ŹRÓDŁA PRAWA KRAJOWEGO
System źródeł prawa
Z zasady suwerenności państw wynika podstawowe uprawnienie do dowolnego kształtowania przez poszczególne państwa systemu źródeł prawa obowiązującego na obszarze danego kraju.
System źródeł prawa obowiązującego na terytorium Polski został określony w Art. 87 Konstytucji
art. 87 Konstytucja
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Do źródeł prawa należą:
akty powszechnie obowiązujące
Konstytucja RP,
ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia,
akty prawa miejscowego,
akty wewnętrzne
uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów i Prezydenta i inne.
Akty powszechnie obowiązujące na terytorium całego kraju
Do aktów powszechnie obowiązujących, których moc rozciąga się na terytorium kraju należą źródła wymienione w Art. 87 ust. 1 Konstytucji a więc Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia.
art. 87 Konstytucja
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
1. KONSTYTUCJA
Najwyższe źródło prawa na terytorium kraju
art. 8 Konstytucja
1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.
To w Konstytucji został określony obowiązujący na terytorium Polski system źródeł prawa, zasady jego stosowania, ustrój i zasady działania organów państwa, prawa i obowiązki obywateli.
Rozdział II „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”
Prawa do:
- ochrony życia
- zachowania godności
- nietykalności i wolności osobistej; zatrzymany powinien być poinformowany o przyczynach, w ciągu 48 godzin powinien być przekazany do dyspozycji sądu, a sąd w ciągu 24 godzin powinien dostarczyć zawiadomienie o tymczasowym aresztowaniu; aresztowany ma prawo do obrony
- ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym
- tajemnicy komunikowania się
- nienaruszalności mieszkania
- wolności poruszania się po terytorium Polski oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu
- wolności sumienia i religii
- wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji
- wolności organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich
- wolności zrzeszania się, także w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników, organizacjach pracodawców, istnieje możliwość organizacji strajków (odniesienie do ustawy)
- dostępu do służby publicznej
- udziału w referendum, wyboru prezydenta, posłów, senatorów, przedstawicieli organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
- Składania petycji, wniosków i skarg
- Własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia
- Wolności wyboru i wykonywania zawodu, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; zakazane jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 16 roku życia
- Zabezpieczenia społecznego, w razie niezdolności do pracy (choroba inwalidztwo) i po osiągnięciu wieku emerytalnego; zabezpieczenie społeczne dla osób bez pracy nie z własnej woli nie mających innych środków utrzymania
- Ochrony zdrowia – równy dostęp do bezpłatnej opieki zdrowotnej
- Nauki – obowiązkowa do 18 roku życia, bezpłatna w szkołach publicznych
- Szczególnej opiece podlegają rodziny wielodzietne lub niepełne, oraz matki przed i po urodzeniu dziecka
- ochrona praw dziecka
- wolności twórczości artystycznej, badań naukowych oraz korzystania z dóbr kultury
- wynagrodzenia szkody, która została mu wyrządzona
Obowiązki
- wierność Rzeczpospolitej i troska o dobro wspólne
- przestrzeganie prawa Rzeczpospolitej
- ponoszenie ciężarów świadczeń publicznych, w tym podatków
- obrona ojczyzny – jeśli komuś przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być on obowiązany do służby zastępczej
- dbałość o stan środowiska i ponoszenie odpowiedzialności za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.
2. USTAWA
Ustawa jest podstawowym aktem prawnym na podstawie którego następuje konkretyzacja postanowień Konstytucji (siłą rzeczy trzymanych na pewnym poziomie abstrakcji i ogólności). Ustawy regulują praktycznie każdą dziedzinę życia.
W polskim prawie znaczenie ustawy podkreślają dwie zasady: zasada nadrzędności ustawy oraz zasada wyłączności ustawy.
zasada nadrzędności ustawy
Zgodnie z tą zasadą wszystkie inne źródła prawa muszą, nie tylko formalnie, być zgodne z ustawami, lecz również materialnie powinny służyć ich wykonywaniu, nawet wówczas, gdy tylko konkretyzują przepisy ustawowe.
zasada wyłączności ustawy
Zasada ta jest określana także jako zasada wyłącznej materii ustawowej. Oznacza ona, że najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli sprawy powinny być regulowane wyłączenie w drodze ustawowej, a nie w drodze innych (podrzędnych) aktów normatywnych.
3. RATYFIKOWANA UMOWA MIĘDZYNARODOWA
Zgodnie z Art. 91 ust. 1 Konstytucji
art. 91 Konstytucja
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
umowa międzynarodowa stanowi część polskiego porządku prawnego i może być stosowana bezpośrednio, o ile została ratyfikowana i ogłoszona w Dzienniku Ustaw, chyba że dodatkowym warunkiem jej skuteczności jest wydanie ustawy.
Ponadto Art. 89 ust. 1 Konstytucji przewiduje określone typy umów międzynarodowych, dla ratyfikacji których konieczne jest wcześniejsze wyrażenie w ustawie zgody na ratyfikację.art. 89 Konstytucja
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.
Tytułem przypomnienia: ratyfikacja to akt, w którym organ upoważniony do reprezentowania państwa w stosunkach międzynarodowych wyraża wolę związania państwa treścią zawartej przez inny organ (lub swojego pełnomocnika) umowy międzynarodowej.
4. ROZPORZĄDZENIE
Rozporządzeniami są akty normatywne wydawane przez organy władzy wykonawczej na podstawie szczególnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
Rozporządzenie ma moc obowiązującą, jeżeli spełnia następujące warunki:
zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw,
powołuje podstawę prawną wydania w treści rozporządzenia (wraz z konkretnym artykułem ustawy upoważniającej),
zostało wydane przez upoważniony organ,
jest zgodne pod względem prawno-materialnym z Konstytucją, ustawami oraz ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.
W polskim prawie wykluczona jest subdelegacja, a więc podmiot uprawniony do wydawania rozporządzeń nie jest upoważniony do przekazania tej kompetencji innym organom.
C. AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Akty prawa miejscowego są przepisami prawnymi obowiązującymi na części terytorium państwa, a nie na całym jego obszarze, i tylko wtedy, gdy wydawane są przez organy samorządu terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej.
D. AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO
Akty prawa wewnętrznego są skierowane do jednostek organizacyjnie podległych organowi, który te akty wydał.
Źródła te można podzielić na dwie grupy:
- akty prawa wewnętrznego przewidziane w wyraźny sposób w Konstytucji, którymi są zgodnie z art. 93 Konstytucja
1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty.
2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, ministrów i Prezydenta.
- inne akty wewnętrzne, nie wymienione w Konstytucji. Wśród nich wymienia się regulaminy, instrukcje, okólniki i wytyczne. Regulaminy określają wewnętrzną strukturę organizacyjną organu administracji oraz zasady organizacji pracy urzędów. Pozostałe zawierają zazwyczaj treść informacyjną lub interpretacyjną przepisów prawa, a ich celem jest ujednolicenie działań administracji publicznej. Niektórzy zaliczają do aktów prawa wewnętrznego także statuty.
E. NIEFORMALNE ŹRÓDŁA PRAWA
Jako nieformalne źródła prawa określa się normy pozaprawne wykorzystywane np. w działaniach administracji. Należą do nich:
- zwyczaj
- normy i zasady pozaprawne
Obie powyższe podkategorie samoistnie nie tworzą w polskim systemie źródeł prawa norm prawnych. Mogą one jednakże być posiłkowo stosowane przez odesłanie do nich w postaci klauzul generalnych jak np. zasady współżycia społecznego
- doktrynę prawniczą,
W polskim systemie prawa doktryna nie stanowi źródeł prawa lecz źródło poznania prawa.
- orzecznictwo sądowe,
Orzecznictwo, podobnie jak doktryna nie stanowi źródła prawa. Tym niemniej ma znaczenie praktyczne dając pogląd co do treści norm prawa zawartych w źródłach prawa. W szczególności należy tu uwzględnić zasady prawne Sądu Najwyższego czy Naczelnego Sądu Administracyjnego które de facto przesądzają o tym, jak dane kategorie zagadnień będą rozstrzygane w przyszłości.
art. 269 PrPostPrzedSądAdm
§ 1. Jeżeli jakikolwiek skład sądu administracyjnego rozpoznający sprawę nie podziela stanowiska zajętego w uchwale składu siedmiu sędziów, całej Izby albo w uchwale pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi. Przepis art. 187 § 1 i 2 stosuje się odpowiednio.
§ 2. W przypadkach, o których mowa w § 1, skład siedmiu sędziów, skład Izby lub pełny skład Naczelnego Sądu Administracyjnego podejmuje ponowną uchwałę. Przepisu art. 267 nie stosuje się.
§ 3. Jeżeli skład jednej Izby Naczelnego Sądu Administracyjnego wyjaśniający zagadnienie prawne nie podziela stanowiska zajętego w uchwale innej Izby, przedstawia to zagadnienie do rozstrzygnięcia pełnemu składowi Naczelnego Sądu Administracyjnego.