Katarzyna Jaśpińska

Gr PPR1

I rok II stopnia Pedagogika Przedszkolna

METODY AKTYWIZUJĄCE W PRZEDSZKOLU

Aktywność we wszystkich jej przejawach jest naturalnym elementem rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Małe dziecko jest ciekawe świata, zadaje wiele pytań a także wyszukuje problemy i poszukuje rozwiązania ich. Stosowanie metod aktywizujących jest najskuteczniejszym sposobem kształtowania umiejętności kreatywnego rozwiązywania problemów a ponadto ułatwiają uczenie się i jednocześnie trwałe zapamiętywanie.

Praca metodami aktywizującymi determinuje odmienny charakter procesu dydaktycznego i to zarówno w dziedzinie organizacji oraz przebiegu zajęć, jak i w pojmowaniu roli nauczyciela i dziecka. Ogólnie przebieg pracy metodami aktywizującymi można ująć w czterech etapach:

• organizacja pracy przez nauczyciela.

• praca w małych grupach nad rozwiązaniem problemu.

• prezentacja wytworów na forum.

• podsumowanie pracy przez prowadzącego. Ewaluacja.

Organizacja pracy polega na przygotowaniu przez nauczyciela odpowiednich materiałów pomocniczych oraz zaaranżowaniu i zapewnieniu dzieciom wystarczających przestrzeni do działania.

Praca metodami aktywizującymi to przede wszystkim praca w grupach. Nauczyciel powinien mieć świadomość, że dzieci muszą się tej pracy nauczyć.

Przygotowując dzieci do tego można rozpocząć od pracy w parach, potem w trójkach. Po takim okresie przygotowawczym najbardziej efektywne są grupy czteroosobowe. Dzieci siedzą wówczas naprzeciwko siebie, dzięki czemu ułatwiona jest komunikacja i widoczny jest indywidualny wkład poszczególnych osób. (K. Rau, E. Ziętkiewicz 2000).

Skuteczność metod aktywizujących zależy przede wszystkim od nauczyciela. „Musi on być dobrze przygotowany do zajęć, przewidywać ewentualne trudności, zagwarantować wszystkim uczestnikom poszanowanie wytworów przez innych i właściwe zachowanie podczas ich prezentacji…” (I. Zarzycka, 2001).

W metodach aktywnych dziecko staje się czynnym poszukiwaczem rozwiązania problemu, podejmującym wysiłek wykorzystania dotychczasowego bagażu wiedzy i korzystającym z doświadczeń innych.

Oto kilka metod i technik aktywizujących wykorzystywanych w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym:

1. Gry dydaktyczne.

Jest to metoda zawierająca treści dydaktyczne i wychowawcze. Uczy ścisłego przestrzegania reguł, aktywizuje uczniów, integruje różne dziedziny aktywności oraz przyspiesza ich rozwój. Gry stosuje się w przypadku: jako sprawdzian zdobytych wiadomości (uczniowie tworzą grę w oparciu o posiadaną wiedzę), jako sposób na zdobycie nowych wiadomości, jako niekonwencjonalny sposób na myślenia, redagowanie poleceń.

Gry planszowe uczą twórczego myślenia, rozwijają wyobraźnię, nadają sens pracy, zmuszają do współdziałania, uczą planowania pracy, dają satysfakcję z wykonywanej pracy.

Można używać gier gotowych kupowanych w sklepie lub uczyć dzieci konstruowania gier według metody prof. Edyty Gruszczyk – Kolczyńskiej.

Rola nauczyciela podczas stosowania gier dydaktycznych to:

• właściwy dobór gry do potrzeb i możliwości dzieci oraz do danego problemu

• precyzyjne omówienie zasad, wyjaśnienie reguł gry

• wycofanie się z aktywności na czas gry i pozostawanie w pozycji obserwatora

• w razie potrzeby udzielenie minimum pomocy

• podsumowanie gry

2. Burza mózgów

Metoda zabawowa, kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być oczywiste, banalne, ale z czasem niespodziewane, fantastyczne, innowacyjne.

Znana jest też pod nazwami „fabryka pomysłów”, „giełda pomysłów”, „jarmark pomysłów”.

Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu.

Nauczyciel przedstawia problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań, które zapisuje na tablicy. Trzeba podkreślić, że nauczyciel zbiera wszystkie informacje, choćby wydawało się niedopasowane lub nie na temat, a zbierane myśli winny być widoczne dla wszystkich. Zabronione są jakiekolwiek reakcje oceniające, jak śmiech, chrząknięcia, wzruszenia ramionami…itp. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania.

Metodę tę stosuje się:

• jako rozgrzewkę umysłową na początku zajęć,

• w celu ustalenia zakresu posiadanej wiedzy,

• dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy,

• dla znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu.

Efektem stosowania burzy mózgów na zajęciach jest:

• włączenie wszystkich uczniów do pracy

• szybkie zgromadzenie dużej ilości pomysłów i ciekawych rozwiązań

• przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej

3. Burza pytań – odwrotność burzy mózgów

Metoda ta polega na podaniu przez nauczyciela problemu do rozwiązania. Dzieci zadają jak najwięcej pytań do tego problemu do rozwiązania. Dzieci zadają jak najwięcej pytań do tego problemu, nauczyciel zapisuje je na tablicy. Bardzo ważne jest, aby nauczyciel kierował logicznym ułożeniem pytań i późniejszych odpowiedzi w pewną całość. To logiczne połączenie pytań i odpowiedzi może stać się zabawną hipotezą i wyjaśnianiem problemu.

4. Mapa mentalna

Zwana też pojęciową, lub umysłową. Twórcą map umysłowych jest Tony Buzan. Mapa pojęciowa to metoda wizualnego przedstawienia problemu, zjawiska z wykorzystaniem rysunków, schematów, symboli, zdjęć, haseł, zwrotów. Celem tej metody jest usystematyzowanie świeżo zdobytej wiedzy ,wiadomości, pojęć .Mapy konstruuje się wg schematu.1 Tytuł umieszczony jest na środku i w jakiś sposób jest wyróżniony, pogrubiony, zapisany innym kolorem, itp. 2.Od centralnego tematu rozchodzą się grube linie, na których zapisane są główne koncepty-klucze.3.Od tych linii rozchodzą się następne słowa-klucze, tworząc swoistą mapę z informacjami.4.W miarę dokładania informacji mapy rozrastają się wszerz.5. Aby mapy były bardziej przeźroczyste dodajemy: kolor, strzałki, symbole, rysunki, zdjęcia, itp.

Mapy pojęciowy można modyfikować i mogą przypominać kształtem plakat, bardziej docierający do dzieci młodszych. Najczęściej stosuję tę metodę w edukacji społeczno – przyrodniczej, ale też w edukacji polonistycznej i muzycznej.

5. Piramida priorytetów.

Polega na wartościowaniu, hierarchizacji. Najczęściej w grupach 4-5 osobowych wybierają najlepsze propozycje, które powstały wcześniej na podstawie burzy mózgów, układają je na szczycie piramidy. Potem wybierają coraz mniej ważne, i na końcu najmniej istotne. Następnie grupy porównują swoje piramidy, każda grupa uzasadnia swoje wybory. Metoda ta stwarza okazję do dyskutowania i argumentowania własnych wyborów. Dla klas młodszych ta metoda jest też ćwiczeniem w pisaniu, czytaniu, i mówieniu.

6. Stacje zadaniowe

Polega ona na podejmowaniu przez uczniów zadań zaproponowanych przez nauczyciela. Zadania te dotyczą różnych dziedzin działalności i tematycznie podporządkowane realizowanemu blokowi Zadania umieszczone są w wyznaczonych stacjach. Dziecko samo decyduje, od której stacji rozpocznie swoją pracę, czyli, od której aktywności rozpocznie.

Można przygotować dodatkowa stację dla dzieci szybko pracujących.

7. Grupy zadaniowe

Polega ona na pracy w grupach 3-4 osobowych . Każda grupa otrzymuje albo takie samo zadanie do rozwiązania albo inne, stanowiące element jakiejś całości.

Podczas tej metody uczestnicy grup uczą się od siebie nawzajem doskonalą umiejętność czytania ze zrozumieniem , wyciąganie wniosków ,współpracy

8. Linia czasu

Metoda ta pozwala przybliżyć dzieciom pojęcie czasu. Polega na przedstawieniu wydarzeń w porządku chronologicznym, najczęściej w wymiarze linearnym. Można wykorzystać tę metodę do przedstawienia planowania np. jakiejś uroczystości klasowej, można przedstawić sposoby oświetlania dawniej i dziś, itp.

9. Planowanie przyszłości

Podobnie jak linia czasu jest to wizualne przedstawienie problemu. Polega na planowaniu wstecz, czyli wydarzenia są również ułożone chronologicznie, ale od daty, która stanowi końcowy etap. Zadaniem uczniów jest zatem planowanie od końca. Uczy dobrej organizacji i planowania.

10. Metody ewaluacyjne

Wykorzystywane są do oceny pracy własnej, grupy lub zajęć. Uczeń uczy się w sposób wizualny dokonać oceny za pomocą umówionego znaku.

11. Wspólne rysowanie

Uczestnicy dobierają się po dwie osoby i każda para otrzymuje arkusz papieru i 1 kredkę. Zadanie polega na wspólnym narysowaniu domu, drzewa, psa, kota trzymając razem kredkę i wspólnym napisaniu tytułu obrazka. Wszystko to odbywa się bez porozumiewania się. Po zakończeniu każda para prezentuje swoje wytwory z równoczesnym omówieniem, jak się czuli. Czas przeznaczony na to zadanie nie powinien przekraczać 10 – 15 min.

Ćwiczenie to ma na celu uświadomienie sobie, jak się zachowuje i co odczuwa człowiek przy współdziałaniu.

12. Symulacje

Metoda ta polega na naśladowaniu rzeczywistości. Jest to zabawa „na niby”, ćwiczenie najbardziej efektywnych zachowań w bezpiecznych warunkach. Jest to trening umiejętności i sprawności w działaniu. Symulacje mogą obejmować takie umiejętności jak: rozmowa telefoniczna, zabawy w sklep, lekarza, listonosza, itp. Celem symulacji jest doskonalenie konkretnych umiejętności oraz uczenie się na błędach popełnianych w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej. Dzięki tej metodzie uczniowie rozwijają swoją inwencję twórczą, umiejętności społeczne, poznawcze.

13. Drama

Polega na wczuwaniu się w rolę, na improwizacji angażującej ruch i gest, mowę, myśli i uczucia. Dostarcza bezpośredniego doświadczenia, przekraczającego zakres zwykłej informacji, wzbogacającego wyobraźnię i poruszającego emocje tak samo jak umysł. Istotą dramy jest konflikt wzięty z życia, z literatury lub po prostu wymyślony. Umożliwia ona przeżycie określonych problemów, poszukiwanie własnych rozwiązań i dokonywanie rozwiązań. Głównym sposobem pracy w dramie jest bycie w roli.

Biorąc pod uwagę, że w zakres dramy wchodzą: rozmowa, wywiad, improwizacja, scenka improwizowana, żywy obraz, itp.

14. Co mi się we mnie podoba

Po dwie osoby siadają obok siebie i każda daje drugiej osobie swoją dłoń do obrysowywania na kartce papieru. Następnie mówi tej drugiej osobie co mu się w sobie podoba (cechy zewnętrzne i wewnętrzne), a ta zapisuje to na tej dłoni, po czym odwrotnie – ona mówi, a ja to wpisuję na jej dłoń. Powinno być po ok. 5 cech. Po ukończeniu kartki zbiera się, miesza i każdy uczestnik wyciąga jedną, po czym wszyscy kolejno głośno je czytają.

Metoda ta służy wzmocnieniu samoakceptacji i wiary w siebie.

15. Projekt

Jest to metoda, którą każdy nauczyciel wypracował, jeśli nie świadomie to intuicyjnie. Metoda tą opracowuje się turnieje klasowe, imprezy okolicznościowe, uroczystości szkolne. Metoda ta opiera się na swobodzie działania i samodzielności uczniów, to ich spontaniczne pomysły są podstawą projektu. Uczniowie z pomocą nauczyciela wyznaczają sobie zadania np. przy organizacji przedstawienia. Nauczyciel pełni rolę pomocnika, doradcy, motywuje do działania, nie ogranicza swobody i kreatywności swych podopiecznych. Każda grupa relacjonuje przebieg swych działań, przedstawia efekty swojej pracy, dzieli się spostrzeżeniami i problemami, które wynikły w czasie realizacji zadań.

16. Słoneczko

Przy pomocy tej metody dzieci mogą definiować pojęcia, określać różne cechy, dokonywać hierarchizacji. Dzieci siedzą w kręgu. Na podłodze nauczyciel umieszcza planszę. Każde dziecko otrzymuje np. 3 kartki i wpisuje istotne cechy charakteryzujące np. dobrego przyjaciela. Zadaniem każdego z uczniów jest wpisanie na jednej kartce – jednej cechy. W ten sposób dzieci układają ze swoich karteczek promyki – podobne cechy tworzą jeden promyk. O podobieństwie cech decydują dzieci. Po ułożeniu karteczek, dzieci sprawdzają, które cechy okazały się ważne, istotne (najdłuższe promyki).

17. Piramida priorytetów

Metodę tę stosuje się w dwóch przypadkach. Po pierwsze – jako sposób zaprezentowania dokonanych wyborów. Po drugie – jako efekt pracy. W tym przypadku piramida jest tylko pretekstem do poszukiwania lub utrwalania wiedzy.

18. Sherlock Holmes – metoda historyczna.

Metoda ta polega na wybraniu przez uczniów 3 postaci i napisaniu na kartce (lub wybraniu obrazków) sześć przedmiotów, które ta osoba mogłaby mieć w kieszeni, teczce lub torebce. Następnie podają swoją kartkę innej grupie, której zadaniem będzie odgadnięcie do kogo należą wypisane przez nich przedmioty.

19. Fabuła z kubka

Metoda bardzo przydatna przy budowaniu opowiadań twórczych. Na ławce znajdują się dwa lub trzy kubki (nie za dużo). Każdy kubek coś oznacza np. postać, miejsce, akcja. Wybrany uczeń losuje z każdego kubka kartkę np. Calineczka, góry, ma kupić prezent. Z tych wyrazów (lub obrazków) dziecko układa opowiadanie. Inny uczeń losuje następne kartki itd.

Teraz kilka przykładów gier interakcyjnych. Ich cel i charakter można określić następująco:

• poprawiają komunikację

• dają przeżycie wspólnoty z innymi

• dają lepsze poznanie i rozumienie reakcji własnych i drugich osób

• wywołują ożywienie, radość oraz rozluźnienie psychiczne poprzez pozbycie się lęków i napięć.

Korzyści wynikające z zastosowania metod aktywizujących:

• uruchamiają procesy myślowe oraz emocje

• dają okazję do czynnościowego poznawania rzeczywistości

• mobilizują nauczyciela i ucznia do twórczych rozwiązań

• uczą prawidłowej i skutecznej komunikacji

• kształtują postawę otwartości i tolerancji

• uczą interpretowania i oceniania własnych działań

• rywalizację zastępują współdziałaniem

• są atrakcyjne

• chronią przed nudą i monotonią

• poprawiają nastrój i dodają energii, a nauka wydaje się być zabawą.

Należy podkreślić, że metody aktywizujące wpływają na podniesienie sprawności intelektualnych dzieci, wyzwalają u uczniów aktywność, pomysłowość i inwencję twórczą, uczą wzajemnej współpracy, komunikowania się, podejmowania nowych wyzwań i odpowiedzialności za wynik własnej pracy i pracy grupy.

Korzyści wynikające ze stosowania aktywizujących metod nauczania są tak wielkie, że metody te powinny stanowić podstawę w procesie kształcenia i wychowania.

Scenariusz zajęć prowadzonych metodami aktywnymi

(grupa 4 - latki)

Temat: Podróż do Krainy Wiosny.

Cele ogólne:

• Rozwijanie ekspresji twórczej,

• Utrwalenie zabaw integracyjnych „Witamy Was”, „Statek”

• Kształcenie poczucia rytmu

Formy pracy: indywidualna, zespołowa

Środki dydaktyczne: kolorowa, ozdobna suknia dla nauczyciela, gałązka bazi (po jednej dla każdego dziecka) , płyta CD z utworem Antonio Vivaldiego „ Wiosna”, magnetofon, zestaw ilustracji w kopertach przedstawiających oznaki wiosny, list od Pani Wiosny, kolorowe kółka, różnorodne figury geometryczne wycięte z papieru ( średni format)

Przebieg zajęć:

1. Zabawa integracyjna „Witamy Was”-

Dzieci poruszają się w rytm muzyki, na przerwę w muzyce witają się poszczególne części ciała ( ręce, stopy, kolana ,łokcie, ) .

2. Prośba Pani Wiosny – nauczycielka przebrana kolorową, strojną suknię z gałązkami bazi w ręku. Dzieci są proszone o pomoc w odczarowaniu Krainy Wiosny: biorą po jednej gałązce bazi i tańczą z nimi w rytm utworu Antonio Vivaldiego „Wiosna”.

3. Podróż – zabawa pantomimiczna

• Płyniemy statkiem ( dwoje dzieci siada naprzeciwko siebie w rozkroku, podaje sobie ręce- tworzy statek, w środku leżą gałązki, które bezpiecznie mają przepłynąć)

• Na łące: naśladowanie w rytm muzyki tańca motyli, żabek , bocianów, pszczółek

• Przedzieranie się przez krzaki ( pokaz ruchem )

• Podnoszenie ciężkich kamieni

• Przeskoki przez kałuże

• Przechodzenie przez kłujące kamyki

• Przejście przez tunel ( dzieci ustawiają jedno za drugim, stają w rozkroku, tworząc tunel, pod którym kolejno przechodzą dzieci i stają na końcu)

• Przejście przez błoto (pokaz ruchem ciała)

• Mycie – zabawa „Pralka”(dzieci stoją bardzo blisko siebie, nauczycielka „sypie proszek do pralki, żeby wyprać ich po wycieczce”, następnie „naciska przycisk” i..., dzieci naśladują ruchem ciała wstrząsy pralki podczas prania), ćwiczenie powtarzamy 3 razy

• Odpoczynek – zabawa „Głaskanie” – dzieci siadają z gałązką bazi, jedno za drugim, i delikatnie głaszczą się nimi po plecach

4. Bilet do krainy – losowanie jednego kolorowego kółka (kółka w 3-4 kolorach w zależności od liczby dzieci w grupie)

5. Szukanie listu – nauczycielka odczytuje list od Pani Wiosny „Odczaruję krainę gdy wykonacie zadania”:

Zadania:

• ułożenie zabawek na półki, by wrócił porządek w krainie

• każda grupa ( wg. Kolorów wylosowanych kółek ma pokazać jak poruszają się: samochody, nakręcane lalki, roboty, pajacyki)

7. Jak muszą się zachowywać dzieci, by Pani

Wiosna zechciała do nich przyjść?

8. Odbudowanie Krainy – układanie z figur geometrycznych elementów Krainy ( domy , samochody , drzewa) i przyklejanie elementów na dużej kartce papieru.

Scenariusz zajęcia z wykorzystaniem metod aktywizujących

(grupa 3 - latki)

Temat: Dary lasu.

Cele ogólne:

• rozwijanie ekspresji ruchowej, plastycznej, muzycznej,

• kształcenie poczucia rytmu

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna;

Środki dydaktyczne : obrazki przedstawiające dary lasu: żołędzie, kasztany, orzechy, liście; „buźka” z kartonu, kartonowe sylwety słońca i chmury, kartki z imionami, karty pracy, liście wycięte z kolorowego papieru, płyta CD z piosenką „Posypały się listeczki”, magnetofon

Przebieg zajęć

1. Piosenka „Kasia i liście”.

2. Powitanie w kręgu - powitanie dzieci, które np. lubią spacery, lubią jesień, lubią las itp. ( dzieci, których dotyczy powitanie machają do nauczycielki ręką)

3. Rozmowa – nawiązanie do tematu zajęć.

4. Opowieść ruchowa „Spacer do lasu” – zabawa pantomimiczna:

- przedzieranie się przez krzaki,

- przechodzenie przez powalone drzewo,

- przejście przez błoto,

- zbieranie liści, wąchanie, dotykanie, dmuchanie na liście, nazywanie drzew (klon, dąb);

5. Taniec z liśćmi do piosenki „Posypały się listeczki”.

6. „Dary lasu” – promyczkowe uszeregowanie.

Nauczycielka wysypuje na dywan z koszyka obrazki mówiąc:

- „Wiał wiatr i pomieszał mi wszystkie „dary”. Nauczycielka prosi dzieci, aby każde wybrało sobie 3 obrazki, które się im podobają,

- dzieci siadają w kręgu , a w środku koła położona jest „buźka

jesieni”,

- chętne dziecko omawia swoje obrazki i układa je wokół „buźki

jesieni”,

- dzieci, które mają takie same obrazki układają je w promyczek,

- zachowując kolejność nazywają swoje obrazki i rozkładają je kolejne dzieci w następne promyczki,

- nauczycielka pyta: „ - Co przypominają ułożone obrazki?”(słoneczko).

7. Rozdanie kart pracy – segregowanie liści według kształtu, przeliczanie, naklejanie.

8. „Słoneczko i chmurka” – ewaluacja wrażeń.

Nauczycielka rozkłada karteczki z imionami dzieci. Dzieci wyszukują karteczki ze swoim imieniem, jeśli są szczęśliwe, mają przykleić je na słoneczko, jeśli jest im smutno – na chmurkę.

Scenariusz zajęcia prowadzonego metodą dramy

(grupa 5 – latki)

Temat: Dobre i złe postacie baśniowe, na podstawie baśni H. Ch. Andersena „Calineczka”

Cele ogólne :

• budzenie wrażliwości emocjonalnej i estetycznej

• ukazywanie morału baśni: „dobro zawsze zwycięża”

• rozwijanie wyobraźni, pamięci i spostrzegawczości

• rozwijanie plastyki ciała.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna

Środki dydaktyczne : ilustracje postaci z baśni: żaba, chrabąszcz, motyl, myszka, kret, jaskółka, farby lub kredki, czyste kartony.

Przebieg zajęć:

1. Wspólne opowiadanie o przeżyciach dzieci, związanych z treścią baśni „Calineczka”(dzieci wysłuchują baśń wcześniej). Rozmowa na temat zachowania bohaterów i ich stosunku do Calineczki

2. Ćwiczenia dramowe – etiuda pantomimiczna

Każde dziecko ruchami ciała pokazuje, jak z ziarenka wyrasta kwiat, który zmienia się w małą dziewczynkę, tańczącą Calineczkę. Ćwiczenia mogą przebiegać przy podkładzie fragmentu baśni (odtworzonym z kasety magnetofonowej), który mówi o narodzinach Calineczki lub przy dowolnym podkładzie muzycznym.

3. Ćwiczenia dramowe – żywe obrazy.

Nauczycielka dzieli dzieci na grupy 4-5-osobowe. Każda grupa otrzymuje kolorową karteczkę, na której narysowana jest jedna z postaci występujących w baśni, np. żaba, chrabąszcz, motyl, myszka, kret, jaskółka, król elfów. Tyle dajemy postaci, ile jest grup .

Dzieci w grupach przedstawiają scenę z baśni, w której pojawiły się te postacie. Na klaśnięcie nauczycielki dzieci przerywają przedstawienie i zastygają w bezruchu – w ten sposób chcemy uchwycić najważniejsze wydarzenie. Kolejne klaśnięcie pozwala dzieciom wyjść z ról. Każda grupa prezentuje swój żywy obraz, pozostałe dzieci odgadują – kogo spotkała Calineczka.

4. Swobodne wypowiedzi dzieci na temat elfów – dobrych duszków. Próby ustnego przedstawienia ich wyglądu, jako przygotowanie do zajęć plastycznych i wejście w rolę elfa.

5. Ćwiczenia dramowe – tworzenie rysunków.

Uczniowie na rozdanych przez nauczycielkę kartonach rysują lub malują dowolne postacie z baśni „Calineczka”

6. Wystawa prac, omówienie prac pod kątem walorów