstawił plan utworzenia unii federalnej w Europie. Skierował w tej sprawie memorandum do 27 państw Ligii Narodów. W Lidze Narodów została w tym celu powołana specjalna komisja.
1.Jaki był projekt unii federalnej wg Brianda?
2.Czy całkowicie wzorował się Briand na koncepcji Kalergi?
Plan Brianda (1930r.) to była mocno złagodzona forma koncepcji Kalegri otóż Kalegri nie był politykiem praktykującym, to był pisarz, działacz i wielki indywidualista podróżujący po całym świecie. Briand był wielokrotnym członkiem parlamentu francuskiego, premierem, ministrem spraw zagranicznych i wiedział jako doświadczony polityk, że w Europie, w której on żył nie da się utworzyć unii federalnej z instytucjami ponadnarodowymi, bo państwa nie były gotowe na oddanie swojej autonomii, dlatego proponował unię federalną bez instytucji ponadnarodowych opartą na modelu współpracy międzynarodowej, a ekonomicznie proponował unię celną.
Jaka była reakcja na plan Brianda?
Większość krajów zachowało się obojętnie , a niektóre jak Wielka Brytania , Niemcy, Włochy niechętnie czyli krytycznie . Komisja w Lidze Narodów przestała pracować nad tym planem gdy jego autor zmarł, a zmarł 2 lata później po przedstawieniu planu.
Znaczenie koncepcji i planów zjednoczenia Europy rozwijanych w latach 20. i 30.:
Doktrynowo- koncepcyjna podstawa procesów integracyjnych w Europie była Pan- Europa Coudenhove – Kalergi
Ta koncepcja przyczyniła się do zaangażowania w jej realizację wielu polityków sprawujących wysokie funkcje rządowe
Wyjątkowa aktywność polityków francuskich, w szczególności A.Brianda i E.Herriota, którzy widzieli możliwość zabezpieczenia interesów swojego kraju poprzez współpracę z Niemcami
Zgłoszenie projektu utworzenia unii federalnej przez A. Brianda do Ligii Narodów
Koncepcja A. Brianda, która miała na celu utworzenie unii federalnej była bardzo ostrożna , nie proponował utworzenia instytucji wyposażonych w uprawnienia ponadnarodowe a współpracę międzyrządową
Stawianie jako celu zjednoczenia Europy poprawy jej bezpieczeństwa w świecie i w regionie oraz odbudowy pozycji gospodarczej, co miało szczególne znaczenie w sytuacji gdy rosła przewaga Stanów Zjednoczonych i zagrożenie bezpieczeństwa ze strony ZSRR i komunizmu.
Co było dalej z ideą zjednoczenia Europy i z pozycja federalistów?
W czasie II w.ś. federaliści prowadzili dużą aktywność i przywódcą duchowym federalistów był Włoch Altiero Spinalli. W więzieniu w roku 1941 przygotował manifest Ventotente,veniotene w którym przedstawił pierwszy projekt unii federalnej rozwinięty w roku 1942 jako projekt stanów zjednoczonych Europy z podstawowymi zasadami ustrojowymi, tzn. można powiedzieć, że przygotował projekt Konstytucji dla przyszłej unii federalnej i w tym projekcie znalazła się propozycja podziału wiedzy między3 szczeble: unii federalnej, krajowej, lokalnej. W niektórych krajach europejskich dużą autonomię mają regiony np. Niemcy i Hiszpania, tak było wcześniej, dlatego szczebel najniższy, lokalny był uwzględniany.
Dlaczego federaliści europejscy w czasie II w.ś. dążyli do wypracowania modelu wspólnej Europy?
Najaktywniejsi spośród nich, a zwłaszcza Altiero Spinelli uważali, że może uda się uświadomić przywódzcom europejskim, że najlepszym rozwiązaniem finalizującym
II w.ś. będzie utworzenie unii federalnej i wiele planów jednoczenia Europy w czasie II wojny światowej proponowanych i przygotowanych. Te plany albo dotyczyły całej Europy jak plan Spinellego, ale były też plany budowania wspólnej Europy w mniejszym wymiarze geograficznym. Był zaawansowany plan utworzenia unii Francji i Wielkiej Brytanii, był plan Władysława Sikorskiego dla środkowej Europy i wiele innych.
Nasza uwaga jest koncentrowana na tych propozycjach, które dotyczyły jednoczenia całej Europy i na tych zrealizowanych planach, które prowadziły do powstania współczesnej Europy , która nie jest wprawdzie zjednoczona politycznie, ale jest wspólnotą gospodarczą.
Mimo, że Altiero Spinelli przygotowując projekt konstytucji dla Europy i aktywizując i ograniczając federalistów europejskich przyczynił się do tego, że cel, który możemy nazwać unią federalną nieco został przybliżony i uważany za realny do osiągnięcia, bo niektóre państwa w swoich konstytucjach powojennych zamieściły zapisy o możliwości włączenia się do unii federalnej, to jednak unia federalna w połowie lat 40. nie powstała.