Socjalizacja i wychowanie w rodzinie

Rodzina jest podstawowym środowiskiem życia dziecka, w któ­rym dokonują się procesy socjalizacji i wychowania. J. Szczepański określa socjalizację jako „ tę część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultu­ry, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych"

Socjalizację wg. T. Parsonsa - można uważać za wyrobienie w jednostce poczucia obowiązku i umiejętności koniecznych do peł­nienia w przyszłości ról dorosłych. W poczuciu obowiązku można wyróżnić dwa składniki: wdrożenie panujących w danym systemie wartości i przystosowanie do pełnienia określonej roli w społeczeń­stwie.

Uzupełnieniem tego stanowiska może być sformułowanie R. Hilla, iż „socjalizacja jest określona jako proces uczenia się poprzez, który jednostka jest przygotowana do sprostania wymogom, które społe­czeństwo stawia jej zachowaniu w różnorodnych społecznych sytuacjach"

Problemem tym zajmował się również Henryk Pielka, który stwierdził, że „ włączenie jednostki w procesie socjalizacji w system ról społecznych jest jednym z podstawowych mechanizmów socjali­zacji. Wielce znaczącą część procesów socjalizacji dokonuje się jako wpływ środowiska rodzinnego na rozwijającą się w nim jednostkę. Rodzina stanowi bowiem nie tylko pierwsze środowisko społeczne człowieka, ale również środowisko o szczególnej ważności z uwagi na pierwszeństwo w doświadczeniu indywidualnym oraz różnorod­ność i częstość procesów interakcji i wymiany między jednostkowej, które w nim mają miejsce. Dziecko przychodzi na świat w rodzinie i w niej zastaje określone przedmioty, urządzenia, poglądy, system wartości, a więc zastaje określoną kulturę rodziny, której wpływowi jest poddane od samego początku swego życia."

W procesie socjalizacji równie ważne są uczestniczące w nim gru­py rówieśnicze i społeczność lokalna, następnie szersze społeczności, instytucje kształcące i wychowujące, wspomagające rodzinę w wypeł­nianiu przez nią funkcji, środki masowego przekazu itp. Wpływ i oddziaływanie rodziny dokonuje się w tym czasie, gdy dziecko jest szczególnie podatne na proces socjalizacji a rodzina jest jedną grupą kształtującą w sposób bezpośredni zachowanie człowieka.

Niektórzy autorzy sądzą, że socjalizacja dokonuje się we wcze­snym okresie życia dziecka w wyniku oddziaływania rodziny. Oma­wiając takie rozumienie socjalizacji Stanisław Kowalski podkreśla, że w literaturze naukowej spotykamy się ,, ... z węższym pojmowa­niem tego procesu, ograniczającym go na przykład do wczesnych doświadczeń dziecka (przede wszystkim w rodzinie), w zakresie elementarnych form zachowania się albo do płaszczyzny przeciw­działania odchyleniom od zachowania się społecznie pożądanego".

Florian Znaniecki określa socjalizację jako proces wchodzenia lub wzrastania w kulturę. Polega ona na poznawaniu i przyjmowaniu przez jednostkę tradycji i wzorów kulturowych wyznaczających sposób jej zachowania się. Wynikiem tego procesu jest upodobnienie się jednostki do środowiska społecznego oraz wytworzenie związanych z tym nawyków, przyzwyczajeń i postaw. Badania tak ro­zumianej socjalizacji wymagają dokładniejszego poznania grupy od­działującej na daną osobę oraz bliższego sprecyzowania treści tego wpływu. Wiąże się to z badaniem kultur wytworzonych przez grupy społeczne spełniające funkcje czynnika socjalizującego.

Analizując proces socjalizacji trzeba bliżej określić zmiany wystę­pujące w jednostce w wyniku oddziaływania na nią danej grupy społecznej. Zmiany te dokonują się w osobowości jednostki będącej przedmiotem socjalizacji. Jak podaje Jan Szczepański „ socjalizacja kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości, umożliwia porozumienie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy, jak się zachować, by osiągnąć cele życiowe".

Podobny pogląd reprezentuje Krzysztof Przecławski, który uważa socjalizację za „ proces zmian, zachodzących w jednostce pod wpły­wem środowiska społeczno - kulturowego, polegający na rozwoju osobowości w kierunku społecznie pożądanym."

Trudno się nie zgodzić z Marią Ziemską, która twierdzi, że ro­dzinna socjalizacja potomstwa „występuje w postaci socjalizacji mniej lub bardziej zamierzonej, intencjonalnej, nazwanej wychowaniem".

Źródłem spontanicznych oddziaływań socjalizacyjnych są material­ne i kulturalne warunki życia dziecka w rodzinie, wartości cenione przez rodziców pod kątem widzenia dobra dziecka, ideał dziecka funkcjonujący w świadomości rodziców. Wymienione czynniki tworzą atmosferę, która może stanowić bogate źródło silnych jakkol­wiek nie zamierzonych oddziaływań socjalizacyjnych na potomstwo. Natomiast styl, metody oraz cele wychowania rodzinnego zaliczamy do socjalizacji zamierzonej, intencjonalnej.

Jak już wcześniej wspomniano, niezbędne jest rozpatrywanie procesów socjalizacyjnych i wychowawczych razem. Przedstawię, więc teraz analizę tego pojęcia dokonaną przez różnych autorów.

A. Tchorzewski stwierdza, że „zdefiniowanie pojęcia wychowania jako przedmiotu badań staje się niezwykle trudne do uchwycenia w obszarze wszystkich dyscyplin (i subdyscyplin) nauk pedagogicz­nych, w tym również dla teorii wychowania ze względu na swoistą nieokreśloność spowodowaną jego wyjątkową pojemnością znaczeniową".

Bardzo konkretne zdanie na temat wychowania ma A. Janke. Uważa on, że „ wychowanie rodzinne jawi się przede wszystkim jako proces różnorodnych wpływów tkwiących swymi podstawami w sa­mej rodzinie, ale i także poza nią, umożliwiający jednostkom tworzą­cym rodzinę (jej członkom ) kształtowanie się jako jednostki ludz­kie".

Powtarzając za W. Okoniem „ wychowanie to świadomie organi­zowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzo­nych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo- instrumentalną związaną z poznawaniem rzeczy­wistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę aksjolo­giczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata.

Jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia".

Wychowanie planowe realizowane jest na podłożu wychowaw­czych wpływów środowiska naturalnego, w szczególności wynikają­cych z dynamiki przemian społecznych. Termin „ socjalizacja " ma szerszy zakres od terminu „ wychowanie'. Socjalizacja jest procesem, dzięki któremu jednostka staje się uczestniczącym członkiem społe­czeństwa ludzi dorosłych . Rodzina przez niezamierzony wpływ samorzutny (na który zwracał uwagę Z. Mysłakowski) wynikający z więzi uczuciowej i zespołu interakcji między członkami oraz przez wzory osobowe rodziców, a także przez zamierzone oddziaływania opiekuńcze i wychowawcze przygotowuje dziecko do samodzielnego życia w społeczeństwie, które podejmuje ono w przyszłości jako człowiek dorosły. W wyniku socjalizacji dokonuje się uspołecznienie jednostki przejawiające się w skłonności do działa­nia prospołecznego. Przygotowanie jednostki do życia w społeczeń­stwie może być w znacznej mierze działaniem rodziców, nawet nie funkcjonujących celowo jako wychowawcy lecz zmuszających, skłaniających lub choćby tylko dopuszczających tę jednostkę od dzieciństwa do uczestnictwa, w miarę możności, w ich własnej pracy, w czynnościach społecznych i w organizacji życia rodzinnego.

Jak wynika z przedstawionych definicji socjalizacji i wychowania, oba te procesy zazębiają się i uzupełniają zarówno przy próbach definicji jak również w praktycznym oddziaływaniu na człowieka.

SOCJLIZCJ

Socjalizacja – to proces stawania się człowiekiem poprzez interakcje z innymi ludźmi. Pierwsze doświadczenia wpływają na to kim się stajemy.

Ludźmi stajemy się poprzez interakcje z innymi ludźmi w różnych kontekstach społecznych i kulturowych. Interakcje, które wpływają na rozwój umiejętności umożliwiających nam uczestnictwo w społeczeństwie nazywamy socjalizacją. Przynosimy na świat dziedzictwo genetyczne, fizjologię człowieka, możliwości poznawcze, skłonności emocjonalne i potrzeby – jedzenia, bycia z innymi, sexu, ale to w jaki sposób dziedziczenie się ujawni jest rezultatem naszych interakcji z innymi ludźmi w kontekstach społecznych i kulturowych.

SPOŁECZEŃSTWO, SOCJLIZCJ

Cechy, umiejętności w jakie musi być wyposażona jednostka:

1. Zdobycie motywów – bo nas pchają do zdobycia określonej pozycji – każdy z nas musi chcieć grać takie role jak: pracownika, obywatela matki, ojca, przyjaciela – jeżeli społeczeństwo ma trwać dalej.

2. Charakter kulturowy – tzn. musimy w jakimś zakresie podzielać wraz z innymi wspólne wartości, uznawać te same normy instytucjonalne, bo nie doszlibyśmy do porozumienia i podzielili na odmienne subkultury. w społeczeństwie złożonym ze zbyt wielu różniących się subkultur, łatwiej dochodzi do konfliktów i napięć, bo ludzie mają odmienne poglądy na to co dobre, a co złe, co powinno, a nie powinno się robić. Dlatego każdym z nas do pewnego stopnia powinny kierować wspólne symbole kulturowe (dyrektywy kulturowe). Dzięki nim może dochodzić do interakcji na podstawie wspólnie wyznawanych przekonań, założeń moralnych i przestrzegania norm.

3. Zdolność patrzenia na siebie jak na odrębny podmiot inaczej koncepcja własnego siebie – własnego ja. Gdybyśmy nie mieli własnego ja nasze działanie nie byłoby spójne ani logiczne. Osoby nie mające wyobraźni o sobie nawet jeśli przestrzegają norm sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych. W dzieciach należy kształtować sytuacyjne wyobrażenia o sobie tzn. wyobrażam siebie w różnych sytuacjach. Posiadanie koncepcji własnego ja to potężna siła w ludzkich interakcjach, która nadaje naszym zachowaniom kierunek oraz strukturę ułatwiającą innym kontakt z nami.

4. Zestaw umiejętności związanych z wykonywaniem ról – musimy umieć tworzyć role dla siebie oraz za pomocą odpowiednio zharmonizowanych gestów umacniać graną przez siebie rolę.

5. Emocje – kształtowanie uczuć wyższych – człowiek przynosi ze sobą na świat takie emocje jak: gniew, poczucie szczęścia, smutek, strach, zdziwienie – są to emocje wrodzone. Są one przetwarzane w wiele nowych emocji. Ludzie przetwarzają wiele stanów emocjonalnych poprzez socjalizację. Ułatwiają nam przebieg interakcji. Potrafimy okazywać i odczytywać wiele różnych sytuacji, umiemy sygnalizować nasze nastroje i zamiary, a inni potrafią w odpowiedni sposób nam na to odpowiadać. Bogactwo uczuć – przetwarzanie uczuć niższych w uczucia wyższe (intelekt, emocje, objawowe, kulturowe) – szczęście, wdzięczność, nadzieja, tęsknota, zdziwienie, miłość, zadowolenie. Negatywne – pogarda, zemsta, groza, zawiść, gorycz, wściekłość.

Zasady socjalizacji:

1. Polega na tym, że wczesna socjalizacja ma wpływ większy na formowanie się ludzkich cech niż socjalizacja późniejsza. Ponieważ dziecko nie ma żadnych doświadczeń w zakresie interakcji społecznych, ani ukształtowanego sposobu grania ról, koncepcji własnego ja, ani uczuć, które pomogłyby mu w pierwszych kontaktach społecznych dlatego te pierwsze kontakty mają ogromny wpływ na rozwój naszych podstawowych dyspozycji i umiejętności.

2. Interakcje z osobami ważnymi (związek emocjonalny) ma na nas o wiele większy wpływ, niż kontakty z pozostałymi ludźmi. Osoby ważne to takie z którymi nawiązujemy związek emocjonalny (w pierwszym okresie są to rodzice i najbliżsi członkowie rodziny). Przejmujemy punkt widzenia rodziców i innych członków rodziny i styl odgrywania ról oraz prezentowanie siebie innym. Dziecko uczy się panować nad okazywaniem emocji.

3. Polega na tym, że interakcja w grupach pierwotnych tzn. w których ludzie znają się nawzajem, a ich stosunki są bliskie i intymne, jest znacznie większa i ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż w grupach wtórnych, w których interakcje są bardziej formalne, mniej intymne.

4. Długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż związki krótkotrwałe i przypadkowe.

W wieku młodzieńczym wykrystalizowują się pierwsze cechy socjalizacji: styl kierowania ról, skłania się ku pewnym przekonaniom, ma świadomość istnienia norm. Umiejętności te nie są jeszcze jednak zbyt dobrze wykrystalizowane. Zmiany dokonują się stopniowo, czasami prawie niedostrzegalnie. Zmian można dokonać w obrębie zmian kulturowych i przekonań. Za pomocą treningu można zmienić skłonności emocjonalne i styl wykonywania ról.

Socjalizacja osób dorosłych.

Nowe etapy życia (zmieniamy zawód, zakładamy rodzinę, stajemy się członkami nowych społeczności itp.) to najbardziej podatne na zmianę jest: styl wykonywania ról, dyrektywy kulturowe. Trochę zmieni się nasze wyobrażenie o sobie – zależy to od sukcesów oraz od tego czy kontakty z innymi ludźmi są dla nas źródłem satysfakcji czy też nie. W miarę upływu lat mogą zmienić się trochę nasze motywacje i skłonności emocjonalne, jednak dość nieznacznie. Dopiero w miarę utraty sił fizycznych zaczynają się zmieniać motywacje ale nawet wtedy utrzymują się pragnienia i motywacje. Lepiej dla utrzymania porządku społecznego jest, że osobowość nie poddaje się tak łatwo zmianom. Gdyby ludzie mogli łatwo zmieniać pragnienia i motywacje, kontakt z nimi byłby znacznie utrudniony – niespójne działanie. Możliwości zmian, a nawet doskonalenie swoich umiejętności wykonywania ról ułatwia ludziom interakcje i współdziałanie. Przyswajanie nowych dyrektyw kulturowych także ułatwia interakcje, dostosowanie się do istniejącego nowego porządku społecznego. Sprawniejsze kontrolowanie swoich emocji ułatwia dalszą kooperację i dostosowywanie się.

POZIOMY SOCJLIZCJI

Na ogólnym poziomie wchodzenie jednostki w społeczeństwo jest zdobycie tych kompetencji i umiejętności, które niezbędne są dla społecznej egzystencji, jest to swoiste minimum kulturowe. Należy tu – umiejętność porozumiewania się, podstawowe moralne, wymogi współżycia zabraniające naruszania cudzego dobra, a także tolerancji wobec czyjejś odmienności.

Na niższym poziomie oznacza wejście do podkultury, a więc przyswojenie w jej ramach idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli np. język polski, obyczaje, wiedza o narodowych tradycjach.

Najniższy poziom oznacza opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami do których jednostka aspiruje np. socjalizacja do ról rodzinnych, ojca, matki, męża, żony, zawodowych, politycznych.

Socjalizacja jest procesem złożonym i polega na wielości poziomów i odbywa się równocześnie. Równoczesność „lekcji” ze względu na to, że obejmuje wielość pozycji społecznych i wchodzi naraz do wielu grup społecznych. Oznacza to, że musi zarzucić stare normy i musi opanować nowe role. Kompetencja kosmopolityczna – kompetencja wielokulturowa.

ODMINY SOCJLIZCJI

1. Socjalizacja początkowa – dokonuje się w rodzinie a następnie w innych grupach np. sąsiedzkich, rówieśniczych. Jednostka po raz pierwszy zostaje wprowadzona w świat wzorów, reguł. Uczy się społecznego współżycia. Zyskuje świadomość, że nie jest sama i musi liczyć się z innymi.

2. Socjalizacja permanentna – uczymy się nowych ról. Jest to naturalne przejście z jednego okresu rozwojowego do drugiego. Rytuały przejścia – to rytuały życia, które symbolizują koniec jednej fazy życia i początek następnej. Może się zmieniać również ze względu na inne sytuacje np. śmierć bliskiej osoby, emigracja – w tym wypadku mówimy też o resocjalizacji, gdyż uczymy się życia w nowej kulturze. Mówi się o tym, że jest to akulturacja – wchodzenie w inną kulturę.

3. Globalizacja kultury – łączy się z amerykanizacją.

4. Socjalizacja polityczna – wdrażanie się do przebywania w pewnej sferze polityki. Roli czynnego politycznie obywatela uczymy się jeden raz w życiu. W społeczeństwach w których dokonują się zmiany roli tej uczymy się od nowa – jest to socjalizacja do nowego.

5. Socjalizacja antycypująca – jej odmiana to snobizm. To taka sytuacja, gdy ktoś nie będąc członkiem grupy, nie mając danej pozycji identyfikuje się z nią subiektywnie na tyle silnie, że pragnie już z góry upodobnić się do członków tej grupy lub osób zajmujących tą pozycję. Liczy, że przyniesie mu to łatwiejszy akces lub akceptację. Ta grupa zaczyna kształtować jego osobowość – mimo, że jeszcze do niej nie należy np. sposób ubierania, mówienia, formy rekreacji, upodobania artystyczne. Prowadzi to do odrzucenia tych jednostek przez grupy do których chce ona należeć.

6. Socjalizacja odwrotna – młodzi socjalizują starszych – wynika to z:

- zmiany społeczne i kulturowe – młode pokolenie bardziej chłonne na nowości może być szybciej wdrożone do nowych stylów i sposobów życia niż pokolenie starsze.

- nowe prądy kulturowe niesione przez środki masowego przekazu docierają do młodych z pominięciem rodziców czy wychowawców.

7. Socjalizacja wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych – ludzie uczą się wzorów, norm, wartości kontrkulturowych sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie. Żeby zostać przestępcą trzeba przyswoić sobie szczególne wartości i zawiesić ogólnie obowiązujące, zabić w sobie odruch współczucia, zanegować nienaruszalność czyjegoś życia i zdrowia, nauczyć się stylu życia obowiązującego w świecie przestępczym. Kontrsocjalizacja dokonuje się w środowisku przestępczym w sposób spontaniczny, przez naśladowanie tych, którzy cieszą się ideałem.

EFEKTY SOCJLIZCJI

FUNKCJE

1. Mechanizm transmisji kultury tzn. kulturowa tradycja i dorobek przenosi się z pokolenia na pokolenie. Istnieje główny człon kultury, do którego każde pokolenie coś dodaje, coś ujmuje, modyfikuje i te imperatywy jednostki przyswajają i realizują.
2. Chodzi o to aby działania ludzi odpowiadały społecznym oczekiwaniom tzn. wspólnie wyznaczonym przez społeczność ideałom i wartościom. Kontakty i interakcje będą przebiegać bez zakłóceń. Wytworzy się pewien kodeks ładu i porządku społecznego.

EFEKTY

1. Najlepsza socjalizacja to taka sytuacja, która polega na tym aby ludzie w maksymalnym stopniu internalizowali wzory swojej kultury (sami chcą postępować tak jak wymaga kultura, z własnej woli spełniać społeczne oczekiwania). Kultura jest ich drugą naturą. Jeżeli reguły na stałe zostały wbudowane w osobowość jednostki i wtedy mówimy, że socjalizacja odniosła pełny sukces. Nastąpiła u niego socjalizacja autonomiczna – jest to człowiek przesocjalizowany.

2. Sytuacja, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań normatywnych, ale mimo to działają zgodnie z nimi. Taka socjalizacja doprowadziła jednostkę do poczucia obowiązku. Jeżeli nie wywiążemy się z obowiązków to towarzyszy nam poczucie winy, jeżeli spełnię obowiązki to mam poczucie dobrze spełnionego obowiązku.

3. Ludzie nie chcą działać tak jak powinni, nie czują obowiązku, ale realizują nakazy i zakazy kulturowe bo boją się sankcji. Tu socjalizacja nie wpoiła akceptacji reguł, poczucia obowiązku. Nauczyła, że działamy wśród innych i ci inni mogą na nas wpływać.

1. Gdy mam wystarczające sposoby – zasoby chroniące mnie przed sankcją.
2. Obawa przed sankcjami występuje wtedy, gdy są one realistycznie, skutecznie zrealizowane.
3. Kompletna klęska socjalizacji – ludzie nie tylko nie chcą postępować zgodnie z kulturowymi normami, nie traktują tego jako obowiązku, przestają bać się sankcji.

SŁBE OGNIW SOCJLIZCJI

1. Rodzina utraciła swoją skuteczność.

2. Kryzys szkoły – ogranicza się do przekazu wiadomości.

3. Urbanizacja – likwiduje socjalizujący wpływ środowiska lokalnego.

4. Masmedia – lansują wzory sprzeczne z naszą kulturą.

ZBURZON SOCJLIZCJ

Między dewiacją w sensie normatywnym (rozbieżność czynu i reakcji), a w sensie funkcjonalnym (czyn wywołany reakcją społeczną w postaci sankcji) istnieje margines tolerancji, w którym agendy kontroli społecznej nie podejmują działań. Rozmiary tolerancji zależą od:

1. Pozycji społecznej – w systemie praworządnym niektóre jednostki traktowane są łagodniej od innych (immunitet, odpowiednie zasoby pieniężne, wpływy), aby uniknąć sankcji.

2. Jak ważne normy zostały naruszone – postępowanie karne bywa ułożone z powodu niewielkiej szkodliwości czynu, mogą też występować okoliczności łagodzące winę (próba wynagrodzenia strat, próba naprawienia strat).

3. Klimat – atmosfera permisywności – przyzwolenie społeczne na działania dewiacyjne, a nawet społeczne. Reakcja społeczna zarówno formalna (powołane organizacje) jak i nieformalna (reakcja ze strony ludzi) zostaje stępiona. Nikt nie zwraca uwagi, nie reaguje na naruszenie norm. Skrajna permisywność to naruszenie praw wobec tego kto usiłuje sankcje zastosować niż temu kto te normy narusza (bronią winnego). Nadmierne poszerzenie marginesu tolerancji także paraliżuje skuteczność sankcji i nie jest w stanie powstrzymać od aktów aspołecznych tych którzy nie internalizowali norm, wzorów kultury, a tylko obawiali się kary.

NJWŻNIEJSZE POJĘCI ZWIĄZNE Z SOCJLIZCJĄ

Dewiacja pierwotna – czyn dewiacyjny popełniony po raz pierwszy.

Dewiacja w sensie funkcjonalnym – czyn dewiacyjny wywołany reakcją społeczną w postaci sankcji.

Dewiacja wtórna –

Recydywa – wejście na drogę kariery dewiacyjnej w wyniku odrzucenia przez społeczeństwo.
Eksternalizacja – przejawianie w działaniu zinternalizowanych w osobowości wartości kulturowych.

Internalizacja – proces psychiczny polegający na uwewnętrznieniu kultury czyli przekształceniu jej wzorów w elementy osobowości.

Kompetencja jednokulturowa – przyswojenie reguł, norm, wartości, symboli

harakterystycznych dla jednej tylko konkretnej kultury.

Kompetencja wielokulturowa – kosmopolityczna – znajomość i umiejętność stosowania wzorów kulturowych pochodzących z wielu kultur.

Kontrola społeczna –

Kontrsocjalizacja – uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych, odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa. Margines społecznej tolerancji – wstrzemięźliwość w zastosowaniu sankcji mimo popełnienia czynu dewiacyjnego.

Minimum kulturowe – minimalne kompetencje, nawyki, umiejętności niezbędne do życia wśród innych ludzi w społeczeństwie.

Permisywność społeczna - przyzwolenie społeczne na działania dewiacyjne.
Unitywność – rozpowszechnione w społeczeństwie żądanie wysokich kar i zero tolerancji w stosunku do dewiantów i przestępców.

Rytuał przejścia – zbiorowe ceremonie o charakterze religijnym symbolizujące przejście z jednej fazy rozwoju do drugiej.

Sankcje formalne –

Sankcje rozproszone – spontaniczne i nieformalne metody nacisku i karania stosowane przez grupy do których jednostka przynależy.

Socjalizacja – to proces stawania się człowiekiem poprzez interakcje z innymi ludźmi. Pierwsze doświadczenia wpływają na to kim się stajemy.

Socjalizacja antycypująca – internalizowanie wzorów grupy do której się należy. Socjalizacja odwrotna – młodzi socjalizują starszych.

Socjalizacja permanentna – proces internalizowania coraz to nowych wzorów kulturowych z którymi jednostka spotyka się przez całe życie.

Socjalizacja początkowa – dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i w innych grupach.