Charakterystyka nauk o państwie i prawie

Prawoznawstwo to zbiorowa nauka o prawie i państwie.

Nauka- używany jest jako 2 znaczenie:

Po1. pragmatyczne to uczenie się , zdobywanie wiedzy a, drugie znaczenie to proces naukowy,

po 2. apragmatyczne jest rezultatem procesów zdobywania wiedzy.

W nauce nie ma dogmatów, twierdzeń niepowtarzalnych, istotne jest aby nauke można było obalić.

Klasyfikacja nauki:

TYPY:

I podział od Arystotelesa na

-teoretyczną(odkrywa świat taki jaki jest opisuje i wyjaśnia różne zjawiska)

-praktyczną(wskazuje zasady postępowania np. etyka normatywna)

celem nauki jest uzasadnienie norm.

-nauki inżynieryjne

-nauki medyczne

2. W wieki 19- podział nauk:

*nauki przyrodnicze są to prawa przyrody np. fizyka, biologia, chemia

*nauki społeczne badają procesy zachodzące w procesach ludzkich np. socjologia, psychologia. Człowiek ma wpływ na przedmiot poznania.

3.nauki empiryczne i formalne

-empiryczne doświadczenie jest najważniejszym kryterium ustalania prawdy (geografia, fizyka, socjologia, psychologia)

-formalne opierają się na wprowadzeniu uzasadnienia stwierdzeń wcześniej przyjętych założeń,które same już nie podlegają (logika)

przedmiotem tych nauk jest sposób myślenia.

Nauki humanistyczne są odrębne.

Nauki prawne to grupa nauk społecznych. Próbują ustalić modyfikację prawa w jakimś obszarze. Podejmują zasadzie nauk społecznych. Nie dają się sklasyfikować według jednego podziału.

Nauki prawne to taka grupa nauk społecznych których przedmiotem są normy prawne i szeroko rozumiane instytucje polityczne. Mieszczą się w każdym przedziale nauk empirycznych i formalnych.

Klasyfikacja nauk prawnych:

I dział:filozofia prawa (teoria prawa)zajmuje się filozofią ogólnych w prawie o jego istocie jako zjawiskach społecznych o celach i funkcjach prawa. o podstawowych obowiązywania prawa, o sposobach interpretacji prawa, rozpatruje prawo w istnieniu człowieka, bada prawo w kategoriach aksjologicznych (nauka o wartościach) początkowo uprawiana jako filozofia ogólna.

II dział nauki dogmatyczno- prawne

interpretują konkretne przepisy, ustalają ich konkret obowiązywania, zajmują się analizą prawa w konkretnym państwie,stanowią trzon nauk prawnych .

Funkcje tej nauki:

-walidacyjna(ustalenie czy dany przepis w systemie funkcjonuje)

-interpretacyjna(w jakich formach prawo interpretować)

-konstruowanie pojęć(zdolność do czynności prawnych)

III dział nauki historyczno – prawne

pozwalają uchwycić procesy ewolucyjne praw człowieka, należą tu nauki: historia państwa i prawa polskiego, powszechna historia państwa i prawa, historia doktryn polityczno- prawnych

Skuteczność prawa to świadomość prawna ludzi.

Nauka prawa porównawczego porównuje różnego typu systemy prawa.

Logika prawnicza

kryminalistyka: o sposobach wykrywania przestępstw

kryminologia: o przyczynach przestępczości

nauki penitencjarne: wykonywanie kar, więziennictwo

Za przedmiot naukowego prawoznawstwa powinno się uznawać:

-wypracowanie aparatu pojęciowego

-opis i systematyzacja reguł uznawanych za prawo obowiązujące

-zagadnienia filozoficzne

-zagadnienia funkcjonowania prawa w państwie i społeczeństwie

-oceny prawa

-oceny prawa z punktu widzenia religii

-wnioski pod adresem delegeferenda jakie prawo być powinno

Zagadnienia władzy publicznej i państwa

zagadnienia Metod prawoznawstwa:

-metoda językowo- logiczna polega na analizie tekstu prawnego

- metody empiryczne( socjologia+psychologia)

metoda statystyki( porównujemy spadek przestępstw)

Państwo– jest strukturą władca politycznego. Władza polityczny nie jest jednak sprawowana tylko w Państwie ale również w innych organizacjach takich jak: partie polityczne, organizacje społeczne, związki zawodowe itp.

Ogólna definicja władzy zawiera następujące elementy:

- co najmniej 2 partnerów stosunku władczego

- rozkaz sprawującego władzę

- posłuch tego nad kim władza jest sprawowana

- normy społeczne sankcjonujące prawa rozkazodawcy

Cechy państwa:

a)przymusowość

człowiek jest przypisany do państwa, ponieważ nabywa jego obywatelstwo wraz z urodzeniem. Apatrydyzm czyli bezpaństwowość jest sytuacją przejściową wynikającą z niespójności przepisów prawnych poszczególnych państw.

Formy nabywania obywatelstwa:

- prawo krwi (ins sługusi)

- prawo ziemi-obywatele mają zgodnie z miejscem urodzenia.

- prawo pośrednie

b)suwerenność

państwo jest suwerenem i posiada najwyższą i nieograniczoną władzę wobec podmiotów działających w jego granicach.

c)prawo i monopol stosowania przymusu

oznacza, ze państwo jako jedyne ma prawo do zastosowania przemocy w sytuacjach określonych prawem

d)stosowanie prawa

państwo stanowi prawo i stoi na straży jego przestrzegania

e)powszechność

państwo obejmuje zasięgiem swojego oddziaływania wszystkich ludzi, który znajdują się na jego terytorium.

Funkcje państwa;

a)wewnętrzna – to określenie kierunku działania państwa, ochrona ładu i porządku publicznego, porządek cywilno prawny w obronie zagwarantowania wolności obywateli, zagwarantowanie bezpieczeństwa

b)zewnętrzna- ochrona granic przed agresją innych państw, nawiązywanie i utrzymywanie pokojowych stosunków, współpraca między narodowa i zawieranie umów międzynarodowych.

Koncepcja genezy państwa

W nauce przyjmuje się podział państw na 2 rodzaje państw:

a)państwa powstałe pierwotnie, samodzielnie bez wpływu innych państw do których zalicza się 6 regionów: Mezopotania, Egipt, Dolina Indyjska, Chiny, Ameryka Środ., Peru.

b)państwa powstałe wtórnie, nie są samodzielne pod wypływem innych wzorów cywilizacyjnych.

Jeżeli chodzi o koncepcję powstania państwa to nie dopracowano się jednej uniwersalnej teorii poza stwierdzeniem, że państwo jest instytucją odwieczną, która istnieje tam, gdzie istniej człowiek i społeczeństwo.

Najstarszą teorią genezy państwa jest

1.Koncepcja teistyczna która zakłada , że państwo powstało od Boga lub Bogów. Zgodnie z nią Bóg wcielał się w osobę władcy lub po prostu był władcą . Stąd Boska cześć która mu się należała. Władcy byli by więc Pomazańcami Bożymi co stanowiło przejaw Sokralizacji władzy i władcy. Jej legitymizacja wynikała z Boskiego pochodzenia samej władzy. Mówiono, że Bogu nie można było się przeciwstawić.

Jej przedstawicielami są:

-Św.Augustyn VII w.n.e

-Św.Tomasz z Akwinu XIII w.n.e.

Św. Augustyn twierdził że Pan Bóg stworzył świat i kieruje jego losami.

Św. Tomasz z Akwinu stwierdził, że od Boga pochodzi jedynie istota Państwa, a nie sama jego konstrukcja, która jest dziełem ludzi.

Dlatego można buntować się przeciwko władzy Królów, którzy jako ludzie są omyli, błądzą, mogą być więc obaleni w imię Boskiej sprawiedliwości.

2.Koncepcja umowy społecznej – państwo powstało poprzez zawarcie umowy między członkami społeczeństwa.

Koncepcje wg:

Tomasz Hobbes- u podstaw tej koncepcji leży hipoteza, że pojawienie się państwa poprzedzone było stanem powszechnej dzikości, walki wszystkich ze wszystkimi, z której wyjście w drodze umowy społecznej prowadzić miała do powstania silnej władzy państwowej gwarantującej bezpieczeństwo.

John Loch- wiek XVII jawił się jako okres pokoju i wolności. Powołanie instytucji służyć miało umocnieniu praw naturalnych (podmiotowy) które jednostka już posiadała i korzystała w tym stanie niepaństwowym. Państwo ma być gwarantem tych praw.

Natomiast J.J.Rousseau rozwiązując tą koncepcję twierdził , że przed powstaniem państwa istniał stan powszechnej szczęśliwości w którym ludzie nie znali oręża, zdrady władzy itp. Z czasem jednak stosunki społeczne uległy zepsuciu co wymagało zorganizowanej władzy. Umowa społeczna miała stanowić o suwerenności narodu i być podbudową demokracji wyrażającej się wolą powszechną.

Ważną koncepcją ze względu na swoje polityczne reperkusje jest Marksistowska Teoria Klasowego Pochodzenia Państwa- stworzył ją Fryderyk Engels i Karol Marks. Zgodnie z tą teorią Państwo powstało jako rezultat podziału zgodnie na klasy (autagonistyczne-wrogo do siebie nastawione) z których jedna jest, a druga nie jest właścicielem środków produkcji. Grupa podporządkowana jest zawsze liczniejsza, wyzyskiwana co prowadzi do buntu w stosunku do klasy posiadającej. W myśl tej teorii każde państwo jest narzędziem dławieniem oporu klas ekonomicznie wyzyskiwanych dlatego należy dążyć do rewolucji, która obali te klasy i państwo. Tak powstała teoria obumierania państwa. W jej rezultacie miało powstać bezklasowe społeczeństwo, bezpaństwowe, którego strukturą organizacyjną miał być powszechny samorząd wolnych wytwórców.

Teoria podboju i przemocy:

(Leon Gumplowicz). Zakłada ona, że ludzie żyli hordach, które prowadziły ze sobą walki zmuszając słabszych do podporządkowania. Uzyskując przewagę militarną dokonywały zaboru ziem i zamieszkałej ludności. Ludność tą sprowadzono do kategorii niewolników, którzy pracowali na zwycięską Kordę. Tak powstał podział na zwycięsców i zwyciężonych, którzy później zastąpiony został pojęciem rządzących i rządzonych.

Najbardziej uniwersalną definicją PAŃSTWA jest Trójelementowa teoria Georga Jelinka obejmująca:

1.Terytoruim- to obszar pilnowany przez zwycięzców, którego zwyciężeni nie mogą opuszczać.

2.Ludność- to zwycięscy i zwyciężeni.

3.Władza- to struktura stworzona dla utrzymania zwyciężonych w posłuszeństwie.

Reżim polityczny – to ogół metod i technik sprawowania władzy w Państwie, czyli określenie jak ta władza jest sprawowana.

Reżimy dzielimy na:

1.reżim demokratyczny- pochodzi od greckiego słowa demos czyli lud i kratos czyli władza, oznacz władza ludu.

To taki reżim w którym społeczeństwo ma szeroki wpływ ma działalność aparatu państwowego wyłanianego w demokratycznych wyborach, cieszącego się zaufaniem społecznym a działalność Państwa jest zgodna z prawem szanującym podstawowe wolności obywatelskie.

Demokracja oznacza, że istnieje praktyka odbywania rywalizacyjnych, cyklicznych wyborów, opartych o powszechne prawa wyborcze, tajność głosowania i zasadę równości. Władza polityczna nie jest zawłaszczona siłą, podlega odpowiedzialności i wymianie, dozwolona jest krytyka, swoboda zakładania partii politycznych, system alternatywnej informacji, brak cenzury i środków represywnych.

Zadaniem demokracji jest łagodzenie napięć i antagonizmów społecznych, redukcja przemocy jako sposobu rozwiązywania konfliktów, przestrzeganie reguł gry w procesie wyborczym.

Alternacja- wymiana elit rządzących

Deprymacja- zjawisko patologii polegające na utrudnianiu lub zamykaniu dostępu do stanowisk społecznym przedstawicielom określonych grup.

Nepotyzm- jest to grupa zamknięta.

2.Reżim autorytarny-od pojęcia autorits czyli władza.

Nie czuje się wobec społeczeństwa związany prawem, nie podlega jego kontroli, często stosuje środki przymusu Życie obywateli jest reglamentowane przez organy obywateli, obywateli traktuje się przedmiotowa, a aparat administracji decyduje za obywatela co on będzie robił. Ma miejsce przymus psychiczny, inwigilacja, upodmiotowienie policji.

Cechy autorytaryzmu:

- pochwała silnej władzy wykonawczej opartej na autorytecie przywódcy (kult przywódcy),

-krytyka parlamentaryzmu,

- elitaryzm

- nadrzędność Państwa którego interes wymaga bezwarunkowego podporządkowania się władzy,

-Uprzywilejowana pozycja jednej partii,

-możliwość uzyskania mandatu jest limitowana (ograniczona) przez władzę,

-władza nie podlega ograniczeniom oraz kontroli ze strony społeczeństwa,

- nie ma swobody zrzeszenia się dla celów politycznych i głoszenia poglądów (cenzura prewencyjna),

- rozbudowany aparat represji (kontrola, inwigilacja, eliminacja środowisk opozycyjnych),

- apatia społeczna,

-arbitralne rządy nie uwzględniające politycznych preferencji obywateli.

3.Reżim totalitarny- to system wszechogarniający czyli system dotyczący wszystkich struktur życia. Zmierzał do poddania kontroli wszystkich stron funkcjonowania Państwa i społeczeństwa. Narzuca obywatelom własny system ideologiczny, opiera się na zasadzie wodzostwa, monopentii, aparacie przymusu, indoktrynacji politycznej, terrorze psychicznym i fizycznym oraz ekspancjoniźmie. Jest to państwo policyjne,sprawujące kontrolę nad środkami masowego przekazu, wprowadzające ścisłą cenzurę i często sięgające po prymas i terror wobec obywateli (likwidacja wolności obywateli lub ich fasadowy charakter).

Podział Państw ze względu na Formę Państwa:

Forma Państwa- to ogół relacji zachodzących między poszczególnymi organami Państwa, i ich wzajemnych powiązań. Forma Państwa stanowi o tym kto sprawuje władzę czyli jaka jest jej struktura. Najstarszym podziałem formy państwa jest podział na:

- monarchie

- republiki

który określa sposób powoływania głowy Państwa.

MONARCHIA- to forma państwa w której reprezentantem najwyższej suwerennej władzy jest monarcha (np.król, cesarz, car) sprawujący tę władzę dożywotnio, samodzielnie lub z innymi organami Państwa.

MONARCHIE dzielimy na :

a)nieograniczone (despotyczna, stanowa, absolutna)

w monarchii nieograniczonej władca jest całkowicie suwerenny, stoi ponad prawem, stanowi prawo i może je zmieniać. Jest to mon. Despotyczna.

b)ograniczona

(mon.elekcyjna, parlamentarna)

W monarchiach ograniczonych król nie ma możliwości swobodnego działania, w pewnych sytuacjach może być odwołany, pełni funkcje ceremonialne, reprezentacyjne.

W tego typu monarchiach możemy wyróżnić te w których władca ma stosunkowo szerokie kompetencje oraz kraje w których król faktycznie nie sprawuje władzy bądź nawet jest zwykłym obywatelem np. Norwegia, Szwecja.

REPUBLIKA-to forma Państwa w której najwyższe organy władzy powoływane są na czas określony w wyborach pośrednich lub bezpośrednich. Republikański rząd charakteryzuje kadencyjność oraz odpowiedzialność konstytucyjna (za złamanie prawa) i polityczna za podejmowane decyzje i działania.

Republiki dzielimy na :

- arystokratyczne,

Oznacza, że prawo wyboru i prawo głosu są ograniczone do pewnych grup obywateli, cenzusem urodzenia, cenzus majątkowy i może być cenzus wykształcenia

-demokratyczne,

Oznaczają szeroki udział obywateli w wyborach, pełnię praw politycznych (czynne i bierne prawo wyborcze) oraz wybieralnego prezydenta, parlament i rząd ponoszące odpowiedzialność za swoje działania.

Przez pojecie Forma Rządu rozumiemy całą strukturę kompetencje i wzajemne zależności centralnych organów władzy czyli głowy państwa, parlamentu i rządu.

Ze względu na Formę Rządu wyróżniamy następujące systemy polityczne:

a)system prezydencki (prezydencjalizm- USA)

b)system parlamentarno –gabinetowy (Wielka Brytania)

c)system prezydencko- parlamentarny

d)system mieszany

e)system półprezydencjalizm

f)system kanclerski (Republika Federalna Niemiec)

g)system parlamentarno- komitetowy

Klasyfikacja Państw ze względu na ustrój terytorialny:

Państwa dzielimy na:

a) Unitarne (proste)

b) złożone (konfederacja i federacja)

Państwa Unitarne są wewnętrznie jednolite, a ich struktury adm.-terytorialna są ściśle podporządkowane organom centralnym i nie mają żadnej samodzielności.

Charakterystyczne cechy to:

- jednolity system prawa

-jednolite obywatelstwo

-jednorodny system organów prawodawczych i wykonawczych

-podział kraju na jednostki adm.-terytorialne w których organy lokalne czyli terenowe są ściśle podporządkowane organom centralnym (jest to zasada hierarchicznego podporządkowania i zasada centralizmu)

Wielkość Państwa nie ma tutaj żadnego znaczenia, ponieważ Państwem Unitarnym są zarówno Chiny jak i Watykan. W skład Państw unitarnych wchodzi 1 naród, jednorodne prawo i terytorium skupione w jednym miejscu na ziemi.

Państwa Złożone- składają się z 2 lub więcej części przyjmując postać konfederacji lub federacji. W państwach tych poszczególne części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności. Każda z części m określone kompetencje oraz własny system organów ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych. Państwa te prowadzą wspólną politykę zagraniczną, obronną, podatkową, mają wspólny system prawny (wyjątek USA)

FEDERACJA- związek między częściami składowymi jest stosunkowo duży, federacja reprezentuje państwo jako całość na arenie międzynarodowej.

Federacja to ścisły związek państw powoływany na czas nieokreślony, a poszczególne części składowe delegują na rzecz rządu część swoich kompetencji. Tak więc uprawnienie części składowych mają charakter pierwotny, a upraw federacji charakter delegowany. Podział Federacyjny ma miejsce między innymi w USA gdzie funkcjonuje 50 stanów, w Repub. Federalnej Niemiec 16 londów, w Szwajcarii 26 kantonów.

KONFEDERACJE to

luźny związek państw powoływany w celu prowadzenia wspólnej polityki np. zagranicznej, obronnej lub gospodarczej w którym poszczególne części składowe zachowują swoją suwerenność i są ze sobą luźno związane.

Konfederacje powołuje się w celu realizacjo określonych przedsięwzięć i często ma czas określony. Współczesnym przykładem konfederat. jest Unia Europ. po traktacie z Mastrich.

Klasyfikacja Państw ze względu na Formę Rządu:

Pod pojecie Formy Rządu rozumiemy zbiór zasad określających mechanizm wzajemnych powiązań i zależności miedzy naczelnymi organami władzy państwowej tzw. parlamentem, rządem i władzą sądowniczą.

Forma Rządu to struktura władzy państwowej czyli kompetencje 3 organów władzy ze szczególnym uwzględnieniem relacji miedzy władzą ustawodawczą czyli parlamentem a władzą wykonawczą czyli głową Państwa i rządem.

Prawo – jest to zbiór norm ogólnych pochodzących od organów państwa na których straży stoi przymus państwowy.

Prawo to ogół norm społecznych.

Socjologicznie: Prawo to faktyczne zachowania ludzi.

Termin prawo i jego znaczenie w języku:

Mamy 2 prawa w języku:

- jurydyktym,

- prawo przyrody,

- prawo pozytywne – odróżnianie jest od prawa natury.

Jest to ogól aktów normatywnych zabezpieczony sankcją przymusu państwowego.

Prawo przedmiotowe – to ogół norm składający się na system prawa obowiązującego. Możemy nim określić na system obowiązujący aktualnie jak i dawniej. Np. prawo europejskie, prawo rzymskie

Prawo podmiotowe- to

ogół uprawnień przypisywanych jednostce. Termin posługuje się gdy mówimy np. nabyłem prawo do emerytury.

Prawo pozytywne- to prawo wew. krajowe (reguluje stosunki na terytorium danego państwa) i prawo międzynarodowe publiczne (reguluje stosunki między państwami).

Różnica między prawem krajowym, a prawem międzynarodowym, że:

- prawo wew. jest jeden organ państwa,

-same podmioty tego prawa tworzą prawo międzynarodowe.

FUNKCJE PRAWA:

Funkcja regulacji życia społecznego (stabilizacyjna) - prawo pozwala zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepożądane zachowania. Utrwala istnienie ładu społecznego, gospodarczego, politycznego.

Funkcja wychowawcza - prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np. wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Prawo pełni także funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której to dotyczy nie jest skłonna pogwałcić istniejące normy prawne.

Funkcja ochronna - prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i ważne ze społecznego punktu widzenia.

Funkcja dynamizująca - prawo jest narzędziem zmiany różnych dziedzin życia np. prawo oświatowe regulujące przepisy związane z Nową Maturą.

Funkcja dystrybucyjna - prawo rozdziela dobra i ciężary, wynikające z funkcjonowania państwa np. przez podatki. Funkcja ta dotyczy szczególnie prawa cywilnego i administracyjnego.

Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo.

Funkcja kontrolna - prawo określa postawy jednostek, grup społecznych, narodu i instytucji państwowych. Wyznacza jakie postępowanie jest zabronione, a jakie nie. Funkcja kulturotwórcza - prawo integruje ludność zamieszkującą na danym terenie np. działający zgodnie z prawem samorząd. Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości. Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości. Prawo decyduje o ciągłości historycznej danego narodu i państwa.

Funkcja organizacyjna - prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych.

Funkcja gwarancyjna - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością jednostki. Określa jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Granice te stanowią istniejące normy prawne

będące jedyną podstawą działania.

Cztery podstawowe metody rozwiązywania konfliktów: SPOSOBY:
1.tryb kontraktowy – sama strona rozwiązuje konflikt, stąd nazywamy go bezpośrednią metoda regulacji konfliktów, w pozostałych trybach biorą również udział osoby trzecie, stąd należą one do pośrednich metod regulowanie konfliktów.
2.tryb mediacyjno – koncyliacyjny – obok stron konfliktów występuje mediator
( koncyliator) . mediator jest pomocnikiem i doradca stron. W trybie mediacyjno – koncyliacyjnym stany zachowują pełną autonomię w zakresie wyboru osoby mediatora, a także procedury prowadzenia rokować oraz zada rozwiązywanie konfliktów.
3.tryb arbitrażowy – strony również zachowują pełen wpływ na wybór osoby arbitra, procedury rokował oraz zada rozwiązywania sporu. Jednakże decyzja arbitra rozstrzygająca konflikty ma charakter władczy, jest wiążąca dla stron i zwykle może być przymusowo wyegzekwowana ( np. w trybie postępowania egzekucyjnego)
4.tryb adiudykacyjny – postępowanie toczy się wg. Z góry ustalonych procedur i zasad. Strony zwykle nie mają tez żadnego wpływu na wybór osoby adiudykatora. Mimo to należy te dwa postępowania sądowym występują także elementy postępowania mediacyjnego *ugoda sądowa), a nawet trybu kontraktowego ( np. w postępowaniu cywilnym sąd może zwiesić postępowanie na zgody wniosek obu stron – Art. 178 k. p . c.)

Tekst prawny - treść aktu normatywnego lub innego aktu prawnego wyrażona w języku prawnym, w odróżnieniu od tekstów prawniczych wyrażonych językiem prawniczym (komentarze, glosy, publikacje naukowe, pomoce dydaktyczne, artykuły prasowe).

Tekst prawny budowany jest za pomocą jednostek systematyzacyjnych (np. część, dział, tytuł) oraz jednostek redakcyjnych (tzw. przepisy).

Norma prawna – jest to reguł zachowania się adresatów (osób, których dotyczy) w sytuacji w niej określonej zabezpieczona środkami przymusu państwowego.

Norma prawna musi odpowiadać przynajmniej na dwa pytania:

1)kto i w jakich okolicznościach,

2)jak powinien się zachować.

Niektóre normy prawne zawierają kolejny element, który odpowiada na pytanie:, jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę.

BUDOWA NORMY PRAWNEJ: powinna zawierać 3 elementy:

- hipoteza;

- dyspozycja;

- sankcja.

Hipoteza określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien zachować się w sposób przewidziany przez normę.

Dyspozycja określa reguł jak powinien zachować się adresat, w sytuacji określonej w hipotezie.

Sankcja jest to element normy, który określa konsekwencje, jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat zachował się niezgodnie z normą, a więc ją naruszył.

Budowa normy prawnej:

1.jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat normy powinien zachować się tak, jak mówi dyspozycja:

H→D

Np. po1.kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia.

po2. w razie wypadku przy pracy zakład pracy jest zobowiązany niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze.

Takie normy możemy znaleźć w przepisach prawa cywilnego, handlowego, rodzinnego i pracy.

2.Normy, które zawierają Hipotezę i Sankcję H→S czyli, jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie to organ państwa powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu w Hipotezie, przewidziane sankcją np. kto pozbawi człowieka wolności, podlega każe pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Kto zabije człowieka podlega każe pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, każe 25 lat pozbawienia wolności albo każe dożywotniego pozbawienia wolności. Takie normy składają się z Hipotezy i Sankcji znajdujemy w prawie karnym, administracyjnym, finansowym.

3.Trójelementowa koncepcja budowy normy prawnej: zgodnie z którą norma ma strukturę w skład której wchodzi :Hipoteza, Dyspozycja, Sankcja: H>D/S , czyli

jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie, to adresat normy powinien zachować się tak, jak mówi dyspozycja bądź zostanie wymierzona mu sankcja. Np. kto zawiera małżeństwo, pomimo, że pozostaje w związku małżeńskim podlega każe ograniczeniu wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Funkcjo naroisz publiczny nie dopełniając obowiązku działa na szkodę dobra społecznego lub jednostki, podlega każe pozbawienia wolności od 6 m-cy do 5 lat.

4.Koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych H₁→D/H₂→S

Każda norma składa się z dwóch reguł: sankcjonowanej –

(H₁ →D)

i reguły sankcjonującej. Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie reguły sankcjonowany (H₁), to adresat normy powinien zachować się tak, jak mówi dyspozycja, bądź, jeżeli naruszy dyspozycję zostanie wymierzona mu sankcja.

Np. art. 296 §1 kodeksu karnego; Jeżeli ktoś jest zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby (H₁), to nie powinien wyrządzać jej szkód, bądź, jeżeli ktoś będzie zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innej osoby, wyrządził jej szkodę majątkową (H₂), to podlega karze pozbawienia wolności od 3 m-cy do 5 lat (sankcja).

W swej części normy prawne mogą zawierać:

- zakaz,

- nakaz,

- uprawnienia

Stąd wyróżniamy:

- Normy Nakazujące- to znaczy takie których dyspozycja formułuje nakaz określonego zachowania np. udzielenie pomocy osobie będącej w niebezpieczeństwie, dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo.

- Normy Nakazujące- to znaczy takie, których dyspozycja formułuje zakaz określonego zachowania np. zakaz zabijania, zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w godz. nadliczbowych i nocnych.

- Normy Uprawniające - to znaczy takie, których dyspozycja pozwala na wybór zachowania np. właściciel pewnej rzeczy może z niej korzystać jak również nie korzystać.

PRZEPISEM PRAWNYM nazywa się natomiast elementarna jednostkę systematyzacyjna danego tekstu prawnego. Jeśli więc tekst prawny będzie się składał z artykułów (paragrafów, ustępów, punktów, liter), to każdy artykuł (paragraf, ustęp…itd.)będzie stanowił przepis prawny. Niektórzy uważają, że jeżeli dany artykuł czy paragraf lub inna jednostka systematyzacyjna składa się z kilku zdań w sensie interpunkcyjnym, to też każde wyrażenie od kropki do kropki stanowi odrębny przepis. Może być więc taki iż jedna jednostka systematyzacyjna (np. jeden paragraf) składać się będzie z kilku przepisów.

PODZIAŁY PRZEPISÓW PRAWNYCH:
1. ze względu na sposób określenia adresata wyróżniamy:

- normy generalne i

-indywidualne.
a)normy generalne-to takie normy, w których adresat jest określony przez wskazanie jego cech, a więc nazwą generalną(np.”każdy człowiek „, „funkcjonariusz publiczny „, „żołnierz”, „instytucja państwowa” etc.).

b)normy indywidualne –to normy, których adresat jest oznaczony nazwą indywidualną, zwykle imieniem własnym np. Jan Kowalski

2. ze względu na sposób określenia czynu wyróżniamy:
a)normy abstrakcyjne- które odnoszą się do zachowań powtarzalnych np.(„Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyćzeznania”-art.177 paragraf 1 k.p.k, a zatem zawsze, gdy zostaniesz wezwany masz wspomniany obowiązek)
b)normy konkretne- które odnoszą się do zachowań jednorazowych („Wzywa się Jana Kowalskiego do Urzędu Miejskiego w Toruniu w dniu 3.04.96. o godz. 16, pok. 31 na posiedzenie…”).
c)normy ogólne- to normy , które są jednocześnie generalne i abstrakcyjne. Normy prawne mają właśnie charakter norm ogólnych.

JĘZYK PRAWNY I JĘZYK PRAWNICZY

Język prawny - język, w którym formułowane jest prawo, a więc język przepisów i norm prawnych. Jest zawarty w tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych).Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.Język prawny jest językiem pierwszego stopnia (stopnia podstawowego). Natomiast wypowiedzi dotyczące tego języka formułowane są w języku prawniczym, będącym językiem drugiego stopnia (metajęzykiem).

Język prawniczy- specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo. Jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie.

"Język prawniczy" bywa określany także jako "żargon prawniczy" – niektóre osoby mogą jednak to określenie traktować jako pejoratywne.

Obowiązek – związany jest z ciężarem, jest to sytuacja

Uprawnienie to sytuacja w której norma przewiduje uprawnienie wolności zachowania się.

Relacje między uprawnieniem a obowiązkiem:

- koniunktywna (zarazem występuje np. prawo rodzicielskie)

- korelatywna (upraw. Odpowiada obowiązek drugiej osoby)

Uprawnienie jest pierwotne, a korelatywny obowiązek jest wtórny.

Rodzaje uprawnień:

- własne działania i zaniechania: wolność do własnych działań są to :

*uprawnienie słabe

*zdolność prawie chroniona (chroniona przez prawo np. wolność sumienia i wyznania)

- cudze działania i zaniechania

Prawo podmiotowe- to zespół uprawnień przysługujących podmiotowi prawa.

Roszczenie – to szczególny rodzaj prawa podmiotowego polega na tym, że do domagania się od innego podmiotu jego zaniechania się zachowania. Roszczenia ulegają przedawnieniu.

Kompetencje – z jednej strony uprawnienie do dokonywania czynności konwencjonalnych w prawie. To taka czynność, że wykonuje ona określone stosunki prawne.

Uprawnienia wtórne organów do podejmowania decyzji.

Uprawnienia mogą być:

- obligatoryjne

- fakultatywne

Podmiot prawa- to byt którego na podstawie norm prawnych przypisujemy prawa lub obowiązki. To są pojęcia centralne do nauki prawa. W różnych gałęziach prawa spotykamy się z różnymi kategoriami prawa. Jednostki to: grupy ludzkie, organy państwowe.

Podmiot prawa to również OSOBA FIZYCZNA .

OSOBĄ Fizyczną jest każdy człowiek od urodzenia aż do śmierci.

Atrybuty Osoby Fizycznej:

- zdolność prawna – to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Nabywa się z chwila urodzenia a traci z chwilą śmierci. Dziecko poczęte Nostracilus.

- zdolność do czynności prawnej- jest zróżnicowana w zależności od wieku i stosunku. To zdolność do nabywania praw i obowiązków za pośrednictwem własnych działań np. bycia stroną umowy.

a)O – 13 lat – nie mamy zdolności do czynności prawnych

b) osoby całkowicie ubezwłasnowolnione (nie maja zdolności do czynności prawnej.

c) czynność prawna dokonana przez osoby do zdolności do czynności prawnej.

d)brak zdolności do czynności prawnej

(0-13)

e)ograniczona zdolność do czynności prawnych (13-18 ,a także osoby częściowo ubezwłasnowolnione

f) pełna zdolność do czynności prawnej

*osiągnięcie 18 roku życia

*brak ubezwłasnowolnienia

OSOBA Prawna- to każda jednostka organizacyjna której przepisy prawne przyznają zdolność prawną. Może nabywać prawa i obowiązki. Nie może być podmiotem praw i obowiązków.

Kategorie osób prawnych:

- Skarb Państwa – reprezentują Państwo w stos. Cywilno-prawnym

- Państwowe osoby prawne np. Banki, przedsiębiorstwa

- inne osoby prawne np. jednostki samorządowe, partie, fundacje, stowarzyszenia.

Typy osób prawnych:

- korporacyjny – członkostwo jest podstawą istotą stowarzyszenia, partii, spółki

- zakładowy- powstaje założyciel dla zrealizowania konkretnego celu powstania wyodrębnić. Np. przedsiębiorstwa państwowe, zakłady publiczne (szkoły, muzea, ZOZ.

Fundacje-to szczególny typ, musi zrealizować cel społecznie realizujący.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA:

-w sensie systemowym, norma obowiązuje tylko taka która została ustanowiona i nie została uchylona.

-w sensie faktycznym- te normy na które Państwo faktycznie pociąga do obowiązywania i które są faktycznie.

Kryteria obowiązywania aktów:

- norma musi być ustanowiona przez upoważniony organ zgodnie z procedurą,

- ogłoszenie czyli prognulacja -nie może odbywać się przez jakiekolwiek mediu, musi być poczynione w Dzienniku progmulancyjnym.:

* dziennik ustaw- jest ogłoszona konstrukcja, rozporządzenia

*monitor polski ogłoszone akty prawa wew. Akty nie mają prawa powszechnie obowiązywać. Wymóg jest konstrukcyjny.

- obowiązują nie tylko normy wyraźnie obowiązujące ale np. Trybunał konstytucyjny.

- zasada, że nie obowiązują normy uchylne.

- derogacja- kiedy akt normatywny zawiera klauzulę derogacyjną. ,,Traci moc ustawa z dnia … regulująca tą samą ustawę .

- derogacja nikcząca – ta sama dziedzina została uregulowana ale bez wyraźnego

3Reguły Walidacyjne:

1. Hierarchiczna- lex supperrier derogatom logi inferiani

2. Chronologiczna- akt wydany później uchyla akt wydany wcześniej.

3. Merytoryczna- norma szczegółowa zawiera się w normie ogólnej. Art. 150- zabójstwo entomatyczne

Instytucja desfeludo (desuetudo)- norma wychodzi z użycia , norma niestosowania przestaje obowiązywać.

STOSUNEK PRAWNY nazywamy stosunek społeczny uregulowany przez normy prawne. Stosunek prawny może mieć charakter dwustronny np. małżeństwo i wielostronny.
ELEMANTY STOSUNKU PRAWNEGO:
a)fakty prawne – nazywamy każde zdarzenie które powoduje powstanie, ustanie lub zmianę treści stosunku prawnego czyli każde takie zdarzenie, które wywołuj jakieś skutki prawne.

Fakty dzielimy na:

- działania

-inne zdarzenia
b) podmioty stosunku prawnego – w różnych gałęziach prawa spotykamy się z różnych kategoriami podmiotów prawa. Mówiąc najogólniej podmiotami prawa mogą być jednostki, grupy ludzkie i organizacje. Konstrukcja podmiotów prawa przebiega jednak w różnych gałęziach prawa różną postać.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH jest własnością stopniowalną.

Można wyróżnić jej trzy rodzaje:
a) brak zdolności do czynności prawnych – nie mają zdolności do czynności prawnych osoby które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
b) ograniczana zdolności do czynności prawnych oraz
c) pełną zdolność do czynności prawnych.

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO:
a) rzeczy – zgodnie kodeksem cywilnym rzeczami są tylko przedmioty materialne
b) inne przedmioty materialne – do tej kategorii zalicza się między innymi ciecze, gazy, kopaliny.
c) przedmioty niematerialne – zaliczmy między innymi dobra o charakterze intelektualnym takie jak utwory artystyczne czy tez naukowe, dobra osobiste takie jak godność człowieka.
d) zachowania się – wprawdzie ludzkie działa i zaniechania nie są w sensie dosłownym przedmiotami to jednaka wydaje się sensowne zaliczyć je do przedmiotów stosunku prawnego.

TREŚC STOSUNKU PRAWNEGO stanowią uprawnienia i obowiązki stron tego stosunku. To właśnie one tworzą między stornami swoistą więź prawne, które zwykle polega na tym, że
jedna ze stron może czegoś żądać, a druga jest zobowiązana go czegoś.

SYSTEM PRAWA ma bardzo wiele różnych znaczeń:
1, systemem – typ – to zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych określonego rodzaju. Do pojęcia systemu – typu odwołujemy się na przykład, gdy mówimy o prawie socjalistycznym, czy kapitalistycznym, gdy porównujemy ze sobą prawo kontynentalne z prawem anglosaskim itd.

CECHY

PRAWA TYPU KAPITALISTYCZNEGO
a) własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa jako podstawa ustroju ekonomicznego
b) demokracja parlamentarna jako podstawa ustroju politycznego
c) system praw i wolności obywatelskich z wolnością słowa i zrzeszania się jako podstawą porządku społecznego.

CECHY TYPU PRAWA SOCJALISTYCZNEGO:
a) podstawa ustroju ekonomicznego jest własność państwowa i gospodarka planowa
b) podstawą ustroju politycznego są nie instytucje demokratyczne i parlamentarne ale dyktatura partii komunistycznej, dla której prawo i instytucje państwowe są jedynie pasem transmisyjnym do wykonywania zadań.
c) na płaszczyźnie społecznej prawa socjalistycznego cechuje się daleko posunięta negacją podstawowych praw i wolności obywatelskich, a w szczególności wolności słowa i zrzeszania się.

2, systemem konkretnym – to z kolei ogół norm które obowiązują w określonym czasie, w określonym państwie. W takim znaczeniu posługujemy się tym pojęciem gdy mówimy przykładowo o współczesnym prawie polskim, niemieckim, czy angielskim.
Zbiór przepisów prawnych obowiązujących w danym państwie jest w określony sposób uporządkowany. Uporządkowanie to polega przede wszystkim na tym, że przepisy prawa tworzą hierarchiczną strukturę (systematyzacja pionowa) i są pogrupowane w kompleksy norm zbliżonych do siebie treściowo (systematyzacja poziomo). Zakłada również, że normy prawne wchodzą w skład systemu są w dostatecznym stopniu niesprzeczne i pozbawione luk.

TWORZENIE PRAWA

PODZIAŁ PRZEPISÓW PRAWNYCH mówi o podstawowej różnicy między aktami tworzenia i stosowania prawa polega na tym, iż akty tworzenia prawa składają się z norm GENERALNO ABSTRAKCYJNYCH ( ogólnych), natomiast akty stosowania prawa z norm INDYWIDUALNO – KONKRETNYCH (indywidualnych). Nasuwa się więc prosta definicja, iż akt tworzenia prawa jest to władczy akt organu władzy państwowej, który składa się z norm ogólnych.

POSTAWOWE FORMY PRAWA:
a) prawo stanowione - stanowi niewątpliwie podstawową i najważniejsza formę prawa we wszystkich współczesnych państwach. W przypadku prawa stanowionego prawo przyjmuje formę dokumentu określonej formie i budowie, który zwykło się nazywać tekstem prawnym. Tekstem prawnym jest np. ustawa, rozporządzenie, ustawa. Z tego też powodu prawo stanowione nazywa się często prawem pisanym.
b) prawo kontraktowe – nie odgrywa większej roli we współczesnym prawie wewnętrznym. Formalnie rzecz biorąc umowa jest rzadko bezpośrednim źródłem prawa, nieformalnie jednak tryb negocjacyjny odgrywał i odgrywa ważną i coraz ważniejsza rolę w stanowieniu prawa.
c)prawo precedensowe – precedens jest to zawarta w decyzji sądowej (pomijamy tutaj zagadnienie precedensów administracyjnych) norma ogólna, która de iure lub de facto wpływa na podejmowanie innych decyzji przez sądy. Odpowiednio do tego możemy odróżnić precedensy formalne wiążące (precedensy de iure) i precedensy formalnie niewiążące (precedensy de facto). W praktyce sądowej precedensy są najczęściej tworzone przez najważniejsze instancje państwowe.
d) prawo zwyczajowe – prawo zwyczajowe nadal odgrywa istotną rolę w większości państw afrykańskich i azjatyckich, jest tez oficjalnym, chociaż stale tracącym na znaczeniu, źródłem prawa międzynarodowego publicznego. Także w Polsce prawo zwyczajowe nie jest formalnym źródłem prawa, chociaż przypomnieć trzeba, że jeszcze przepisy ogólne prawa cywilnego z 1946 i uchylony art. 1. kodeksu handlowego roku wymieniały prawo zwyczajowe wśród źródeł prawa. W nauce niemieckiej podaje się zwykle następujące kryteria uznania normy za normę prawa zwyczajowego:
-powszechna adaptacja zwyczaju w środowisku, którego zwyczaj dotyczy
-uznanie zwyczaju przez sąd lub inne organy stosujące prawo tj. istnienie trwałego i stałego orzecznictwa opartego na tym zwyczaju
-akceptacja zwyczaju jako wiążącego przez doktrynę prawniczą.
e) prawo religijne – jest to klasyczny przykład porządku prawnego mający status norm prawnych jakim jest prawo islamu. W niektórych państwach arabskich obok tradycyjnego prawa stanowionego i zwyczajowego spotykamy się również z prawem, którego bezpośrednim źródłem jest Koran, a ściśle biorąc zawarty w niej zespół wyznań, co do postępków ludzkich.
f) prawo prawnicze – dzisiaj doktryna prawnicza nie jest zaliczana do źródeł prawa.

STOSOWANIEM PRAWA nazywamy władczą działalność organów państwa polegająca na wydawaniu decyzji indywidualno konkretnych (akta stosowania prawa) na podstawie norm prawnych (aktów tworzenia prawa). Mówiąc prostym językiem powiedzieć by można, że stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku, a więc przykładowo na zastosowaniu przepisów kodeksu karnego do sprawcy przestępstwa i wymierzanie mu stosownej kary.

TYPY STOSOWANIA PRAWA:
a) typ sądowego stosowania prawa-jest okoliczność że organ stosujący prawo jest niezawisły i bezstronny. Zgodnie z zasadą niezawisłości sądu sady podlegają tylko ustawom.
b) typ administracyjny stosowania prawa – zasada hierarchicznego podporządkowania jest więc podstawą tego typu
c) typ quasi – sądowym stosowania prawa – postępowanie przed tymi instytucjami w wielu aspektach nawiązuje do zasad postępowania sądowego, stąd zasadne wydaje się nazywanie go typem guasi-sądowym stosowania prawa (np. postępowanie przez różnego rodzaju sądami i komisjami dyscyplinarnymi w korporacjach zawodowcy)
d) typ quasi-administracyjnym stosowania prawa – pewne zadania z zakresu administracji publicznej, były by wykonywane przez agendy publiczne a nawet przez instytucje pozapaństwowe (banki) i zezwala im na podejmowanie w tych sprawach decyzji władczych.

ETAPY STOSOWANIA PRAWA:
1. wybór normy prawnej – został już omówiony problem
2. ustalenie obowiązywania normy prawnej
3. wykładnia normy prawnej – zagadnienia wykładni prawa
4. ustalenie stanu faktycznego – ustalanie stanu faktycznego
5. subsumcja
6. wybór konsekwencji prawnych
7. sformułowanie i uzasadnienie decyzji

WYKŁADNIA PRAWA – to jedno z zagadnień jurysprudencji. Wykładnia prawo albo interpretacją prawa nazywamy zespół czynności zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisu prawnego. Jest to tzw. Pragmatyczne rozumienie tego pojęcia. W sensie pragmatycznym wykładnia prawa to po prostu rezultat tego procesu. Wskazać należy, iż zdaniem części teoretyków wykładnia prawa to tyle samo co proces rozumienia przepisów.

Prawo, a moralność – różnice:

-zakres obowiązywania norm prawnych i moralnych;

Kogo obowiązuje system normatywny? Prawo obowiązuje wszystkich, którzy przebywają na terytorium RP i są jej obywatelami. Jest to niejako zasada powszechności obowiązującego prawa. Źródłem obowiązywania norm prawnych jest akt władzy kompetentnego organu państwowego (np. wyrok, postanowienie). Źródłem obowiązywania norm moralnych są spontanicznie rozwijające się oceny, pod warunkiem, że mają społeczne oparcie.

-sposób egzekwowania;

Jakimi środkami egzekwuje się od społeczeństwa przestrzeganie prawa? Za przestrzeganiem obowiązujących norm prawnych stoi państwo i przymus państwowy. Zdarza się, że przepisy prawne są mniej skuteczne, nie są wyegzekwowane w odróżnieniu od ogólnie przyjętych zasad moralnych. Organy państwowe tworzą, zmieniają i uchylają normy prawne. Sfera moralności nie jest strukturalnie powiązana z instytucjami państwowymi – istnieje moralny pluralizm.

-przedmiot regulacji;

Czy coś jest prawem czy moralnością? Co podlega ocenie przez dany system normatywny? Karalność odnosi się do głoszenia przekonań a nie do myślenia w określony sposób. Prawo to postępowanie, a nie myślenie. Przedmiotem regulacji prawnej są przede wszystkim nasze zewnętrzne zachowania. Przedmiotem potępienia moralnego może być sam fakt życzenia czegoś złego, myślenia, zazdroszczenia.

W odniesieniu do moralności normy prawne dzielimy na:

1.moralnie pozytywne, gdzie zarówno normy moralne, jak i prawne nakazują to samo zachowanie. Każdy czyn uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej (np. nie kradnij, nie zabijaj – wg dekalogu).

2.moralnie negatywne, czyli przypadek, kiedy prawo zakazuje czegoś moralnie dobrego lub nakazuje moralnie złego (np. uprawianie prostytucji)

3.moralnie obojętne, jak np. druk zeznania podatkowego czy też jego kolor, znaki drogowe. Zasady moralne nie mają nic wspólnego z obowiązującymi przepisami prawnymi.