UKŁAD NERWOWY I JEGO ROLA

• Pobudliwość = zdolność reagowania na bodźce jest podstawową cechą żywego organizmu.

• Jest „zespołem urządzeń” odpowiedzialnym za właściwą reakcję organizmu na bodźce zewnętrzne.

• Reguluje wszystkie czynności organizmu, zapewniając sprawne działanie jego całości przez koordynację pracy poszczególnych narządów i układów.

• Odbieranie i analiza bodźców odbieranych przez zwierzęta.

BUDOWA UKŁADU NERWOWEGO

• Zbudowany jest z tkanki nerwowej, wyróżnia się dwa rodzaje komórek:

  • Neurony – komórki właściwe przewodzące. Zaopatrzony jest w wypustki (włókna komórkowe) – liczne dendryty i jeden neuryt. Dendryt przewodzi podrażnienia w kierunku ciała komórkowego. Neuryt (akson) przewodzi podrażnienia od komórki na obwód.

  • Neuroligia – ma właściwości podporowe i odżywcze w stosunku do neuronów.

• Nie są rozrzucone bezwładnie, ale gromadzą się w miejscach określonych jako jądra lub zwoje nerwowe.

  • Jądra nerwowe mieszczą się w ośrodkowym układzie nerwowym.

  • Zwoje nerwowe należą do obwodowego układu nerwowego.

  • Poszczególne komórki nerwowe łączą się w łącza – synapsy (pobudzające i hamujące).

Komórka glejowa:

• Kontroluje otoczenie neuronów, funkcja ochronna, tworzą osłonki mielinowe aksonów, odżywia komórki nerwowe składnikami odżywczymi, współtworzy barierę krew-mózg.

• Wyróżniamy: mikroglej i makroglej.

• Jest drugim najważniejszym składnikiem budowy układu nerwowego.

PODZIAŁ UKLADU NERWOWEGO

Wyróżniamy obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy:

• Układ nerwowy ośrodkowy dzieli się na :

  • Mózgowie.

  • Rdzeń kręgowy.

• Układ nerwowy obwodowy dzielimy na:

  • Nerwy rdzeniowe.

  • Nerwy mózgowe = czaszkowe.

Podział w ujęciu fizjologicznym:

• Układ somatyczny – mowa jest o mózgowiu, rdzeniu kręgowym oraz odpowiednie nerwy odpowiadające za główne narządy ruchu = mięśnie, kościec oraz za powłokę skórną.

• Układ wegetatywny, dzielący się na:

  • Układ nerwowy współczulny.

  • Układ nerwowy przywspółczulny.

  • Jemu podporządkowane są narządy wewnętrzne (trzewia).

UKŁAD NERWOWY OŚRODKOWY

Rdzeń kręgowy

• Białawy, podobny do grubego sznura twór ukryty w kanale kręgowym kręgosłupa.

• Chronią go łącznotkankowe błony zwane oponami rdzeniowymi.

• Swój początek ma w okolicy otworu potylicznego, kończąc się stożkiem rdzenia, nie sięgającym końca kanału kręgowego.

• W przekroju nieco szerszy niż wyższy.

• Rozróżnia się następujące części:

  • Szyjną.

  • Piersiową.

  • Lędźwiową.

  • Krzyżanowo-ogonową.

  • Od tych części odchodzą parami nerwy rdzeniowe.

• Nerwy rdzeniowe łączą się nerwami rdzenia kręgowego za pomocą korzonków – grzbietowego i brzusznego.

• Pień nerwu rdzeniowego = korzonek grzbietowy łączy się z korzonkiem brzusznym w pobliżu otworu międzykręgowego.

• W przekroju kręgu możemy wyróżnić;

  • Istotę szarą. Dzieli się na część środkową i trzy pary rogów: grzbietowe, boczne, brzuszne.

  • W budowie istoty szarej wyróżniamy jądra: ruchowe (rogi grzbietowe) –doprowadzają do ruchu mięśnie szkieletowe / jądra współczulne (rogi boczne) – odpowiedzialne za ruch mięśni gładkich w narządach wewnętrznych / jądra przywspółczulne (rogi brzuszne) – strefa ich „zainteresowań” leży poza układem nerwowym.

  • Istotę białą, okalającą substancję szarą. Dzieli się na sznury – grzbietowy, boczny i brzuszny.

Mózgowie

• Najbardziej wysunięta do przodu część układu nerwowego ośrodkowego.

• Znajduje się w jamie własnej czaszki, chronione przez opony mózgowia.

• Dzieli się na dwie zasadnicze części:

  • Mózg – kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie.

  • Zamózgowie (pień mózgu) – tyłomózgowie i rdzeń przedłużony.

Mózg

• Śródmózgowie:

  • Znajdują się tu ciała czworacze, związane z narządami słuchu i równowagi.

  • Konary mózgu, zawierające jądra nerwów czaszkowych.

  • Pomiędzy tymi dwiema częściami leży wodociąg mózgowy Sylwiusza.

• Międzymózgowie:

  • Składa się ze wzgórza, szyszynki i podwzgórza.

  • Wzgórze zawiera liczne jądra istoty szarej + tu kończy się większość włókien nerwów wzrokowych.

  • Szyszynka – gruczoł dokrewny.

  • Podwzgórze – jego częścią jest także gruczoł dokrewny przysadka mózgowa, w której krzyżują się liczne drogi nerwowe.

• Kresomózgowie:

  • Węchomózgowie: odbierane są bodźce węchowe.

  • Płaszcz: znajduje się tu bardzo ważna kora mózgowa.

Zamózgowie

• Rdzeń przedłużony – odchodzi od niego osiem par nerwów czaszkowych.

• Tyłomózgowie – składa się z móżdżku u mostu Verola.

  • Móżdżek:

    • Ma postać kuli.

    • Okryty grubą warstwą istoty Szarek, zwaną korą móżdżku – silnie pofałdowana.

    • Trzy części: pośrodkowa zwana robakiem, po obu jego stronach leza dwie półkule.

  • Most Verola:

    • Gruba, poprzeczna wyniosłość na brzusznej powierzchni mózgowia.

    • Zawiera liczne jądra nerwowe.

Opony rdzenia kręgowego i mózgowia:

• Opona twarda.

• Opona miękka dzielona na opoję pajęczą (pajęczynówka) oraz na oponę miękką właściwą.

• Opona twarda:

  • Silna błona łącznotkankowa.

  • Spełnia rolę okostnej, zrastając się silnie z kośćmi.

• Pajęczynówka:

  • Bardzo cienka, pozbawiona naczyń.

  • Okrywa mózgowie i rdzeń.

• Opona miękka właściwa:

  • Bardzo cienka, ale bogato unaczyniona.

  • Wciska się we wszystkie bruzdy i szczeliny mózgowia i rdzenia.

  • Tworzy sploty naczyniówkowe, które produkują płyn mózgowo-rdzeniowy.

UKŁAD NERWOWY OBWODOWY

Nerwy rdzeniowe

• Gałąź grzbietowa – doprowadza włókna nerwowe do mięśni położonych ponad wyrostkami poprzecznymi kręgów oraz do skóry grzbietowej.

• Gałąź brzuszna – unerwia mięśnie położone poniżej wyrostków = mięśnie kończyn. Tworzą sploty nerwowe.

• Splot nerwowy – miejsce, gdzie gałęzie nerwowe tak się do siebie zbliżają, że następuje ich przeplatanie i wymiana włókien. Najważniejsze są:

  • Splot barkowy – nerwy kończyn przednich.

  • Splot lędźwiowo-krzyżowy - nerwy kończyn tylnych.

  • Nerwy odchodzące ze splotu barkowego: najważniejsze są nerw pachowy (zginacze stawu barkowego), nerw promieniowy (prostowniki i zginacze nadgarstka i palców), nerw pośrodkowy (okolice stawu łokciowego i podramienia), nerw dłoniowy (dłonie), nerw łokciowy (biegnie w kierunku stawu łokciowego).

  • Nerwy sploty lędźwiowo-krzyżowego – najważniejsze to nerw udowy (prostowniki stanu kolanowego, przywodziciel uda), nerw kulszowy (dzieli się na piszczelowy – tylna strona podudzia, staw stępowy, zginacze palców i strzałkowy – przednia strona podudzia, staw stępowy, zginacze palców).

Nerwy mózgowe = czaszkowe

Wyróżniamy 12 par nerwów:

• 1 para – nerwy węchowe = obsługuje narząd węchu.

• 2 para – nerwy wzrokowe = obsługuje narząd wzroku.

• 3 para – nerwy okoruchowe = ruchy gałki ocznej.

• 4 para – nerwy bloczkowe = ruchy gałki ocznej.

• 5 para – nerwy odwodzące = ruchy gałki ocznej.

• 6 para – nerwy trójdzielne = skóra głowy, śluzówka jamy nosowej, jama ustna, ruchy żuchwy.

• 7 para – nerwy twarzowe = mimika twarzy.

• 8 para – nerwy statyczno-słuchowe = narząd słuchu i równowagi.

• 9 para – nerwy językowo-gardłowe = gardło.

• 10 para – nerwy błędne = krtań.

• 11 para – nerwy dodatkowe = wszystkie narządy wewnętrzne wzdłuż szyi, przez klatkę piersiową aż do jamy brzusznej.

• 12 para – nerwy podjęzykowe = język i kość gnykowa.

UKŁAD NERWOWY WEGETATYWNY

• Zajmuje się czynnościami trzewnymi, niezależnymi od woli zwierzęcia.

• Unerwia ruchowo mięśniówkę trzewi, częściowo błony śluzowe, błony surowicze trzewi oraz gruczoły skórne i wszystkie gruczoły znajdujące się wewnątrz ciała.

• Ośrodki tego układu znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym.

• Włókna nerwowe biegną do wszystkich narządów wewnętrznych.

Układ współczulny

• Unerwia serce, włókna gładkie naczyń krwionośnych, gruczoły i mięśnie gładkie skóry oraz mięsień rozszerzacz źrenicy.

• Ośrodki współczulne (jądra) mieszczą się w istocie szarej rdzenia kręgowego.

• Wyróżniamy następujące części:

  • Część głowowa. Unerwia błonę śluzową nosa i jamy ustnej, zwieracz źrenicy, gruczoły ślinowe oraz przysadkę mózgową.

  • Część szyjna. Towarzyszy nerwom błędnym.

  • Część piersiowa. Teren jamy brzusznej.

  • Część lędźwiowa i część krzyżowo-ogonowa. Odpowiedzialne za żołądek, jelito, wątrobę, śledzionę, nerki oraz narządy jamy miedniczej – jelito proste, pęcherz moczowy i narządy rozrodcze.

Układ przywspółczulny

• Antagonistyczny w stosunku do współczulnego.

• Jądra znajdują się w mózgowiu.

• Wyróżniamy części:

  • Część mózgowo-krzyżową. Dochodzi do zwojów Jany miedniczej.

  • Część rdzeniową. Unerwia gruczoły i mięśnie stroszy ciele włosów.

FIZJOLOGIA UKŁADU NERWOWEGO

Receptory

• Narządy odbierające podniety.

• Zakończenia nerwów czuciowych.

• Receptory błonowe – umieszczone w błonach komórkowych oraz receptory wewnątrzkomórkowe.

• Każdy receptor jest białkiem o wyspecjalizowanej strukturze i takiej budowie przestrzennej, która umożliwia czynnikom fizycznym lub cząsteczkom chemicznym niosącym informacje wejście z nim w ścisły kontakt i reakcję.

Synapsy

• Miejsce komunikacji błony kończącej z błoną drugiej komórki nerwowej lub komórki efektora.

• Dzielimy na elektryczne i chemiczne.

• Wyróżniamy synapsy nerwowo-nerwowe, nerwowo-mięśniowe oraz nerwowo-gruczołowe.

ŁUK ODRUCHOWY I ODRUCH

Łuk odruchowy

• Droga łuku ruchowego składa się z receptora, drogi doprowadzającej impulsy (dendryty), drogi odprowadzającej (neuryty) oraz efektora, będącego mięśniem lub gruczołem.

Odruch

• ma miejsce, gdy impuls nerwowy przejdzie drogą łuku odruchowego.

• Dzielimy na:

  • Podział biologiczny: Obronne, Pokarmowe, Płciowe, Orientacyjne, Lokomocyjno-postawne.

  • Podział uwzględniający charakter efektorów: odruchy ruchowe, wydzielnicze, naczynioworuchowe i odżywcze (troficzne).

  • Podział w zależności od pochodzenia efektora: odruchy trzewne i somatyczne.

  • Podział w zależności od miejsca występowania: odruchy rdzeniowe i mózgowe.

  • Podział Pawłowa: odruchy bezwarunkowe (reakcje wrodzone – trawienne, płciowe, obronne, oddechowe etc) oraz odruchy warunkowe (wyuczone – podawanie łapy).

Przewodzenie impulsów

• Nerwy dośrodkowe (nerwy czuciowe) – prowadzą impulsy z obwodu do ośrodków nerwowych.

• Nerwy odśrodkowe (ruchowe/wydzielnicze) – przekazują impulsy z ośrodków na obwód.

• Stan pobudzenia = impuls nerwowy.

• Jeśli nerw ulega uszkodzeniu, przewodnictwo impulsów staje się niemożliwe.

• Przewodzenie impulsów ma raczej charakter chemiczny, niż fizyczny.

WZBUDZANIE IMPULSU NERWOWEGO

• Aby powstał impuls nerwowy, musi zajść w neuronie proces depolaryzacji.

• Rozpoczyna się on w momencie pobudzenia komórki nerwowej przez jakiś bodziec - elektryczny, chemiczny lub mechaniczny (pochodzący np. z receptorów czucia).

• Aby wywołać w komórce nerwowej czynność elektryczną musi on być wystarczająco silny i wywoływać w tej komórce zmiany powodujące przekroczenie przez nią potencjału nazywanego potencjałem progowym.

• Każde pobudzenie poniżej progu pobudliwości nie będzie wystarczające do powstania impulsu. Pojawi się on jednak po osiągnięciu potencjału progowego.

• Specyficzne dla powstałego w tym momencie potencjału, nazywanego potencjałem czynnościowym, jest to, iż posiada on stałą amplitudę, niezależną od siły bodźca wywołującego. Cecha ta nazwana została prawem \"wszystko albo nic\" - albo potencjał czynnościowy pojawia się w całości, albo nie ma go wcale..